Η έρευνα στο απόσπασμα

Νεοφιλελευθερισμός - Μνημόνιο - Λαϊκισμός
Της Θεανώς Φωτίου* από την Εποχή
Την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου, την μέρα της μεγάλης απεργίας επέλεξε η διακυβέρνηση να ολοκληρώσει την ψήφιση του νομοσχεδίου για την έρευνα. Ένα νομοσχέδιο μαμούθ, 50 άρθρων, που όφειλε να είναι νόμος- πλαίσιο και ήταν συρραφή όλων των νεοφιλελεύθερων επιλογών της συγκυβέρνησης στον χώρο της έρευνας. Και οποία ειρωνεία της τύχης: ο Λοβέρδος επρόκειτο να αντικαταστήσει έναν εμβληματικό νόμο πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ τον 1514/85 που δημιούργησε τον ερευνητικό ιστό της χώρας με ένα νόμο κακογραμμένο, αντιφατικό και ερευνοκτόνο.
 Ειρωνεία της τύχης ή νομοτελειακή πορεία; Τους εμβληματικούς νόμους για την ανώτατη παιδεία (1268/82) και την έρευνα (1514/85) υπαγόρευε τότε, ένας κινητοποιημένος και ευαισθητοποιημένος επιστημονικός κόσμος, που διεκδικούσε μετά την πτώση της χούντας τον εκδημοκρατισμό, την επιστημονοσύνη και την ανατροπή φθαρμένων αντιλήψεων και καθεστώτων. Σήμερα, αυτός ο κόσμος, έχει παροπλιστεί, σιωπά για όσα συμβαίνουν στην ανώτατη εκπαίδευση του τόπου και την επιστήμη. Έτσι η νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία και ιδεολογία νομοθετεί υπό τις μνημονιακές επιταγές με πολύ λαϊκισμό πασοκικής καταγωγής που σήμερα μπολιάζει ανεξίτηλα την λαϊκή δεξιά.
Η ερευνητική κοινότητα, μέσα σ΄ αυτήν την πνευματική αφωνία, επέδειξε μια πρωτοφανή αντίσταση και αντοχή. Με μαζικές συνελεύσεις, ψηφίσματα, κινητοποιήσεις, με συνεχή παρουσία στην κοινοβουλευτική διαβούλευση και επεξεργασίες, υπερασπίστηκε μέχρι εσχάτων την έρευνα ως δημόσιο αγαθό, τη συμβολή της στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, τη δημοκρατική οργάνωση των ερευνητικών κέντρων και το μέλλον των νέων λαμπρών επιστημόνων που μεταναστεύουν μαζικά.

Ο ΣΥΡΙΖΑ εμπνεύστηκε από την επιμονή και το πάθος τους, κατέθεσε την συνολική αντίπαλη πρόταση του και ανέπτυξε μαζί με όλη την αντιπολίτευση στη βουλή, εδώ και δύο μήνες μια σθεναρή και επίμονη αντιπαράθεση. Φάνηκε όμως εξ’ αρχής ότι τα συμφέροντα ήταν μεγάλα.
Ο νόμος γράφεται και ξεγράφεται συνεχώς. Εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο του 2013 σε μια διαβούλευση δεκαεννέα ημερών, συμπεριλαμβανομένων και των Χριστουγέννων και εξαφανίστηκε και πάλι. Έπρεπε να εγγραφεί στις μνημονιακές υποχρεώσεις το Μάιο του 2014 για να εμφανιστεί τον Σεπτέμβριο του 2014 στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων: Μόνο που τότε, ο νόμος ήταν χειρότερος από πριν. Τροπολογείται μέχρι τελευταίας στιγμής: 150 υπουργικές τροπολογίες υπό τη μορφή νομοθετικών βελτιώσεων, φέρνει ο υπουργός στη Βουλή. Αναιρώντας τη μια μέρα όσα θα επαναφέρει την επόμενη. Οι ενδοκυβερνητικές κομπίνες σε όλο τους το μεγαλείο.
Ποια είναι η λογική του νόμου;
Ο νόμος πλήττει κυρίως την έννοια του δημόσιου αγαθού, δηλαδή του αγαθού που επιτελείται σε δημόσιους φορείς που στελεχώνονται με δημόσιους λειτουργούς και χρηματοδοτούνται με δημόσιο χρήμα. Αυτό ορίζουν τα άρθρα 16 και 5 του Συντάγματος -και όχι όσα γράφονται ως ερμηνεία τους στην έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής. Εκεί διαβάζουμε ότι δημόσιο αγαθό είναι η ελευθερία του καθενός μας να κάνει έρευνα!

1 Η κεντρική φιλοσοφία του νομοσχεδίου αποτελεί στροφή στη «χρήσιμη» δήθεν έρευνα με επίκεντρο την καινοτομία εις βάρος της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Όταν είναι γνωστό ότι η βασική έρευνα σε όλες τις επιστημονικές περιοχές είναι προαπαιτούμενο για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας με σύγχρονους όρους, ακόμα και αν δεν οδηγεί σε άμεσες επενδύσεις ή άμεση οικονομική αξιοποίηση, όπως είναι για παράδειγμα στις ανθρωπιστικές επιστήμες, στα μαθηματικά, στη θεωρητική φυσική. Είναι κοντόφθαλμο το σχέδιο που βλέπει την έρευνα ως καινοτομία. 2  Δεν δημιουργείται ο ενιαίος χώρος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης–έρευνας, που είναι πράγματι εξαιρετικά κρίσιμος για την κατάσταση σήμερα της χώρας. Αντίθετα, επιτείνεται ο κατακερματισμός του υφιστάμενου ερευνητικού ιστού και της πολυτυπίας του με νέες συγχωνεύσεις ή καταργήσεις που θα συμβαίνουν με προεδρικά διατάγματα πια και όχι με νόμους, όπως προέβλεπε ο 1514/85. 3 Τα υφιστάμενα ερευνητικά κέντρα οδηγούνται σε πλήρη ιδιωτικοποίηση, είτε είναι ΝΠΔΔ, είτε ΝΠΙΔ. Προβλέπεται η θεσμοθέτηση ερευνητικών κέντρων με ημερομηνία λήξης. Ενώ αντίθετα χαρακτηρίζονται ως «λοιπά» πλήθος ΜΚΟ χωρίς κριτήρια και προϋποθέσεις, διευκολύνοντας τα διάφορα συμφέροντα στο χώρο της επιστήμης και της έρευνας να δραστηριοποιούνται είτε ως εταιρείες έντασης γνώσης κατ’ όνομα, είτε ως ερευνητικά ινστιτούτα.
Σημαντικές εθνικές υποδομές παραδίδονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία ή οδηγούνται στη διάλυση, όπως για παράδειγμα το σεισμολογικό δίκτυο, τη ραδιολογική προστασία, υποδομές για αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών κ.ο.κ. 4 Το νομοσχέδιο αποχαρακτηρίζει τους υπηρετούντες ερευνητές από δημόσιους λειτουργούς και τους μετατρέπει σε δημόσιους υπαλλήλους και συμβασιούχους αορίστου χρόνου. Δημιουργεί ένα ζοφερό μέλλον γι’ αυτούς που ονομάζει υποκριτικά «εξαιρετικούς επιστήμονες». Με μισθούς ελάχιστους, λοιπόν, που μπορεί να μην υπάρχουν αν δεν τους εξασφαλίσουν μόνοι τους και με το μέλλον αόρατο, καθιστά το λειτούργημα του ερευνητή επαχθές διογκώνει το brain-drain, την απελπισία και την μετανάστευση των νέων. 5 Δεν υπάρχει η έννοια της δημόσιας εθνικής χρηματοδότησης. Δεν εγγυάται το κράτος ούτε ένα ευρώ στα δημόσια ερευνητικά κέντρα. Ούτε την κάλυψη όλων των παγίων λειτουργικών αναγκών τους ή τη μισθοδοσία του προσωπικού τους. Αυτά τα διαπραγματεύεται κάθε κέντρο ξεχωριστά με τον πανίσχυρο ΓΓΕΤ μέσω προγραμματικών συμβάσεων. Νέο πεδίο δόξης λαμπρόν για πελατειακές σχέσεις. Να σημειωθεί ότι φέτος έδωσαν 36 εκατομμύρια σε όλα τα δημόσια ερευνητικά κέντρα. Ενώ με τις νέες περικοπές του 30% του προϋπολογισμού του 2015, σε έξι μήνες δε θα μπορούν ούτε τη μισθοδοσία τους να πληρώσουν. 6 Εγκαθιδρύει ένα μη ακαδημαϊκό, αυταρχικό, σκανδαλώδες και αδιαφανές μοντέλο διοίκησης. Η απόλυτη εξουσία του υπουργού και του γενικού γραμματέα, οι οποίοι διορίζουν την πλειοψηφία των διοικητικών συμβουλίων των ΕΚ και ινστιτούτων και όλων των συμβουλευτικών και επιτελικών οργάνων.
Τον καλύτερο ορισμό της κατάστασης τον έδωσε ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Νέας Δημοκρατίας, Άδωνης Γεωργιάδης : «Τα ερευνητικά κέντρα δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό διότι ο σκοπός του κάθε ερευνητικού κέντρου είναι να μπορεί να προσελκύει χρήματα από ευρωπαϊκά προγράμματα και από ιδιωτική χρηματοδότηση. Κάθε κέντρο που δεν θα μπορεί να το κάνει αυτό, θα κλείνει.»
Το χρήμα του ΣΕΣ 2014-20
Συμπερασματικά, ο νέος νόμος πριμοδοτεί τη διπλή ιδιωτικοποίηση της έρευνας. Ιδιωτικοποιούνται τα δημόσια ερευνητικά κέντρα και πριμοδοτείται η νέα αγορά ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων και φορέων. Όλοι δε οι Οργανισμοί καθορίζεται να λειτουργούν με επιχειρηματικά κριτήρια.
Σε συνθήκες κρίσης δηλαδή η κυβέρνηση γνωρίζει ότι το μόνο υπαρκτό χρήμα είναι το χρήμα του ΣΕΣ, δηλαδή του Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης, το νέο ΕΣΠΑ 2014 - 2020, το οποίο θα διανεμηθεί στις δεκατρείς περιφέρειες της χώρας. Προϋπόθεση, όμως, για τη χρηματοδότηση είναι η ύπαρξη ερευνητικών κέντρων σε συνεργασία με αυτές.
Θέλει, λοιπόν, να δημιουργήσει μια νέα μεγάλη ιδιωτική αγορά ερευνητικών υπηρεσιών, η οποία θα χρηματοδοτηθεί με σημαντικά ευρωπαϊκά κονδύλια και από τον πενιχρό κρατικό προϋπολογισμό. Απορυθμίζοντας όλο το ερευνητικό σύστημα η κυβέρνηση δημιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να διαχειριστεί το νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 πελατειακά κατά το δοκούν.
Πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρις
Το τι ακολούθησε στην ολομέλεια δεν λέγεται. Αναβίωσαν οι καλύτερες μέρες του κραταιού ΠΑΣΟΚ. Τοποθετήσεις βουλευτών που ευχαριστούσαν την κυβέρνηση για την ίδρυση ερευνητικού κέντρου στην περιφέρεια εκλογής τους. Ο υπουργός κάνει δεκτή τροπολογία βουλευτών της ΝΔ, όπου εκτός των 16 υφιστάμενων ερευνητικών κέντρων ιδρύονται ελέω Λοβέρδου άλλα 5 νέα. Για να μην υστερήσει το ΠΑΣΟΚ καταθέτει εκπρόθεσμα, 4 ώρες πριν το τέλος και αυτό την ίδια πρόταση (μείον ένα κέντρο). Ο υπουργός παριστάνοντας ότι αυτή είναι διαφορετική πρόταση την κάνει δεκτή ως τροπολογία του ΠΑΣΟΚ. Λαϊκισμός, εκχυδαϊσμός, εξαπάτηση. Για πόσο ακόμη;
*Η Θ. Φωτίου ήταν εισηγήτρια του νομοσχεδίου για την έρευνα εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ.