Ο Μεγάλος Δεκέμβρης του ’44 (10ο μέρος)

Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 10^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

 Οι βρετανο-σοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης (Α)

Όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα στα χρόνια της κατοχής και του Δεκέμβρη του ’44 επηρεάζονται έμμεσα ή άμεσα αλλά πάντως ουσιαστικά- και σε ορισμένες περιπτώσεις αποφασιστικά- από τη δράση και τις σχέσεις των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Χωρίς την εξέταση αυτού του διεθνούς πλαισίου μέσα στο οποίο εξελίσσεται το ελληνικό ζήτημα είναι αδύνατο να προσεγγίσουμε ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός που μας απασχολεί. Απ’ όσα έχουμε πει άλλωστε αυτό φαίνεται καθώς τον Δεκέμβρη του ’44 είχαμε αγγλική στρατιωτική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις, δηλαδή την επέμβαση μιας εκ των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιχιτλερικής συμμαχίας και μάλιστα της ισχυρότερης, τότε, σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο.

Από την αντιχιτλερική συμμαχία, δύο είναι οι δυνάμεις που μπορούν ή επηρεάζουν άμεσα τα ελληνικά πράγματα. Η μία είναι η Μεγάλη Βρετανία ως βασική ιμπεριαλιστική δύναμη της εποχής με ισχυρά συμφέροντα τόσο στη χώρα και στην ευρύτερη περιοχή, στο άρμα της οποίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και εξαρτημένος ο ελληνικός καπιταλισμός από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους. Η άλλη είναι η Σοβιετική Ένωση, το προπύργιο της Σοσιαλιστικής Επανάστασης σε ολόκληρο τον κόσμο. Σ’ αυτήν προσβλέπει κι απ’ αυτή εμπνέεται το εργατικό κίνημα ολόκληρου του πλανήτη. Πόσο μάλλον το ΕΑΜικό κίνημα αντίστασης που συγκροτήθηκε από αριστερές δυνάμεις και είχε ως ραχοκοκαλιά και καθοδηγητικό του νου το ΚΚΕ. Ο ρόλος των ΗΠΑ εκείνη την εποχή ήταν έμμεσος και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι καθοριστικός για τις ελληνικές υποθέσεις.

Οι σχέσεις Μ. Βρετανίας - ΕΣΣΔ και η κυβέρνηση Τσουδερού.

Μέχρι τα τέλη του 1943 το ελληνικό ζήτημα δεν είχε απασχολήσει τις Σοβιετοβρετανικές σχέσεις. Όμως από τον Δεκέμβρη αυτού του χρόνου η κατάσταση άλλαξε ριζικά. Ο ΕΛΑΣ αναπτύσσεται ραγδαία και οι προσπάθειες των Άγγλων να τον διαλύσουν ή να τον περιορίσουν χρησιμοποιώντας συντηρητικές αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΔΕΣ, Ψαρρός κ.ά.), αποτυγχάνουν. Έτσι, απ’ αφορμή τις ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ- και την αδυναμία του τελευταίου να επιτύχει τους σκοπούς του σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος- οι Εγγλέζοι χρησιμοποιούν την κυβέρνηση Τσουδερού από το Κάιρο, στην οποία αναθέτουν να παίξει το ρόλο του συμφιλιωτή. Στην πραγματικότητα βλέπουν ότι πέραν του στρατιωτικού τομέα κινδυνεύουν να χάσουν και την πολιτική πρωτοβουλία στα ελληνικά πράγματα και για το λόγο αυτό κάνουν ότι είναι δυνατό ώστε η κυβέρνηση του Καΐρου να αναγνωριστεί ως η πολιτική ηγεσία της κατεχόμενης Ελλάδας.

Είναι η εποχή που στην κατεχόμενη Ελλάδα, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ γίνεται μια κολοσσιαία προσπάθεια να σχηματιστεί κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας για την καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Συγκεκριμένα τον Δεκέμβρη του ’43 το ΕΑΜ προχώρησε- χωρίς να βρει ανταπόκριση- σε μια γενναία έκκληση για ενότητα καλώντας με απόφαση της ΚΕ του «όλα τα πολιτικά κόμματα, που ειλικρινά αγωνίζονται για τη λευτεριά και τις ελευθερίες του λαού να συνεννοηθούν πάνω στη βάση να σχηματιστεί εδώ στην Ελλάδα από τώρα Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, που θα αναλάβει και την ενιαία διεξαγωγή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την ομαλή λύση του Πολιτειακού ζητήματος, σύμφωνα με τη λαϊκή θέληση»[1].

Ταυτόχρονα με την ενεργοποίηση, από μέρους της Μ. Βρετανίας της κυβέρνησης Τσουδερού, η ΕΣΣΔ δέχεται έντονες πιέσεις από την αγγλική διπλωματία να αναγνωρίσει την αστική κυβέρνηση Τσουδερού, που εδρεύει στο Κάιρο, ως τον μοναδικό πολιτικό- κυβερνητικό εκπρόσωπο της Ελλάδας. Η ΕΣΣΔ φυσικά δεν ενδίδει προβάλλοντας στην Βρετανία τη διπλωματική δικαιολογία πως δεν γνωρίζει πολλά πράγματα γύρω από τις ελληνικές υποθέσεις, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό ήταν αληθινό αφού επαφή, τότε, με το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα δεν υπήρχε ούτε έμμεσα ούτε άμεσα.

Στις 21/12/1943 ο Τσουδερός, με προτροπή της Βρετανίας, απηύθυνε ραδιοφωνικό μήνυμα «Προς τον ελληνικό λαό» στο οποίο μεταξύ άλλων έλεγε[2]: «Καλούμεν πάντας τους αντάρτας εν ονόματι της πατρίδος εις συμφιλίωση. Καμμία διαφορά δεν πρέπει δεν πρέπει να σας χωρίζη. Αν χρειάζεται προς τούτο, να παραμερίσετε από το μέσον ωρισμένα ύποπτα άτομα, που αρέσκονται εις την λαίλαπα αυτήν, σαν τους λύκους που χαίρονται εις την ανεμοζάλην, διότι περιμένουν απ’ αυτήν προσωπικά οφέλη ή επιδιώκουν αθέμιτους σκοπούς, μη διστάσετε να θέσετε κατά μέρος τα ολίγα αυτά πρόσωπα». Στο ίδιο μήνυμα ο Τσουδερός αφήνει σαφέστατα να εννοηθεί ότι στην «συμφιλιωτική» του πρωτοβουλία έχει τη στήριξη των συμμάχων, δηλαδή της Αγγλίας των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, κάτι που φυσικά δεν ίσχυε για την τελευταία. «Εις την προσπάθειά μου αυτήν- έλεγε Τσουδερός[3]- γνωρίζω ότι έχω την επιδοκιμασίαν και την ενίσχυσιν των Συμμάχων μας, οι οποίοι ενδιαφέρονται ζωτικώς δια την Ελληνικήν ενότητα, που δύναται τόσον πολύ να βοηθήση τον κοινόν αγώνα, και οι οποίοι βλέπουν με ιδιαιτέραν συμπάθειαν προς εκείνους που θ’ αναλάβουν την πρωτοβουλίαν της συνδιαλλαγής».

Στις 31/12/1943 ο Τσουδερός απηύθυνε νέο ραδιοφωνικό μήνυμα, αυτή τη φορά «προς τους αντάρτες», αφήνοντας αιχμές κατά του ΕΑΜ ότι ήθελε, τάχα, να εξασφαλίσει «δια του μονοπωλίου του αγώνος το μονοπώλιον της εξουσίας» κ.ο.κ. Επίσης, διάβασε και μηνύματα υποστήριξης προς την κυβέρνησή του από τους υπουργούς εξωτερικών της Αγγλίας και των ΗΠΑ[4].

Την επομένη, 1/1/1944 η ΕΣΣΔ προχωρεί σε ξεχωριστή δήλωση για το ελληνικό ζήτημα, που μεταδίδεται από το ραδιοσταθμό της Μόσχας. Η δήλωση έλεγε[5]: «Δεδομένου ότι η Βρετανική κυβέρνηση θεωρεί ότι η συμφιλίωση ανάμεσα στις αντίπαλες αντάρτικες δυνάμεις στην Ελλάδα είναι δυνατή την παρούσα στιγμή, η Σοβιετική κυβέρνηση το θεωρεί σκόπιμο να υποστηρίξει την εγκαθίδρυση ενός ενωμένου μετώπου όλων των παρτιζάνικών οργανώσεων στην Ελλάδα με σκοπό το δυνάμωμα της πάλης ενάντια στους Γερμανούς εισβολείς». Από την δήλωση αυτή φαίνεται καθαρά πως η Σοβιετική Ένωση ακολουθεί δικιά της ξεχωριστή πολιτική στο ελληνικό ζήτημα και σ΄ ότι αφορά τη συμφιλίωση μεταξύ των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων αποσαφηνίζει πλήρως πως υποστηρίζει το κοινό τους μέτωπο κατά των Γερμανών, εφόσον ανταποκρίνεται στην αλήθεια η θέση της Βρετανίας ότι αυτό είναι δυνατόν. Μ' άλλα λόγια η ευθύνη για την πραγματοποίησή του εν λόγω μετώπου αφήνεται πλήρως στις ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις και στην προκειμένη περίπτωση στο ΕΑΜ- ΕΛΑΣ που ήταν η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να επηρεαστεί από μια σοβιετική έκκληση.

Οι Άγγλοι αντιλαμβάνονται την ουσία της σοβιετικής δήλωσης και βάζουν την κυβέρνηση Τσουδερού να την μεταδώσει λογοκριμένη. Έτσι εκείνο που μεταδίδεται από τη δήλωση είναι το εξής[6]: «Η Σοβιετική κυβέρνησις θεωρεί σκόπιμον όπως υποστηρίξη την ίδρυσιν ηνωμένου μετώπου οπαδών των εν Ελλάδι ομάδων ανταρτών προς ενίσχυσιν του αγώνος κατά των Γερμανών εισβολέων».

Οι σχέσεις Μ. Βρετανίας - ΕΣΣΔ και η Κυβέρνηση του Βουνού

Το ελληνικό ζήτημα συνεχίζει να αποτελεί σημείο τριβής στις Σοβιετοβρετανικές σχέσεις και το 1944, ιδιαίτερα δε μετά την συγκρότηση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) και την εκδήλωση του κινήματος της Μέσης Ανατολής. Ας δούμε όμως το ζήτημα αναλυτικότερα.

Με την συγκρότησή της, η ΠΕΕΑ απευθύνει μήνυμα στην Γιουγκοσλάβικη ΠΕΕΑ ζητώντας μεταξύ άλλων συντονισμό των προσπαθειών στον κοινό αγώνα. Ο Τίτο απαντά με τηλεγράφημα που φέρει ημερομηνία 30/3/1944, στο οποίο λέει[7]: «Εξ ονόματος της Γιουγκοσλάβικης Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης δηλώνω ότι δέχομαι με ευχαρίστηση κάθε συνεργασία με σας σ' αυτό τον μεγάλο πόλεμο απελευθέρωσης των λαών της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας. Υπολογίζετε στην πλήρη μας υποστήριξη που μπορούμε να σας δώσουμε αυτή τη στιγμή. Τα βάσανα των λαών μας και οι σκοποί του αγώνα μας είναι ίδια.

Ας ευχηθούμε ότι η αδελφοσύνη στα όπλα θα φέρει την ευτυχία στους λαούς των χωρών μας που υφίστανται τα ίδια δεινά.». Τον Ιούνη του 1944 στέλνεται μόνιμος αντιπρόσωπος της ΠΕΕΑ στην Γιουγκοσλάβικη ΠΕΕΑ ο Α. Τζήμας- Σαμαρινιώτης.

Υποστήριξη στην ΠΕΕΑ εκφράζει ανοικτά και η ΕΣΣΔ ενώ μέσω του ραδιοσταθμού της Μόσχας εκθειάζεται η συμφωνία με τη Γιουγκοσλαβική ΠΕΕΑ, δηλαδή η ανταλλαγή των παραπάνω τηλεγραφημάτων. Στο πρώτο φύλλο του «Ριζοσπάστη- Έκδοση Αθήνας» της κατοχής, γράφονται τα εξής σημαντικά στοιχεία[8]: «Με λόγια συγκίνησης και θαυμασμού η Μόσχα στην εκπομπή της 7/5 περιέγραψε τα δεινά του ελληνικού λαού κάτω απ’ την κατοχή. Τις ληστείες, την πείνα, τις ομαδικές εκτελέσεις και φυλακίσεις. ‘‘Κι όμως, είπε, ο ελληνικός λαός δεν λυγίζει, δεν γίνεται δούλος των φασιστών. Ο σκληρός του αγώνας είναι υπέροχος σε ηρωισμό και αυτοθυσία. Εργάτες, υπάλληλοι, βιοπαλαιστές απεργούν παρά την τρομοκρατία και τους τουφεκισμούς. Όλο και πιο πλατειά στρώματα του ελληνικού λαού μπαίνουν στον αγώνα. Τα σαμποτάζ των ανταρτών πολλαπλασιάζονται… Μετά την ίδρυση της ΠΕΕΑ και την ανταλλαγή αντιπροσώπων με την Γιουγκοσλαβική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης του Τίτο ο αγώνας των ελλήνων πατριωτών θα δυναμώσει. Οι Έλληνες πατριώτες πιστοί στις παραδόσεις τους και εμπνευσμένοι απ’ τις νίκες του Κόκκινου Στρατού συμβάλλουν σήμερα με όλες τις δυνάμεις τους για τη λευτεριά, την τιμή, την ανεξαρτησία της πατρίδας τους».

Αλλά και ένα μήνα μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Λιβάνου η ΕΣΣΔ συνεχίζει να στηρίζει την ΠΕΕΑ. Στο Ριζοσπάστη, 21 Ιούνη 1944, αναφέρεται ότι ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Μόσχας στην εκπομπή του στις 16 του ιδίου μήνα, στις 9 το βράδυ, μεταξύ άλλων, μετέδωσε και τα εξής[9]: «Επιβάλλεται σ’ όλους τους έλληνες η ενότητα και η συσπείρωση γύρω απ’ την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης που θα συντελέσει στο δυνάμωμα του αγώνα και της αντίστασης του ελληνικού λαού ενάντια στον εισβολέα και θα οδηγήσει στη νίκη». Επίσης στις 5 Ιούλη του 1944 ο «Ριζοσπάστης- Έκδοση Αθήνας» γράφει ότι το πρακτορείο ΤΑΣ μετέδωσε πως «Η ΠΕΕΑ δείχνει τον δρόμο της ενότητας στην πάλη»[10].

Τον Μάρτη του 1944 που συγκροτείται η ΠΕΕΑ ο Σοβιετικός στρατός βρίσκεται κοντά στα ρουμάνικα σύνορα, δηλαδή ουσιαστικά βάζει πόδι στα Βαλκάνια (μπήκε στη Ρουμανία στις 27 Μάρτη). Αυτό το γεγονός ανησυχεί έντονα την Μ. Βρετανία που νιώθει το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια της και ν' απειλούνται τα μελλοντικά της σχέδια στα Βαλκάνια, αφού έχει μπροστά στα εξής νέα δεδομένα: α) Ο Σοβιετικός στρατός βρίσκεται στη Βαλκανική, β) Στα ελληνικά βουνά έχει συγκροτηθεί η ΠΕΕΑ, γ) Διαπιστώνεται κινητικότητα και συνεργασία μεταξύ της ΠΕΕΑ και της αντίστοιχης γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης των βουνών.

Όξυνση των βρετανοσοβιετικών σχέσεων: Το κίνημα της Μέσης Ανατολής

Στο άσχημο αυτό σκηνικό για τα βρετανικά συμφέροντα προστίθεται κι ένα ακόμη αρνητικό γεγονός. Στις 31/3/1944 εκδηλώνεται το κίνημα της Μέσης Ανατολής. Έτσι τώρα οι Άγγλοι κατανοούν ότι δεν μπορούν να ελπίζουν στην χρησιμοποίηση αυτών των στρατιωτικών δυνάμεων μελλοντικά στην Ελλάδα εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Αποφασίζουν, λοιπόν, να παρέμβουν άμεσα και αποτελεσματικά στις εξελίξεις. Έτσι: προχωρούν στην κατάπνιξη του κινήματος της Μ. Ανατολής. Επίσης ξηλώνουν τον Τσουδερό, αναθέτουν προσωρινά την Πρωθυπουργία στο Βενιζέλο και βάζουν σε εφαρμογή σχέδιο για τη μεταφορά του Γ. Παπανδρέου, από την κατεχόμενη Ελλάδα, στο Κάιρο, με σκοπό να τον χρήσουν Πρωθυπουργό.

Η Σοβιετική Ένωση με την διπλωματική αποστολή που έχει στο Κάιρο εκφράζει προς την πλευρά της Αγγλίας την υποστήριξή της στο ΕΑΜ και στο κίνημα της Μ. Ανατολής και αντιδρά έντονα στην καταστολή του από τα βρετανικά στρατεύματα. Σε αναφορά του προς το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών στις 6 Απριλίου του 1944, ο βρετανός πρεσβευτής στην Ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου Ρέτζιναλντ Λήπερ, μεταξύ άλλων αναφέρει: «Εις συζήτησιν με μέλος του επιτελείου μου την 4^η Απριλίου ο Σοβιετικός Σύμβουλος ωμίλησεν υπέρ του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ… Ο Σοβιετικός Σύμβουλος εφαίνετο να πιστεύη ότι η Πολιτική Επιτροπή ήτο τουλάχιστον της αυτής σημασίας με την Κυβέρνηση του Καΐρου».

Σε νέα αναφορά του στις 1/4/1944 ο Λήπερ αναφέρει ότι τον επισκέφθηκε το προηγούμενο βράδυ ο σοβιετικός πρεσβευτής στο Κάιρο Νικολάι Νόβικωφ ζητώντας εξηγήσεις για τις συλλήψεις στρατιωτικών και πολιτών της αριστεράς που οι βρετανοί πραγματοποιούσαν στο πλαίσιο της καταστολής του Κινήματος της Μέσης Ανατολής. Σε τρίτη αναφορά του στις 16/4, ο Λήπερ ενημερώνει το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών για διαμαρτυρία του Νόβικωφ στον Έλληνα πρωθυπουργό Σ. Βενιζέλο αναφορικά με την επιχείρηση καταστολής του κινήματος της Μέσης Ανατολής[11].

Ανοικτή υποστήριξη στο ΕΑΜικό κίνημα η Σοβιετική Ένωση εκφράζει και προς τη μεριά των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις 11 Απριλίου του 1944 ο Αμερικανός πρεσβευτής στο Κάιρο Λίνκολ Μακ Βέη σε αναφορά του στο Στέητ Ντιπάρτμεντ γράφει[12]: «Σε συνομιλία που είχα σήμερα το απόγευμα με το Ρώσο πρεσβευτή… μου είπε ότι, μέχρι τώρα δεν συμμερίζεται τις Βρετανικές ενέργειες σ’ αυτή την υπόθεση. Διατύπωσε την άποψη ότι οι Έλληνες ζητούν απλώς μια αλλαγή στην κυβέρνησή τους και ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες και ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες το να τους απειλούν με τανκς και να τους στερούν την τροφή είναι άδικο». Για την καταστολή του Κινήματος της Μέσης Ανατολής εντονότατη υπήρξε και η αντίδραση του Σοβιετικού Τύπου που αναδημοσιεύει τηλεγραφήματα του Πρακτορείου ΤΑΣ από το Κάιρο και χαρακτηρίζει την κυβέρνηση Τσουδερού «αντιδραστική»[13].

Η σοβιετική στάση εξοργίζει τους Άγγλους και ο Τσόρτσιλ αποφασίζει ο ίδιος να απευθύνει- στις 16/4/1944- απειλητικό τηλεγράφημα προς τον Μολότοφ στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρει[14]: «....8.Ελπίζω ότι το πρακτορείο ΤΑΣ δεν θα κάνει την προσπάθειά μας ακόμη πιο δύσκολη απ' όσο είναι. Δεν είναι καιρός για ιδεολογικό πόλεμο. Είμαι αποφασισμένος να καταστείλω την ανταρσία και την ανάμειξη στην πολιτική των ελληνικών δυνάμεων που βρίσκονται στην Αίγυπτο και τελούν υπό την διοίκησή μας, όντας εξοπλισμένες από μας. Τις πολιορκήσαμε και τις αποκλείσαμε με υπέρτερες δυνάμεις και περιμένουμε με μεγάλη υπομονή να αλλάξει η στάση τους. Δεν υπάρχει θέμα πολιτικών συμφωνιών με τους στασιαστές. Είμαι βέβαιος ότι δεν θα επιτρέπατε να συμβούν τέτοια πράγματα στο σοβιετικό στρατό ή μεταξύ των οποιονδήποτε δυνάμεων που θα ελέγχατε. Έτσι ελπίζω ότι θα είναι δυνατόν να υποδειχτεί στο ΤΑΣ να σταματήσει την προπαγάνδα που κάνει, το μόνο αποτέλεσμα της οποίας θα είναι πιθανώς αιματοχυσία την οποία ελπίζω να αποφύγω, ιδιαίτερα τώρα που βελτιώνονται τα πράγματα. Στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών έστειλα ένα μήνυμα (χωρίς την παράγραφο 8)[15] για να του εξηγήσω τι έχει συμβεί.

9. Παρά τις πολιτικές πεποιθήσεις μου, τις οποίες γνωρίζετε, δεν επιτρέπω σε κανένα εμπόδιο να φράξει το δρόμο της βρετανικής πολιτικής για την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού που είναι η ήττα των χιτλερικών από τη γη που καταδυναστεύουν....».

Τι φαίνεται απ' αυτό το τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ στον Μολότοφ; α) Εκφράζεται με τον πλέον αποφασιστικό τρόπο η απόφαση της Μ. Βρετανίας να πνίξει στο αίμα κάθε κίνηση που θα έρχεται σε αντίθεση με τα μακροπρόθεσμα πολιτικά της συμφέροντα στην Ελλάδα. Και το κίνημα στη μέση Ανατολή ερχόταν σε αντίθεση μ' αυτά τα συμφέροντα. β) Απειλεί πως αν συνεχίσει η Σοβιετική Ένωση να επικρίνει τη χώρα του για την καταστολή του κινήματος και να το υποστηρίζει, αυτό θα θεωρηθεί αφορμή για αιματοχυσία. Μ' άλλα λόγια εκβιάζει με την ζωή των κινηματιών. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό διότι δεν μπορεί να γίνει πιστευτό ότι η Βρετανία δεν ήταν σε θέση να ελέγξει, παρά μόνο με αιματοχυσία, την κατάσταση στον ελληνικό στρατό της Αιγύπτου επειδή αυτός θα είχε την ηθική ανάταση που του έδινε η υποστήριξη της ΕΣΣΔ. γ) Μπλέκει το κίνημα της Μέσης Ανατολής με τον υπέρτατο- όπως λέει- σκοπό, την ήττα των χιτλερικών. Αυτό το μπλέξιμο λογικά δεν στέκει. Οι κινηματίες δεν ζήτησαν τίποτε άλλο παρά τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας με τους όρους που έθετε η ΠΕΕΑ. Ακόμη ο ελληνικός στρατός της Μ. Ανατολής ήταν μέρος των συμμαχικών δυνάμεων και ανά πάσα στιγμή- και μετά την εξέγερση- μπορούσε να σταλεί οπουδήποτε να πολεμήσει τον εχθρό για την εκπλήρωση του υπέρτατου σκοπού. Επομένως αυτό το μπλέξιμο που κάνει ο Τσόρτσιλ κάπου αλλού αποσκοπεί. Είναι ο διπλωματικός τρόπος εκτόξευσης απειλής κατά της Σοβιετικής Ένωσης, στην ηγεσία της οποίας άλλωστε απευθύνει το τηλεγράφημά του. Τι λέει ο Τσόρτσιλ; Λέει πως δεν θα δεχτεί κανένα εμπόδιο που θα φράξει το δρόμο της Βρετανικής πολιτικής για την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού. Το εμπόδιο φυσικά δεν είναι κυρίως οι κινηματίες αλλά η στάση της ΕΣΣΔ. Συνεπώς οι γενικότερες απειλές του είναι απειλές κατά της Σοβιετικής Ένωσης

Η ηγεσία της ΕΣΣΔ αντιλαμβάνεται το μήνυμα. Στις 22/4/1944 ο Μολότοφ απαντά με τηλεγράφημα στον Τσόρτσιλ όπου μεταξύ άλλων λέει: «Καθ' όσον αφορά τα τηλεγραφήματα του ΤΑΣ, το Πρακτορείο Ειδήσεων δημοσιεύει μόνο τις πληροφορίες που παίρνει από τις αξιόπιστες πηγές του. Και αυτό βεβαίως έχουν το δικαίωμα να το κάνουν και το ΤΑΣ και οι εφημερίδες μας. Οπωσδήποτε, δεν είναι δυνατόν να συμφωνήσουμε ότι το ΤΑΣ θα μπορούσε να έχει οποιαδήποτε ευθύνη για την πιθανή αιματοχυσία για την οποία μου γράφετε. Σχετικά με την επιθυμία σας να δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στο τι δημοσιεύει το ΤΑΣ, το Πρακτορείο Ειδήσεων πήρε οδηγίες να ασκεί ακόμη πιο αυστηρό έλεγχο της αλήθειας των πληροφοριών προς τον τύπο... Σας διαβεβαιώνω, έχοντας υπόψη τη γνώμη ηγετικών προσωπικοτήτων της Σοβιετικής Ενώσεως ότι, παρά τις γνωστές διαφορές πολιτικών γνωμών μεταξύ των κυβερνητικών κύκλων των δύο χωρών μας, μπορούμε, στην πραγματικότητα, να συμφωνήσουμε πάνω στα θεμελιώδη ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, θυμούμενοι ότι είμαστε σύμμαχοι στο κύριο και θεμελιώδες ζήτημα της ήττας της χιτλερικής Γερμανίας και της απελευθερώσεως των εδαφών που καταλήφθηκαν από τους χιτλερικούς και επίσης, ότι έχουμε σταθερά αποφασίσει να ρυθμίσουμε τη συνεργασία μας κατά τη μεταπολεμική περίοδο»[16]. Επίσης στο τηλεγράφημα αυτό ο Μολότοφ, σε άλλο σημείο, επικαλείται περιορισμένη πληροφόρηση της ΕΣΣΔ γύρω από τις ελληνικές υποθέσεις και ζητά από τον Τσόρτσιλ αν είναι δυνατό η Βρετανία να ενημερώνει τη χώρα του. Μ' αυτό τον τρόπο η σοβιετική εξωτερική πολιτική επιδιώκει να αποκτήσει λόγο στα ελληνικά πράγματα, να της αναγνωριστεί δηλαδή από την Βρετανία ότι πρέπει να έχει λόγο.

Στο επόμενο: Οι βρετανοσοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης (Β)

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

---

[1] «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’, σελ. 56- 57 και Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις Δωρικός, τόμος Γ’, σελ.28

[2] Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 53. Στο Αρχείο του Τσουδερού το μήνυμα δημοσιεύεται ολόκληρο με ορισμένες φραστικές διαφορές εν συγκρίσει με τα αποσπάσματα που δημοσιεύονται στο βιβλίο του «Ελληνικές Ανωμαλίες…». Βλέπε: Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 752- 754

[3] Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 754

[4] Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 53- 55 και Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 758- 759 και 761

[5] Φοίβου Οικονομίδη: «Οι Προστάτες», εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 48

[6] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 49 , Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 55, Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 762.

[7] Α. Παπαπαναγιώτου: "Το ΚΚΕ στον πόλεμο και την Αντίσταση", Εκδόσεις Καζάντζα, 1974, σελ. 83.

[8] «Ριζοσπάστης- Έκδοση Αθήνας» 14/5/1944, σελ. 2

[9]«Ριζοσπάστης περίοδος 1941- 1945- Κατοχή- Δεκεμβριανά», Εκδόσεις Ριζοσπάστης- Σύγχρονη Εποχή, σελ. 179.

[10] «Ριζοσπάστης περίοδος 1941- 1945- Κατοχή- Δεκεμβριανά», Εκδόσεις Ριζοσπάστης- Σύγχρονη Εποχή, σελ. 207

[11] «Μυστικά αρχεία Φόρεϊν Όφις- Φάκελος Ελλάς», εκδόσεις Νέα Σύνορα, Αθήνα 1972, σελ. 319- 322.

[12] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. από 68

[13] Β. Παπαδάκη: Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου 1940- 1945, Αθήναι 1957, σελ. 339- 341 και Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ2, σελ. 1167- 1170

[14] Γ. Ανδρικόπουλου: "1944 Κρίσιμη Χρονιά- 300 ανέκδοτα έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Ουίνστον Τσόρτσιλ για την Ελλάδα", εκδόσεις ΔΙΟΓΕΝΗΣ, τόμος Α', σελ. 86-87)

[15] Εννοεί χωρίς αυτή την παράγραφο που αφορά το ΤΑΣ

[16] Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Α' σελ. 102.