Απέναντι στην κατάρρευση των μύθων: ο ιός της αλληλεγγύης

Απέναντι στην κατάρρευση των μύθων: ο ιός της αλληλεγγύης 

Σταύρος Σταυρίδης* 

Είδαμε τις σκοτεινές αυτές μέρες πολλούς μύθους να καταρρέουν κάτω από το βάρος μιας αμείλικτης πραγματικότητας:

Ο μύθος ότι τις επιδημίες τις μεταφέρουν οι φτωχοί και οι παρίες των πόλεων: ο ιός όμως ταξίδεψε στον κόσμο και στην πρώτη θέση και δεν λυπήθηκε ακόμα και εκείνους, μέλη της ελίτ, που νομίζουν πως τίποτε δεν τους απειλεί.

Ο μύθος ότι τις επιδημίες τις γεννά η «υπανάπτυξη»: ο ιός αναπτύσσεται με ταχύτητα στις πιο αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη και δοκιμάζει σκληρά τους πληθυσμούς των μεγαλουπόλεων.

Ο μύθος ότι η πίστη και η προσευχή κάνει τους ανθρώπους άτρωτους. Ο ιός όμως δεν σεβάστηκε καμιά θρησκεία και οι ίδιοι οι εκπρόσωποι τους (όπου διαθέτουν σωφροσύνη) το αποδέχτηκαν συναινώντας στην κατάργηση των θρησκευτικών συγκεντρώσεων.

Ο μύθος της πανίσχυρης επιστήμης, διαδεδομένος ιδιαίτερα στον βιομηχανικό κόσμο με μια παράλληλη παράβλεψη της τρομακτικής εξάρτησης της έρευνας από το μεγάλο κεφάλαιο των φαρμακευτικών εταιρειών.

Ο μύθος της ελεύθερης αγοράς που με το αόρατο χέρι των μηχανισμών της θα δώσει λύσεις σε κάθε κρίση της κοινωνίας ρυθμίζοντας δήθεν προς το συμφέρον των «άξιων» εργασιακές σχέσεις, παραγωγικές προτεραιότητες και χρηματιστηριακές ισορροπίες. Είναι φανερό ότι η πανδημία απορρύθμισε τα χρηματιστήρια ενώ βίαια αποδιαρθρώνει εργασιακές δομές και παραγωγικές συνθήκες. Εύκολα βέβαια κανείς διακρίνει το απολύτως ορατό χέρι των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων (σαν τη δική μας) καθώς επιχειρεί να ρυθμίσει τα εργασιακά προς όφελος των εργοδοτών, ενώ επικαλείται έκτακτες συνθήκες που προοιωνίζονται τη θέσπιση μέτρων που κάθε άλλο παρά έκτακτα μοιάζουν.

Ο μύθος της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης: μοιάζει αυτές τις μέρες αυτή η πρόταση εξουσίας να υποχωρεί μπροστά στην επιβεβαίωση μιας αναγκαιότητας που έρχεται από το παρελθόν του καπιταλισμού· της αναγκαιότητας ενός πανίσχυρου κεντρικού μηχανισμού που θα επιβάλει τον έλεγχο της κοινωνίας υπερβαίνοντας ατομικά, εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα. Υπό το πρόσχημα μάλιστα της αναγκαστικής τηλε-διακυβέρνησης η εκτελεστική εξουσία απορροφά τη νομοθετική. Διατάγματα θεσπίζονται στο όνομα της έκτακτης ανάγκης.

Χρειάζεται να εμποδίσουμε όμως την ανάδυση ενός μύθου που από παλιά δεν δίχασε μόνο τους κυρίαρχους αλλά και τους κυριαρχούμενους. Τον μύθο που παρουσιάζει το κράτος υπεράνω της κοινωνίας, διαιτητή αν όχι συμπονετικό πατέρα που φροντίζει για όλους και για όλες. Είναι και από τους κυριαρχούμενους που ένας τέτοιος μύθος γίνεται έμμεσα αποδεκτός: σε μια αλλιώτικη μελλοντική κοινωνία, αναγκαστικά τόσο πολύπλοκη όσο και η σημερινή, ποιος αν όχι μια κεντρική εξουσία θα μπορεί να ρυθμίζει μηχανισμούς απαραίτητους όπως η νοσοκομειακή περίθαλψη, οι συγκοινωνίες, η παραγωγή και η φροντίδα των πόλεων κ.λπ.;

Οπως ακριβώς πρέπει να καταρρίψουμε τους όρους που γέννησαν τις λύσεις των πολύπλοκων και αλλοτριωτικών κυκλοφοριακών συνθηκών αμφισβητώντας τόσο τη λογική της οργάνωσης της εργασίας όσο και τη λογική της ανάπτυξης των πόλεων, έτσι θα πρέπει να αμφισβητήσουμε και τη λογική της κοινωνικής οργάνωσης που εμφανίζει το ισχυρό κράτος ως τη μόνη λύση.

Οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης στα δημόσια νοσοκομεία (όπου νοσηλευτικό προσωπικό μάχεται χωρίς στήριξη), οι εγκλωβισμένοι κάτοικοι που ανακαλύπτουν ξανά τους γείτονές τους και, έστω, τραγουδούν μαζί τους από τα μπαλκόνια, οι ομάδες πρωτοβουλίας που φροντίζουν στη γειτονιά εκείνους και εκείνες που το χρειάζονται (ψωνίζοντας ή μαγειρεύοντας), οι μορφές συλλογικής ενδυνάμωσης που διαχέονται με το καυστικό, συχνά εικονοκλαστικό, χιούμορ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: ένας κόσμος που δυσπιστεί τόσο απέναντι στο κράτος όσο και απέναντι στη ρυθμιστική δύναμη της αγοράς αναδύεται.

Στην προοπτική μιας τέτοιας έμπρακτης αποδέσμευσης από τις κυρίαρχες μυθολογίες εγγράφονται και οι διαφαινόμενες τάσεις μαζικής αντίδρασης, όπως οι απεργίες στον Βορρά της Ιταλίας, η ανάδειξη δομών αυτοοργάνωσης και αυτοπροστασίας (από τις αυτόνομες γειτονιές της Πόλης του Μεξικού ώς τα κοινωνικά κέντρα του Μιλάνου, από τις φεμινιστικές πρωτοβουλίες στη Χώρα των Βάσκων που καλούν σε συστράτευση για τη δημιουργία δικτύων φροντίδας ώς την καμπάνια «ο λαός φροντίζει τον λαό» του κινήματος «Υγεία σε αντίσταση» στη Χιλή που γεννήθηκε στην πρόσφατη λαϊκή εξέγερση, από την πολύπλευρη παρέμβαση του αυτόνομου δικτύου συνεταιρισμών CECOSESOLA της Βενεζουέλας στη στήριξη των 300.000 κατοίκων που καθημερινά χρησιμοποιούν τις αγορές του ώς τις κοινότητες των Ζαπατίστας στο Μεξικό που με ευθύνη θωρακίζουν τους αυτόνομους δήμους απέναντι στην πανδημία). Τα οργανωμένα κινήματα των αποκάτω αναζητούν όπως φαίνεται δρόμους να υπερβούν τα εκβιαστικά μέτρα των κυρίαρχων.

Μπορεί προς το παρόν να μένουμε σπίτι. Ομως στο σπίτι των δικών μας ονείρων χωρούν όλοι που καθημερινά ζουν την αδικία. Και που σήμερα ίσως να τη νιώθουν ακόμα περισσότερο. Και θυμώνουν…

* καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜ