Το τμήμα Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – ΠΕΑ μέσω των Εργαστηρίων του «Διαδρομές της Αρχιτεκτονικής από τις απαρχές του Μοντερνισμού έως σήμερα στην Αττική» και «Αλληλέγγυο Εργαστήρι Σχεδίου», και σε συνεργασία με συνοδοιπόρους της Μαρίας Μάντζαρη στον κοινωνικό αγώνα, αγαπημένους φίλους της και συνεργάτες στον ακαδημαϊκό χώρο της αρχιτεκτονικής, διοργανώνει ημερίδα στη μνήμη της με τίτλο: «Προσεγγίζοντας τον κατοικημένο χώρο με τον τρόπο της Μαρίας Μάντζαρη», το Σάββατο 16 Μαρτίου 2019, ώρες 11:00 με 20:00, στο αμφιθέατρο Α08 του κτιρίου Αβέρωφ της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.
Η Μαρία Μάντζαρη, συνάδελφος με πνεύμα ανήσυχο και αντισυμβατικό, ενεργό μέλος μας και με πολυσχιδή δραστηριοποίηση, έχασε πρόωρα –στα 35 μόλις χρόνια της, τον Αύγουστο του 2018– τη μάχη με τον θάνατο.
Ποιος ήταν όμως ο «τρόπος της Μαρίας Μάντζαρη για τον κατοικημένο χώρο»;Ηταν ο τρόπος του νέου, ασυμβίβαστου, κοινωνικού και ελεύθερου πνεύματος για την αρχιτεκτονική και την τέχνη, την επιστήμη και τη θεωρία, τα κοινά και τις συλλογικές πρακτικές. Η πολύτροπη και πάντα ασύμπτωτη βιωματική κατανόηση στα πράγματα σε συνδυασμό με τη θέλησή της να αναζητάει πέρα από την επιφάνεια -ακόμη και της κριτικής σκέψης- διαμόρφωναν τις προσεγγίσεις της στον χώρο από δρόμους ενδιαφέροντες και όχι πολυσύχναστους θεωρητικά. Αυτός ήταν «ο τρόπος της» – με καρπούς που πρόωρα στέρεψαν.
Με αφορμή τη δουλειά της για τη διδακτορική της διατριβή -με θέμα τους μετασχηματισμούς της έννοιας της κατοικίας στον επίσημο πολιτικό λόγο όπως εκφέρεται σε κεντρικές συνεδριάσεις της ελληνικής Βουλής κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα- αλλά και προηγούμενες εργασίες της (όπως η προπτυχιακή σπουδαστική διάλεξη για τα Γαλλικά Προάστια του 2005), τα εργαστήρια του Τμήματος Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, Διαδρομές της Αρχιτεκτονικής από τις απαρχές του Μοντερνισμού έως σήμερα στην Αττική και Αλληλέγγυο Εργαστήριο Σχεδίου, διοργανώνουν ημερίδα στη μνήμη της Μαρίας Μάντζαρη, σε συνεργασία με συνοδοιπόρους της στον κοινωνικό αγώνα, αγαπημένους φίλους της και συνεργάτες στον ακαδημαϊκό χώρο της αρχιτεκτονικής, με θέμα «προσεγγίζοντας τον κατοικημένο χώρο με τον τρόπο της Μαρίας Μάντζαρη».
Α΄: Ο ΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ 11:00 – 13:00
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Αντωνία Πάνου – Θάνος Ανδρίτσος
11:00
Άνοιγμα της ημερίδας – χαιρετισμός εκ μέρους του Τμήματος Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ
Αρχιτέκτων / Γενική Γραμματέας ΣΑΔΑΣ –ΠΕΑ Τμήμα Αττικής
11:10
Λίγα λόγια για την Μαρία και τον τρόπο της
ΒΑΦΕΙΑΔΟΥ ΕΛΕΝΗ
Αρχιτέκτων Μηχανικός, MCS Environmental Design of Buildings, μέλός Δ.Σ. Τμήματος Αττικής ΣΑΔΑΣ
11:25
Για το ερευνητικό έργο της Μαρίας και τη δουλειά του διδακτορικού της
ΚΟΥΤΡΟΛΙΚΟΥ ΠΕΝΝΥ
Επικ. Καθηγήτρια ΕΜΠ / Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
11:55
Ανάδειξη του πλούτου των διερευνήσεων της Μαρίας σχετικά με τον κατοικημένο χώρο
ΒΛΑΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
Αρχιτέκτων Μηχανικός, MΔΕ Πολεοδομία – Χωροταξία ΕΜΠ
ΒΟΥΡΕΚΑΣ ΚΩΣΤΑΣ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, MΔΕ Πολεοδομία – Χωροταξία ΕΜΠ, ΥΔ Τομέα Πολεοδομίας – Χωροταξίας ΕΜΠ
Στο πλαίσιο της ημερίδας Προσεγγίζοντας τον κατοικημένο χώρο με τον τρόπο τηςΜαρίας Μάντζαρη επιθυμούμε να παρουσιάσουμε ενός μέρος της επιστημονικής δουλειάς της Μαρίας σχετικά με το ζήτημα της κατοικίας και το καθαυτό εννοιολογικό της περιεχόμενο.
Ήδη από την περίοδο των μεταπτυχιακών της σπουδών, αλλά και μέσα από επιστημονικές ανακοινώσεις, και πολύ περισσότερο στο πλαίσιο της έρευνας για τη διδακτορική της διατριβή, η ίδια έχει επιχειρήσει να μελετήσει τις μεταλλαγές του εννοιολογικού περιεχομένου του όρου κατοικία, κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα, στο βαθμό που αντανακλούν μεταλλαγές των αντιλήψεων για το κατοικείν, εξετάζοντας παράλληλα τη σχέση γλωσσικού επιπέδου – εννοιολογικού περιεχομένου του όρου στην πορεία αυτή.
Πιο συγκεκριμένα έχει μελετήσει διεξοδικά το νομοθετικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε γύρω από την κατοικία, την περίοδο 2008-2016, καταγράφοντας τις διαφορετικές σημασίες που προσδίδονται στη λέξη «κατοικία», με στόχο να χαρτογραφήσει τη σημασιοδότηση της έννοιας την περίοδο αυτή.
12:10
Εννοιολογικοί μετασχηματισμοί της κατοικίας μέσα από τον νομικό λόγο που παράγεται στην περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (2010-2016)
ΚΑΡΑΜΠΙΝΗ ΖΩΗ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΜSC, MΔΕ Πολεοδομία – Χωροταξία ΕΜΠ, ΥΔ ΕΜΠ
ΤΣΑΔΑΡΗ ΣΟΦΙΑ
Αρχιτέκτων Μηχανικός – Πολεοδόμος ΕΜΠ
Η προτεινόμενη εισήγηση βασίζεται στις προσεγγίσεις της Μαρίας Μάντζαρη και πιο συγκεκριμένα στην εισήγηση που είχαν παρουσιάσει από κοινού με την Ζωή Καραμπίνη με τίτλο «Habitat as a contested notion. A guideline on understanding urban policy» σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο στη Μαδρίτη τον Ιούλιο του 2016. Η εισήγηση θα διερευνήσει τους εννοιολογικούς μετασχηματισμούς της «κατοικίας» στην περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, με βάση κυρίως την σχετική με την κατοικία νομοθεσία που παράχθηκε την περίοδο 2010-2016. Βασικό ερώτημα της διερεύνησης είναι το κατά πόσον ο νομικός λόγος που παράγεται τείνει να επαναπροσδιορίσει την έννοια της κατοικίας.
Η εισήγηση αντιμετωπίζει τον λόγο ως κοινωνική πρακτική, ως πολιτική πράξη, ως απότοκο των σχέσεων εξουσίας και ως όρο για ένα δυνητικό ή πραγματικό πεδίο αντιληπτικής σύγκρουσης. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, τα ερωτήματα που τίθενται αφορούν τις συνέχειες και τις ασυνέχειες στην πολιτική γύρω από την κατοικία που σχετίζονται με την βίαιη πολιτική αλλαγή της περιόδου των μνημονίων.
Με υπόβαθρο τις βασικές πολιτικές για την κατοικία που διαμορφώθηκαν ιστορικά στην Ελλάδα, η εισήγηση προχωρά στη συγκέντρωση και ομαδοποίηση των νόμων που εγκρίθηκαν κατά την προαναφερθείσα περίοδο ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Σύμφωνα με την ανάλυση του σχετικού υλικού αναδεικνύονται η οικονομική, η υλική και η πολιτική διάσταση της κατοικίας καθώς και οι βασικοί παράγοντες που διαμορφώνουν αυτές τις διαστάσεις.
12:25
Αίθουσα Υποψήφιων Διδακτόρων ΕΜΠ, το σπίτι που έχτισε η Μαρία.
ΛΑΖΑΡΗ ΤΕΤΑ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ – ΥΔ ΕΜΠ
Το Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου του 2016 λάβαμε ένα e-mail από τον αποστολέα maria mantzari, με ένα μήνυμα που συνυπέγραφαν τρεις συνάδελφοι νέοι υποψήφιοι διδάκτορες, μια εκ των οποίων η Μαρία Μάντζαρη.
«Ο λόγος της απεύθυνσης είναι να έρθουμε σε επικοινωνία ώστε να δοκιμάσουμε να δημιουργήσουμε από κοινού ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον…»
Το πρώτο ραντεβού δόθηκε την Πέμπτη 14/4, στις 19.00, στο αίθριο του κτιρίου Αβέρωφ.
Μια σκέψη έγινε χώρος, μια αίθουσα που δεν υπήρχε ποτέ πριν διαθέσιμη για τους υποψήφιους διδάκτορες στη Σχολή Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, ορίστηκε «επίσημα» από την Γενική Συνέλευση της σχολής. Στις πρώτες συναντήσεις στο αίθριο, η θέληση κι ο ενθουσιασμός της Μαρίας είχαν αρχίσει να «χτίζουν» ήδη κοινωνικό χώρο, χώρο συνάντησης και συνεργασίας, κυρίως όμως χώρο κατοίκησης. Νέοι άνθρωποι με ή χωρίς δουλειά, με κοινό την διάθεση για επιστημονική έρευνα, «απέκτησαν» ένα κοινό σπίτι, μια «τρύπα» στον χώρο, σε μια πόλη, της οποίας οι χώροι «ορίζονταν» κυρίως από όρους οικονομικής κρίσης.
Μια σκέψη (κι ένα χαμόγελο) ήταν ικανή να χτίσει μια νέα, απτή, πραγματικότητα, αυτό ήταν το μεθοδολογικό μάθημα που δίδαξε η Μαρία.
12:35
«Βλέποντας» με βιωματικό πάθος και ασυμβίβαστη ματιά.
ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ ΜΑΡΙΑ
Αρχιτέκτων – Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ: 13:00 – 13:30
Β΄: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 20ο ΚΑΙ 21ο ΑΙΩΝΑ 13:30 – 15:00
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Σταματίνα Γεωργοπούλου – Σοφία Τσάδαρη
13:30
Αναδεικνύοντας ευρήματα από την ανολοκλήρωτη έρευνα της Μαρίας για την έννοια της κατοικίας στον επίσημο πολιτικό λόγο των συνεδριάσεων της ελληνικής Βουλής.
ΑΝΔΡΙΤΣΟΣ ΘΑΝΟΣ
Αρχιτέκτονας, MΔΕ Πολεοδομία – Χωροταξία ΕΜΠ, ΥΔ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΧΟΥΠΑΣ
Αρχιτέκτονας, MΔΕ Πολεοδομία – Χωροταξία ΕΜΠ, ΥΔ ΕΜΠ
Η Μαρία Μάντζαρη ξεκίνησε την εκπόνηση της διδακτορικής της διατριβής στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ, το φθινόπωρο του 2015, με τίτλο: «Ο μετασχηματισμός της κοινωνικής σημασίας της κατοικίας στον επίσημο πολιτικό λόγο που εκφέρεται σε κεντρικές συνεδριάσεις της Ελληνικής Βουλής κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα».
Παρότι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, η έρευνα της Μαρίας εξελίχθηκε και προχώρησε σε ιδιαίτερο βάθος και θεματικό εύρος. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεδία αυτής της δουλειάς ήταν η ενδελεχής καταγραφή της συζήτησης για την κατοικία μέσα από τα πρακτικά των κεντρικών διαδικασιών της Ελληνικής Βουλής.
Ιδιαίτερο σημείο εστίασης της έρευνας, αποτέλεσαν οι διαδικασίες Συνταγματικής Αναθεώρησης κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα (1911, 1927, 1936, 1952, 1975, 1986, 2001, 2008). Η διερεύνηση αυτή προσφέρει μια επισκόπηση του πολιτικού λόγου για την κατοικία συνδεδεμένη με την ευρύτερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας κατά τους δύο τελευταίους αιώνες.
Η παρούσα εργασία, θα επιχειρήσει να ανασύρει και παρουσιάσει ορισμένα από τα ευρήματα της έρευνας της Μαρίας Μάντζαρη, ως μια έρευνα που αξίζει να διασωθεί και δημοσιοποιηθεί.
13:45
Η παραγωγή της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα
ΚΟΥΚΟΥΡΑ ΣΟΦΙΑ
Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Η στέγαση αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ένα σημαντικό στοιχείο του δικαιώματος για ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο. Σε ορισμένες χώρες, η στέγαση είναι διαθέσιμη ως ένα κοινό αγαθό για όλα τα νοικοκυριά, αλλά η κρατική ενίσχυση απευθύνεται κυρίως σε όσους δεν μπορούν να καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες. Η κοινωνική κατοικία είναι η κατοικία που παρέχεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, κυρίως από το κράτος και από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί ειδικά για το σκοπό αυτό.
Η εισήγηση ανασκοπεί την πολιτική του ελληνικού κράτους για την κοινωνική κατοικία. Ειδικότερη έμφαση δίνεται (α) στον τρόπο ανάπτυξης της από ιστορικής και νομοθετικής πλευράς από την περίοδο της προσφυγικής κατοικίας των Μικρασιατών το 1921, (β) στην δραστηριότητα του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας από το 1954 έως το 2012 όταν ο Οργανισμός καταργήθηκε σε εφαρμογή των ρυθμίσεων του πέμπτου κεφαλαίου του Μνημονίου Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής και του τέταρτου κεφαλαίου του Μνημονίου Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής και (γ) στη σημερινή περίοδο.
Το παρόν της κοινωνικής κατοικίας χαρακτηρίζεται ζοφερό λόγω της έλλειψης κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής, παρόλη την επιτακτική ανάγκη της λόγω της οικονομικής κρίσης και του έντονου προσφυγικού ρεύματος.
14:00
Κοινωνική κατοικία και Κοινωνικός αποκλεισμός. Διεθνής Εμπειρία και Ελλάδα στην περίοδο της κρίσης.
ΤΟΥΣΗ ΕΥΓΕΝΙΑ
Δρ Αρχιτέκτων Μηχανικός – Χωροτάκτης Πολεοδόμος ΕΜΠ
Η ιστορία της κοινωνικής κατοικίας έχει την αφετηρία της στις αρχές του 20ου αιώνα. Αρχικά ως μορφή εθελοντικής, φιλανθρωπικής δράσης και στη συνέχεια ως σχεδιασμένη κρατική πολιτική, επηρέασε τη χωρο-κοινωνική εξέλιξη του αστικού χώρου σε διάφορες χώρες του κόσμου. Συνδεδεμένη με την εκβιομηχάνιση και τις συνθήκες ζωής της εργατικής τάξης, η κοινωνική κατοικία συνέβαλλε στην οργάνωση μοτίβων ζωής, χωροθετούμενη σε συγκεκριμένες ενότητες του αστικού χώρου. Ακολουθώντας τη «δική της» γεωγραφία υποκινούμενη από πολυπαραγοντικούς συσχετισμούς, όρισε το δικό της κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία των πόλεων.
Ο στρατηγικός σχεδιασμός της πολιτικής γύρω από τη στέγαση έχει συνδεθεί διεθνώς με το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού, με πολλούς ερευνητές να επισημαίνουν ότι ο κοινωνικός στιγματισμός των ωφελούμενων οδηγεί ουσιαστικά σε νέες μορφές αποκλεισμού.
Για τα ελληνικά δεδομένα η κοινωνική κατοικία συσχετίστηκε αρχικά με την προσφυγική αποκατάσταση της περιόδου του Μεσοπολέμου. Μεταπολεμικά, η ίδρυση και λειτουργία του ΟΕΚ, συμπεριέλαβε και άλλες ομάδες δικαιούχων, δημιουργώντας ένα πλέγμα δράσεων γύρω από τη στέγαση. Η παύση λειτουργίας του το 2012 σήμανε ουσιαστικά τη λήξη της κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής, εγείροντας προβληματισμούς για το ζήτημα της στέγασης στον καιρό της κρίσης. Παράλληλα, η απαξίωση του κτιριακού αποθέματος, δημιουργεί έντονους προβληματισμούς για τους κρίσιμους θύλακες μέσα στην πόλη και τις ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες που διαβιούν εκεί, αναδεικνύοντας την επαναδημιουργία χώρων αποκλεισμού στα ίδια κελύφη με νέους πια κατοίκους.
14:15
Οι λαϊκές και προσφυγικές γειτονιές ως πεδίο άνθησης της λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας: Το Ρεμπέτικο και ο Πειραιάς
ΜΟΥΡΓΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ & UP 1 PANTHÉON – SORBONNE
Στο μεσοπόλεμο, ο Πειραιάς αποτελούσε -μεταξύ άλλων- τον κύριο πόλο των μεταναστευτικών και προσφυγικών ρευμάτων. Έγινε τόπος υποδοχής και κατοίκισης μεγάλου αριθμού προσφύγων από τη Μικρά Ασία, μετά τη βίαιη ανταλλαγή πληθυσμών στα Βαλκάνια, που ακολούθησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923).
Στις γειτονιές όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες αναπτύχθηκε ένα πλέγμα πολιτισμικών ταυτοτήτων, κοινωνικών σχέσεων και επαφών όπου σε συνδυασμό με τις συνθήκες κατοίκισης μετατράπηκαν σε εστίες παραγωγής συλλογικών κι αυθεντικά λαϊκών καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. Αναπόσπαστο μέρος τους αποτέλεσε το ρεμπέτικο τραγούδι, μικτό ιδίωμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, παρά τις κατασταλτικές πρακτικές από μεριάς κράτους που το πλήττουν από τις απαρχές του.
Η εγκατάσταση των προσφύγων αποτελεί σημείο καμπής στη διαδικασία ανάπτυξης της βιομηχανίας και της εθνικής συγκρότησης υπό ένα ομοιογενές πολιτισμικό πλαίσιο δυτικοευρωπαϊκού τύπου, που περιθωριοποιεί οτιδήποτε αποκλίνει. Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τις διαλεκτικές σχέσεις ανάμεσα στη γειτονιά, την κατοικία, τη μουσική, το χώρο, την κοινωνική και πολιτική ζωή, τις σχέσεις παραγωγής, την εθνική συγκρότηση, τις πολιτισμικές ταυτότητες, στις εργατικές και προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά στο μεσοπόλεμο.
Στόχος είναι η σύνδεση ανάμεσα στην εξέλιξη των εργατικών και προσφυγικών γειτονιών στο Μεσοπόλεμο και της λαϊκής αστικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, μέσα στα πλαίσια της συγκρότησης του εθνικού κράτους.
14:30
Κατοικία και Αβεβαιότητα
ΚΟΥΤΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, ΜΔΕ, Δρ. Μηχανικός ΔΠΘ
Η ανακοίνωση ασχολείται με το γεγονός ότι ο σταθεροποιητικός ρόλος που διαδραματίζει έως σήμερα η μόνιμη ιδιοκτησία της κατοικίας εντός της λειτουργίας της οικονομίας, αλλά και γενικότερα εντός του τρόπου ζωής, στην Ελλάδα (ενδεικτικά: Μαλούτας, Οικονόμου, 1988) φαίνεται πως σκοπίμως επιχειρείται να ανατραπεί κατά τη διάρκεια της Κρίσης μέσω διαφόρων σχετικών νομοθετημάτων. Κατ’ αρχήν το κείμενο προσπαθεί να αναδείξει το αίσθημα βεβαιότητας που η μονιμότητα της ιδιοκτησίας της κατοικίας διαχρονικά δημιουργεί στην ελληνική κοινωνία, αλλά και τη μειωμένη, σε σχέση με τις χώρες του εξωτερικού, ανταγωνιστικότητα της εγχώριας οικονομίας που αυτό συνεπάγεται. Στη συνέχεια, μέσα από την ανάλυση ορισμένων νομοθετημάτων της Ελληνικής Βουλής (π.χ. ο νόμος σχετικά με την φορολόγηση της ιδιοκτησίας ακινήτων κατοικίας), υποστηρίζεται ότι επιχειρείται ουσιαστικά μια νομιμοφανής θεσμική ανατροπή των προηγουμένων, καθώς και η δημιουργία ενός αισθήματος αβεβαιότητας ως προς την στέγαση.
Η ανακοίνωση καταλήγει στο συμπέρασμα πως η εν λόγω κατάσταση ερμηνεύεται ως μια απόπειρα βίαιης εξομοίωσης της ελληνικής κοινωνίας σύμφωνα με αντίστοιχα πρότυπα του εξωτερικού, στα οποία η γενικότερη αβεβαιότητα που επικρατεί γύρω από την υπόθεση της κατοικίας λειτουργεί πάγια ως ένας παράγοντας επαγγελματικής εντατικοποίησης του ατόμου και αύξησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας (ενδεικτικά: Αoki, Proudman, Vlieghe, 2004).
Ενδεικτική βιβλιογραφία / παραπομπές:
Μαλούτας Θ., Οικονόμου Δ. (1988), Προβλήματα Ανάπτυξης και Κράτους Πρόνοιας στην Ελλάδα, Χωροταξικές και Τομεακές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Εξάντας
Αoki Κ., Proudman J., Vlieghe G. (2004), House Prices, Consumption, and Monetary Policy: a Financial Accelerator Approach, Journal of Financial Intermediation, Vol.13, No14
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 14:45 – 15:00
Γ΄: ΟΨΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 15:00 – 16:45
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Μυριάνθη Μούσα – Γιώργος Παπαγκίκας
15:00
Το στεγαστικό πρόβλημα, κρίσιμη διάσταση της ελληνικής κρίσης.
ΜΑΡΚΟΥ ΜΑΡΙΑ
Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Μια πλευρά της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα είναι η εμφάνιση διαρθρωτικού στεγαστικού προβλήματος. Κατάρρευση της οικοδομικής δραστηριότητας, των αγοραπωλησιών και των εμπορικών αξιών των ακινήτων, αύξηση του αριθμού των εξώσεων και των αστέγων, μείωση της ιδιοκατοίκησης, κάθετη πτώση των τιμών των ενοικίων που ωστόσο δεν ενισχύει ανάλογα τη ζήτηση ενοικιαζόμενης κατοικίας, παράταση του χρόνου παραμονής των νέων στο πατρικό σπίτι, αύξηση του αριθμού των νοικοκυριών που διαθέτουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε στεγαστικές δαπάνες, αύξηση των μη εξυπηρετούμενων ενυπόθηκων δανείων, επέκταση της ενεργειακής φτώχειας, αδυναμία συντήρησης των ακινήτων, αύξηση του αριθμού των κενών κατοικιών, εμφάνιση «χωρικού χάσματος» ανάμεσα στον τόπο κατοικίας και τον τόπο απασχόλησης.
Όλα αυτά περιγράφουν τη μείωση του εύρους των επιλογών σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στη στέγη για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, σαν αποτέλεσμα της μείωσης του εισοδήματος σε συνάρτηση με την εκτόξευση της ανεργίας και της επισφαλούς απασχόλησης. Καθοριστικός παράγοντας φαίνεται ότι είναι η πολιτική διαχείρισης της κρίσης με την υπερφορολόγηση των φυσικών προσώπων και των ακινήτων, πολιτική βίαιης ανακατανομής των πόρων, μέσα από τη λεηλασία του οικονομικού αποθέματος των ασθενέστερων κατηγοριών πληθυσμού.
Η ανακοίνωση θα επιμείνει στον πολυδιάστατο χαρακτήρα του στεγαστικού προβλήματος, με την υπόθεση ότι, πέρα από το αγαθό που ικανοποιεί τις «στοιχειώδεις» όπως λέμε ανάγκες μιας αξιοπρεπούς ύπαρξης, η κατοικία είναι πεδίο ανάπτυξης στρατηγικών για πολλαπλές πτυχές της κοινωνικής ζωής και του κοινωνικού ανταγωνισμού και η στεγαστική αποστέρηση αλλάζει τις συνθήκες αυτού του ανταγωνισμού, αλλάζοντας τη διάρθρωση και τη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας.
Μια μεγάλη ερευνητική παράδοση έχει αναδείξει, τουλάχιστον για την περίπτωση της Αθήνας, τη σημασία που είχε στη μεταπολεμική περίοδο η δημιουργία και η διαχείριση του στεγαστικού αποθέματος, όχι μόνο σαν λειτουργικό ισοδύναμο του κράτους πρόνοιας αλλά και σαν βάση για την ανάπτυξη ανελικτικών στρατηγικών που εκφράστηκαν στην κοινωνική γεωγραφία της πόλης.
Η προσπάθεια «κανονικοποίησης» της αγοράς κατοικίας με την αποθάρρυνση της μικροϊδιοκτησίας και την προώθηση της στεγαστικής κινητικότητας είναι αναγκαίο μέρος της δομικής προσαρμογής στον ανεπτυγμένο κόσμο, παρεμβαίνοντας ακριβώς σε αυτού του είδους τις στρατηγικές. Θα υποστηρίξουμε λοιπόν ότι η πολιτική προστασίας της κατοικίας που εμφανίζεται αναγκαία σήμερα δεν θα πρέπει να περιοριστεί στην κάλυψη των αναγκών διαβίωσης των νοικοκυριών με επισφαλές εισόδημα, αλλά θα πρέπει να λάβει υπ’ όψη και να ενισχύσει το εύρος των επιλογών που προσφέρει η κατοικία στο σύνολο των δραστηριοτήτων που δομούν την κοινωνία και την πόλη.
15:15
Υπερχρέωση και υφαρπαγή στέγης.
ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΟΝΙΑ
Αρχιτέκτων (Πρώην Πρόεδρος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ)
15: 30
Κρίση και Κατοικία – Επιστροφή στην ύπαιθρο;
ΣΚΟΥΦΟΓΛΟΥ ΜΑΝΟΣ
Αρχιτέκτων ΕΜΠ / ΥΔ Γεωγραφίας ΕΜΠ – PARIS I SORBONNE
Η εξαιρετικά οξεία εκδήλωση της παγκόσμιας κρίσης στην Ελλάδα επέφερε σημαντικές μεταβολές στην κατασκευή, τους τύπους, τα μεγέθη, τη σύνθεση, αλλά και τη γεωγραφική κατανομή της κατοικίας. Η ιδέα ότι οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τις μητροπολιτικές περιοχές για να πάνε ή να επιστρέψουν στην ύπαιθρο και τον αγροτικό τρόπο ζωής είναι αρκετά διαδεδομένη, αλλά σπανίως αντιπαραβάλλεται με τα πραγματικά δεδομένα. Μια τέτοια αντιπαραβολή δείχνει ότι η εικόνα του μορφωμένου νέου που γυρνά στο πατρικό του στην επαρχία και στρέφεται στη γη είναι κατά ένα μεγάλο μέρος μύθος.
Ωστόσο, η κρίση συνέπεσε πράγματι με μια δημογραφική παρακμή της Αθήνας και εν γένει των μεγάλων πόλεων σε σχέση με τις μικρότερες πόλεις και οικισμούς. Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που κάνουν τη ζωή στη μητρόπολη απωθητική στις συνθήκες της κρίσης; Ποιες γεωγραφικές περιοχές ευνοούνται από τη μητροπολιτική έξοδο και, ακόμα περισσότερο, από την ανάσχεση της εσωτερικής μετανάστευσης προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη; Ποιες κοινωνικές ομάδες αφορά κατά κύριο λόγο η επιστροφή ή παραμονή στην επαρχία; Ποιες περιοχές της πρωτεύουσας δέχονται το βάρος της μητροπολιτικής παρακμής; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι σημαντική παράμετρος για την κατανόηση των μεταλλαγών της κατοικίας μέσα στην κρίση.
15:45
Περιθωριοποιήσεις στη σύγχρονη πόλη: το δυναμικό φαινόμενο του αστέγου
ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Αρχιτέκτων (Πολυτεχνείο Κρήτης)
ΤΣΙΡΩΝΗ ΦΩΤΕΙΝΗ
Αρχιτέκτων (Πολυτεχνείο Κρήτης)
Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από έντονη πολυπλοκότητα στην καθημερινή ζωή και ρευστότητα σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα λόγω της έντασης της οικονομικής κρίσης, οι μετατροπές που συμβαίνουν στην οικονομία έχουν έντονο αντίκτυπο στο στεγαστικό ζήτημα, δεδομένου του κυρίαρχου τρόπου στέγασης (ιδιοκατοίκηση) και την πρόσδεση της κατοικίας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η επιθετική κρατική πολιτική των τελευταίων χρόνων γύρω από το ζήτημα της στέγασης και ιδιαίτερα η πρόσφατη θέσπιση των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών φέρνουν το σύνολο του πληθυσμού αντιμέτωπο με το ενδεχόμενο απώλειας στέγης και την επακόλουθη περιθωριοποίηση.
Στο πλαίσιο της διαρκούς εμπορευματοποίησης της πόλης και της κατοικίας, εξετάζεται η θέση των ανθρώπων χωρίς στέγη. Το κράτος τείνει να θέτει το ζήτημα της ύπαρξής τους στην αορατότητα και να αποσιωπά το τεράστιο αυτό ζήτημα εκτός πολιτικής σφαίρας. Με αυτό τον τρόπο, αποποιείται τις ευθύνες του για την πρόληψη, αντιμετώπιση και εξάλειψη του φαινομένου, ενώ όλο και περισσότερες επιλογές (πολεοδομικές, αστικές, αρχιτεκτονικές, νομικές), διαμορφώνουν την πόλη ως τόπο αβίωτο για τους άστεγους. Παρά τις προσπάθειες εκτοπισμού τους και την τοποθέτησή τους στα περιθώρια, οι άστεγοι υπάρχουν, κινούνται και ζουν στον αστικό χώρο χρησιμοποιώντας τον με εφευρετικό τρόπο και επανανοηματοδοτούν την έννοια του δημόσιου χώρου και της κατοικίας.
16:00
Θέματα κρίσιμης κατοίκησης: Παραδείγματα από την Αθήνα
ΜΠΑΡΚΟΥΤΑ ΓΙΑΝΝΑ
Δρ. Αρχιτέκτων
Μετά από οχτώ χρόνια οικονομικής κρίσης τα σημάδια της αποστέρησης και της λιτότητας αποκαλύπτονται και στο πεδίο της κατοίκησης.
Με αφετηρία τη φυσικοποίηση της «κρίσης» θα αναζητηθεί η κατασκευή αυτής της νέας κανονικότητας που μετατοπίζει τους τρόπους, τις σχέσεις και τις χωρικές δομές. Από την κλίμακα της κατοικίας έως την πόλη οι μετασχηματισμοί του κατοικείν αποτυπώνονται και στην αρχιτεκτονική των χώρων διαμονής.
Δίνοντας έμφαση στη χωρική διάσταση αυτής της καινούριας αναπεριγραφής του χώρου θα αναλυθούν στιγμιότυπα κατοίκησης που απορρυθμίζουν το αρχιτεκτονικό συντακτικό των χώρων που κατοικούμε και μετατρέπουν την υλικότητα του στεγαστικού αποθέματος. Εντός των «σταθερών» χώρων κατοίκησης θα μελετηθούν όλα εκείνα τα χωρικά εργαλεία που δεν πρέπει να κρατήσουμε πάση θυσία.
16:15
Μετατοπίζοντας τα όρια του κατοικημένου χώρου
ΚΑΝΑΒΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ
Αρχιτέκτων ΕΜΠ
Το κεντρικό ενδιαφέρον αφορά τη σχέση ταυτότητας και ετερότητας ως κρίσιμο στοιχείο για τη διαμόρφωση του νοήματος του χώρου.
Μέσα από εθνογραφική παρατήρηση στην κατάληψη στέγης προσφύγων City Plaza επιδιώκεται μια ανθρωπολογική προσέγγιση των όρων που συγκροτείται η νέα κοινότητα που διαμένει στον πρώην χώρο του ξενοδοχείου. Προσεγγίζουμε θεωρητικά το χώρο στέγασης προσφύγων μέσα από το θεωρητικό σχήμα του M. Agiel για τα προσφυγικά «camp as naked cities» το οποίο προσαρμόζουμε για να εξηγήσουμε το «παράξενο χωριό» που διαμορφώνεται. Με το ανθρωπολογικό εργαλείο της τμηματικής λογικής όπως προτείνεται από τον Ευ. Παπαταξιάρχη μπορούμε να εννοιολογήσουμε την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τις μικροκοινωνικές πρακτικές, μέσα από τις διαρκείς συναντήσεις διαφορετικών ταυτοτήτων και τις συγκρούσεις ανάμεσά τους, οι οποίες διαπραγματεύονται τη σχέση του «εαυτού» με τον «άλλον».
Μέσα από τον τρόπο που νοηματοδοτούνται έννοιες και πρακτικές της καθημερινής ζωής, όπως η ασφάλεια, το φαγητό, το παιχνίδι, το σπίτι κλπ, γίνεται προσπάθεια να ανιχνευθούν οι χωρικές οργανώσεις που διαμορφώθηκαν για να τις εξυπηρετήσουν, η εξέλιξή τους μέσα στη διάρκεια της κατάληψης αλλά και τα όρια που η ίδια η δομή του ξενοδοχείου επέβαλλε στον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε η κοινότητα.
Σημείωση: Η εισήγηση βασίζεται σε έρευνα που έγινε από τους Κανάβαρη Νικόλαο-Ιωάννη και Μακαρόνα Συμεών, αρχιτέκτονα μηχανικό ΕΜΠ, μεταπτυχιακό φοιτητή ΔΠΜΣ «Πολεοδομία – Χωροταξία».
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 16:30 – 16.45
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ: 16:45 – 17:00
Δ΄: ΟΨΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ – ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ 17:00 – 18:15
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Χρήστος Κούτελης – Αναστασία Βλάση
17:00
Ιδιωτικές οριοθετήσεις, από την αντίθεση στην τοπολογία
ΚΑΡΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ
Αρχιτέκτων (Πολυτεχνείο Κρήτης)
ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΙΟΥΛΙΑ
Αρχιτέκτων (Πολυτεχνείο Κρήτης)
Η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να αναδείξει το ζήτημα των ορίων στην συσχέτιση δημόσιου – ιδιωτικού, με έμφαση στην κατοικία, ως το χωρικό αποτύπωμα της ιδιωτικής και υποκειμενικής οριοθέτησης.
Η εγκαθίδρυση της ιδιωτικότητας από τον 19ο αιώνα και μετά, συνοδεύτηκε από μία δυναμική στροφή στην εσωτερικότητα, γεγονός που οδήγησε στοχαστές της νεωτερικότητας, όπως οι H. Arendt και R. Sennett, να επαναπροβάλλουν την σημασία της δημόσιας, συλλογικής ζωής, έναντι της ιδιωτικής. Μολαταύτα, στον απόηχο της σύγχρονης πολυπλοκότητας, τα όρια μεταξύ των δύο εννοιών και ακόμα περισσότερο η χωρική τους υπόσταση, αναθεωρούνται και επαναδιατυπώνονται. Η πανταχού παρουσία της δημόσιας, πλέον, σφαίρας υπερβαίνει τους χωρικούς και πολωτικούς περιορισμούς. Επακόλουθα, παρεισφρέει στην ιδιωτική σφαίρα, ωθώντας την έτσι, να επιτελεί και αναδιευθετεί συνεχώς τα όρια της.
Αφορμώμενες από την σκέψη του Γερμανού στοχαστή P. Sloterdijk, οδηγούμαστε σε μία τοπολογική ερμηνεία όπου δημόσιο και ιδιωτικό αλληλονοηματοδοτούνται συνεχώς μέσω αμοιβαίων μεταγραφών.
Εξετάζοντας, λοιπόν, κανείς την κατοικία ως το προπύργιο της ιδιωτικής σφαίρας, παρατηρεί ότι τόσο η χωρική της οργάνωση όσο και η αναπαραγωγή των σχέσεων στο εσωτερικό της εμφάνιζαν ανέκαθεν πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, οι οποίες, ενώ επιδρούσαν καθοριστικά στα όριά της, παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αόρατες. Όπως κατέδειξε ο κοινωνιολόγος J. Donzelot, η πυρηνική οικογένεια και ειδικότερα η γυναίκα χρησιμοποιήθηκαν ως ρυθμιστικά εργαλεία έμμεσου κοινωνικού ελέγχου. Με παρόμοιο τρόπο, η τεχνολογία νομιμοποίησε την δημόσια παρεμβολή και επέμβαση στις ιδιωτικές υποθέσεις, διαβρώνοντας ακόμα περισσότερο σήμερα, τα διαπερατά όρια της κατοικίας. Φαίνεται λοιπόν ότι το δημόσιο, με διάφορες εκφάνσεις πάντα ενυπήρχε στο εσωτερικό της κατοικίας υποστασιοποιώντας διαφορετικά την ιδιωτικότητα σε κάθε εποχή και κοινωνική κατάσταση. Στην σημερινή συνθήκη, σε ένα πλαίσιο γενικευμένης σύγχυσης των ορίων, η τοποθέτηση της κατοικίας σε αυτό το μεταίχμιο δημόσιου – ιδιωτικού και ο ρόλος της ως ρυθμιστή των συνδιαλλαγών τους κλονίζονται.
Όσο τα όρια εξαϋλώνονται τόσο μοιάζει αναπόφευκτη η επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης μας με το ίδιο το σπίτι, πολύ πριν αυτό γίνει πεδίο κοινωνικών αντανακλάσεων. Η κατοικία σε μία λακανική προσέγγιση, αντιμετωπίζεται πλέον, όχι ως το υλικό υπόβαθρο που απορροφά το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι αλλά ως το πρωταρχικά φαντασιωτικό κατασκεύασμα που διαμορφώνει την επιθυμία, τις σχέσεις με τον εαυτό και τον Άλλο και άρα διαπλάθει την υποκειμενικότητα πριν τον εγκοινωνισμό της.
Συνοπτικά, η εργασία αποτελείται από τρεις ενότητες, με την πρώτη να λειτουργεί εισαγωγικά δίνοντας το θεωρητικό υπόβαθρο για τις θεωρήσεις δημόσιου – ιδιωτικού. Η δεύτερη ενότητα αναδεικνύει πώς το δημόσιο βλέμμα με διάφορες μορφές πάντα παρενέβαινε στην κατοικία, διαμορφώνοντας κάθε φορά τον βαθμό διαπερατότητάς της. Τέλος, με δεδομένο το θόλωμα των ορίων στην σύγχρονη πολυπλοκότητα, η τρίτη ενότητα δίνει έμφαση στην επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης του υποκειμένου με το ίδιο το κατοικείν.
17:15
Ο κύκλος της ζωής και οι μετασχηματισμοί κατοίκησης
ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΑΛΩΜΗ
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ
Η εισήγηση διερευνά τη συγκρότηση της κατοικίας μέσα από την παρουσία του φύλου. Υπόθεση εργασίας: Ορισμένοι χώροι προσδιορίζονται έμφυλα από τις δραστηριότητες που συμβαίνουν σ’ αυτούς, μέσα από την καθημερινή χρήση, αλλά επίσης παράγονται ως έμφυλοι μέσω της αναπαράστασης. Ο χώρος είναι ένα μετασχηματιζόμενο κομμάτι της καθημερινής ζωής, στενά συνδεδεμένο με τις κοινωνικές και προσωπικές τελετουργίες και δραστηριότητες.
Ο κύκλος της ζωής των κατοίκων μοιάζει με τον κύκλο ζωής της κατοικίας και της γειτονιάς τους. Καθώς οι οικογένειες εξελίσσονται στο χρόνο, οι κατοικίες τους είτε προσαρμόζονται στις νέες ανάγκες που προκύπτουν είτε ή εμφανίζονται ανεπαρκείς στον καθημερινό τρόπο ζωής σ’ αυτές.
Μελέτη περίπτωσης: Δυο όμορες κατοικίες σε μια συνοικία του Δήμου Χαϊδαρίου, το Δάσος. Εξετάζεται η βιογραφία των δυο κατοικιών και η βιογραφία των κατοίκων τους, από την περίοδο της κατασκευής τους έως σήμερα.
Τα ερωτήματα που θα προσπαθήσω να απαντήσω είναι: Σε ποια απομυστικοποιημένα βάθη της καθημερινής ζωής οφείλονται οι προσαρμογές των κτιρίων; Με ποιους κύκλους της ζωής σχετίζονται οι μεταβατικές φάσεις των κτιρίων;
17:30
«Το σπίτι ως ύφασμα» στα γραφεία του συλλόγου αρχιτεκτόνων. Μια συν-αισθηματική συνεργασία με την Μαρία.
ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗ ΕΛΕΝΗ
Δρ. Αρχιτέκτων / Εικαστικός
Η εισήγηση αφορά τη συνεργασία μου με τη Μαρία Μάντζαρη για τη δράση – συνάντηση «Το σπίτι ως ύφασμα» στα γραφεία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων στις 20 Δεκεμβρίου 2017. Ανήκει στον χώρο της συν-αισθηματικής πολιτικής καλλιτεχνικής πρακτικής καθώς κατά τη διάρκεια μια ρευστότητα διαποτίζει τα σώματα και το χώρο και συν-αισθηματικές δυναμικές αναπτύσσονται ανάμεσα στα σώματα, στις κινήσεις, στις φωνές. Το πρότζεκτ διερευνά την έννοια του σπιτιού και πως έχει μετασχηματιστεί στις σημερινές ευάλωτες συνθήκες αλλά και σε ευάλωτες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας.
Στα γραφεία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, δημιουργήθηκε ένας χώρος μέσα στον χώρο, ένα προσωρινό σπίτι από τα υφάσματα που είχαν συγκεντρωθεί από προηγούμενες συναντήσεις και από τα χρωματιστά χαρτιά – που ήταν οι απαντήσεις των γυναικών στις ερωτήσεις. ΄Ενας καμπύλος τοίχος μας περιέβαλε οικεία (συνεργασία με τον Javier Perez Aranda).
Οι φίλες ήλθαν με τα υφάσματα-δώρα.
Για τα σπίτια της εξορίας μας μίλησε η Ερνεστίνα Ευθυμιάτου Καρυστινού, αναφέρθηκε στον προσωπικό χώρο – εφήμερα σπίτια, σε σκηνές και θαλάμους, των εξόριστων γυναικών μετά τον Εμφύλιο και κατά τη διάρκεια της Χούντας, στα νησιά Τρίκκερι, Μακρόνησο και Γυάρο όπως περιγράφεται σε βιβλία που έχουν γράψει εξόριστες και σε εικόνες από προσωπικά αρχεία και από το Αρχείο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.
Για το σπίτι που χάνεται στους πλειστηριασμούς, και για εκείνους-ες που το υπερασπίζονται αλλά είναι η μειοψηφία και για τους άλλους τους πολλούς που τους παίρνουν και το τελευταίο καταφύγιο που είναι το σπίτι και ακολουθούν μια καθοδική πορεία σιωπής και απώλειας, μίλησε η Ελένη Βαφειάδου.
Σπίτια ασταθή, κατοικήσεις προσωρινές, που αλλάζουν συνήθως όχι από επιθυμία, βία από τους γονείς, βία που η οικονομική κρίση έφερε σε συγκατοικήσεις, σπίτια που αναζητάμε τη ζεστασιά, αναμνήσεις και νοσταλγία για το σπίτι με τα δένδρα, η σημασία της αυλής, ήταν τα σπίτια στα οποία αναφέρθηκαν οι παρευρισκόμενες, που οι περισσότερες ήταν προσκεκλημένες της Μαρίας.
Εισήγηση – φωτογραφικό, υλικό, ηχητικό αρχείο.
17:45
Το σπίτι της εξορίας β΄
ΚΑΡΥΣΤΙΝΑΙΟΥ – ΕΥΘΥΜΙΑΤΟΥ ΕΡΝΕΣΤΙΝΑ
ΥΔ Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
H προτεινόμενη εισήγηση αποτελεί συνέχεια της σύντομης παρουσίασης μου στο εργαστήριο «Το σπίτι ως ύφασμα» που διοργανώθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2017 στο χώρο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, με θέμα «Το σπίτι της Εξορίας». «Το σπίτι ως ύφασμα» είναι ένα έργο της Ελένης Τζιρτζιλάκη και της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής και η συγκεκριμένη συνάντηση είχε γίνει σε συνδιοργάνωση με τη Μαρία Μαντζαρη.
Η εισήγηση θα επικεντρωθεί στον κατοικημένο χώρο της εξορίας, όπως αυτός αναπαρίσταται σε φωτογραφίες ντοκουμέντα που απεικονίζουν την καθημερινότητα στο στρατόπεδο του νησιού Τρίκκερι, όπου έζησαν εξόριστες γυναίκες στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, μια ζωή σε κατάσταση εξαίρεσης. Θα επιχειρηθεί να αναδειχτούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προσωρινών, αυτοσχέδιων «σπιτιών» της εξορίας: οι χώροι των σκηνών, το μοναστήρι, και η ύπαιθρος του έρημου νησιού ως επικράτειες οργάνωσης της ζωής έξω από τον πολιτικό βίο, όπως φτάνουν σε μας σήμερα, αναπαριστώμενες στη φωτογραφική εικόνα. Η έρευνα υλοποιείται στα πλαίσια της διδακτορικής διατριβής που εκπονώ στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με θέμα: «Εικονογραφικές αναπαραστάσεις της εξορίας: Το σώμα και ο χώρος», με επιβλέποντα καθηγητή τον κ. Σταύρο Σταυρίδη (Τομέας 3: Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού).
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 16:30 – 16.45
Ε΄: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ – ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 18:15 – 19:30
ΠΡΟΕΔΡΕΙΟ: Σαλώμη Χατζηβασιλείου – Κώστας Βουρεκάς
18:15
Η σκέψη του Αντόνιο Γκράμσι για το χώρο
ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΣ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ
Αρχιτέκτων Μηχανικός, Μεταπτυχιακός φοιτητής ΕΜΠ
Η εργασία αποτελεί μια προσπάθεια προσέγγισης και ανάλυσης των αντιλήψεων του Αντόνιο Γκράμσι. Πιο συγκεκριμένα θα εξετάσει την έννοια της κοινωνικοπολιτικής χωρικότητας μέσα από τις θέσεις του σημαντικού διανοητή και πολιτικού του 20ου αιώνα.
Πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται το χώρο – τον κοινωνικοπολιτικό χώρο με πολιτικό γεωγραφικό προσδιορισμό; Τι θεωρητικά εργαλεία χρησιμοποιεί προσεγγίζοντας την τότε πραγματικότητα και τον καπιταλισμό στο σύνολο του; Πως οι θέσεις του συμβάλλουν στον σχεδιασμό και τη χάραξη πολιτικών στρατηγικών με βάση την μαρξιστική ανάλυση; Ποιες είναι οι καινοτόμες και πρωτοπόρες θέσεις που διαπιστώνονται στη προσέγγιση του, καθιστώντας τον κομμάτι των εξαιρέσεων των Μαρξιστών του Μεσοπολέμου;
Χαρακτηριστικό της σκέψης του Γκράμσι, είναι το γεγονός ότι περιεργάζεται την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα προσεγγίζοντας τις κοινωνικές σχέσεις στη βάση της αντικειμενικότητας, χωρίς να ακολουθεί ένα αυστηρά ντετερμινιστικό μοντέλο. Δίνει πραγματικό νόημα στην έννοια του τόπου, της γεωγραφίας, της ιστορικής συγκυρίας, όντας βασισμένος στην πεποίθηση ότι είναι σπουδαία η φιλοσοφία της διαλεκτικής, της αλληλεπίδρασης, της δράσης. Πρόκειται για σκέψη ζωντανή σε διαρκή κίνηση. Τα γραπτά του, και συγκεκριμένα τα Τετράδια της Φυλακής, χαρακτηρίζονται από έντονη αναζήτηση γνώσης, ζωηράδα, ερωτήματα, δημιουργικότητα. Η οργάνωση του χώρου στα κείμενα του Γκράμσι κατέχει εξέχουσα θέση, συμβάλλοντας εξαιρετικά στην εξέλιξη της μαρξιστικής ανάλυσης.
18:30
Ο απόηχος της αποικιοκρατίας στη μητρόπολη – η κατασκευή του εσωτερικού εχθρού στα προάστια του Παρισιού (banlieues)
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΛΗΔΑ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΠΘ (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Μεταπτυχιακή φοιτητρια ΕΜΠ (Σχεδιασμός – Χώρος – Πολιτισμός)
Το Νοέμβριο του 2005 ο Ν. Σαρκοζύ δηλώνει ότι θα «καθαρίσει» τα banlieues από τα «αποβράσματα», αναφερόμενος στους μετανάστες. Δύο μέρες αργότερα, δύο παιδιά δεκαπέντε χρονών στο προάστιο Clichy-sous-Bois πεθαίνουν από ηλεκτροπληξία σε υποσταθμό, όπου κρύφτηκαν για να αποφύγουν καταδίωξη της αστυνομίας. Ακολουθούν τα γεγονότα του 2005 και το Παρίσι κηρύσσεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αντικείμενο της εισήγησης αποτελούν τα προάστια του Παρισιού, το ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας τους και η συνθήκη του αποκλεισμού, σε μία απόπειρα συσχετισμού με το αποικιοκραιτικό παρελθόν της Γαλλίας.
Τα banlieues βρίσκονται σε απόσταση από το Παρίσι, με πληθυσμό κυρίως μετανάστες που προέρχονται από τις πρώην γαλλικές αποικίες. Πρόκειται για έναν στιγματισμένο τόπο εκ-τοπισμού, με χαρακτηριστικά αποκλεισμού. Η χωρική περιθωριοποίηση αποτελεί μέρος της γενικότερης περιθωριοποίησης που βιώνουν οι μετανάστες στο Παρίσι, σε επίπεδο κοινωνικό, οικονομικό, συμβολικό. Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, στα banlieues «επαναλαμβάνεται» η αποικιακή λογική της Γαλλίας, ως προς τον χώρο και τις πρακτικές αντιμετώπισης των μεταναστών. Οι γαλλικές αποικίες αποτελούσαν περιβάλλοντα με έντονο κοινωνικό διαχωρισμό και θεσμοποιημένη ανισότητα.
Ο M. Foucault αναφέρεται στα «αναδρομικά αποτελέσματα της αποικιοκρατίας»: με την έκφραση αυτή αναφέρεται στο πως οι αποικίες λειτούργησαν ως χώροι «πειραμάτων» πολιτικών, κοινωνικών και χωρικών και πολεοδομικών, τα οποία μεταφέρθηκαν ως πρακτικές πίσω στην Ευρώπη, έχοντας ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας «εσωτερικής αποικιοκρατίας» εντός της Ευρώπης. Σύμφωνα και με τον Δ. Καρύδη, «η πολεοδομική πρακτική στις μητροπόλεις και τις αποικίες είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος». Θα επιχειρηθεί, επομένως, μία προσέγγιση της συνθήκης της περιθωριοποίησης στα banlieues σε σχέση με την γαλλική αποικιοκρατία, μέσα από μία ιστορική αναδρομή της δημιουργίας τους, και της διαδικασίας που τα διαμόρφωσε ως περιχαρακωμένες περιοχές.
18:45
Mumbai: Εκδοχές Κατοίκησης σε μια Ινδική Μεγαλούπολη
ΠΑΠΑΓΚΙΚΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΠΘ, MSC Architectural & Urban Design Univerity of Edinburgh
Το Mumbai ίσως είναι η πόλη των πιο ακραίων αντιθέσεων αναφορικά με τις εκδοχές της έννοιας της κατοικίας, εκδοχές οι οποίες αποτυπώνονται στον χώρο με τη μεγαλύτερη ένταση.
Η εισήγηση θα επιχειρήσει να αναδείξει το φάσμα αυτών των αντιθέσεων, που εκτείνεται από ουρανοξύστες – αποκλειστικές κατοικίες για μία οικογένεια, έως τον μεγάλο πληθυσμό των αστέγων της πόλης.
Στη συνέχεια, θα επικεντρωθεί σε ένα κομμάτι αυτού του φάσματος και θα επιχειρήσει μια προσέγγιση των πρακτικών κατοίκησης στα τμήματα των παραγκουπόλεων. Θα παρουσιάσει τις ιδιαιτερότητές των τελευταίων αναφορικά με το πως χωροθετούνται στην πόλη και κάποιες αρχιτεκτονικές τους μορφές. Θα αναφερθεί στις συνθήκες διαβίωσης εντός τους και θα κάνει μια αναφορά στα αίτια δημιουργίας τους και στις πολιτικές που είτε αναπαράγουν είτε καλούνται να αντιμετωπίσουν το συγκεκριμένο φαινόμενο.
Τέλος η εισήγηση θα κάνει μια απόπειρα προσέγγισης του ιδιαίτερου χαρακτήρα του αστικού περιβάλλοντος των παραγκουπόλεων. Θα περιγράψει τη σχέση του με την ευρύτερη πόλη και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς της, καθώς την ενδεχόμενη ενίσχυση από μέρους της συγκεκριμένων αστικών συμπεριφορών.
19:00
Επαναδιεκδικώντας την πόλη ως τόπο του κοινού: Μαθαίνοντας από τα κινήματα των αστέγων στη Λατινική Αμερική
ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ
Καθηγητής Αρχ. Σχεδιασμού και Θεωρίας, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Αντλώντας από την εμπειρία των πρακτικών κοινωνικής αλληλεγγύης και συλλογικής υπεράσπισης της κοινής ζωής στις σύγχρονες μητροπόλεις, αυτή η παρουσίαση επιχειρεί να προβληματοποιήσει τη μεταμόρφωση του δημόσιου χώρου σε χώρο του κοινού (σε «κοινό χώρο»).
Τα συλλογικά υποκείμενα που αναδύθηκαν και αναδύονται μέσα σε τέτοιες πρακτικές είναι υποκείμενα που υπονομεύουν τις κυρίαρχες ταξινομήσεις κοινωνικών και πολιτικών ταυτοτήτων. Στην προοπτική αυτή εξερευνώνται τα όρια μιας θεωρίας των νέων μορφών πολιτικής υποκειμενοποίησης και των διαδικασιών της από κοινού παραγωγής νέων «χώρων του κοινού» που αντιστοιχούν σε αυτές τις μορφές. Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στην κριτική εξέταση κινημάτων που διεκδικούν το δικαίωμα στη στέγη, στο Μεξικό, την Αργεντινή, την Βραζιλία και την Ουρουγουάη με βάση υλικό από επιτόπια έρευνα.
Από τις πρωτοβουλίες για τη διεκδίκηση του δικαιώματος στην πόλη από εκείνους που εμφανίζεται ότι «περισσεύουν», ένας κόσμος επινόησης νέων τρόπων αστικής κοινής ζωής αναδύεται σε πείσμα των καταστροφικών πολιτικών των «νέων περιφράξεων του κοινού».
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 19:15 – 19:30
ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ: 19:30 – 19:45
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου