Λάδι σε ξύλο - Τάσης Παπαϊωάννου
Ενα απόγευμα στην πλατεία Εξαρχείων
ΤΕΧΝΕΣ 03.01.25 18:13Τάσης Παπαϊωάννου*
Απόγευμα Σαββάτου ήταν όλοι εκεί, στον «απελευθερωμένο» χώρο της Θεμιστοκλέους, να γιορτάσουν με μουσικές και κρασί τη μικρή, αλλά με την τόσο μεγάλη συμβολική αξία νίκη τους.
Πολλές φορές αναφερόμαστε στον δημόσιο χώρο της πόλης. Κείμενα γράφονται στον ημερήσιο Τύπο, πολεοδομικές και κοινωνιολογικές μελέτες εκπονούνται, ερευνητικές εργασίες έχουν αντικείμενο τον δημόσιο χώρο. Αλλά τι είναι πραγματικά ο δημόσιος χώρος; Είναι μια έννοια που παραμένει σταθερή μέσα στα χρόνια ή κάθε τόσο αναπροσαρμόζεται, ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες; Στις μέρες μας τείνουμε να ξεχάσουμε την ουσιαστική σημασία του, τη συμβολική υπόστασή του όπως χτίστηκε και διαμορφώθηκε σιγά σιγά μέσα στην ιστορία και θωρακίστηκε με θυσίες και αγώνες. Σήμερα τον αντιλαμβανόμαστε ως κάτι αυτονόητο, ένα κεκτημένο που προστατεύεται, μάλιστα, από το Σύνταγμα της χώρας.
Είναι όμως έτσι; Αποτελεί πράγματι ο δημόσιος χώρος της πόλης περιουσία του ελληνικού λαού; Και αν ναι, είναι αυτό αρκετό για να μην αμφισβητείται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας ενός δημόσιου κτιρίου, μιας πλατείας, ενός πάρκου; Απ’ ό,τι διαπιστώνουμε τα τελευταία χρόνια, μετά την επέλαση των μνημονίων και στο πλαίσιο μιας σκληρής και ανάλγητης νεοφιλελεύθερης πολιτικής, οι ελάχιστοι εναπομείναντες δημόσιοι χώροι στην Αθήνα, αλλά και σε άλλες πόλεις της χώρας, δέχονται μια πρωτοφανή επίθεση από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που θεωρούν τους χώρους αυτούς «φιλέτα» προς εκμετάλλευση. Κι όσο πιο σημαντικοί για τη ζωή των πολιτών είναι αυτοί οι χώροι τόσο πιο πολύ προβάλλονται λόγοι «δημοσίου συμφέροντος» που επιβάλλουν -τάχατες- την επιτακτική ανάγκη αλλαγής της φυσιογνωμίας τους με τελικό στόχο την εμπορευματοποίησή τους.
Η μέθοδος γνωστή: οι δημόσιοι χώροι εγκαταλείπονται συνειδητά για κάποια χρόνια στη μοίρα τους, βρομίζουν, απαξιώνονται. Παράλληλα, τα γνωστά συστημικά ΜΜΕ βομβαρδίζουν την κοινή γνώμη για τους σοβαρούς κινδύνους που ελλοχεύουν στους χώρους αυτούς, για τη δημόσια υγεία και την ασφάλεια των κατοίκων με τη δήθεν αύξηση της εγκληματικότητας. Μετά, αφού έχει αποδώσει πλέον η συστηματική «μαύρη» προπαγάνδα, η ανάπλαση και ο «εκσυγχρονισμός» των χώρων αυτών παρουσιάζονται ως μοναδική λύση του προβλήματος, καθώς ο εξευγενισμός καθίσταται «αναγκαίος», με τη συνδρομή βεβαίως του ιδιωτικού παράγοντα. Γιατί σήμερα τίποτε δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο και καταχωρημένο. Καιροφυλακτούν βλέπετε οι λεγόμενοι «εθνικοί επενδυτές». Χρόνο τον χρόνο κάθε άχτιστος χώρος στο λεκανοπέδιο κι ακόμη μακρύτερα έχει μετατραπεί σε εν δυνάμει οικόπεδο προς ανοικοδόμηση ή εκμετάλλευση. Αρκεί να περάσει κανείς από το Ελληνικό για να αντιληφθεί το νέο περιβαλλοντικό έγκλημα που συντελείται στην πολύπαθη πρωτεύουσα. Αλλο ένα φράγμα στο μέτωπο της πόλης προς τη θάλασσα, όχι από χώμα και μπάζα, όπως αυτό στις Τζιτζιφιές και στο Νέο Φάληρο, αλλά από μπετόν τούτη τη φορά.
Οταν όμως διακυβεύεται η δημοκρατία και υπονομεύεται ο «Δήμος», όταν δηλαδή υπονομεύεται η ανεμπόδιστη και ελεύθερη χρήση του χώρου από τους πολίτες, τότε μόνον εκείνοι οι ίδιοι μπορούν να προασπίσουν τη φυσιογνωμία του, τα πολεοδομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του. Οπως κάνουν χρόνια τώρα οι κάτοικοι των Εξαρχείων που αγωνίζονται να κρατήσουν τον μοναδικό ανοιχτό χώρο πρασίνου και αναπνοής στη γειτονιά τους, τη Δική τους πλατεία! Να διεκδικούν και τελικά να πετυχαίνουν την απελευθέρωση, ακόμη τριών μέτρων από τον πεζόδρομο της Θεμιστοκλέους, αφού οι αρμόδιες αρχές, παρά τις αλλεπάλληλες δικαστικές αποφάσεις, σφυρίζουν αδιάφορα, ενώ η Ελληνικό Μετρό προκλητικά τις αγνοεί, τις περιφρονεί και παρανόμως εφαρμόζει το δικό της δίκαιο. Κερδίζουν, έστω κι αυτά τα λίγα μέτρα, ως έχουν αναφαίρετο δικαίωμα να περπατούν ελεύθεροι, να μην κινδυνεύουν, να μην ασφυκτιούν ανάμεσα στις αυθαίρετες λαμαρίνες. Γιατί κανένα εργοτάξιο του μετρό ή οποιουδήποτε άλλου έργου, όσο σημαντικό κι αν είναι, δεν μπορεί να αγνοεί την ασφάλεια των πολιτών, για τους οποίους υποτίθεται ότι κατασκευάζεται.
Απόγευμα Σαββάτου ήταν όλοι εκεί, στον «απελευθερωμένο» χώρο της Θεμιστοκλέους, να γιορτάσουν με μουσικές και κρασί τη μικρή, αλλά με την τόσο μεγάλη συμβολική αξία νίκη τους. Τη δικαίωση των πολύχρονων αγώνων τους απέναντι σε όσους καταπατούν και επιβουλεύονται τον δημόσιο χώρο που τους ανήκει. Να γιορτάσουν το αυτονόητο, για το οποίο πάλεψαν και με τις δράσεις τους διασφάλισαν, σε αντίθεση με τις κρατικές υπηρεσίες: την ασφαλή διέλευση πεζών και οχημάτων, απολύτως αναγκαία ιδίως σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Τη Θεμιστοκλέους που την κατέστησαν και πάλι χώρο συνεύρεσης, ελεύθερης διακίνησης, ανοιχτή και συμπεριληπτική, κοντολογίς ότι κατάφεραν τον εκδημοκρατισμό του δημόσιου χώρου, καθώς του έδωσαν ξανά τα χαρακτηριστικά του που αλλοιώθηκαν, δυστυχώς, απ’ αυτούς οι οποίοι ήταν επιφορτισμένοι με την προάσπισή του. Εναν χώρο που να αποτελεί εκ νέου κοινωνικό πυκνωτή, αλλά και πολλαπλασιαστή μέσα στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό της γειτονιάς τους.
Το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος αναφέρει: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία». Είναι ακριβώς εκείνοι οι πολίτες που «αντιστέκονται με κάθε μέσον» σε όλους όσοι τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει με τη βία και την καταστολή κουρελόχαρτα το ένα μετά το άλλο τα άρθρα του Συντάγματος. Εκείνοι που συνεχίζουν να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο, που παλεύουν για την ποιότητα της καθημερινότητάς τους, που δεν συμβιβάζονται με προειλημμένες αποφάσεις και πονηρούς σχεδιασμούς οι οποίοι αγνοούν επιδεικτικά την ύπαρξή τους.
Είναι οι αγώνες ακηδεμόνευτων κινημάτων πολιτών, συλλογικοτήτων από τα κάτω, που θα ξεφυτρώνουν παντού και πάντα, σαν τα αγριολούλουδα στις πλαγιές των κατάφυτων λόφων. Στο Ελληνικό, στην Ακαδημία Πλάτωνος, στον λόφο του Στρέφη, στα Πατήσια, στον Βοτανικό, στο Μεταξουργείο, στου Φιλοπάππου, στο Νέο Φάληρο, σε όλες τις επαρχιακές πόλεις όπου οι κάτοικοι παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Εκεί όπου υφίσταται ουσιαστικά στον χώρο και τον χρόνο η έννοια και η λειτουργία της «τοπικής αυτοδιοίκησης» και ο δημόσιος χώρος αναδεικνύεται ως το διαχρονικό πεδίο των διεκδικήσεων των κατοίκων της πόλης για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Οταν οι εκλεγμένοι δημοτικοί άρχοντες, επιφορτισμένοι ακριβώς με την ευθύνη τους να προασπίζουν την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής των πολιτών, αδιαφορούν ή συντάσσονται με οικονομικά συμφέροντα που επιβουλεύονται τους τελευταίους ακόμη αδόμητους χώρους των δήμων τους, τότε οι ενεργοί πολίτες αντιστέκονται και θυμίζουν σε όλους αυτούς πως: η Πόλη είμαστε όλοι Εμείς!
*Αρχιτέκτονας -ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου