Ντοκουμέντο – Η έκθεση της φρίκης: «Επί της υγειονομικής και επισιτιστικής καταστάσεως των πολιτικών κρατουμένων εις Άγιον Ευστράτιον»
12-02-2019
Η Κατιούσα παρουσιάζει ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο που καταγράφει τις συνθήκες φρίκης που βίωσαν οι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι στον Αη Στράτη, στη «μάχη της πείνας» τον χειμώνα του 1941-42. Το έγγραφο προέρχεται από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) και παραχωρήθηκε στο περιοδικό από φίλο συνεργάτη.
Όταν το 1941 οι χιτλεροφασίστες εισβάλλουν στην Ελλάδα, οι πολιτικοί κρατούμενοι που βρίσκονται εκτοπισμένοι από τη Μεταξική δικτατορία στον Αη Στράτη, κομμουνιστές στην πλειοψηφία τους, απαιτούν να απελευθερωθούν και να πολεμήσουν τον καταχτητή. Οι ελληνικές αρχές όχι μόνο δεν τους απελευθερώνουν, μα χρησιμοποιούν όσα μέσα διαθέτουν για να καταφέρουν να τους αποσπάσουν «δήλωση μετανοίας» και αποκήρυξης της ιδεολογίας τους, μέχρι να τους παραδώσουν και επίσημα στους καταχτητές.
Ως ανταμοιβή στις υπηρεσίες τους οι Γερμανοί αφήνουν ως έχει τη φρουρά του νησιού, που αποτελείται από Έλληνες χωροφύλακες με επικεφαλής τον διαβόητο Κουσκούση (που θα σκοτώσει με σφαίρες τρεις εξόριστους) και αποχωρούν από το νησί.
Ο Αη Στράτης είναι ένα μικρό νησί, απομονωμένο, που μοιάζει να εξυπηρετεί στο έπακρο τα σχέδια των έμπιστων των καταχτητών, που λογαριάζουν όμως χωρίς τον ξενοδόχο: οι κομμουνιστές χάρη στην οργανωμένη ζωή και στην απαράμιλλη δύναμη των ιδεών τους αντέχουν, δεν υπογράφουν δήλωση.
Στο μεταξύ αλλάζει πρόσωπα η φρουρά και τη θέση του Κουσκούση παίρνει ο Βουδικλάρης, ο οποίος συλλαμβάνει και βάζει σε εφαρμογή ένα σατανικό σχέδιο, που θα εξελιχτεί σε ένα από τα φριχτότερα εγκλήματα του φασισμού.
Το Νοέμβρη του 1941 απομονώνει τους εξόριστους στη μοναδική αίθουσα ενός ερειπωμένου σχολείου, που οι εξόριστοι αποκαλούν «κεντρικό θάλαμο», ή «κεντρικό». Με τη βοήθεια του καλόγερου Αμφιλόχιου, που εξαπατά τους εξόριστους, ο Βουδικλάρης τούς αρπάζει ό,τι χρήματα είχαν, κάποια λίγα ζώα και τις προμήθειες που είχαν συγκεντρώσει για να βγάλουν το δύσκολο χειμώνα, και τους απαγορεύει με την απειλή των όπλων να κυκλοφορήσουν σε ακτίνα μεγαλύτερη λίγων μέτρων έξω από τον κεντρικό θάλαμο.
Οι εξόριστοι (ανάμεσά τους γυναίκες και δυο μικρά παιδιά) έρχονται αντιμέτωποι με το μαρτύριο της πείνας, την έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής και τις αρρώστιες. Ο χειμώνας είναι βαρύς. Το χιόνι σκεπάζει τα πάντα. Τα λιγοστά αγριόχορτα που με κίνδυνο να πυροβοληθούν από τους χωροφύλακες συλλέγουν, δε φτάνουν. Οι εξόριστοι αναγκάζονται να τρώνε νεκρά ζώα σε προχωρημένη σήψη, με αποτέλεσμα να τους θερίζει η δυσεντερία. Η κατάσταση στο θάλαμο βάφεται με τα χρώματα της φρίκης. Ακόμα και ο Γερμανός διοικητής Λήμνου, Φάσμερ, όταν επισκέφτηκε τον κεντρικό θάλαμο εκδήλωσε τον αποτροπιασμό του για τις εικόνες φρίκης που αντίκρισε…
«Ξέραμε τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Σολωμού. Ξέραμε το «Σπίτι των νεκρών» του Ντοστογιέφσκυ. Ξέραμε την «Κόλαση» του Ντάντε. Μα η κόλαση της πείνας των πολιτικών εξορίστων του Άη Στράτη, σαν ιστορία ξεπερνάει σε φρίκη και τρόμο την κόλαση των ποιητών και των μυθιστοριογράφων. Η πραγματική Κόλαση, την Κόλαση της Φαντασίας» θα γράψει ο Κώστας Βάρναλης παρουσιάζοντας στον Ρίζο της Δευτέρας το βιβλίο του Κώστα Πουρναρά (Μπόση) «ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ, η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941», που είναι το πρώτο (τυπώθηκε από την ΚΕ του ΚΚΕ το 1947) που γράφεται για την περίοδο της μάχης της πείνας. Ο κομμουνιστής λογοτέχνης – συγγραφέας Κώστας Πουρναράς (Μπόσης) αφού επέζησε από την μάχη με την πείνα, θα καταγράψει στο βιβλίο του όλη τη φρίκη του μαρτυρίου και τον ηρωισμό των αγωνιστών που πάλευαν για τα ιδανικά τους.
Την άνοιξη του 1942 ο Ερυθρός Σταυρός θα μεταφέρει για πρώτη φορά στους εξόριστους τρόφιμα, σώζοντας τους εναπομείναντες ζωντανούς από βέβαιο θάνατο, ενώ θα επακολουθήσουν και άλλες αποστολές.
Στις 17 του Ιούνη 1943, με την καθοδήγηση του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ θα δραπετεύσουν απ’ τον Αη Στράτη όσοι εξόριστοι απέμειναν στο νησί και θα περάσουν με καΐκι του ΕΛΑΝ στις ακτές της Χαλκιδικής, όπου και θα προσχωρήσουν στον ΕΛΑΣ.
Σε μια από τις αποστολές του Ερυθρού Σταυρού ο γιατρός Μάξιμος Μορίδης θα συντάξει και θα αποστείλει στις αρχές την έκθεση που παρουσιάζουμε, όπου περιγράφεται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες η κατάσταση που ακολούθησε τη μάχη της πείνας. Στην έκθεση δίνονται στοιχεία για την δύσκολη πρόσβαση συγκοινωνιακών μέσων στο νησί, την παντελή έλλειψη επικοινωνίας (δεν υπήρχε ούτε ένα τηλέφωνο) με τον έξω κόσμο, καταγράφονται οι συνθήκες πείνας (οι εξόριστοι δεν έφαγαν ψωμί για ένα χρόνο), οι αρρώστιες που μάστιζαν τους εξόριστους, ενώ επισημαίνεται το πόσο εύθραυστη είναι η ισορροπία ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο αν καθυστερήσει μια αποστολή τροφίμων, καθώς και η αναγκαιότητα οι εξόριστοι να εγκαταλείψουν το νησί.
Αυτό που σαν φως μέσα στα μελανά χρώματα της έκθεσης ξεχωρίζει, είναι η ατσάλινη πίστη των εξόριστων στην ιδεολογία τους και στο δίκιο του αγώνα τους, που ο υπηρεσιακός παράγοντας αποτυπώνει σε δυο φράσεις: «Οι κρατούμενοι είναι εργατικοί και πειθαρχημένοι» και «το ηθικόν των είναι καλόν»…
Ντοκουμέντο – Η έκθεση της φρίκης: «Επί της υγειονομικής και επισιτιστικής καταστάσεως των πολιτικών κρατουμένων εις Άγιον Ευστράτιον»
ΣΥΝΟΨΙΣ (Περίληψις)
Επί της υγειονομικής και επισιτιστικής καταστάσεως των πολιτικών κρατουμένων εις Άγιον Ευστράτιον.
Αποστολή του διδάκτορος Μαξίμου Μορίδου ιατρού Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Ο κ. Μορίδης παρέδωσεν εις την Επιτροπήν των κατοίκων της νήσου Άγιος Ευστράτιος, την 15ην Σεπτεμβρίου, 700 οκάδας φασολίων, 450 οκάδας φουντούκια αποφλοιωμένα και 550 οκάδας σταφίδος εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.
Εις την Επιτροπήν των Πολιτικών Κρατουμένων παρέδωσεν 800 οκάδας φασολίων, 400 οκάδας φουντουκίων αποφλοιωμένων, 500 οκάδας σταφίδος, 70 οκάδας ζυμαρικών και 70 οκάδας ορύζης.
Εξόριστοι: Μεταξύ των 74 κρατουμένων ευρίσκονται 4 γυναίκες και 2 παιδιά. Τα παιδιά ταύτα θα έπρεπε ν’ απομακρυνθούν.
Κατοίκησις: Το πλείστον αυτών ζη εντός μιας μεγάλης ηρειπωμένης αιθούσης, μικροτάτης εν σχέσει με τον αριθμόν (των κρατουμένων). Ζητούσιν επιμόνως σάπωνα. Εις το υπόγειον της αιθούσης ταύτης υπήρχον άλλοτε 31 βαρέως ασθενούντες. Απεβίωσαν άπαντες. Τον τελευταίον χειμώνα, υπέφερον μεγάλως εκ του ψύχους και της πείνης. Έτρωγον πτώματα (θνησιμαία) και είχον δυσεντερίαν. Ακολούθως οι πλείστοι απεβίωσαν εκ της πείνης.
Οι κρατούμενοι είναι εργατικοί και πειθαρχημένοι. Δεν έφαγον άρτον κατά την διάρκειαν ενός έτους. Ο τέως Διοικητής της Χωρ-κής τους ετυράννησε πολύ.
Οι φυματικοί διαμένουσι χωριστά.
Οι κάτοικοι του χωρίου ζητούσιν, όπως οι κρατούμενοι εγκαταλείψωσι το χωρίον.
Υγειονομική κατάστασις: Οι κρατούμενοι φέρουσιν ακόμη τα ίχνη του τελευταίου χειμώνος. Η υγειονομική εξέτασις έδωσε τ’ ακόλουθα αποτελέσματα: 12 φυματιώσεις, 4 αδενοπάθειαι, 6 μετά οιδημάτων, 1 συφιλιδική, 1 ανήρ ηλικίας 61 έτους πάσχων εκ κήλης κατά την βουβωνικήν χώραν και εξ εξαντλήσεως, 1 οξεία νεφρίτις, 1 ανήρ προσβεβλημένος εκ σταφυλοκόκκου, 3 ελώδεις πυρετοί, 1 βαρεία φλεγμονή της αρθρώσεως του γόμφου, 1 αδενίτις της τραχείας (αρτηρίας), 4 πλευρίτιδες, 1 ανήρ εκ των οφθαλμών και έχει ανάγκην εγχειρήσεως.
Σχεδόν όλοι, είναι ισχνοί και έχουν συμπτώματα υποσιτισμού. Το μέσον βάρος των είναι 32 μέχρι 40 οκάδων. Είναι αναιμικοί, εξηντλημένοι, βαδίζουν μετά δυσκολίας στηριζόμενοι επί ράβδων (μπαστουνίων). Οι περισσότεροι εξηντλημένοι είναι κατακεκλιμένοι, αναμένοντες βέβαιον θάνατον. Οι περισσότεροι ασθενείς απαλλάσσονται της εργασίας. Οι άλλοι εργάζονται αναλόγως του επαγγέλματός των. Άπαντες παραπονούνται δια κεφαλαλγίας. Αντιθέτως το ηθικόν των είναι καλόν. Κρυώνουν πάντοτε, θα πρέπη να τοις δίδηται μία τροφή κανονική, άρτος, λευκωματοειδείς ουσίαι και προ πάντων έλαιον.
Μετά πλείστων δυσχερειών επέτυχα να μεταφερθώσι τρεις βαρέως πάσχοντες εξ οιδήματος, αλλά κατέστη εις εμέ αδύνατον να πράξω το ίδιον δι’ έναν άλλον έχοντα ανάγκης χειρουργικής επεμβάσεως και ο οποίος άνευ ταύτης θα αποθάνη.
Συμπέρασμα: 1) Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός έσωσε κατά το παρελθόν έτος τους κρατουμένους και τον ευγνωμονούσι.
2) Εν ταξείδιον εις Άγιον Ευστράτιον διαρκεί 2 μήνας.
3) Η νήσος δεν δύναται να τυγχάνη βοηθείας, μη διαθέτουσα ουδέν μέσον συγκοινωνίας, ούτε τηλέγραφον, ούτε τηλέφωνον.
4) Αι αποστολαί (τροφίμων) πρέπει να παραδίδωνται κατ’ αρχάς εις Άγιον Ευστράτιον και ακολούθως εις Λήμνον, διότι:
α) Υφίστανται μέγισται μεταφορικαί δυσχέρειαι και τα ναύλα είναι λίαν ακριβά.
β) Θα εδημιουργούντο εκεί (εις Λήμνον) ελλείμματα οφειλόμενα εις την εναποθήκευσιν και την μεταφοράν, άτινα θα ήσαν εις βάρος του Αγίου Ευστρατίου.
γ) Μία απρόβλεπτος καθυστέρησις, η οποία θα ήτο αιτία θανάτου δια τους κρατουμένους.
5) Θα έπρεπεν ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός να κάμη μίαν ετέραν αποστολήν τροφίμων, εντός χρονικού διαστήματος ενός ή δύο μηνών, δια να σώση τους κρατουμένους αυτούς. Η προσέγγισις της νήσου κατά τον χειμώνα είναι αδύνατος.
6) Το Νοσοκομείον της Λήμνου δεν δύναται να εξυπηρετήση τους κρατουμένους.
7) Οι φυματικοί δεν γίνονται δεκτοί εν Λήμνω.
8) Θα έπρεπε να μεταφερθώσιν οι φυματικοί, διότι είναι εις κίνδυνο δια το χωρίον και διότι δεν δύνανται να τύχωσι περιθάλψεως.
9) Θα έπρεπε να γίνωσιν αναγκαία διαβήματα δια την μεταφοράν των, παρά τας αρμοδίαις Αρχαίς.
10) Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός δια να φθάση εις εν αποτέλεσμα θα έπρεπε να δώση εις τους κρατουμένους προ παντός άρτον και έλαιον, ενδύματα, υποδήματα και σάπωνα.
Αλλά θα ήτο προτιμώτερον οι κρατούμενοι να μεταφερθώσιν εκ της νήσου, διότι αύτη είναι η επιθυμία των κατοίκων και διότι η νήσος είναι ακατάλληλος δια την κράτησίν των.
ΜΑΞΙΜΟΣ Γ. ΜΟΡΙΔΗΣ
Ιατρός
Του Ελλ. Ερ. Σταυρού
Αθήναι τη 23η Οκτωβρίου 1942
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου