Ο Σάιμον Λιούις είναι καθηγητής της Επιστήμης των Παγκόσμιων Αλλαγών
Ο καθηγητής της Επιστήμης των Παγκόσμιων Αλλαγών Σάιμον Λιούις εξηγεί τι είναι η «Ανθρωπόκαινος εποχή», διευκρινίζοντας ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί έναν πολλαπλασιαστή ήδη υπαρχόντων προβλημάτων.
Θεωρεί ότι η συζήτηση για τον καπιταλισμό, την παραγωγή και την κατανάλωση είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ και τονίζει ότι η απάντηση στις σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις είναι θέμα πολιτικής βούλησης.
• Στην Ελλάδα οι πρόσφατες δασικές πυρκαγιές στην Αττική οδήγησαν στον θάνατο κοντά 100 ανθρώπους, ενώ έγιναν και αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης, παρότι όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει διαχρονική ευθύνη στις κυβερνήσεις για την αυθαίρετη δόμηση και την καταπάτηση δημόσιας γης. Πώς το σχολιάζετε;
Πρόκειται για μια πραγματική τραγωδία. Καύσωνες και κίνδυνοι πυρκαγιών θα συνεχίσουν να κλιμακώνονται ταχύτατα, καθώς το κλίμα αλλάζει. Η κλιματική αλλαγή συχνά πολλαπλασιάζει τις απειλές που ήδη υπάρχουν. Στην Ελλάδα αυτό σημαίνει ότι οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να γίνουν ακόμα πιο θανάσιμες. Σύμφωνα με την αμερικανική στρατιωτική ορολογία, η κλιματική αλλαγή είναι ένας πολλαπλασιαστής των απειλών. H αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιδράσεών της σημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη «μετριασμού» και «προσαρμογής». Για να ελέγξουμε τις δασικές πυρκαγιές, χρειάζεται διαχείριση της γης, περιλαμβανομένων των ζωνών πυρασφάλειας και των σχεδίων εκκένωσης, όπως και πολλών άλλων μέτρων, εάν θέλουμε να μειώσουμε τα δεινά στο μέλλον.
• Δεν νομίζετε ότι η έννοια της «Ανθρωποκαίνου» εποχής καταλογίζει εξίσου τις ευθύνες σε όλους τους ανθρώπους χωρίς διάκριση και συγκαλύπτει τις ευθύνες ενός αρπακτικού συστήματος όπως ο καπιταλισμός;
Δεν υπάρχει κάποια μοναδική οντότητα που να ονομάζεται «ανθρωπότητα» και να έχει προκαλέσει τις αλλαγές που βλέπουμε στον πλανήτη μας. Κάθε ιδιαίτερη ομάδα έχει μια ιδιαίτερη περιβαλλοντική επίδραση. Ενας κυνηγός-συλλέκτης στα δάση του Κονγκό έχει μια εντελώς διαφορετική σχέση με το περιβάλλον από έναν επικεφαλής μιας πολυεθνικής επιχείρησης.
Η ιδέα της Ανθρωποκαίνου –ότι η ανθρώπινη δράση έχει προκαλέσει τέτοιες σοβαρές αλλαγές στο παγκόσμιο περιβάλλον, ώστε τώρα οι επιστήμονες να λένε ότι ζούμε πλέον σε ένα νέο στάδιο στην ιστορία της Γης– δεν ισχυρίζεται ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τις ίδιες ευθύνες. Μπορεί πολλοί επιστήμονες να νιώθουν άβολα όταν συζητούν για πολιτική και πολιτικά συστήματα, είναι όμως ξεκάθαρο ότι δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική συζήτηση για την ανθρώπινη δράση και τον μετασχηματισμό της Γης, χωρίς να μιλήσουμε για τον καπιταλισμό.
• Εννοείτε τη λατρεία της «ανάπτυξης»;
Η παραγωγικότητα της παγκόσμιας οικονομίας είναι τεράστια. Εχει παραχθεί αρκετό τσιμέντο για να καλύψει όλη την επιφάνεια της Γης με ένα στρώμα πάχους δύο χιλιοστών. Επίσης έχει κατασκευαστεί αρκετό πλαστικό για να την καλύψει παντού. Μετακινούμε περισσότερο έδαφος, βράχους και ίζημα όσα και όλες μαζί οι φυσικές διαδικασίες. Παράγουμε 4,8 δισ. τόνους των πέντε κορυφαίων σιτηρών μας, συν 4,8 δισ. κεφάλια ζωικού κεφαλαίου ετησίως. Υπάρχουν 1,2 δισ. μηχανοκίνητα οχήματα, δύο δισ. προσωπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές και περισσότερα κινητά τηλέφωνα από τα 7,5 δισ. ανθρώπων στη Γη.
Το αποτέλεσμα όλης αυτής της παραγωγής και κατανάλωσης συνιστά μια χρόνια, κλιμακούμενη και πολύπλευρη περιβαλλοντική κρίση. Αυτό που γίνεται λιγότερο καθαρά αντιληπτό είναι ότι η Ανθρωπόκαινος, ή όπως αλλιώς θέλουμε να την ονομάσουμε, σημαίνει ότι οι ασυνήθιστα σταθερές πλανητικές συνθήκες για περισσότερα από δέκα χιλιάδες χρόνια, οι οποίες επέτρεψαν την ανάδυση της γεωργίας και των σύνθετων πολιτισμών, έχουν τελειώσει. Μια νέα ασταθής εποχή, η οποία θα εκτείνεται για αιώνες στο μέλλον, έχει αρχίσει. Το φάντασμα της ταχείας περιβαλλοντικής αλλαγής που θα οδηγήσει την κοινωνία σε κατάρρευση μας απειλεί. Το καίριο ερώτημα σήμερα είναι: «Τι πρέπει να κάνουμε;»
• Η τάση μακροπρόθεσμης ανόδου της θερμοκρασίας οφείλεται στα αέρια του θερμοκηπίου, κυρίως στο διοξείδιο του άνθρακα. Αυτές οι εκπομπές οφείλονται στη χρήση ορυκτών καυσίμων. Δεδομένης της στάσης του Ντόναλντ Τραμπ και των ΗΠΑ, πιστεύετε ότι υπάρχει η αναγκαία βούληση για πολιτική δράση, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή;
Ο Τραμπ είναι πολύ πιο επικίνδυνος από ό,τι νόμιζα αρχικά. Η πρόθεσή του να εγκαταλείψει τη Συμφωνία του Παρισιού, παρότι οι δράσεις που αυτή επιτάσσει για τα κράτη είναι προαιρετική, προσφέρει τη δικαιολογία σε άλλες χώρες να περιορίσουν τις δράσεις τους για μείωση των εκπομπών καυσαερίων. Είναι μέρος μιας ευρύτερης επίθεσης στον διεθνισμό, η οποία είναι απίστευτα επικίνδυνη για όλους μας.
Σήμερα ζούμε σε ένα παγκοσμίως διασυνδεδεμένο δίκτυο πολιτισμών, με τα πραγματικά σημαντικά προβλήματα να διαπερνούν τα σύνορα. Είτε αντιμετωπίζουμε τη ρίζα της μαζικής μετανάστευσης –δηλαδή τη φτώχεια και τον πόλεμο– ή τον σχεδιασμό για την παραγωγή τροφής για 7,5 δισ. ανθρώπους καθώς το κλίμα αλλάζει ή τη μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα στο μηδέν, για να περιορίσουμε την κλιματική αλλαγή. Ολα αυτά είναι διεθνή προβλήματα που απαιτούν παγκόσμια δράση.
Ο διεθνισμός είναι αναγκαίος για να αντιμετωπίσουμε τα μείζονα προβλήματα του 21ου αιώνα. Ο Τραμπ και οι υπόλοιποι νέοι δεξιοί λαϊκιστές είναι πολύ επικίνδυνο εμπόδιο στον διεθνισμό που απαιτείται για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ανθρώπινοι πολιτισμοί σήμερα.
• Σε ένα πρόσφατο άρθρο σας στην «Γκάρντιαν» λέτε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τρεις επιλογές σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Μπορείτε να μας τις εξηγήσετε εν συντομία;
Ναι, αντιμετωπίζουμε τρεις επιλογές. Πρώτον, μπορούμε να μειώσουμε τα αέρια του θερμοκηπίου για να περιορίσουμε τις αιτίες της κλιματικής αλλαγής, τακτικής γνωστής ως «μετριασμός». Δεύτερον, κάνουμε αλλαγές για να μειώσουμε τις επιπτώσεις των νέων κλιματικών συνθηκών που δημιουργούμε, κάτι που αποκαλούμε «προσαρμογή». Τρίτον, μπορούμε να υποστούμε τις συνέπειες όλων αυτών που αποτυγχάνουμε να μετριάσουμε ή να προσαρμοστούμε. Είναι χρήσιμο να επανέλθουμε σε αυτές τις επιλογές και να καταλήξουμε στην απλή φόρμουλα ότι ο σοβαρός «μετριασμός» και οι επενδύσεις στην «προσαρμογή» συνεπάγονται ορισμένα δεινά.
Η πραγματικότητα είναι ότι η επίδραση του κλίματος θα κλιμακωθεί μέχρι οι εκπομπές του άνθρακα να φθάσουν στο μηδέν. Για να αποφύγουμε αυτό που οι πιο ευάλωτες χώρες ορίζουν ως επικίνδυνη κλιματική αλλαγή –το να μειώσουμε την παγκόσμια υπερθέρμανση στον 1,5 βαθμό πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα– σημαίνει μείωση των εκπομπών κάθε δεκαετία μέχρι να φτάσουμε στο μηδέν περίπου μέχρι το 2050. Μια πολύ σοβαρή πρόκληση.
• Σε τι συνίσταται αυτή;
Με όρους «προσαρμογής», το θερμό κύμα του φετινού καλοκαιριού επικέντρωσε την προσοχή στο πόσο απροετοίμαστες είναι οι περισσότερες πόλεις για να αντιμετωπίσουν ακραίες θερμοκρασίες και πόσο ελάχιστα είναι προετοιμασμένοι διάφοροι τόποι να έρθουν αντιμέτωποι με περισσότερες αγροτικές προκλήσεις, όπως οι δασικές πυρκαγιές και οι κακές σοδειές. Επειδή οι πολιτικοί δεν έλαβαν υπόψη τους τις συμβουλές των επιστημόνων τα τελευταία τριάντα χρόνια, τώρα είναι αναγκαίες μεγάλες δαπάνες για την «προσαρμογή», όπως και για κάποιο σοβαρό «μετριασμό», εάν θέλουμε να αποφύγουμε φοβερά δεινά σ’ αυτόν τον αιώνα.
• Ενα από τα μεγάλα θύματα της κλιματικής αλλαγής είναι η βιοποικιλότητα. Ποιες συνέπειες έχει αυτό για τους ανθρώπους και το μέλλον τους;
Λίγοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πόσο πολύ θα αλλάξουν τα οικοσυστήματα αυτόν τον αιώνα. Καθώς το κλίμα αλλάζει, διάφοροι τύποι φυτών και ζώων μπορούν είτε να κινηθούν μαζί με το κλίμα, να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, είτε να πεθάνουν. Ο ρυθμός της περιβαλλοντικής αλλαγής είναι απίστευτα ταχύς σε σύγκριση με τους φυσιολογικούς ρυθμούς του γεωλογικού παρελθόντος, κάτι που σημαίνει ότι πολλά είδη δεν θα μπορέσουν να μετακινηθούν ή να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα.
Αναμένουμε εξαφάνιση πολλών ειδών. Τα οικοσυστήματα αλλάζουν γρήγορα, με αποτέλεσμα να έχουμε λιγότερα είδη φυτών και ζώων. Αυτό μας αφορά άμεσα, καθώς βασιζόμαστε στη φύση για την τροφή και το νερό, περιλαμβανομένης και της παραγωγικότητας πολλών από τα σιτηρά που μας συντηρούν ζωντανούς. Πολιτισμικά, δεν είμαι βέβαιος για το τι μπορεί να σημαίνει ένας πλανήτης με πολύ μικρότερη βιοποικιλότητα. Ολα εκείνα τα είδη των βιβλίων που δείχνουμε στα παιδιά και τα ντοκιμαντέρ που παρακολουθούμε στην τηλεόραση, γεμάτα από μεγαλειώδη ζώα, γίνονται όλο και σπανιότερα.
• Παρά την προφανή επίδραση της κλιματικής αλλαγής, βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολίτες αρνούνται να αντιμετωπίσουν αυτό το φαινόμενο σοβαρά. Μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο μέλλον χωρίς να εμπλακούμε συλλογικά στην πολιτική και χωρίς να διεκδικήσουμε μια αλλαγή πολιτικής;
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Αφορά την εξουσία και το χρήμα. Εχει υπάρξει μια μακροχρόνια και πολυδάπανη εκστρατεία παραπληροφόρησης από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, ενώ και πολλές κυβερνήσεις βασίζονται στα έσοδα από τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το αέριο.
Οπως είπε και ο Καναδός πρωθυπουργός, Τζάστιν Τριντό, σε ένα αμερικανικό πετρελαϊκό συνέδριο πέρσι: «Καμία χώρα δεν θα έβρισκε 173 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου στο υπέδαφος και απλώς θα τα άφηνε εκεί». Ομως το να αφήσουμε τα ορυκτά καύσιμα στο υπέδαφος είναι ακριβώς αυτό που πρέπει να γίνει, κάτι που αποτελεί μια μείζονα πρόκληση για την καπιταλιστική ιδεολογία.
• Και οι πολίτες;
Οι πολίτες ενδιαφέρονται για την κλιματική αλλαγή, αλλά πολλοί αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα πολύ άμεσα προβλήματα. Και όταν εμπλέκονται, εισπράττουν αντιφατικά μηνύματα από τους πολιτικούς και τη βιομηχανία. Πρώτον, τους λένε ότι η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα αυτόν τον αιώνα, όπως και πραγματικά είναι, και μετά απλώς τους ενθαρρύνουν να αναλάβουν κάποιες μικρές ατομικές δράσεις, όπως η ανακύκλωση, προκειμένου να την αντιμετωπίσουν.
Η αναντιστοιχία ανάμεσα στην κλίμακα του προβλήματος και στις προτεινόμενες λύσεις οδηγεί σε δυσπιστία για το πόσο μεγάλη είναι στην πραγματικότητα η απειλή. Η πραγματικότητα είναι ότι ο μετασχηματισμός της οικονομίας μας είναι αναγκαίος για να ευδοκιμήσει η ανθρωπότητα αυτόν τον αιώνα, αλλά οι πολίτες δεν ακούνε αυτό το μήνυμα.
Ποιος είναι
Ο Σάιμον Λιούις Κατέχει την έδρα της Επιστήμης των Παγκόσμιων Αλλαγών στο University College of London, ενώ διδάσκει και στο Πανεπιστήμιο του Λιντς. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις συνέπειες της ανθρώπινης δράσης στο «σύστημα Γη». Εχει συγγράψει μαζί με τον Μαρκ Μάσλιν το βιβλίο «The Human Planet: How We Created the Anthropocene» (Ο ανθρώπινος πλανήτης: Πώς δημιουργήσαμε την Ανθρωπόκαινο) (Pelican Books).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου