 |
| Απεργοί της Deliveroo |
Ο Σωτήρης Κοντογιάννης απαντάει σε αυτούς που αμφισβητούν τη δύναμη της εργατικής τάξης σήμερα.
Η Deliveroo είναι μια βρετανική εταιρεία διανομής έτοιμου φαγητού. Οι πελάτες της είναι τα εστιατόρια του Λονδίνου (κύρια) και κάποιων άλλων μεγάλων πόλεων του Ηνωμένου Βασιλείου. Έχει περίπου 6000 εργαζόμενους που μεταφέρουν, με μηχανάκι, ποδήλατο ή ακόμα και με τα πόδια εκατοντάδες χιλιάδες γεύματα κάθε μέρα από τα συμβεβλημένα εστιατόρια στα γραφεία και τα σπίτια.
Η Deliveroo είναι μια από τις νέες επιχειρήσεις - θαύματα της εποχής μας. Ιδρύθηκε μόλις το 2013. Το κεφάλαιο της συγκεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό με την "μοντέρνα" μέθοδο του "Crowd funding" -από χιλιάδες μικροεπενδυτές μέσα από το διαδίκτυο.
Όλα είναι "μοντέρνα" στην Deliveroo. Οι εργαζόμενοι της δεν είναι "πραγματικά εργαζόμενοι": είναι αυτοαπασχολούμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες. Η εταιρεία δεν βαρύνεται ούτε με ασφαλιστικές εισφορές ούτε τους προσφέρει κάποια κάλυψη στην περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος. Ούτε με το κόστος αγοράς, συντήρησης, ασφάλισης κλπ για τα μηχανάκια βαρύνεται. Αυτά ανήκουν στους διανομείς. Το μόνο που τους προσφέρει είναι 7 λίρες για κάθε ώρα που τους απασχολεί, συν μια λίρα "έξτρα" για κάθε διανομή.
Το δίκτυο διανομής είναι "μοντέρνο". Στηρίζεται στη νέα τεχνολογία των υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων. Η διανομή έχει "ορθολογικοποιηθεί" μέχρι εκεί που δεν πάει άλλο. Ορθολογικοποίηση σημαίνει ότι οι ντελιβεράδες δεν "κάθονται" περιμένοντας την επόμενη παραγγελία: όταν "είναι στο σύστημα", διανέμουν. Όταν δεν υπάρχουν διανομές βγαίνουν "εκτός". Τόσο απλά. Ορθολογικοποίηση σημαίνει σπαστά ωράρια - ακραία σπαστά ωράρια. Μπορεί να δουλεύεις από τις 9:00 το πρωί ως τις 11:30 ύστερα να έχεις δυο ώρες "ρεπό" (χωρίς αμοιβή, αφού είσαι "εκτός") και ύστερα να δουλεύεις ξανά από τις 13:30 ως τις 17:30.
Η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών είναι "μοντέρνα". Οι διανομείς της Deliveroo είναι καλοντυμένοι -με τη στολή και το λογότυπο της εταιρείας. Το κουτί στο μηχανάκι είναι της εταιρείας. Το μπλοκάκι των αποδείξεων είναι της εταιρείας. Για αυτά οι εργαζόμενοι καταβάλλουν μια εγγύηση, όταν πιάνουν δουλειά στη Deliveroo, 150 λιρών.
Και ο έλεγχος της διανομής είναι μοντέρνος: όλα παρακολουθούνται στενά -ο χρόνος λήψης της παραγγελίας, ο χρόνος παράδοσης, ο χρόνος διανομής, η ικανοποίηση του πελάτη κλπ. Το κλείσιμο του κινητού τηλεφώνου του διανομέα, την ώρα που είναι "στο σύστημα" απαγορεύεται -και τιμωρείται με πρόστιμο από την εταιρεία.
Η Deliveroo κατάφερε, χάρη στη νέα τεχνολογία, στον χώρο της διανομής αυτό που είχαν καταφέρει οι βιομήχανοι του 19ου αιώνα χάρη στη μηχανές: την οικονομία κλίμακας. Για τους εστιάτορες είναι πιο φτηνό να αναθέτουν τη διανομή στην Deliveroo από το να διατηρούν έναν δικό τους "στόλο" από ντελιβεράδες. Μέσα σε μια τριετία η Deliveroo φούντωσε. Μια περσινή αξιολόγηση εκτιμούσε την "αξία" της σε ένα δισεκατομμύριο λίρες.
Τον περασμένο Αύγουστο οι διανομείς της Deliveroo κατέβηκαν σε απεργία. Η αφορμή ήταν ένα καινούργιο σχέδιο της εταιρείας που καταργούσε ολοκληρωτικά την ωριαία αποζημίωση, αύξανε την αμοιβή ανά διανομή στις 3.75 λίρες και έκανε ακόμα πιο ευέλικτα τα ωράρια. Για την εταιρεία το νέο σύστημα σήμαινε μικρότερο κόστος και μεγαλύτερο δίκτυο στις ώρες αιχμής.
Το νέο σχέδιο εξόργισε τους διανομείς που άρχισαν, σε συνεργασία με το σωματείο IWGB (Ανεξάρτητοι Εργαζόμενοι στη Μεγάλη Βρετανία), να οργανώνονται. Οι στολές, η ηλεκτρονική δικτύωση, ο μεγάλος αριθμός των εργαζομένων μετατράπηκαν τώρα ξαφνικά σε εργαλεία οργάνωσης του αγώνα.
Η απεργία άρχισε στις 11 Αυγούστου. "Βρισκόμαστε σήμερα στην έκτη ημέρα των απεργιακών κινητοποιήσεων", έγραφε στις 16 Αυγούστου η εφημερίδα The Guardian. "Μέχρι σήμερα αυτή η εντυπωσιακή, μη παραδοσιακή κινητοποίηση έχει δείξει ασυνδικάλιστους μέχρι τώρα οδηγούς να οργανώνονται μέσα από πραγματικές, φυσικές ή και "ηλεκτρονικές" συγκεντρώσεις, τη δημιουργία ενός απεργιακού ταμείου που συγκέντρωσε μέσα από Crowd Funding πάνω από 10 χιλιάδες λίρες και εστιάτορες και καταναλωτές να ζητάνε να μπει ένα τέλος στην εκμετάλλευση των οδηγών μέσω από το Twitter...".
Την επόμενη ημέρα τα αφεντικά της Deliveroo αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Το νέο σύστημα πληρωμών, δήλωσαν σε μια προσπάθεια να αποκρύψουν το μέγεθος της ήττα τους, θα είναι "προαιρετικό". Οι ντελιβεράδες νίκησαν.
Αντίο προλεταριάτο;
Η νίκη της απεργίας των εργαζομένων στην Deliveroo κατάφερε ένα μεγάλο πλήγμα στην εργοδοσία. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και ένα μεγάλο πλήγμα για όλες αυτές τις "μοντέρνες" θεωρίες που υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές στον καπιταλισμό -η παγκοσμιοποίηση, η νέα ψηφιακή τεχνολογία, οι νέες ευέλικτες εργασιακές σχέσεις κλπ- έχουν κάνει την εργατική τάξη αδύναμη πλέον να απαντήσει στις επιθέσεις των αφεντικών.
Το "προλεταριάτο", ο ιστορικός νεκροθάφτης του καπιταλισμού σύμφωνα με τον Μαρξ, υποστηρίζουν διάφοροι ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και σχολιαστές, έχει συρρικνωθεί ή ακόμα και εξαφανιστεί. Τη θέση του έχει πάρει το "πρεκαριάτο" -εργαζόμενοι με επισφαλείς σχέσεις εργασίας, περιστασιακή απασχόληση, αβέβαιες και προσωρινές συμβάσεις εργασίας και ανύπαρκτα δικαιώματα. Αυτή η "νέα πληβειακή τάξη" λένε δεν έχει ούτε τη δυνατότητα να οργανωθεί συνδικαλιστικά, όπως είχε οργανωθεί η παραδοσιακή εργατική τάξη τον περασμένο αιώνα, ούτε να αντισταθεί, ούτε να προσφέρει ένα εναλλακτικό σχέδιο ή έστω όραμα κοινωνικής οργάνωσης απέναντι στον καπιταλισμό.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η εργατική τάξη "διαγράφεται" -ακόμα και από την ίδια την αριστερά- από υποκείμενο της ιστορίας. Το 1965 ο Γερμανός φιλόσοφος Χέρμπερτ Μαρκούζε κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο "Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος" στο οποίο υποστήριζε ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είχαν αλλοτριώσει σε τέτοιο βαθμό την εργατική τάξη ώστε από αντίπαλος να έχει μετατραπεί σε στήριγμα του καπιταλισμού:
"Το γεγονός ότι ο εργοδότης και ο εργάτης βλέπουν το ίδιο πρόγραμμα τηλεόρασης, ότι η δακτυλογράφος ντύνεται το ίδιο καλά με την κόρη του διευθυντή της, ότι ο Νέγρος (τη δεκαετία του 1960 η λέξη 'Νέγρος' δεν είχε τη ρατσιστική χροιά που έχει σήμερα) διαθέτει Κάντιλακ και ότι όλοι διαβάζουν την ίδια εφημερίδα δεν σημαίνει ότι οι τάξεις εξαφανίστηκαν. Αντίθετα δείχνει μέχρι ποιο βαθμό οι καταπιεζόμενες τάξεις συμμετέχουν στις ανάγκες και τις ικανοποιήσεις που εξασφαλίζουν τη διατήρηση των κυρίαρχων τάξεων".1 Οι "ιστορικές δυνάμεις ... που στο προηγούμενο στάδιο...εκπροσωπούσαν καινούργιες δυνατότητες και μορφές ζωής", είχαν πλέον εξαφανιστεί.2
Το 1980 ο γαλλό-αυστριακός φιλόσοφος Αντρέ Γκορζ έγραψε ένα βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο "Αντίο προλεταριάτο" στο οποίο ισχυριζόταν ότι το κεφάλαιο έχει καταφέρει, μέσα από την "αυτοματοποίηση" και την "αποειδίκευση" να περιορίσει δραματικά τις δυνατότητες ελέγχου των εργατών πάνω στην παραγωγή:
"Ο Μαρξ πλανήθηκε... Η αυτοματοποίηση και αργότερα η πληροφορική καταργούν τις τέχνες και τις δυνατότητες πρωτοβουλίας και αντικαθιστούν, ότι απομένει από εργάτες και ειδικευμένους υπαλλήλους με ένα νέο τύπο ειδικευμένων εργατών. Η άνοδος των επαγγελματιών εργατών, η δύναμή τους στο εργοστάσιο, η αναρχοσυνδικαλιστική τους οπτική δεν θα είναι παρά μια παρένθεση που θα κλείσουν ο Τεϊλορισμός και στη συνέχεια η ‘επιστημονική οργάνωση της εργασίας' και τέλος η πληροφορική και η ρομποτική".3
Μέσα στην αριστερά αυτές οι ιδέες βρήκαν απήχηση στο ρεύμα της "αυτονομίας" που ξεκίνησε από την Ιταλία και εκφράστηκε με θεωρητικό τρόπο στα βιβλία του Τόνι Νέγκρι. Το υποκείμενο της ιστορίας δεν ήταν πια η παραδοσιακή εργατική τάξη της εποχής του Μαρξ αλλά τα νέα "αυτόνομα" κινήματα των καταπιεσμένων -οι γυναίκες, οι μετανάστες, οι αποκλεισμένοι, οι εργαζόμενοι στο περιθώριο, οι άνεργοι.
Η επιρροή αυτών των ιδεών έχει οδηγήσει κάποια τμήματα της σημερινής αριστεράς εδώ στην Ελλάδα όχι μόνο να αγνοούν τα "παραδοσιακά" τμήματα της εργατικής τάξης αλλά να τα αντιμετωπίζουν συχνά ακόμα και με εχθρότητα. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό:
"Τα ταξικά συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας της εργατικής τάξης βρίσκονται σήμερα σε κρίση συνδικαλιστικής εκπροσώπησης, με ελάχιστες συνδικαλιστικές δομές στους χώρους της εργασιακής επισφάλειας και της ανεργίας. Σε τεράστια απόσταση από την κοινωνική βάση του επίσημου συνδικαλισμού, που κυρίως αποτελεί μια δομή εκπροσώπησης μισθωτών κοινωνικών στρωμάτων και μέρους της εργατικής τάξης, σχετικά προστατευμένων από την οξύτητα της επίθεσης, εκτός του σκληρού πυρήνα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, με κοινωνική πραχτική που καθορίζεται από την ενδιάμεση ταξική του θέση... Ο διαχωρισμός του συνδικαλισμού, μεταξύ (ξεπουλημένης) ηγεσίας και (σε επαναστατική ασφυξία) βάσης, είναι προϊόν μιας πολύ βολικής θεωρίας, που θεωρεί τους εργαζομένους απλώς παραπλανημένους. Όπως στα πολιτικά κόμματα, έτσι και στη συνδικαλιστική κοινωνική εκπροσώπηση δεν υπάρχουν «συνεπείς» και «προδότες», υπάρχουν μόνο κοινωνικά συμφέροντα ή κοινωνικές προσδοκίες που εκπροσωπούνται σε βάρος άλλων συμφερόντων και άλλων προσδοκιών".4
Οι εργαζόμενοι στις (στο στόχαστρο του υπερταμείου, σήμερα) ΔΕΚΟ, οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο, οι εργαζόμενοι στις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες με σχετικά σταθερές σχέσεις εργασίας είναι "μεσοστρώματα" σύμφωνα με τον συντάκτη του κειμένου αυτού. Η θέση τους βρίσκεται ανάμεσα στο κεφάλαιο και τους άνεργους, τους εργαζόμενους σε επισφαλείς θέσεις εργασίας κλπ, το "πρεκαριάτο" δηλαδή (την πραγματική εργατική τάξη, σύμφωνα με το κείμενο). Η συμβιβαστική πολιτική του "επίσημου συνδικαλισμού" (της ΓΣΕΕ, της ΑΔΕΔΥ κλπ) δεν οφείλεται στον έλεγχο της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας αλλά είναι έκφραση των ίδιων των ταξικών συμφερόντων αυτού του "βολεμένου" μεσοστρώματος.
Καπιταλισμός και κοινωνικές τάξεις
Αυτή η προσέγγιση είναι προβληματική. Πρώτα απ' όλα στατιστικά: ακόμα και σήμερα, ύστερα από έξι χρόνια κρίσης και μνημονίων, η πλειοψηφία των εργαζομένων στην Ελλάδα συνεχίζει να εργάζεται σε σταθερές και μόνιμες θέσεις εργασίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το 2014 υπήρχαν 2.25 εκατομμύρια εργαζόμενοι με μισθωτή σχέση εργασίας στην Ελλάδα. Από αυτούς τα δυο περίπου εκατομμύρια απασχολούνταν σε "μόνιμες" θέσεις εργασίας και μόνο οι 260 χιλιάδες ήταν "προσωρινές".5 Ακόμα και αν προσθέσει κανείς τους άνεργους (1.125 εκατομμύρια τον περασμένο Ιούνη)6 και το κομμάτι των αυτοαπασχολούμενων που είναι στην πραγματικότητα "εργαζόμενοι με μπλοκάκι", (300 χιλιάδες το 2014, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ)7 οι εργαζόμενοι με σταθερή σχέση εργασίας συνεχίζουν να αποτελούν συντριπτική πλειοψηφία. Αν η πλειοψηφία των εργαζομένων "βρίσκεται εκτός του σκληρού πυρήνα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης" τότε μάλλον έχουμε πάψει να ζούμε πια στον καπιταλισμό.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η επισφάλεια είναι ανύπαρκτη. Ούτε ότι η αριστερά θα πρέπει να την παραβλέψει. Η ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας, η διάβρωση των ωραρίων, η ενοικίαση εργαζομένων, τα "μπλοκάκια" κλπ ήταν και είναι μια από τις βασικές επιδιώξεις του νεοφιλελευθερισμού. Η μνημονιακή επίθεση δεν είχε (και δεν έχει) στο στόχαστρο μόνο τους μισθούς, τις συντάξεις, τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και τη φορολογία. Έχει ταυτόχρονα στο στόχαστρο τις σχέσεις και συνθήκες εργασίας.
Η επισφάλεια έχει πράγματι διογκωθεί στα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων. Ο διαχωρισμός, όμως, της εργατικής τάξης στα δυο, σε "σχετικά προστατευμένο ενδιάμεσο στρώμα" από τη μια και το "πρεκαριάτο" από την άλλη, σε δυο κομμάτια με διαφορετικά (και αντιπαραθετικά) συμφέροντα, είναι απλά λάθος.
Την ιδέα ότι το "πρεκαριάτο" αποτελεί σήμερα μια νέα, διακριτή, κοινωνική τάξη θεωρητικοποίησε το 2011 στο βιβλίο του "Το πρεκαριάτο, η νέα επικίνδυνη τάξη"8 ο Γκάι Στάντινγκ, καθηγητής, στο πανεπιστήμιο SOAS του Λονδίνου.
Η εργατική τάξη, όπως την όριζε ο Μαρξ, δεν υπάρχει πλέον, λέει ο Στάντινγκ:
"Η ‘εργατική τάξη', οι 'εργάτες' και το ‘προλεταριάτο' ήταν όροι ενσωματωμένοι στον πνευματικό και κοινωνικό πολιτισμό μας επί αρκετούς αιώνες. Οι άνθρωποι μπορούσαν να ορίσουν τον εαυτό τους με όρους κοινωνικής τάξης. Επίσης, με αυτούς τους όρους μπορούσαν να τους αναγνωρίζουν και οι άλλοι άνθρωποι, ανάλογα με τον τρόπο που ήταν ντυμένοι, με το πως μιλούσαν και πως έπρατταν. Σήμερα, αυτά είναι μόνον κάτι περισσότερο από ετικέτες που φέρνουν στη μνήμη πράγματα του παρελθόντος".9
Οι ταξικές διαιρέσεις δεν έχουν εξαφανιστεί στον σημερινό κόσμο. Αλλά η ταξική διαστρωμάτωση στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο και τεχνολογικά αναπτυγμένο καπιταλισμό έχει γίνει πιο περίπλοκη από ότι ήταν στην εποχή του Μαρξ.
"Ενώ οι παλιές κοινωνικές τάξεις εξακολουθούν να υπάρχουν σε ορισμένα μέρη του κόσμου, σε γενικές γραμμές μπορούμε να εντοπίσουμε τώρα επτά ομάδες. Στην κορυφή είναι μια ελίτ, η οποία αποτελείται από ένα μικρό αριθμό παράλογα πλούσιων παγκόσμιων πολιτών που κυριαρχούν σε όλο τον πλανήτη... Κάτω από αυτή την ελίτ βρίσκεται η τάξη της μόνιμης και καλά αμειβόμενης μισθωτής υπαλληλίας των 'λευκών κολλάρων' (the salariat),10 όσων ακόμη απολαμβάνουν σταθερή και πλήρη απασχόληση... Παράλληλα και σε αλληλεπίδραση μ' αυτή τη μισθωτή υπαλληλία, υπάρχει η (προς το παρόν) μικρότερη ομάδα των proficians. Ο όρος αυτός συνδυάζει τους παραδοσιακούς όρους του 'επαγγελματία' [professional] και του 'τεχνικού' [technician]... Κάτω από τους proficians... υπάρχει ένας συρρικνούμενος 'πυρήνας' χειρωνακτικά εργαζομένων, στην ουσία η παλιά 'εργατική τάξη'.
Κάτω από αυτές τις τέσσερις ομάδες, υπάρχει το συνεχώς αυξανόμενο σε μέγεθος 'πρεκαριάτο', πλαισιωμένο από μια στρατιά ανέργων και από μια αποκομμένη ομάδα κοινωνικά αδύναμων μη προσαρμοσμένων, η οποία ζει από τα 'αποφάγια' της κοινωνίας".
Ο Στάντινγκ ακολουθεί στην ανάλυσή του αυτή τη μεθοδολογία για την κοινωνική διαστρωμάτωση του Μαξ Βέμπερ. Οι τάξεις δεν προσδιορίζονται μόνο από τη σχέση τους με την παραγωγική διαδικασία αλλά και από αυτό που ο Βέμπερ ονομάζει "κοινωνικό στάτους":
"Το πρεκαριάτο έχει χαρακτηριστικά κοινωνικής τάξης. Αποτελείται από ανθρώπους που διατηρούν ελάχιστες σχέσεις εμπιστοσύνης με το κεφάλαιο ή με το κράτος.... Επίσης δεν έχει κανέναν από τους δεσμούς κοινωνικού συμβολαίου που δέσμευαν το προλεταριάτο... Επίσης, έχει μια παράξενη θέση ως προς τα κοινωνικά status, δεδομένου ότι δεν μπορεί να καταταγεί εύκολα ούτε στις υψηλού status απασχολήσεις των επαγγελματιών, ούτε στις μεσαίου status απασχολήσεις των τεχνικών... Το πρεκαριάτο έχει «ακρωτηριασμένο status»..."
Η θεωρία του Βέμπερ για την κοινωνική διαστρωμάτωση, όμως, δεν είναι απλά και μόνο διαφορετική από τη θεωρία του Μαρξ για τις κοινωνικές τάξεις: είναι και αντιπαραθετική. Όπως γράφει ο Κίραν Άλεν, καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιου του Δουβλίνου “ο Βέμπερ ήταν ένας φανατικός Γερμανός εθνικιστής και θιασώτης της ελεύθερης αγοράς... Το πιο διάσημο βιβλίο του έχει τίτλο 'Η προτεσταντική ηθική και το Πνεύμα του καπιταλισμού’. Το κεντρικό του ερώτημα είναι: γιατί ξεκίνησε ο καπιταλισμός από την κεντρική Ευρώπη και όχι από την Ασία; Η απάντηση του Βέμπερ εστιάζει στη θρησκεία - και ιδιαίτερα στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση”.11
Ο ίδιος ο Βέμπερ περιέγραφε τον εαυτό του σαν έναν "ταξικά συνειδητό αστό": "Ανήκω στην αστική τάξη, αισθάνομαι αστός και χάρη στην ανατροφή μου ασπάζομαι τις απόψεις και τα ιδανικά της".12
Ο Μαρξ, αντίθετα, ήταν πρώτα και κύρια επαναστάτης. "Οι φιλόσοφοι", έγραφε στο διάσημο ρητό που είναι χαραγμένο στον τάφο του, "μέχρι τώρα προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο. Το ζήτημα, όμως, είναι να τον αλλάξουμε". Και αυτός που είχε το κίνητρο και τη δύναμη να τον αλλάξει στην εποχή του καπιταλισμού ήταν, σύμφωνα με τον Μαρξ, η εργατική τάξη.
Ο ιστορικός νεκροθάφτης του καπιταλισμού
Υπάρχουν δυο βασικοί λόγοι που κάνουν την εργατική τάξη τόσο ιδιαίτερη στον καπιταλισμό. Ο πρώτος είναι η "αλλοτρίωση": οι εργάτες δεν καταπιέζονται από κάποια "ανώτερη δύναμη". Καταπιέζονται από τα προϊόντα της δικής τους εργασίας. Καταπιέζονται από το κεφάλαιο. Αλλά η ίδια η ύπαρξη του κεφάλαιου στηρίζεται στην εκμετάλλευση των εργατών, στην "κλοπή" της εργασίας τους. Αυτό σημαίνει ότι οι εργάτες έχουν τεράστια δύναμη στα χέρια τους: αν σταματήσουν να δουλεύουν το κεφάλαιο παύει να υπάρχει.
Ο δεύτερος λόγος που κάνει την εργατική τάξη τόσο ιδιαίτερη είναι η συλλογικότητα. Οι καπιταλιστές χρησιμοποιούν όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους -τη φτώχεια, τα δικαστήρια και την αστυνομία, την προπαγάνδα- για να εμποδίσουν τους εργάτες "να σταματήσουν να δουλεύουν". Αλλά η ίδια η λειτουργία του καπιταλισμού ενώνει ξανά και ξανά την εργατική τάξη -τα αφεντικά της Deliveroo το ανακάλυψαν αυτό με δραματικό (για τους ίδιους) τρόπο το περασμένο καλοκαίρι.
Η επισφάλεια δεν είναι καινούργιο φαινόμενο στον καπιταλισμό. Αντίθετα, μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ο κανόνας για την εργατική τάξη. Ο ίδιος ο Μαρξ εξηγούσε στα κείμενά του πως οι καπιταλιστές, ήδη από τον 19ο αιώνα, χρησιμοποιούσαν τον "εφεδρικό στρατό εργασίας" (τους άνεργους) για να εκφοβίσουν αυτούς που είχαν δουλειά. Τα σύνορα ανάμεσα στην ανεργία και την απασχόληση ήταν πάντα διάτρητα.
Το "πρεκαριάτο" δεν αποτελεί κάποια νέα, διακριτή από τους εργάτες, κοινωνική τάξη. Ούτε έχουν οι εργαζόμενοι σε επισφαλείς θέσεις εργασίας συμφέροντα αντιπαραθετικά με το υπόλοιπο κομμάτι της εργατικής τάξης.
Η αριστερά ούτε πρέπει, ούτε μπορεί να αγνοήσει την "επισφάλεια". Αλλά υπάρχουν δυο βασικές παγίδες που θα πρέπει να αποφύγει στην προσπάθειά της να συνδεθεί με τους ντελιβεράδες, τα voucher, τα μπλοκάκια. Η πρώτη είναι η αντίληψη ότι το "πρεκαριάτο" δεν μπορεί να οργανωθεί. Οι δυσκολίες υπάρχουν -αυτό κανένας δεν μπορεί να το παραβλέψει. Αλλά οι δυσκολίες προέρχονται πολύ περισσότερο από το μέγεθος των εργασιακών χώρων (δυο-τρεις ντελιβεράδες που δουλεύουν πχ σε μια πιτσαρία) παρά από την ίδια την επισφάλεια.
Αλλά υπάρχει και ο δεύτερος κίνδυνος -η αντίστροφη παγίδα: η ιδέα ότι το "πρεκαριάτο" αποτελεί πλέον το "προνομιακό ακροατήριο" της αριστεράς, είτε γιατί είναι σήμερα η μόνη πραγματικά "επικίνδυνη τάξη", είτε γιατί είναι το μόνο τμήμα της εργατικής τάξης που έχει μείνει ακόμα "αμόλυντο" από τον "επίσημο συνδικαλισμό". Η "παραδοσιακή εργατική τάξη" ήταν και εξακολουθεί να είναι η ραχοκοκαλιά του μεγάλου κύματος των κινητοποιήσεων που ζούμε από το 2010 μέχρι σήμερα.
Μια αριστερά που αδιαφορεί για τις μεγάλες μάχες επειδή έχει ανακαλύψει κάποια άλλα "προνομιακά ακροατήρια" γίνεται η ίδια αδιάφορη για την κοινωνία.
Σημειώσεις
1. Herbert Marcuse, Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Εκδόσεις Παπαζήση (1971), σελ 39
2. Στο ίδιο, σελ 40. "Αυτή είναι η κοινωνικο-ψυχολογική πλευρά του σημαντικότερου πολιτικού γεγονότος της σύγχρονης εποχής: της εξαφάνισης των ιστορικών εκείνων δυνάμεων που στο προηγούμενο στάδιο εκπροσωπούσαν καινούργιες δυνατότητες και μορφές ζωής".
3. Andre Gorz, Αντίο προλεταριάτο, Εκδόσεις "νέα σκέψη", 1986, σελ 49
4. Σπύρος Κοντομάρης, Η κοινωνική μήτρα του επίσημου συνδικαλισμού, http://syspeirosiaristeronmihanikon.blogspot.gr/2016/08/blog-post_80.html. Τον Οκτώβρη του 2016 ο Σπύρος Κοντομάρης έφυγε από την "Συσπείρωση Αριστερών Μηχανικών".
5. Ενημέρωση, Μηνιαία έκδοση του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, Τεύχος 225, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2015, σελ 17. Τα στοιχεία το πίνακα που παραθέτει το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ
6. Στο 23,4% η ανεργία τον Ιούνιο, Τα Νέα, 30.09.2016.
7. Έφτασαν τους 1.000.000 οι "αόρατοι" εργαζόμενοι στην Ελλάδα, Τα Νέα, 04.07.2014
8. The Precariat, the New Dangerous Class, Guy Standing, Bloomsbury Academic 2011. Το βιβλίο είναι διαθέσιμο σε μορφή pdf στο διαδίκτυο.
9. Κείμενο παρουσίασης του βιβλίου από τον συγγραφέα. Δημοσιεύθηκε στο www.fronesis.nu το 2012. Στα ελληνικά μπορείτε να το βρείτε στο http://aftercrisisblog.blogspot.gr/2015/10/blog-post_6.html
10. Προέρχεται από τη λέξη salary (μισθός στα αγγλικά)
11. Kieran Allen, "Max Weber, a critical introduction", Pluto Press 2004 σελ 5 και 32. Ο Kieran Allen είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Δουβλίνου και ηγετικό μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SWP) της Ιρλανδίας.
12. Στο ίδιο, σελ 15
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου