Η ανάδειξη μιας συγκρουσιακής γενιάς

Συντάκτης: 

Βασίλης Ρόγγας *

Επιμέλεια: Γιώργος Σταματόπουλος

Κινηματική κοινότητα

Ουδείς πρόβλεψε ποτέ τη στιγμή της έκρηξης της κοινωνίας απέναντι στην εξουσία και σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης. Καταλαβαίνει κανείς τον εσωτερικό αναβρασμό, νιώθει την οργή και την αγανάκτηση στα πρόσωπα και τις κινήσεις, αδυνατεί εν τούτοις να πει με βεβαιότητα ότι η εξέγερση θα γίνει τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο· βλέπει ότι είναι ante portas, αυτό, όμως, δεν αρκεί να του εξασφαλίσει ακριβή πρόβλεψη.

Κανείς δεν περίμενε τον Δεκέμβριο του 2008 τέτοια σαρωτική εξέλιξη, τέτοια δυναμική και τόση αποφασιστικότητα και -κυρίως- τέτοια συμμετοχή εκ μέρους της υπνώττουσας έως εκείνη τη στιγμή -έτσι φαινόταν τουλάχιστον- κοινωνίας.

Η κατάρρευση του κράτους ήταν εμφανής αφού αδυνατούσε να παρέμβει στην υγεία και την παιδεία και η ανεργία ανέβαινε με ταχείς ρυθμούς σε ύψη αλλόκοτα για το φτωχό (;) ελληνικό κράτος, που είχε πνιγεί στα χρέη για να διατηρούν οι ελίτ τους υπηρέτες τους πολιτικούς στην εξουσία.

Η Αριστερά είχε αρχίσει να βλέπει την εξουσία και μόνο για άγρα νεαρών ψήφων συμμετείχε στην κινητοποίηση-εξέγερση. Πολλοί είδαν μηδενιστικές συμπεριφορές εκ μέρους των «εξεγερμένων», άλλοι θεώρησαν ότι ξεκίνησε η επανάσταση· άλλοι, τέλος, νόμισαν ότι μπορούν να εκμεταλλευτούν την έκρυθμη κατάσταση και να εξαπολύσουν τα μαντρόσκυλα της καταστολής ώστε να γίνει κατανοητό ποιος είναι το αφεντικό στο νεοελληνικό μόρφωμα.

Το θέμα δεν είναι οι ερμηνείες αλλά τα αποτελέσματα. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι η ίδια μετά τον Δεκέμβρη του 2008, ούτε και οι νέοι της.

Τέρμα γι' αυτούς (τους νέους) οι ψεύτικες ζωές των γονιών, βαρέθηκαν και λυπούνται να τους βλέπουν με σκυμμένο κεφάλι, διότι εκεί τους οδήγησαν οι μεγάλες τους αφηγήσεις, ο κομματισμός τους, η Αριστερά τους και πάει λέγοντας (ο υλισμός τους, ο κυνισμός τους, η παραίτηση από την ταύτισή τους με τους αδύναμους)· όχι, τώρα η εξουσία έχει τον πρώτο λόγο και ας πάνε στον όποιο διάβολο η ηθική, η αισθητική, ο ορθός λόγος, η «καλή» συνείδηση, η καταγωγή, οι ρίζες, ο πολιτισμός...ξέρετε, κι άλλα πολλά...

❖❖❖❖❖

Δημήτρης Παπανικολόπουλος Δεκέμβρης 2008, Ανάλυση και ερμηνεία. Οι αιτιώδεις μηχανισμοί πίσω από τα συγκρουσιακά γεγονότα Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα 2016, Σελ. 160 Κινηματική κοινότητα | 

Οι προσωπικές κινηματικές βιογραφίες σχεδόν πάντα καταλήγουν να θυμούνται τα γεγονότα μείζονος σημασίας διογκώνοντας συγκεκριμένες πτυχές και υποφωτισμένες κάποιες άλλες. Φυσική διαδικασία; Πράγματι, μάλλον αυτός ο μηχανισμός επενεργεί. Ομως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με αυτό.

Το νέο βιβλίο του Δημήτρη Παπανικολόπουλου που εκδόθηκε από τους «Συναδέλφους» δεν εντάσσεται σε αυτόν τον -κατά τα άλλα- ισχύοντα κανόνα. Ο «Δεκέμβρης 2008» δεν αποτελεί ούτε μια καταγραφή των πλέον ηρωικών στιγμών ούτε μια ανάλυση συγκινησιακά φορτισμένη, η οποία πρέπει να δικαιώσει μια μερίδα έναντι μιας άλλης.

Με τούτο σίγουρα δεν εννοώ πως το βιβλίο δεν είναι πολιτικό. Τουναντίον, ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος κομίζει με την ανάλυσή του αυτή –ανάλυση πολιτικής επιστήμης– την πολιτική χωρίς να πολιτικολογεί. Ακριβολογεί και ερμηνεύει, αρετές σπάνιες στους καιρούς της εξαλλοσύνης και της εύκολης αναπαραγωγής παραδοσιακών –ακόμα και για το κίνημα– στερεοτύπων.

Η εργασία περιλαμβάνει την αποδελτίωση τριών εφημερίδων («Ελευθεροτυπία», «Ριζοσπάστης» και «Αυγή»), του indymedia, την επεξεργασία πλήθους ανακοινώσεων οργανώσεων και δικτύων, τη συμπερίληψη συνεντεύξεων, την παρακολούθηση πολλών βίντεο και φωτογραφιών και τη χρησιμότατη συμμετοχική παρατήρηση. Ο πλούσιος αυτός μεθοδολογικός εξοπλισμός συνδυάζεται με τη σύγχρονη παραγωγή θεωρίας για τα κοινωνικά κινήματα, σε ένα πλαίσιο που αντιπαρατίθεται με την ουσιοκρατία αναδεικνύοντας «την ενδεχομενικότητα και την υπό αίρεση δυναμική».

Στα 6 κεφάλαια, μαζί με την εισαγωγή, τον επίλογο, τα πολλά γραφήματα, τα διαγράμματα και το παράρτημα, τίθενται ερωτήσεις, που την εργώδη αναζήτηση των απαντήσεών τους ο συγγραφέας δεν την αποφεύγει. Γιατί τα συγκρουσιακά γεγονότα πήραν τον χαρακτήρα εξέγερσης;

Γιατί η εξέγερση είχε τέτοια ένταση και έκταση; Γιατί την εξέγερση ακολούθησε ύφεση ύστερα από δύο εβδομάδες; Τι άφησε ο Δεκέμβρης; Ηταν τελικά ή δεν ήταν εξέγερση; Αυτά είναι κάποια από τα κεφάλαια της μελέτης.

Γράφει λοιπόν πως: «Ενας δεκαπεντάχρονος νέος δολοφονήθηκε από αστυνομικό στα Εξάρχεια χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο και μπροστά σε μάρτυρες. Κάθε λέξη της παραπάνω πρότασης έχει το δικό της φορτίο. Εάν έλειπε έστω και μία, μπορεί να μη μιλούσαμε σήμερα για την εξέγερση του Δεκέμβρη». Θα μπορούσε να συμπληρώσει κανείς πολλά, αλλά η ουσία παραμένει: πως δηλαδή πολλοί παράγοντες συνδυάστηκαν μεταξύ τους έτσι ώστε να εκδηλωθεί η κοινωνική δυναμική.

Τα Εξάρχεια ως κλασική «κινηματική περιοχή», όπως την όρισε ο Μελούτσι (1984), και ως «ασφαλές μέρος», σύμφωνα με τον Τίλι (2000), έπαιξαν ρόλο, όπως άλλωστε και η συναισθηματική αναπλαισίωση της πραγματικότητας από τους κινητοποιούμενους ή η οργή.

Η ενεργοποίηση των τοπικών δικτύων, η διαμεσολάβηση ασύνδετων μέχρι τότε ατόμων, η κλιμάκωση στη βάση της δικτύωσης είναι μόνο μερικοί από τους αιτιώδεις μηχανισμούς που συντέθηκαν σε σύνθετες διαδικασίες, όπως πόλωση, κινητοποίηση και εν τέλει ριζοσπαστικοποίηση και κλιμάκωση.

Στην καθημερινή καταγραφή ξεδιπλώνονται όχι μόνον οι φωτιές, τα δακρυγόνα και τα άγρια συνθήματα, αλλά κυρίως οι κλιμακώσεις, οι εμφάσεις, οι συσπειρώσεις. Για παράδειγμα, σε σχέση με την αστυνομοκρατία των ημερών, η επενέργεια του «παράδοξου της καταστολής» (Τάροου 1998) οδήγησε σε ριζοσπαστικοποίηση και όχι στο αντίθετο και προσδοκώμενο από εξουσία αποτέλεσμα.

Μαθητές, εργαζόμενοι, μετανάστες, ο αντιεξουσιαστικός χώρος και η ριζοσπαστική Αριστερά είναι μόνο κάποιοι από αυτούς που κινητοποιήθηκαν, με όρους σύγκλισης και όχι ενιαία, σε δύο μπλοκ. Ταυτόχρονα, η μεγάλη μάζα των μη οργανωμένων, των ανθρώπων που συνιστούν την «κινηματική κοινότητα», συνειδητοποιούσε αφ' ενός τη δύναμή της και αφ' ετέρου τη σημασία του ριζοσπαστικού ρεπερτορίου.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον βέβαια παρουσιάζουν και τα στατιστικά δεδομένα: Το 1/3 των κινητοποιήσεων έγιναν από το ΚΚΕ, χωρίς όμως τη μαζικότητα των υπολοίπων. Το 1/5 όλων των κινητοποιήσεων έγιναν τη Δευτέρα. 440 γεγονότα διαμαρτυρίας, εκ των οποίων βίαια μόνο το 18%, περίπου 1.000 καταλήψεις σε σχολεία και σχολές κ.λπ.

Ενα εκ των συμπερασμάτων που –νομίζω– χρειάζεται κανείς και να το ενστερνιστεί και να το καλλιεργήσει παραπάνω, είναι η ανάδειξη μιας συγκρουσιακής γενιάς. Νομίζω πως η απόδοση της έντασης του συγκρουσιακού κύκλου 1998-2014 στη νεολαία, και δη στη διαμόρφωση χαρακτηριστικών κοινής ταυτότητας με όρους γενιάς, είναι από τα πιο σοβαρά ευρήματα της έρευνας.

Μάλιστα, υποστηρίζω πως πρόκειται για δύο γενιές: τους σημερινούς 30+ και τα παιδιά που τον Δεκέμβρη ήταν μαθητές. Ομως αυτή είναι μια άλλη κουβέντα που μας πάει αλλού: στη θέση πως η παραγωγή του κινηματικού κύκλου εργασιών αυτής της 17ετίας ήταν η μεγαλύτερη που έχει γνωρίσει αυτός ο τόπος…

*Υπ. διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης