Ελλη Σπάνια-Λαδοπαστέλ σε χαρτί
Το «κελί» της Αμαλίας
ΤΕΧΝΕΣ 13.10.23 19:05Τάσης Παπαϊωάννου*
Καλοκαίρι στη Φολέγανδρο. Μένουμε στο μικρό «κελί» της Αμαλίας, της καλής φίλης που με τόση ευγένεια μας το διέθεσε, για να περάσουμε μερικές μέρες των διακοπών μας, λίγο έξω από τη Χώρα. Ενα λευκό σοβατισμένο απέριττο παραλληλεπίπεδο, χτισμένο με την τοπική πέτρα της περιοχής, πριν χρόνια, από τον μαστρο-Τζάννη, τον σπουδαίο αυτόν χτίστη του νησιού.
Ενας μικρός κατάλευκος κυβιστικός όγκος πάνω στα γκρίζα κοφτερά βράχια, τις αγριελιές και τους σκληρούς θάμνους. Μια λευκή αντίστιξη που ξεφυτρώνει αναπάντεχα ως χώρος αναφοράς, μέσα στη σταχτιά επικράτεια των βράχων. Η εκλογικευμένη τάξη της στερεάς τρίεδρης ορθής γωνίας που αναδύεται μέσα στο ακανόνιστο σύμπαν ενός αρχέγονου κόσμου.
Στην ανατολική πλευρά βρίσκεται η είσοδος – μια δίφυλλη «γαϊδουρόπορτα», πόρτα και παράθυρο μαζί. Μέσα από το άνοιγμά της, ξεπροβάλλει αντίκρι, σαν σε ζωγραφικό κάδρο, ο πελώριος χαρακτηριστικός τριγωνικός βράχος που τρυπάει τον ουρανό και το κατάλευκο μοναστήρι της Παναγίας σκαρφαλωμένο πάνω στην πλαγιά του. Χαμηλότερα απλώνεται ο πυκνοδομημένος παραδοσιακός οικισμός της Χώρας, με το κάστρο της να κρέμεται κυριολεκτικά πάνω στο φρύδι του γκρεμού. Η πόρτα σε βγάζει στη μικρή βεράντα που ακουμπά την πλάτη της στη σταχτιά «βουλίστρια», όπως λένε εδώ τις ξερολιθιές που διαμορφώνουν σε αναβαθμούς τα στενόμακρα επάλληλα επίπεδα των χωραφιών, της καλλιεργήσιμης κάποτε γης. Από κάτω της βρίσκεται η δεξαμενή νερού και στη μια της γωνιά φουντώνει μια όμορφη κάππαρη που φύτρωσε, πεισματικά, σε μια απίθανη κόγχη στο πλάι των σκαλοπατιών.
Χοντροί τοίχοι ολόγυρα κι ένα μικρό, τόσο δα, παραθυράκι στον βοριά που δροσίζει υπέροχα, ακριβώς στο κέντρο του, το στενόμακρο δωμάτιο. Ενας χαμηλοτάβανος χώρος που καλύπτεται από πυκνά δοκάρια καστανιάς και πράσινες σχιστόπλακες από τα «βορινά», τη μοναδική παραλία όπου υπάρχουν αυτά τα χαρακτηριστικά σχιστολιθικά πετρώματα. Πλαισιώνεται στη δυτική πλευρά από ένα μικρό λουτρό κι ένα κουζινάκι που από το παραθύρι του μπορείς να δεις τον ουρανό, όταν παίρνει φωτιά το ηλιοβασίλεμα. Ιδανικός χώρος για να παραθερίσει κανείς στο νησί, δίχως να χρειάζεται τίποτε άλλο.
Από εκεί η θέα είναι υπέροχη, αφού αγναντεύεις όλο το πέλαγος που απλώνεται μπροστά σου. Στ’ αριστερά σου σε πρώτο φόντο η Σίφνος και πιο πίσω η Σέριφος, ολόισια μπροστά σου το Δεσποτικό, η Αντίπαρος και η Πάρος, δεξιότερα στο βάθος η Νάξος, ενώ ακόμη δεξιότερα, καθώς στρίβεις το κεφάλι σου, ίσα που ξεμυτάει ο κάβος της Ιου. Αν λογαριάσεις την Πολύαιγο, την Κίμωλο και τη Μήλο από τα δυτικά και τη Σίκινο με τη Σαντορίνη από τα ανατολικά, συμπληρώνεται η βεντάλια που περικλείει τη Φολέγανδρο, έτσι που να μην αισθάνεται ποτέ μόνη και απομονωμένη καταμεσής του Αιγαίου.
Οταν οι συνθήκες το επιτρέπουν και καθαρίζει η ατμόσφαιρα, θαρρείς κι όλα αυτά τα νησιά πλησιάζουν προς εσένα και μπορείς με μια δρασκελιά να πεταχτείς απέναντι, ενώ άλλες μυστηριωδώς απομακρύνονται και δεν είναι λίγες οι φορές που εξαφανίζονται τελείως και χάνονται μέσα στην αχλή του ορίζοντα. Αισθάνεσαι αυτή την εγγύτητα, σαν μια συντροφιά από φίλους που κάθονται όλοι γύρω από ένα τραπέζι και συνομιλούν. Μια συντροφιά κι αυτά τα νησιά, χιλιετίες τώρα στέκουν εκεί και μαγνητίζουν το βλέμμα σου και το παίρνουν μαζί τους και σε ταξιδεύουν σε μαγικές ονειροπολήσεις, μαζί με αγαπημένους φίλους που άλλοι βρίσκονται εδώ κι άλλοι έχουν φύγει για πάντα από κοντά σου.
Είναι απόγευμα. Ο ήλιος τώρα έχει γύρει και το φως –ένα θερμό φως του απομεσήμερου– σαν δυνατός προβολέας πέφτει πλάγια, σχεδόν οριζόντια, φωτίζοντας παράξενα απέναντι το τοπίο. Τα διάφορα σημεία αναδεικνύονται έντονα μέσα από τις μακριές φωτοσκιάσεις, δημιουργώντας εικόνες, εξωπραγματικές, αλλοιώνοντας τις αναλογίες των μεγεθών. Αλλα σμικρύνονται και ελαχιστοποιούνται κι άλλα μεγεθύνονται υπέρμετρα και φαντάζουν τώρα πελώρια μπροστά σου. Ο ήλιος, αυτή η «πύρινη σφαίρα», όπως αναφέρει κάπου ο Αλμπέρ Καμί, μπορεί τόσο εύκολα να σε ξεγελάσει με τα παιχνιδίσματά του, ιδίως εκείνες τις ώρες που πέφτει το σούρουπο.
Την ίδια εκείνη ώρα ησυχάζει ο τόπος. Ενα βορινό αεράκι έρχεται ολόφρεσκο από τη θάλασσα και δροσίζει την καυτή γη που πύρωσε από τον ήλιο που την κατέκαιγε ανελέητα όλη την ημέρα. Το σπίτι τώρα ρίχνει τη σκιά του πάνω στη βεράντα, σαν να θέλει το ίδιο να σε προστατεύσει από το έντονο δυτικό φως. Ηταν η σοφία και η εμπειρία του μαστρο-Τζάννη που έχτισε το μικρό δωμάτιο παράλληλα με τις υπάρχουσες ξερολιθιές, κατά τον άξονα ανατολής - δύσης, με την πόρτα να βρίσκεται, όπως το ιερό του ξωκλησιού, στην ανατολή.
Στήθηκε στο ψηλότερο άκρο του κτήματος, ανάμεσα σε δύο υπάρχουσες παράλληλες ξερολιθιές, στη στενή λωρίδα εδάφους που άφηναν ανάμεσά τους. Κι ήταν σαν αυτό εκεί δα το σημείο να είχε φτιαχτεί ακριβώς για να υποδεχτεί το μακρόστενο χτίσμα και τη βεράντα στη συνέχειά του, έτσι όπως κατέληγε στα πλατιά ασβεστωμένα σκαλοπάτια – λευκές οριζόντιες γραμμές πάνω στο γκρίζο φόντο της ακανόνιστης πέτρας. Η ευτυχής στιγμή της αρχιτεκτονικής που βλέπεις το χτίσμα και λες: αυτή εκεί είναι η θέση του και καμιά άλλη. Μια ταπεινή αρχιτεκτονική, δίχως μεγάλα λόγια και διακηρύξεις, αλλά τόσο σπουδαία μέσα στην απλότητά της!
*Αρχιτέκτων - ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου