Το μίσος για τη δημοκρατία

ΑΠΟΨΕΙΣ

EUROKINISSI/ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 17.03.2021, 04:00

Το μίσος για τη δημοκρατία

Σταύρος Σταυρίδης*

Υπήρξε μια εποχή που η φιλελεύθερη στάση (και όχι απαραίτητα η φιλελεύθερη ιδεολογία) υπερασπίζονταν όχι μόνο ένα πολίτευμα αλλά μια ηθική. Υποτίθεται πως αυτή η ηθική ήταν εξισωτική, ασυμβίβαστα υπέρ της ελευθερίας του ατόμου και προσανατολισμένη στην ανθρώπινη αδελφότητα, αν πιστέψουμε στο γνωστό σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης.

Ζούμε σε μια εποχή που αυτού του είδους η στάση δεν αναδεικνύεται ούτε καν για να διακοσμήσει τον λόγο των κρατούντων. Οταν ρώτησαν τον Γκάντι τη γνώμη του για τον δυτικό πολιτισμό, απάντησε: Δεν είναι άσχημη ιδέα! Αν ρωτήσουμε κάποιον σήμερα τι γνώμη έχει για τη δημοκρατία μας, δεν θα είχε άδικο να απαντήσει το ίδιο.

Το μίσος για τη δημοκρατία έχει γίνει το δηλητήριο που εκκρίνεται από πολλούς πόρους των κυρίαρχων μηχανισμών. Αναβλύζει στον λόγο πολλών τηλε-σχολιαστών και δημοσιογράφων, ξεχύνεται από το στόμα κάποιων με θεσμικό ρόλο (κατά μαρτυρίες από όργανα της τάξης έως επώνυμους βουλευτές και υπουργούς) και σταλάζει σε κάποιους και κάποιες που κυριεύουν ο φόβος και η γενικευμένη απελπισία.

Το μίσος για τη δημοκρατία στοχοποιεί. Ονοματίζει εχθρούς της δημοκρατίας εκείνους και εκείνες που αντίθετα την υπερασπίζονται. Το μίσος για τη δημοκρατία κατηγορεί ως ανεύθυνους τους νέους και περιχαρακώνει ως περίπου αναλώσιμους τους πρόσφυγες.

Το μίσος για τη δημοκρατία βαφτίζει την πανδημία ως πόλεμο απέναντι σε έναν αόρατο εχθρό, όμως στοχοποιεί ως υπαίτιους για τη διάδοσή της εκείνους που ασφυκτιούν στην πολιτική των υγειονομικά αναποτελεσματικών περιορισμών. Είναι αυτό το μίσος που βλέπει μόνο την καταστολή και την τρομοκράτηση του πληθυσμού σαν τον τρόπο η πανδημία να έχει τα λιγότερο καταστροφικά αποτελέσματα στην αναπαραγωγή αυτής της κοινωνίας.

Δημοκρατία όμως σημαίνει πάνω απ’ όλα προστασία των αδύναμων, προστασία του δικαιώματος να υπάρχουν και του δικαιώματος να αρθρώσουν τον αντίλογό τους απέναντι στους ισχυρούς. Προστασία των μέσων που έχουν οι αδύναμοι να αντιδρούν (οι εργαζόμενοι να απεργούν απέναντι σε πανίσχυρους εργοδότες, οι φοιτητές να αγωνίζονται απέναντι στην κατεδάφιση και χειραγώγηση της δημόσιας παιδείας, οι νεόπτωχοι και οι χρεωμένοι να παλεύουν με πανίσχυρους πιστωτές, οι φυλακισμένοι για τα στοιχειώδη δικαιώματά τους κ.λπ.).

Δημοκρατία σημαίνει προστασία των μειοψηφιών και όχι απλά επιβράβευση των πλειοψηφιών. Οι αγώνες των πλατειών του 2011 ανέδειξαν την προοπτική και την πράξη μιας στάσης απέναντι στη δημοκρατία που στηρίζει την ισότητα, την πολυμορφία και την επεξεργασία της κοινής δράσης στη θεμελιώδη συνθήκη της ισοτιμίας.

Θυμάμαι στα φοιτητικά μου χρόνια η λέξη δημοκρατία μύριζε συμβιβασμό, κενή αστική ρητορική. Και δικαίως δεν την προτιμούσαμε δίνοντας τη θέση της στην αυτοδιαχείριση, την αυτοθέσμιση, τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, ακόμη και στο δίκαιο της πρωτοπορίας. Ισως σήμερα να πρέπει να ξαναμιλήσουμε για τη δημοκρατία, χρωματίζοντάς τη με όλη την εμπειρία των αγώνων και των διαψεύσεων που συνοδεύουν αυτήν την κριτική.

Και να μιλήσουμε ξανά για τον κρίσιμο όρο που αποτελεί προϋπόθεση των άλλων δύο στο σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης: «αδελφότητα». Ή μήπως να ξανασκεφτούμε τη συγκλονιστική διατύπωση του Συντάγματος της Αϊτής μετά την εξέγερση των σκλάβων τον 19ο αιώνα: «Ολοι οι άνθρωποι είναι μαύροι ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματός τους»…

* Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ