Eντουάρντο Γκαλεάνο “Ο κόσμος ανάποδα” – 12o μάθημα, : Η ατιμωρησία των εξολοθρευτών του πλανήτη

Συνεχίζουμε τον 4ο κύκλο μαθημάτων με το 12ο μάθημα  από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, «Ένας κόσμος ανάποδα» (πατήστε εδώ για να δείτε όλες τα μαθήματα) που κυκλοφορεί  από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ,  Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998. Oι παρουσίασεις αυτές αντιστοιχούν σε 18 μαθήματα ενταγμένα σε 6 κύκλους.

4ος Κύκλος  –  Ανώτερες σπουδές στην ατιμωρησία

Σελίδες 235 – 250,  Μάθημα 12ο : Η ατιμωρησία των εξολοθρευτών του πλανήτη

---

Εγκλήματα κατά των ανθρώπων, εγκλήματα κατά της φύσης· η ατι­μωρησία των αφεντικών του πολέμου συ­νοδεύεται από την ατιμωρησία εκείνων, που στη γη κατασπαράζουν τη φύση και στον ουρανό καταβροχθίζουν τη στοιβάδα του όζοντος.

Οι επιχειρήσεις με τα μεγαλύτερα κέρ­δη στον κόσμο είναι εκείνες που δολοφο­νούν και τον περισσότερο κόσμο· και οι χώρες που αποφασίζουν για τη μοίρα του πλανήτη είναι εκείνες που θα έχουν τα με­γαλύτερα οφέλη από την εξολόθρευση του.

Ένας πλανήτης για πέταμα

Πλημμύρες, ρύποι: χείμαρροι από ρύπους πλημμυρίζουν τον κόσμο και τον αέρα που ο κόσμος αναπνέει. Πλημμυρίζουν τον κόσμο όμως και χείμαρροι από λόγια και εκθέσεις εμπει­ρογνωμόνων, από ομιλίες και κυβερνητικές δηλώσεις, από με­γαλειώδεις διεθνείς συμφωνίες που κανείς δεν τηρεί και από διάφορες άλλες εκδηλώσεις ανησυχίας των επισήμων για την οικολογία. Η γλώσσα της εξουσίας παρέχει άσυλο στην κατα­ναλωτική κοινωνία, σε εκείνους που την επιβάλλουν ως διεθνές πρότυπο στο όνομα της ανάπτυξης καθώς και στις εταιρίες που, στο όνομα της ελευθερίας, πληγώνουν τον πλανήτη και μετά του πουλάνε φάρμακα και βάλσαμα. Οι περιβαλλοντολόγοι, που αναπαράγονται σαν τα κουνέλια, φροντίζουν να συσκευ­άζουν την οικολογία μες στο σελοφάν της ασάφειας. Η υγεία του κόσμου έχει κλονιστεί και η επίσημη γλώσσα γενικεύει για να πάρει άφεση αμαρτιών: Είμαστε όλοι υπεύθυνοι, ισχυρίζο­νται ψευδώς οι τεχνοκράτες και επαναλαμβάνουν οι πολιτι­κοί, υπονοώντας ότι, αφού είμαστε όλοι υπεύθυνοι, τότε κανείς δεν είναι. Οι επίσημες ομιλίες παροτρύνουν όλο τον κόσμο να κάνει θυσίες, υπονοώντας ότι τα σπασμένα θα τα πληρώσουν πάλι αυτοί που τα πληρώνουν πάντα.

Ολόκληρη η ανθρωπότητα πληρώνει τις συνέπειες από την καταστροφή του εδάφους, τη δηλητηρίαση του αέρα, τη ρύ­πανση των νερών, τις κλιματολογικές τρέλες και τη σπατάλη των μη ανανεώσιμων αγαθών που παρέχει η φύση. Όμως οι στατιστικές αποκαλύπτουν -και οι αριθμοί προδίδουν, τα δεδο­μένα, καμουφλαρισμένα κάτω από τις λέξεις, αποκαλύπτουν ότι το εβδομήντα πέντε τοις εκατό των εγκλημάτων κατά της φύσης διαπράττεται από το είκοσι πέντε τοις εκατό της αν­θρωπότητας. Συγκρίνοντας τους μέσους όρους κατανάλωσης Βορρά και Νότου, βλέπουμε ότι κάθε κάτοικος του Βορρά κα­ταναλώνει δέκα φορές περισσότερη ενέργεια, δεκαεννιά φο­ρές περισσότερο αλουμίνιο, δεκατέσσερις φορές περισσότερο χαρτί και δεκατρείς φορές περισσότερο σίδηρο και χάλυβα από έναν κάτοικο του Νότου. Κάθε Βορειοαμερικανός απο­βάλλει στον αέρα, κατά μέσο όρο, είκοσι δύο φορές περισσό­τερο άνθρακα από έναν Ινδό και δεκατρείς φορές περισσότε­ρο από ένα Βραζιλιάνο. Αποκαλείται παγκόσμια αυτοκτονία το έγκλημα το οποίο διαπράττουν καθημερινά τα πιο εύπορα μέλη του ανθρώπινου γένους, που ζουν στις πλούσιες χώρες ή που μιμούνται τον τρόπο ζωής των πλουσίων αλλά ζουν σε φτω­χές χώρες: οι κοινωνικές τάξεις και χώρες που καθορίζουν την ταυτότητα τους μέσω της επίδειξης πλούτου και της σπατάλης. Μια μαζική υιοθέτηση αυτών των μοντέλων κατανάλωσης δε θα ήταν ποτέ εφικτή, λόγω ενός μικρού εμποδίου: θα χρειάζο­νταν δέκα πλανήτες σαν το δικό μας για να μπορούσαν οι φτω­χές χώρες να καταναλώνουν όσο και οι πλούσιες, σύμφορα με τα συμπεράσματα της εμπεριστατωμένης έκθεσης Bruntland, που παρουσιάστηκε στην Παγκόσμια Επιτροπή Περιβάλλο­ντος και Ανάπτυξης το 1987.

Η γλώσσα των διεθνών εμπειρογνωμόνων

Στο πλαίσιο της εκτίμησης των αποτελεσμάτων από την πραγματοποίηση και την αξιολόγηση των εν εξελίξει προγραμμάτων, θα επικεντρώσουμε την ανάλυση μας σε τρεις θεμελιώδεις κατευθύνσεις: την πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη. Όπως συμπεράναμε από την εμπειρία των αναπτυσ­σόμενων χωρών, όπου τέθηκαν σε εφαρμογή ορισμένα από τα μέτρα που είχαν προταθεί, η πρώτη κατεύθυνση έχει πολλά κοινά σημεία με την τρίτη, αλλά και οι δύο εμφανί­ζονται εγγενώς συνδεδεμένες με τη δεύτερη, έτσι ώστε θα μπορούσε να πει κανείς ότι και οι τρεις κατευθύνσεις σχε­τίζονται μεταξύ τους.

Η πρώτη…

Οι πιο επιτυχημένες εταιρίες του κόσμου είναι αυτές που κάνουν το μεγαλύτερο κακό στον κόσμο. Οι γίγαντες του πε­τρελαίου, οι μαθητευόμενοι μάγοι της πυρηνικής ενέργειας και της βιοτεχνολογίας, καθώς και οι μεγάλες ανώνυμες εταιρίες που κατασκευάζουν όπλα, χάλυβα, αλουμίνιο, αυτοκίνητα, ζι­ζανιοκτόνα, πλαστικά και χιλιάδες άλλα προϊόντα, συνηθίζουν να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για τη φύση που υποφέρει.

Αυτές οι εταιρίες, που αφανίζουν τον πλανήτη, έχουν πε­ρίοπτη θεση ανάμεσα στις εταιρίες με τα μεγαλύτερα κέρδη. Είναι όμως και οι εταιρίες με τα μεγαλύτερα έξοδα: τόσο σε διαφήμιση, που μεταμορφώνει ως δια μαγείας τη μόλυνση σε φιλανθρωπία όσο και σε ανιδιοτελείς εισφορούλες στους πο­λιτικούς, που αποφασίζουν για την τύχη των χωρών ή του κό­σμου. Θέλοντας να εξηγήσει γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες αρ­νήθηκαν να υπογράψουν τη Συνθήκη της Βιοποικιλότητας στην παγκόσμια σύνοδο κορυφής του Ρίο ντε Τζανέιρο το Ί992, ο πρόεδρος Μπους είπε:

— Προέχει να προστατέψουμε τα δικαιώματα μας, τα δι­καιώματα των εμπορικών συναλλαγών μας.

Στην πραγματικότητα, είτε την υπέγραφε είτε όχι, δε θα εί­χε και μεγάλη, ή μάλλον δε θα είχε καμία, σημασία επειδή, όπως και να το κάνουμε, οι διεθνείς συμφωνίες αξίζουν λιγό­τερο κι απ’ τις επιταγές χωρίς αντίκρισμα. Η Eco-92 συγκλή­θηκε για να αποφευχθεί η επιθανάτιος αγωνία του πλανήτη. Αλλά, με μοναδική εξαίρεση τη Γερμανία, κι αυτή μέχρι ενός σημείου, καμία από τις μεγάλες δυνάμεις δεν τήρησε τις συμ­φωνίες που υπέγραψε, αφενός εξαιτίας των εταιριών που πα­νικοβλήθηκαν μην τυχόν και χάσουν σε ανταγωνιστικότητα και αφετέρου εξαιτίας των κυβερνήσεων που πανικοβλήθηκαν μην τυχόν και χάσουν τις εκλογές. Πάντως η χώρα που τήρησε λι­γότερο τις συμφωνίες, ήταν η χώρα με τη μεγαλύτερη δύναμη, τους βασικούς στόχους της οποίας είχε πολύ εύστοχα περι­γράψει με τη δήλωση του ο πρόεδρος Μπους.

Οι κολοσσοί της χημικής, της πετρελαϊκής και της αυτοκι­νητιστικής βιομηχανίας, που βρίσκονταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Eco-92, είχαν πληρώσει, μεγάλο μέρος από τα έξοδα της συνόδου. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η υπό­θεση θυμίζει τον Αλ Καπόνε, μόνο που εκείνος ήταν και τζέντλεμαν: ο καλόκαρδος Αλ πάντα έστελνε λουλούδια στην κη­δεία των θυμάτων του.

Πέντε χρόνια μετά την Eco-92 τα Ηνωμένα Έθνη συγκά­λεσαν άλλη σύσκεψη για να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα εκείνου του σωτήριου για τον κόσμο κονκλαβίου. Στην πεντα­ετία που είχε περάσει το φυτικό δέρμα του πλανήτη είχε αποψιλωθεί τόσο πολύ, που τα ξεπατωμένα τροπικά δάση ισοδυ­ναμούσαν με δυόμισι Ιταλίες και τα εύφορα εδάφη που είχαν ερημοποιηθεί είχαν την έκταση της Γερμανίας. Διακόσια πε­νήντα είδη ζώων και φυτών είχαν εξοντωθεί, η ατμόσφαιρα εί­χε μολυνθεί περισσότερο παρά ποτέ, ένα δισεκατομμύριο τριακόσια εκατομμύρια άνθρωποι δεν είχαν ούτε σπίτι ούτε φαγητό και είκοσι πέντε χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα επειδή έπιναν νερό μολυσμένο από χημικά τοξικά ή βιομη­χανικά απόβλητα. Λίγο καιρό πριν, δυόμισι χιλιάδες επιστή­μονες από διάφορες χώρες, τους οποίους επίσης συγκάλεσαν τα Ηνωμένα Έθνη, είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, τα επόμενα χρόνια, θα έχουμε τις πιο γρήγορες αλλαγές κλίματος των τελευταίων δέκα χιλιάδων χρόνων.

Μόργκαν

Χωρίς ξύλινο πόδι και χωρίς μαύρο κάλυμμα στο μάτι, οι βιοπειρατές τριγυρνούν μέσα στη ζούγκλα του Αμαζο­νίου και σε άλλες περιοχές. Εφορμούν πάνω στους σπό­ρους και τους ξεριζώνουν στη συνέχεια κατοχυρώνουν στο όνομα τους την πατέντα και τους μετατρέπουν σε επι­κερδή εμπορικά προϊόντα.

Τετρακόσια χωριά ιθαγενών της περιοχής του Αμαζονί­ου κατήγγειλαν πρόσφατα την εταιρία Intenational Plant Medicine Corporation, η οποία είχε καταχραστεί την αγια-ουάσκα, ένα ιερό φυτό της περιοχής «που για μας ισοδυνα­μεί με τη χριστιανική όστια». Η εταιρία κατοχύρωσε την αγιαουάσκα στο Γραφείο Σημάτων και Πατέντων των Ηνω­μένων Πολιτειών, για να παρασκευάζει φάρμακα για ψυ­χιατρικές και καρδιοαγγειακές παθήσεις. Από εδώ και πέρα η αγιαουάσκα θα είναι ιδιόκτητη περιουσία.

Εκείνοι που υποφέρουν περισσότερο είναι, ως συνήθως, οι φτωχοί˙ φτωχοί άνθρωποι, φτωχές χώρες, καταδικασμένοι όλοι να πληρώνουν για ξένες αμαρτίες. Ο οικονομολόγος Λόρενς Σάμερς, με διδακτορικό από το Χάρβαρντ, υψηλά ιστάμενος στην ιεραρχία της Παγκόσμιας Τράπεζας, υπέγραψε την κα­ταδίκη του στα τέλη του 1991. Σε ένα έγγραφο για εσωτερική χρήση, το οποίο δημοσιεύτηκε από απροσεξία, ο Σάμερς πρό­τεινε στην Παγκόσμια Τράπεζα να ενθαρρύνει την αποδημία των ρυπογόνων βιομηχανιών και των τοξικών αποβλήτων τους «στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες», για λόγους καθαρά οι­κονομικούς που είχαν να κάνουν με τα συγκριτικά πλεονεκτή­ματα αυτών των χωρών. Με λίγα λόγια, και μιλώντας καθαρά και ξάστερα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ήταν τα εξής τρία: οι ραχητικοί μισθοί, οι αχανείς εκτάσεις όπου υπάρχει ακόμα πολύς χώρος για να μολυνθεί και η ελάχιστη επίπτωση του καρ­κίνου πάνω στους φτωχούς, αφού συνήθως πεθαίνουν νωρίτε­ρα από άλλη αιτία.

Η δημοσίευση του εγγράφου έκανε πολύ θόρυβο: αυτά τα πράγματα γίνονται, αλλά δε λέγονται. Ο Σάμερς είχε κάνει την απερισκεψία να διατυπώσει στο χαρτί αυτό που όλος ο κόσμος κάνει στην πράξη εδώ και πολύ καιρό. Ο Νότος δουλεύει πολ­λά χρόνια τώρα ως ο σκουπιδιάρης του Βορρά. Στο Νότο κα­ταλήγουν τα εργοστάσια που δηλητηριάζουν περισσότερο το περιβάλλον και ο Νότος είναι η χωματερή όπου καταλήγουν τα περισσότερα βιομηχανικά και πυρηνικά απόβλητα που παρά­γει ο Βορράς.

Πριν από δεκαέξι αιώνες ο Άγιος Αμβρόσιος, Πατέρας και διδάσκαλος της Εκκλησίας, απαγόρευε την τοκογλυφία μεταξύ χριστιανών και την ενέκρινε όταν γινόταν εις βάρος των βαρ­βάρων. Στις μέρες μας συμβαίνει το ίδιο με τη φονική μόλυνση. Ό,τι είναι κακό στο Βορρά, είναι καλό στο Νότο· ό,τι στο Βορ­ρά απαγορεύεται, στο Νότο είναι καλοδεχούμενο. Στο Νότο εκτείνεται το βασίλειο της ατιμωρησίας: δεν υπάρχει έλεγχος ού­τε νομικοί περιορισμοί και, όταν υπάρχουν, δεν είναι και τόσο δύσκολο να ανακαλύψεις την τιμή τους. Η συνεργεία των τοπι­κών κυβερνήσεων σχεδόν πάντα αμείβεται- αλλά και επί πλη­ρωμή γίνονται οι δυσφημιστικές εκστρατείες κατά των υπερα­σπιστών της φύσης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, οι οποίοι διαβάλλονται ως υπέρμαχοι της οπισθοδρόμησης, ως άνθρωποι που έχουν αφιερωθεί στην τρομοκράτηση των ξένων επενδυτών και στο σαμποτάζ της οικονομικής ανάπτυξης.

Στα τέλη του 1984, στην πόλη Μποπάλ της Ινδίας, στο εργοστάσιο φυτοφαρμάκων της χημικής εταιρίας Union Carbide έγινε μια διαρροή σαράντα τόνων θανατηφόρου αερίου. Το αέριο διαχύθηκε στα περίχωρα, σκότωσε έξι χιλιάδες εξακό­σιους ανθρώπους και προκάλεσε βλάβες σε εβδομήντα χιλιά­δες ανθρώπους, πολλοί εκ των οποίων γρήγορα πέθαναν ή πα­ρέμειναν για πάντα ανάπηροι. Η επιχείρηση Union Carbide δεν εφάρμοζε στην Ινδία κανέναν από τους κανόνες ασφαλεί­ας που στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι υποχρεωτικοί.

Χάρτες

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οικολογικός χάρτης ταυτί­ζεται με το ρατσιστικό χάρτη. Τα πιο ρυπογόνα εργοστά­σια και οι πιο επικίνδυνες χωματερές βρίσκονται στους κοιτώνες της φτώχειας, όπου ζουν μαύροι, Ινδιάνοι και πληθυσμοί λατινοαμερικανικής προέλευσης.

Το Κένεντι Χάιτς, μια νέγρικη κοινότητα στο Χιούστον του Τέξας, είναι χτισμένο σε ένα χώρο κατεστραμμένο από τα πετρελαϊκά κατάλοιπα της Gulf Oil. Οι κάτοικοι του Κόβεντ, ενός οικισμού στη Λουϊζιάνα, όπου λειτουργούν τέσσερα από τα πιο ρυπογόνα εργοστάσια της χώρας, είναι σχεδόν όλοι μαύροι. Μαύροι ήταν στην πλειοψηφία τους αυτοί που κατέληξαν στα επείγοντα περιστατικά όταν το 1993 η General Chemical άδειασε όξινη βροχή πάνω από την πόλη Ρίτσμοντ Νορθ, στον όρμο της Καλιφόρνιας. Μια έκθεση της United Church of Christ, η οποία δημοσιεύτη­κε το 1987, επισήμαινε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν κοντά στα νεκροταφεία τοξικών αποβλήτων είναι μαύροι και Λατίνοι.

Τα πυρηνικά απόβλητα προσφέρονται στους καταυλι­σμούς των Ινδιάνων, με αντάλλαγμα χρήματα ή την υπό­σχεση εργασίας.

Η Union Carbide και η Dow Chemicals πουλούν στη Λατινι­κή Αμερική πολλά απαγορευμένα στη χώρα τους προϊόντα. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλους γίγαντες της παγκόσμιας χημικής βιομηχανίας. Στη Γουατεμάλα, για παράδειγμα, τα αεροπλανά­κια ραντίζουν τις βαμβακοφυτείες με ζιζανιοκτόνα που η πώλη­ση τους απαγορεύεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Ευρώπη: αυτά τα δηλητήρια διεισδύουν μέσα σε όλα τα τρόφιμα, από το μέλι μέχρι τα ψάρια, και καταλήγουν στο στοματάκι των παι­διών. Το 1974, μια έρευνα του Ινστιτούτου Διατροφής της Κε­ντρικής Αμερικής αποκάλυψε ότι στη Γουατεμάλα, σε πολλές πε­ριπτώσεις, το μητρικό γάλα είναι μολυσμένο μέχρι και διακόσιες φορές πάνω από το όριο επικινδυνότητας.

Η ατιμωρησία καλύπτει την εταιρία Bayer από την εποχή που, ως μέλος του κονσόρτσιουμ IG Farben, χρησιμοποιούσε τους φυ­λακισμένους του Άουσβιτς ως δωρεάν εργατικά χέρια. Πολλά χρόνια αργότερα, στις αρχές του 1994, ένας ακτιβιστής οικολόγος της Ουρουγουάης κατάφερε να γίνει μέτοχος της Bayer για μία ημέρα. Χάρη στην αλληλεγγύη Γερμανών συντρόφων, μπόρεσε να υψώσει τη φωνή στη συνέλευση των μετόχων της δεύτερης στον κόσμο εταιρίας παραγωγής φυτοφαρμάκων. Σε μια συγκέντρωση γεμάτη μπίρες, λουκάνικα με μουστάρδα και ασπιρίνες κατά βούληση, ο Χόρχε Μπαρέιρο ρώτησε γιατί η εταιρία πού­λαγε στην Ουρουγουάη είκοσι τοξικά φυτοφάρμακα που στη Γερμανία δεν είχαν άδεια, εκ των οποίων μάλιστα τρία είχαν θωρηθεί «άκρως επικίνδυνα» και άλλα πέντε «εξαιρετικά επικίν­δυνα» από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Η απάντηση της συνέλευσης των μετόχων ήταν η συνηθισμένη. Κάθε φορά που κάποιος ζητάει εξηγήσεις για την πώληση στο Νότο τοξικών ου­σιών απαγορευμένων στο Βορρά, τα στελέχη της Bayer και των άλλων χημικών εταιριών με παγκόσμια εμβέλεια απαντούν το ίδιο: ότι εκείνοι δεν παραβαίνουν τους νόμους των χωρών στις οποίες χρησιμοποιούνται τα προϊόντα τους, κάτι που τυπικά μπο­ρεί να είναι αλήθεια, και ότι τα προϊόντα είναι αβλαβή. Ποτέ δεν εξηγούν όμως πώς γίνεται και δεν απολαμβάνουν οι συμπατριώτες τους αυτά τα βάλσαμα της φύσης.

Μέγιστη παραγωγή, ελάχιστο κόστος, ανοιχτές αγορές, υψηλά κέρδη: τα άλλα είναι το λιγότερο. Πολλές αμερικανικές βιομηχανίες είχαν εγκατασταθεί από τη μεξικανική πλευρά των συνόρων, πολλά χρόνια πριν υπογραφεί το σύμφωνο ελευ­θέρου εμπορίου ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Με­ξικό. Αυτές οι εταιρίες μετέτρεψαν τη ζώνη των συνόρων σε μια μεγάλη βιομηχανική μάντρα· το σύμφωνο απλώς τους έδω­σε τη δυνατότητα να επωφεληθούν περισσότερο από τους εξευ­τελιστικούς μισθούς των Μεξικανών και από την ελευθερία που είχαν στο Μεξικό να δηλητηριάζουν ασύδοτα το νερό, το έδαφος και τον αέρα. Και για να το πω στη γλώσσα των ποιη­τών του καπιταλιστικού ρεαλισμού, το σύμφωνο μεγιστοποίησε τις ευκαιρίες χρησιμοποίησης των πόρων που προσφέρουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά το σύμφωνο, τα νερά που βρίσκονταν κοντά στις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Ford στο Νουέβο Λαρέντο και της General Motors στη Ματαμόρος περιείχαν χίλιες φορές περισσότερες τοξίνες από το μέγιστο επιτρεπτό όριο στην άλλη πλευρά των συνόρων. Στα περίχωρα των εγκαταστάσεων της DuPont, επίσης στη Ματαμόρος, οι ρύποι είχαν φτάσει σε τέτοιο βαθμό που αναγκάστηκαν να εκκενώσουν την περιοχή.

Η ανάπτυξη

Μια γέφυρα δίχως ποτάμι.

Ψηλές προσόψεις κτιρίων δίχως τίποτε από πίσω.

Ο κηπουρός ποτίζει το πλαστικό γρασίδι.

Κυλιόμενες σκάλες που δεν οδηγούν πουθενά.

Ο αυτοκινητόδρομος που μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τόπους, που εξαιτίας του έχουν καταστραφεί.

Η οθόνη της τηλεόρασης δείχνει μια τηλεοπτική συ­σκευή που περιέχει μιαν άλλη τηλεοπτική συσκευή μέσα στην οποία υπάρχει μια τηλεοπτική συσκευή.

Αυτή είναι η διεθνής διασπορά της προόδου. Τώρα πια το γιαπωνέζικο αλουμίνιο δεν κατασκευάζεται στην Ιαπωνία: κα­τασκευάζεται στην Αυστραλία, στη Ρωσία και στη Βραζιλία.

Στη Βραζιλία η ενέργεια  και τα εργατικά χέρια είναι φτη­νά και το περιβάλλον υφίσταται, σιωπηλά, τις άγριες συνέπει­ες αυτής της βρόμικης βιομηχανίας. Για να ηλεκτροδοτηθεί το αλουμίνιο, η Βραζιλία έπνιξε πελώριες εκτάσεις τροπικού δά­σους. Καμία στατιστική δεν έχει καταγράψει το οικολογικό κόστος αυτής της θυσίας. Στο τέλος τέλος είναι κάτι που συνη­θίζεται: πόσες φορές δεν έχει θυσιαστεί η χλωρίδα του Αμα­ζονίου, που ακρωτηριάζεται μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρό­νο, για λογαριασμό ξυλουργικών, αγελαδοτροφικών και με­ταλλευτικών εταιριών. Το οργανωμένο ξεπάτωμα της τροπι­κής ζούγκλας κάνει τον επονομαζόμενο πνεύμονα τον πλανή­τη ολοένα και πιο ευάλωτο. Η γιγαντιαίων διαστάσεων πυρ­καγιά στο Ροράιμα, που το 1998 αφάνισε τα τροπικά δάση των Ινδιάνων γιανομανίς, δεν ήταν έργο μόνο του δαιμόνιου El Niño.

Η εκπαίδευση

Στα περίχωρα του Πανεπιστημίου του Στάντφορντ μπο­ρεί κανείς να συναντήσει ένα άλλο πανεπιστήμιο, πιο μι­κρό, όπου γίνονται μαθήματα πειθαρχίας. Οι μαθητές, σκυ­λιά κάθε ράτσας, χρώματος και μεγέθους, μαθαίνουν πώς να μην είναι σκυλιά. Όταν γαβγίζουν η εκπαιδεύτρια τα τι­μωρεί σφίγγοντας τους το μουσούδι με τη χούφτα και τρα­βώντας τους το κολάρο με τις αστάλινες βελόνες ώστε να πονέσουν. Όταν σωπαίνουν η εκπαιδεύτρια επιβραβεύει τη σιωπή τους με γλυκά. Έτσι τους μαθαίνει πώς να μη γα­βγίζουν πια.

Η μοιρολατρία τρέφει την ατιμωρησία και εξαναγκάζει τους ανθρώπους να δέχονται άκριτα τις προσταγές του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, όπως εκείνος που ρίχτηκε από το δέκατο πάτωμα για να υπακούσει στο νόμο της βαρύτητας.

Η Κολομβία καλλιεργεί τουλίπες για την Ολλανδία και τριαντάφυλλα για τη Γερμανία. Οι ολλανδικές εταιρίες στέλ­νουν τους βολβούς της τουλίπας και οι γερμανικές τα μοσχεύ­ματα των τριανταφυλλιών στη σαβάνα της Μπογκοτά. Όταν πια τα φυτά μεγαλώσουν στις απέραντες φυτείες, η Ολλανδία παραλαμβάνει τις τουλίπες, η Γερμανία τα τριαντάφυλλα και η Κολομβία μένει μόνη με τους χαμηλούς μισθούς της, την πλη­γωμένη γη της και το λιγοστό και δηλητηριασμένο νερό της. Αυτά τα ανθοκομικά παιχνίδια της βιομηχανικής εποχής ξηραίνουν και καθιζάνουν τη σαβάνα, ενώ οι εργαζόμενοι, που είναι σχεδόν όλοι γυναίκες και παιδιά, υφίστανται ένα βομ­βαρδισμό από φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα.

Οι ανεπτυγμένες χώρες που συμμετέχουν στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης οργανώνουν τη συ­νεργασία για την οικονομική ανάπτυξη των χωρών του Νότου στέλνοντας τους τοξικά απόβλητα που περιέχουν ραδιενεργά σκουπίδια και άλλα δηλητήρια. Στις χώρες αυτές απαγορεύε­ται η εισαγωγή ρυπογόνων ουσιών αλλά οι ίδιες τις σκορπίζουν γενναιόδωρα στις φτωχές χώρες. Το ίδιο συμβαίνει και με τα επικίνδυνα σκουπίδια: τα εξάγουν στο Νότο με άλλο όνομα.

Ο ήλιος δύει στα τέλη του αιώνα

Είναι δηλητηριασμένο το χώμα που θα μας σκεπάσει

ή θα μας εξορίσει.

Δεν υπάρχει πια αέρας, παρά μόνο δυσαρέσκεια.

Δεν υπάρχει πια βροχή, παρά μόνο όξινη βροχή.

Δεν υπάρχουν πια πάρκα, παρά parkings.

Δεν υπάρχουν πια κοινωνίες, παρά μόνο ανώνυμες

εταιρίες.

Εταιρίες στη θέση των εθνών.

Καταναλωτές στη θέση των πολιτών.

Πολεοδομικές περιοχές αντί για πόλεις.

Δεν υπάρχουν άνθρωποι, παρά μόνο κοινό.

Δεν υπάρχει πραγματικότητα, παρά μόνο διαφήμιση.

Δεν υπάρχουν οράματα, παρά μόνο τηλεοράσεις.

Όταν θαυμάζουμε ένα λουλούδι συνήθως λέμε: «Τι

ωραίο, είναι σαν πλαστικό.»

Η Συνθήκη της Βασιλείας το 1992 απαγόρευσε αυτές τις αποστολές. Έκτοτε, όμως, οι αποστολές αυξήθηκαν περισσότε­ρο παρά ποτέ: έρχονται μασκαρεμένες σε ανθρωπιστική βοήθεια ή σε συνεισφορές στα αναπτυξιακά σχεδία, όπως έχει καταγγεί­λει πολλές φορές η οργάνωση Greenpeace. Καμιά φορά μάλιστα έρχονται λαθραία μέσα στα βουνά των βιομηχανικών αποβλή­των που στέλνονται νόμιμα. Η νομοθεσία της Αργεντινής απα­γορεύει να εισάγονται επικίνδυνα κατάλοιπα, αλλά το προβληματάκι λύνεται αρκεί να εκδώσει η χώρα που επιθυμεί να τα ξε­φορτωθεί ένα πιστοποιητικό ακινδυνότητας. Στα τέλη του 1996 οι οικολόγοι της Βραζιλίας κατάφεραν να σταματήσουν την εισαγωγή μεταχειρισμένων μπαταριών από αμερικανικά αυτοκί­νητα, που επί σειρά ετών έφταναν στη χώρα ως προϊόντα ανα­κύκλησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξήγαν τις μεταχειρισμένες μπαταρίες και η Βραζιλία πλήρωνε για να τις παίρνει.

Είκοσι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι περιπλανούνται ανά τον κόσμο αναζητώντας έναν τόπο και γι’ αυτούς, εκδιωγμένοι από την ερήμωση των εδαφών τους και τη μόλυνση των ποτα­μών και των λιμνών τους. Σύμφωνα με τα πιο αξιόπιστα προ­γνωστικά, η καταστροφή του περιβάλλοντος θα αποτελέσει, τα επόμενα χρόνια, τον κυριότερο λόγο μετανάστευσης για τους λαούς των χωρών του Νότου. Θα σωθούν άραγε οι χώρες που ποζάρουν με το καλύτερο χαμόγελο τους στα περιοδικά, οι ευ­τυχείς πρωταγωνιστές του οικονομικού θαύματος; Οι χώρες που κατάφεραν να παίξουν στο παιχνίδι, να κόψουν το νήμα της νίκης, να φτάσουν στη Μέκκα;

Οι χώρες που νομίζουν ότι έκαναν το μεγάλο άλμα προς τον εκσυγχρονισμό, ήδη πληρώνουν την τιμή αυτής της πιρουέτας: στην Ταϊβάν, το ένα τρίτο του ρυζιού δεν είναι βρώσιμο επει­δή έχει μολυνθεί με υδράργυρο, αλουμίνιο ή κάδμιο· στη Νό­τια Κορέα πόσιμο είναι μόνο το ένα τρίτο του νερού των ποτα­μών. Στα μισά από τα ποτάμια της Κίνας δεν υπάρχουν πλέον βρώσιμα ψάρια. Ένα παιδάκι από τη Χιλή περιέγραφε σε ένα γράμμα τη χώρα του ως εξής: «Οι βάρκες φεύγουν γεμάτες δέ­ντρα και γυρίζουν γεμάτες αυτοκίνητα.» Η Χιλή σήμερα είναι ένας πελώριος αυτοκινητόδρομος, με shopping malls αριστερά και δεξιά, κατάξερη γη και δάση από βιομηχανίες όπου τα πουλιά δεν τραγουδούν: τα δέντρα, στρατιωτάκια στη σειρά, παρελαύνουν με κατεύθυνση την παγκόσμια αγορά.

Ο εικοστός αιώνας, κουρασμένος καλλιτέχνης, πεθαίνει ζωγραφίζοντας νεκρές φύσεις. Η εξολόθρευση του πλανήτη δεν αφήνει περιθώρια για να τη γλιτώσει κανείς. Ούτε καν ο θριαμβευτής Βορράς, ο κυρίως υπεύθυνος για την καταστροφή που, την ώρα της αλήθειας, σφυρίζει αδιάφορα και κοιτάει άλ­λου. Με το ρυθμό που πάμε, σε λιγάκι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναγκαστούν να κρεμάσουν καινούργιες πινακίδες έξω από τις αίθουσες τοκετού και να γράφουν: Προειδοποιούνται τα νεογνά ότι έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους παππούδες τους να πάθουν καρκίνο. Και η ιαπωνική εταιρία Daido Hokusan πουλάει αέρα σε κονσέρβα: δυο λεπτά οξυγόνου έναντι δέκα δολαρίων. Η συσκευασία διαβεβαιώνει: Ο ηλεκτρικός σταθμός για την επαναφόρτιση τον ανθρώπινου οργανισμού.

Άγριο γαλάζιο

Εδώ ο ουρανός ποτέ δε συννεφιάζει, εδώ δε βρέχει ποτέ. Σ’ αυτή τη θάλασσα κανείς δε διατρέχει τον κίνδυνο να πνιγεί, αυτή η πλαζ προστατεύεται από την κλοπή. Δεν υπάρχουν μέδουσες να σε τσιμπήσουν ούτε αχινοί να σου καρφώνονται στο πόδι ούτε κουνούπια να σε τρελαίνουν. Με τον αέρα πάντα στην ίδια θερμοκρασία και το νερό θερμαινόμενο αποφεύγονται τα κρυώματα και οι πνευμο­νίες. Τα βρομερά νερά των λιμανιών θα φθονούσαν αυτά τα διάφανα νερά· αυτός ο αμόλυντος αέρας χλευάζει το δη­λητήριο που αναπνέουν οι άνθρωποι στην πόλη.

Η είσοδος δεν είναι ακριβή, τριάντα δολάρια το άτομο, αν και πρέπει, να πληρώσεις επιπλέον τις καρέκλες και τις ομπρέλες. Στο Internet λέει: «Τα παιδιά σας θα σας μισή­σουν αν δε μας τα φέρετε…» Wild Blue, η κλειστή με κρυ­στάλλινους τοίχους πλαζ της Γιοκοχάμα είναι ένα μεγα­λειώδες έργο της γιαπωνέζικης βιομηχανίας. Τα κύματα έχουν το ύψος που τους δίνουν οι κινητήρες. Ο ηλεκτρονι­κός ήλιος βγαίνει και κρύβεται σύμφωνα με τη θέληση της επιχείρησης, προσφέροντας στην πελατεία εντυπωσιακά τροπικά ξημερώματα και κατακόκκινα δειλινά πίσω από τις φοινικιές.

—Είναι τεχνητό – λέει. ένας επισκέπτης. Γι’ αυτό μας αρέσει.

Ειδήσεις

Το 1994 στο Λαγκούνα Μπιτς, της Νότιας Καλιφόρ­νιας, ένα ελάφι ξεπετάχτηκε μέσα από τα δάση. Το ελάφι έτρεχε μες στους δρόμους· όταν το χτύπησαν τα αυτοκίνη­τα πήδηξε ένα φράχτη και μπήκε μέσα σε μια κουζίνα από το παράθυρο, έσπασε ένα άλλο παράθυρο και εκσφενδο­νίστηκε από το δεύτερο όροφο, εισέβαλε σε ένα ξενοδο­χείο και πέρασε σαν ριπή οφθαλμού, κατακόκκινο από το αίμα, μπροστά από τους έκπληκτους συνδαιτυμόνες των εστιατορίων της ακτής. Τότε βούτηξε στη θάλασσα. Οι αστυνομικοί το έπιασαν μέσα στο νερό και με σχοινιά το έσυραν μέχρι την πλαζ, όπου αιμορραγώντας ξεψύχησε.

—Είχε τρελαθεί – εξήγησαν οι αστυνομικοί.

Ένα χρόνο αργότερα στο Σαν Ντιέγκο, επίσης στη Νό­τια Καλιφόρνια, ένας βετεράνος έκλεψε από την αποθήκη όπλων ένα τανκς. Ανεβασμένος πάνω στο τανκς συνέθλιψε σαράντα αυτοκίνητα, έσπασε μερικές γέφυρες και εμβόλι­ζε ό,τι συναντούσε μπροστά του, ενώ τα περιπολικά της αστυνομίας τον ακολουθούσαν. Όταν κόλλησε οε μια ανη­φόρα οι αστυνομικοί όρμησαν πάνω στο  τανκς, ανέβηκαν στη θυρίδα του πολυβολητή και έκαναν κόσκινο τον άν­θρωπο που κάποτε είχε υπηρετήσει την πατρίδα. Οι τηλε­θεατές παρακολούθησαν, απευθείας και ζωντανά, ολό­κληρο το θέαμα.

—Είχε τρελαθεί- εξήγησαν οι αστυνομικοί.

    *Αυτό το κείμενο αποτελεί απόσπασμα (σελ. 235 – 250) από το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ» του Εντουάρντο Γκαλεάνο και κυκλοφορεί από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998