1217, Καθεδρικός ναός Αγίου Παύλου, Λονδίνο: Ο δεκάχρονος Ερρίκος ο Γ΄, βασιλιάς της Αγγλίας επικυρώνει δύο καταστατικούς χάρτες που τα κείμενα τους αποτέλεσαν την βάση του αγγλικού και του αμερικανικού συντάγματος, επηρέασαν τα συντάγματα του δημοκρατικού κόσμου, την σκέψη της γαλλικής επανάστασης και της αμερικανικής διακήρυξης ανεξαρτησίας. Ο ένας πασίγνωστος, Great Charter ή άλλως Magna Carta. Τον θρυλικό της χαρακτήρα στοιχειοθετούν τα άρθρα που προϋπήρχαν από την αρχική μορφή της το 1215 και αφορούν το κοινό δίκαιο, την ποινική δικαιοσύνη και την υποχρέωση του βασιλιά να υπακούει στον νόμο, καθώς αυτά ήταν η αρχή για την ανάπτυξη των δικαιωμάτων απέναντι στις αυθαιρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας. Τότε όμως αναφερόταν στα δικαιώματα των ευγενών και της εκκλησίας απέναντι στην αυθαιρεσία του βασιλιά.
Το συνοδευτικό ήταν το Charter of the Forest, η Χάρτα των Δασών, ένα από τα πιο ριζοσπαστικά κείμενα στην ιστορία της Αγγλίας, που έμεινε ενεργό περισσότερο από κάθε άλλο νομοθέτημα στην Αγγλία, αφού η ισχύς του σταμάτησε το 1971 και αφορούσε τα δικαιώματα των απλών ανθρώπων. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που έχει παραδοθεί στην λήθη και δεν απολαμβάνει την λάμψη της Magna Carta. Μάλιστα λέγεται ότι ο ίδιος ο Ερρίκος ο Γ΄ όταν ενηλικιώθηκε προσπάθησε δεκάδες φορές να το ανακαλέσει αλλά σταματούσε φοβούμενος την αντίδραση του λαού.
«Forest» την εποχή εκείνη ήταν όχι μόνο τα δάση αλλά μεγάλες εκτάσεις που συμπεριλάμβαναν όλα τα υποκείμενα και τα επικείμενα: χωριά, υδροβιότοπους, χλωρίδα, πανίδα, υπέδαφος, πρώτες ύλες κ.α. Οι περιοχές αυτές ανήκαν στον βασιλιά και οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί δεν είχαν κανένα δικαίωμα, ούτε να τις καλλιεργήσουν, ούτε να βοσκήσουν τα ζώα τους, ούτε να υλοτομήσουν για να ζεσταθούν κοκ. Από εκεί έλκεται άλλωστε και ο μύθος του Ρομπέν των Δασών στο δάσος του Sherwood. Και έρχεται το Charter of the Forest, που για πρώτη φορά δίνει δικαιώματα στους «κοινούς» ανθρώπους για τα «κοινά» αγαθά και πόρους και τους παρέχει μιας μορφής οικονομική προστασία. Αποτελεί μια πρώιμη συνταγματική νίκη των απλών ανθρώπων απέναντι στους κατέχοντες, αναγνωρίζοντας ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στα μέσα παραγωγής, στα μέσα διαβίωσης και στην εργασία. Επίσης είναι ένας πρώτος περιβαλλοντικός καταστατικός χάρτης που επιβλήθηκε από μια κυβέρνηση. Το πλέον κρίσιμο και επίκαιρο όμως είναι ότι βάζει όρια στην ιδιωτικοποίηση, καθώς καθορίζει ότι τα «δάση» είναι κοινό αγαθό, διαθέσιμο σε όλους και πρέπει να διατηρείται προσεχτικά για τις επόμενες γενιές. Καθόλου περίεργο που για τα δικαιώματα που παρείχε το επαναστατικό αυτό κείμενο δόθηκαν πολλοί αγώνες στους αιώνες που ακολούθησαν!
Σήμερα προβάλλει ξανά η ανάγκη της προστασίας των φυσικών πόρων σαν αγαθά που ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους και όχι στα κράτη ή στις αγορές. Αν σκεφτούμε ότι για το 2019 καταναλώσαμε 1,75 φορές περισσότερο απ' ότι παράγουν τα οικοσυστήματα του πλανήτη με αειφορία, και ότι ορισμένες χώρες καταναλώνουν ως και 5 φορές παραπάνω, μήπως ήρθε η ώρα να δημιουργήσουμε την δική μας σύγχρονη «Χάρτα των Δασών»;
Η Έλινορ Όστρομ, η πρώτη γυναίκα οικονομολόγος που τιμήθηκε με Νόμπελ οικονομίας, κατέδειξε πώς οι κοινοί πόροι μπορούν να αξιοποιηθούν με συλλογικό τρόπο. Απέδειξε πως η αυτοδιαχείριση ενός φυσικού πόρου από τα μέλη μιας ομάδας /κοινότητας μπορεί να είναι ο καλύτερος τρόπος για την αειφόρο διαχείριση του και ότι οι δύο γνωστοί τρόποι διαχείρισης, κράτος ή αγορές, δεν έχουν την αποκλειστικότητα της αποτελεσματικότητας. Παραδείγματα κάποιων μορφών συμμετοχής τοπικών κοινωνιών υπάρχουν, πχ στην Δανία όπου τα τρία τέταρτα των ανεμογεννητριών είναι συνιδιοκτησία των τοπικών κοινωνιών, οι ενεργειακές κοινότητες σε Γερμανία, Ολλανδία κ.α. αλλά και σε χώρες της Δυτικής Αφρικής.
Πολλά οικολογικά κινήματα σήμερα ζητάνε την δημιουργία μιας νέας σύγχρονης Χάρτας που θα μπορούσε να είναι, όχι μια ρομαντική επιστροφή στον 13ο αιώνα, αλλά ένας τρόπος για να ξεπεράσουμε τα αδιέξοδα που έφερε στο περιβάλλον η ανεξέλεγκτη δράση των αγορών και των κρατών. Προτείνοντας την αυτοοργάνωση και το αποκεντρωμένο management σαν μια πιο βιώσιμη εναλλακτική στην ιδιωτικοποίηση ή την ρύθμιση.
*Η Κική Αραβίδου είναι Αγρ.Τοπογράφος Μηχανικός, Msc, Υποψήφια Διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Μέλος του ΔΣ της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας των Μηχανικών του Δημοσίου (ΠΟ ΕΜΔΥΔΑΣ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου