Σύγχρονος ελληνικός καπιταλισμός: Από την κρίση στην ανάκαμψη της κερδοφορίας

Η πολιτική των αλλεπάλληλων μνημονίων από τη μια πλευρά ενίσχυσε τα κερδοφόρα αποτελέσματα ενός μεγάλου μέρους του επιχειρηματικού τομέα, και από την άλλη πλευρά συγκράτησε και περιόρισε κυριολεκτικά την ζημιογόνα δραστηριότητα των υπολοίπων. του Ανέστη Ταρπάγκου, αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα Iskra

  Η έκρηξη της καπιταλιστικής κρίσης το 2008, σε διεθνές και ελληνικό επίπεδο (και όπου στην τελευταία περίπτωση συνδέθηκε οργανικά με την κρίση του δημόσιου χρέους), επήλθε μετά από μια μακρά περίοδο κερδοφόρας ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού. Αυτό συνέβη τόσο κατά την περίοδο 1986–2000 (από την απαρχή εφαρμογής του μονεταρισμού – νεοφιλελευθερισμού μέχρι τη δημιουργία της ευρωζώνης), όσο και κατά την περίοδο 2000–2008 (που είχε πραγματοποιηθεί η ενσωμάτωση της ελληνικής οικονομίας στην ΟΝΕ) [Σχετικά Α. Ταρπάγκος «Από την κρίση υπερσυσσώρευσης στην ανάκαμψη», Αυγή 5-Μαρτίου-2013 και «Από την σταθεροποιημένη ανάπτυξη στην κρίση», Αυγή, 29-Μαρτίου-2013].

 

Στην πρώτη περίοδο το ενεργητικό των καπιταλιστικών επιχειρήσεων αυξήθηκε από τα 13.395 δισ. δρχ. (1986) στα 88.747 δισ. δρχ. (1999), ενώ τη δεύτερη περίοδο από τα 334 δισ. ευρώ (2000) στα 634 δισ. ευρώ (2008). Αντίστοιχα η κερδοφορία του εταιρικού τομέα της οικονομίας εκτινάχθηκε από τα 83 δισ. δρχ. (1986) στα 4.322 δισ. δρχ. (1999), ενώ στη συνέχεια παρέμεινε σταθερή περί τα 11 δισ. ευρώ.

 

Α. Η ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΠΙΤΑΣΣΕΙ ΤΗ ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

 

Το 2009, δηλαδή την πρώτη οικονομική χρήση μετά την έκρηξη της κρίσης υπερσυσσώρευσης, στάθηκε η τελευταία χρονιά της καταγραφής της καπιταλιστικής ανάπτυξης και κερδοφορίας, ωστόσο με μειωμένη απόδοση (κέρδη 4 δισ. ευρώ). Από εκεί και πέρα και μέχρι πρόσφατα, για μια ολόκληρη τετραετία η κρίση επέφερε καταλυτικές συνέπειες σ’ όλα τα επίπεδα της καπιταλιστικής οικονομίας. Ο κύκλος εργασιών (πωλήσεις) των επιχειρήσεων του εταιρικού τομέα της οικονομίας (22.230 παραγωγικές μονάδες) άρχισε να μειώνεται και η κερδοφορία να παίρνει την κατιούσα καταγράφοντας συνολικά ζημίες που το 2012 έφτασαν στο επίπεδα των 10,5 δισ. ευρώ. Το ιδιωτικό επιχειρηματικό κεφάλαιο αδυνατούσε πλέον να αναπαραχθεί με όρους επαρκούς υπεραξίωσης, δηλαδή ικανής κερδοφορίας: Η κλασική πολιτική του ήπιου νεοφιλελευθερισμού που είχε εφαρμοσθεί την προηγούμενη 20ετία δεν αρκούσε πλέον για να διασφαλίσει ικανούς κοινωνικούς όρους κερδοφόρας αναπαραγωγής του ελληνικού κεφαλαίου.

 

Αυτή ήταν η αφετηρία για την δρομολόγηση της εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών της εσωτερικής υποτίμησης, σε συνδυασμό και με όχημα τον βρόγχο του δημόσιου χρέους. Οι ακραία νεοφιλελεύθερες αυτές πολιτικές (2010–2014) αποσκοπούσαν πρωτίστως στην πλήρη υποβάθμιση της μισθωτής εργασίας, προκειμένου να καταστεί «πειθήνια, ευέλικτη και φθηνή», για να αρχίσει να ανατροφοδοτείται η ανάκαμψη της καπιταλιστικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Δευτερογενής πλευρά των μνημονιακών πολιτικών ήταν η εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, το οποίο παρόλη την άκαμπτη πολιτική της δημοσιονομικής λιτότητας, αντί να μειώνεται αυξάνονταν με αλματώδεις ρυθμούς, ακόμη περισσότερο μάλιστα που η καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων προκαλούσε συνεχή πτώση του ΑΕΠ, πράγμα που επιδείνωνε το κλάσμα χρέος / εθνικό εισόδημα.

 

Η καταιγίδα των εφαρμοστικών μνημονιακών νόμων στόχευε έτσι αφενός στην επιβολή μιας απροσμέτρητα περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής (περικοπές κοινωνικών δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις κοινωφελών επιχειρήσεων, αποψίλωση των συντάξεων κλπ.), και αφετέρου στην απογύμνωση της εργατικής τάξης από κάθε κοινωνικό και οικονομικό δικαίωμα (καταστροφή παγίων κεφαλαίων και ζωντανής εργατικής δύναμης με την εκτίναξη της ανεργίας σε πρωτοφανή επίπεδα, συνεχής μείωση των μισθών, ταπείνωση των εργοδοτικών ασφαλιστικών και φορολογικών εισφορών, απορρύθμιση του πλέγματος των εργασιακών σχέσεων κλπ.). Και ακριβώς όπως καταδεικνύεται από τα οικονομικά στοιχεία (Πίνακας 1) που αφορούν αυτή την κρίσιμη τετραετία της κρίσης, οι μνημονιακές πολιτικές έφεραν εξαιρετικά αποτελέσματα για το επιχειρηματικό κεφάλαιο, και από αυτή την αστική άποψη ήταν εξαιρετικά επιτυχημένες.

 

Πίνακας 1

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

 

Ποσά σε εκατομμύρια ευρώ

ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ+ΕΝΕΡΓΕΙΑ+ΕΞΟΡΥΞΗ) 

 

                                2010         2011         2012         2013

Ενεργητικό                   66.282        64.103         89.556         89.068

Κύκλος εργασιών         49.289        52.363         67.805         65.091

Κέρδη προ φόρων       -1.057         -2.189             -646             -372  

 

ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ

 

                                2010         2011         2012         2013

Ενεργητικό                   49.342        45.390         40.617         39.579

Κύκλος εργασιών         64.475        61.591         55.609         52.698

Κέρδη προ φόρων            -38           -976                 -45           1.044  

 

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ+ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ+ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ κλπ.)

 

                                  2010         2011         2012         2013

Ενεργητικό                 177.067       174.911       110.049       108.007

Κύκλος εργασιών         52.131         50.170         33.252         32.120

Κέρδη προ φόρων        -2.730          -4.445          -1.934          -1.527  

 

ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΤΡΑΠΕΖΕΣ κ.ά.)

 

                                   2010         2011         2012         2013

Ενεργητικό                 437.692       374.684       304.564       356.199

Κύκλος εργασιών         18.228         19.632         18.950        16.552

Κέρδη προ φόρων       -1.238       [-40.394]        -7.872             768  

 

ΣΥΝΟΛΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

 

                                   2010         2011         2012         2013  

Ενεργητικό                730.383       659.088       544.787       592.854

Κύκλος εργασιών      184.123       183.756       175.617       166.462

Κέρδη προ φόρων      -5.063          -7.610        -10.498               -86

 

Β. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, ΣΤΗΝ ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

 

Παρ' όλη δηλαδή την συνεχή μείωση των παγίων επενδύσεων και του κύκλου εργασιών του εταιρικού τομέα της οικονομίας, επιτεύχθηκε η αναχαίτιση της κρίσης υπερσυσσώρευσης, που οδήγησε στον μηδενισμό της συνολικής ζημιογόνου δραστηριότητας του συνόλου των καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Μ’ άλλες λέξεις η πολιτική των αλλεπάλληλων μνημονίων από τη μια πλευρά ενίσχυσε τα κερδοφόρα αποτελέσματα ενός μεγάλου μέρους του επιχειρηματικού τομέα, και από την άλλη πλευρά συγκράτησε και περιόρισε κυριολεκτικά την ζημιογόνα δραστηριότητα των υπολοίπων. Παρ' όλο δηλαδή που δεν καταγράφονταν καμία διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης, με αρνητικούς ρυθμούς εξέλιξης του ΑΕΠ της χώρας, λόγω ακριβώς της βίαιης αναδιανομής εισοδήματος από τις εργαζόμενες τάξεις προς την καπιταλιστική εργοδοσία, βελτιστοποιήθηκε πλήρως η αποδοτικότητα του κεφαλαίου σε βάρος ολόκληρης της εργαζόμενης κοινωνικής πλειοψηφίας.

 

Η πραγματική εικόνα του σημερινού ελληνικού καπιταλισμού δεν είναι άλλη από εκείνη του Ιανού, που στη μια του όψη παρουσιάζεται ο κερδοφόρος τομέας της οικονομίας, ο οποίος καλύπτει το 59% των επιχειρήσεων, με συνολική κερδοφορία για το 2013 τα 11 δισ. ευρώ, ενώ στην άλλη του όψη εμφανίζεται ο ζημιογόνος τομέας του ελληνικού κεφαλαίου που αφορά το υπόλοιπο 41% των επιχειρήσεων με συνολικές ζημίες εξίσου 11 δισ. ευρώ [Πίνακας 2].

 

Η πλειονότητα δηλαδή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, εκμεταλλευόμενη την εσωτερική υποτίμηση των μνημονίων, κατόρθωσε να ανακάμψει, να αυξήσει και να σταθεροποιήσει την κερδοφορία της, ενώ οι υπόλοιπες επιχειρήσεις συνέχισαν την ζημιογόνο τους δραστηριότητα, αδυνατώντας μέχρι σήμερα να «αξιοποιήσουν» επαρκώς τις μνημονιακές πολιτικές, και γι’ αυτό άλλωστε επιμένουν πολιτικά στην συνέχισή τους [Σχετικά Α. Ταρπάγκος «Ο παραπαίων ελληνικός καπιταλισμός», Αυγή 31-Ιανουαρίου-2014 και «Κέρδη και ζημίες στη μνημονιακή εποχή», Εποχή 4-Νοεμβρίου-2012].

 

Πίνακας 2

ΚΕΡΔΟΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΖΗΜΙΟΓΟΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Οικονομική χρήση 2013 σε εκατομμύρια ευρώ

 

                            ΚΕΡΔΟΦΟΡΕΣ               ΖΗΜΙΟΓΟΝΕΣ

                           Αριθμός       Κέρδη       Αριθμός       Ζημίες

Μεταποίηση           2.968             2.118              2.199            -2.490

Εμπόριο                    4.238             1.996              2.739               -951

Υπηρεσίες                 5.530             2.322             3.993             -3.847

Χρημ/κόςΤομέας       314              4.710                251             -3.942

Σύνολο                    13.050           11.146             9.182           -11.230

 

Μεταποίηση: Βιομηχανία + αγροτικές και εξορυκτικές επιχειρήσεις + ενέργεια, εμπόριο

Υπηρεσίες: Κατασκευές + τουρισμός + μεταφορές + λοιπές υπηρεσίες

Χρηματοπιστωτικός τομέας: Τράπεζες + ασφάλειες + λοιπές χρηματοπιστωτικές.

Πηγή: ICAP «Η Ελλάδα σε αριθμούς», Έκδοση 2015

 

Το αποτέλεσμα είναι ότι η πλειονότητα του ελληνικού καπιταλισμού αποκαθιστά την αποδοτικότητα του κεφαλαίου στα προ της κρίσης επίπεδα, δηλαδή βλέπει φως στο τούνελ της κρίσης χάρις στην υποστηρικτική πολιτική των μνημονίων. Άλλωστε μέσα στο σύνολο των 13.050 κερδοφόρων επιχειρήσεων της ελληνικής οικονομίας οι 500 μεγαλύτερες επιχειρήσεις αποσπούν τα τρία-τέταρτα των κερδών, δηλαδή εμφανίζουν κερδοφορία για το 2013 της τάξης των 7,6 δισ. ευρώ επί συνόλου 11 δισ. ευρώ, πράγμα που δείχνει και την συσσώρευση και συγκεντροποίηση του ελληνικού κεφαλαίου [Πίνακας 3].

 

Βρισκόμαστε άρα απέναντι σε μια ανάταξη της καπιταλιστικής κερδοφορίας που επιτεύχθηκε αποκλειστικά εξ αιτίας του μετασχηματισμού της μισθωτής εργασίας σε «φθηνή, πειθήνια, ευέλικτη», και άρα στην αναγκαιότητα αντιστροφής των όρων άσκησης της οικονομικής πολιτικής.

 

Πίνακας 3

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΤΩΝ 500 ΠΛΕΟΝ ΚΕΡΔΟΦΟΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ  

(Μεγέθη σε εκατομμύρια ευρώ)

 

                    Μεγέθη εταιριών        2010           2011           2012           2013
                    Κύκλος εργασιών       86.514            92.611           86.216            82.358
                    Κέρδη EBITDA               9.324              9.948             6.002             13.253
                    Κέρδη προ φόρων        2.299              1.930              -772                7.615
                    Ίδια κεφάλαια             46.275             47.817          42.858            63.333    

 

Πηγή: Ετήσιες εκθέσεις ICAP για τις 500 πλέον κερδοφόρες επιχειρήσεις της ελληνικής οικονομίας 2011, 12, 13 και 14.

 

 

Κατά συνέπεια, αν η κοινωνική εξαθλίωση, οι περικοπές, η λιτότητα έχουν επιβληθεί από τις μνημονιακές κυβερνήσεις για να υπηρετήσουν την ανάκαμψη της καπιταλιστικής κερδοφορίας σε βάρος των συμφερόντων των λαϊκών τάξεων, η ριζοσπαστική οικονομική πολιτική δεν μπορεί παρά να αντιστρέφει αυτούς τους όρους : Η αντιμετώπιση της υψηλής ανεργίας, της αποψίλωσης των μισθών, της μείωσης των συντάξεων, του περιορισμού των κοινωνικών δαπανών, κλπ, δεν μπορεί να προκύψει παρά με οικονομικούς πόρους που προέρχονται από την αναδιανομή εισοδήματος σε βάρος του κερδοφόρου επιχειρηματικού κεφαλαίου και προς όφελος της εργαζόμενης κοινωνίας.