Πηγή: Ελευθεροτυπία (17/6/2011)
του Γ. Κατρούγκαλου, Αν. Καθηγητή ΔΠΘ
του Γ. Κατρούγκαλου, Αν. Καθηγητή ΔΠΘ
Μέχρι πρόσφατα όσοι συνταγματολόγοι είχαμε γράψει για τη δανειακή σύμβαση αναδείξαμε στα ειδικά επιστημονικά περιοδικά του κλάδου και τον τύπο την πρόδηλη αντισυνταγματικότητα της. Εμφανίστηκε όμως και συνάδελφος ο οποίος επιχειρηματολόγησε υπέρ της συνταγματικότητας της, από τις γραμμές μιας από τις δημοσιογραφικές ηρακλειδείς των μνημονιακών πολιτικών[1]. Δύο είναι τα επιχειρήματα του: Πρώτον, παρόμοιες ρήτρες παραίτησης από την εθνική κυριαρχία είναι συνήθεις, σχεδόν μπανάλ. Δεύτερον, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε, διότι, επί λέξει, «η ελληνική έννομη τάξη προστατεύει με διατάξεις του αναγκαστικού δικαίου» τη δημόσια περιουσία, καθώς «ό,τι υπάγεται σε αυτό που οι Γάλλοι και οι Βέλγοι αποκαλούν domaine public, δεν υπόκειται σε υποθήκευση ή κατάσχεση».
Εάν το δεύτερο επιχείρημα προερχόταν από άλλη γραφίδα, θα μίλαγα για λαθροχειρία. Επειδή η επιστημοσύνη του επιφυλλιδογράφου αποκλείει αυτό το ενδεχόμενο, φαίνεται ότι απλώς δεν έχει διαβάσει τη σύμβαση. Αλλιώς θα ήξερε ότι το άρθρο 14 παρ. 1 ορίζει ως εφαρμοστέο δίκαιο το αγγλικό (το φιλικότερο για τους δανειστές, μαζί με αυτό της Πολιτείας της Νέας Υόρκης). Όλα τα επιχειρήματα, συνεπώς, από το ελληνικό δίκαιο, το γαλλικό ή το βελγικό, είναι εκτός τόπου και χρόνου, εφόσον η εφαρμογή κανόνων αναγκαστικού δικαίου άλλων, πλην των αγγλικών, εξορισμού αποκλείεται.
Και το πρώτο επιχείρημα όμως μαρτυρά άγνοια του αντικειμένου. Είναι αλήθεια ότι είναι γνωστοί στο διεθνές δίκαιο όροι άρσης της ασυλίας (waiver of immunity clauses)[2], που μπορούν να συμφωνηθούν συμβατικά μεταξύ των κρατών και των δανειστών τους. Αυτοί, όμως, αφορούν συνήθως στο εφαρμοστέο δίκαιο και στην αναγνώριση δικαιοδοσίας ειδικού διαιτητικού δικαστηρίου, και όχι στην επιβολή αναγκαστικών μέτρων εκτέλεσης[3]. (Μάλιστα, η εθνική σύμβαση εγγύησης που επικαλείται ο επιφυλλιδογράφος για να δείξει την υποτιθέμενη banalité όρων παραίτησης από την εθνική κυριαρχία ρητά εξαιρεί τις ασυλίες της δημόσιας περιουσίας από την εφαρμογή της. Γράφει, επί λέξει, ότι ισχύει «υπό την προϋπόθεση ότι η ανωτέρω παραίτηση και συγκατάθεση δεν θα εκτείνεται σε οποιαδήποτε ασυλία που ενδεχομένως να παρέχεται στα περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου στην Ελληνική Δημοκρατία».) Γενικά οι κρατικές ασυλίες είναι δύο ειδών: αφορούν αφενός την αδυναμία παραπομπής ενός κράτους ενώπιον δικαστή άλλου κράτους και αφετέρου την απαγόρευση κατάσχεσης δημόσιας περιουσίας (ασυλία εκτέλεσης). Επίσης το διεθνές δίκαιο διακρίνει ανάμεσα σε απλές εμπορικές δραστηριότητες των κρατών (jure gestionis), για τις οποίες δεν απολαμβάνουν ασυλίας, και κυριαρχικές δραστηριότητες (jure imperii), για τις οποίες ισχύει το αντίθετο.
Το αγγλικό δίκαιο και συγκεκριμένα η εφαρμοστέα στην περίπτωση State Immunity Act του 1978 προβλέπει ρητά[4] ότι τα δάνεια που συνάπτουν τα κράτη έχουν εμπορικό χαρακτήρα, συνεπώς εξαιρούνται από την προστασία της ασυλίας εκτέλεσης. Επομένως, μετά τη ρητή, αμετάκλητη και άνευ όρων παραίτηση από κάθε ασυλία (άρθρο 14 παρ. 5), σε συνδυασμό με την εφαρμογή του αγγλικού δικαίου, κανένα περιουσιακό στοιχείο του δημοσίου δεν προστατεύεται έναντι των δανειστών μας. Η δε πρόβλεψη της σύμβασης, όπως εξειδικεύεται στην προσαρτημένη σε αυτή γνωμοδότηση του νομικού συμβούλου (σημείο 11) κατά την οποία «ούτε ο Δανειολήπτης ούτε τα περιουσιακά του στοιχεία έχουν ασυλία λόγω εθνικής κυριαρχίας» είναι απολύτως πρωτοφανής και ταπεινωτική για ανεξάρτητο κράτος.
Σε πρακτικό επίπεδο, η σύμβαση αποσκοπεί στο να θωρακίσει τους δανειστές μας απέναντι στο μοναδικό νομικό όπλο που έχει απομείνει στη χώρα: μέχρι την υπογραφή της, το δημόσιο χρέος διεπόταν κατά 90% από το ελληνικό δίκαιο. Αυτό έδινε την δυνατότητα σε μια ελληνική κυβέρνηση που θα τολμούσε να επανακαθορίσει τους όρους αποπληρωμής του (πράγμα που αποτελεί τη μόνη ρεαλιστική έξοδο από την κρίση) να το πράξει με μονομερή, κυριαρχική της πράξη[5]. Με την υπαγωγή του στο αγγλικό δίκαιο αυτή η δυνατότητα περιορίζεται σοβαρά, δεδομένου ότι η εν λόγω σύμβαση απαγορεύει την δυνατότητα αναδιάρθρωσης κάθε χρέους μας, όχι μόνον αυτό του μηχανισμού στήριξης (άρθρο 8 παρ. 1 ε).
Το ελληνικό συνταγματικό δίκαιο αναγεννήθηκε από τη σύγκρουση του Αριστόβουλου Μάνεση με τους «βασιλικούς άνδρες» της εποχής του. Ποιος θα το έλεγε ποιοι θα ήταν οι νέοι βασιλικοί άνδρες της εξουσίας την εποχή του μνημονίου...
[1] Α. Μανιτακης, Το φάντασμα του Μνημονίου και η εθνική κυριαρχία, Καθημερινή, 12/6/2011.
[2] Βλ. αντί άλλων την εξαίρετη διδακτορική διατριβή του G. Pavlidis, La défaillance de l’Etat, Sakkoulas, Athènes, 2006, σ. 61 κ.ε.
[3] Πρβλ. το άρθρο 20 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Δικαστική Ασυλία των Κρατών και των Περιουσιακών τους Στοιχείων.
[4] Para. 3 (3) b.
[5] Βλ. σχετικά M. Gulati, L. C. Buchheity, How to Restructure Greek Debt, Duke Working Papers, Duke University, 2010, http://scholarship.law.duke.edu/working papers/47.
