Δέκα «εκτροχιασμοί» και για το σύστημα ραδιοκάλυψης των τρένων

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ/ΜΟΤΙΟΝ ΤΕΑΜ

ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΩΛΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 717 ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ GSM-R ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ

Δέκα «εκτροχιασμοί» και για το σύστημα ραδιοκάλυψης των τρένων

ΚΟΙΝΩΝΙΑ 11.05.24 17:01Άρης Χατζηγεωργίου

Γιατί το σύστημα κινητής τηλεφωνίας έμπλεξε σε αλλεπάλληλες παρατάσεις και στο σκάνδαλο με τα «μαύρα ταμεία» της Siemens ● Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποτροπή της τραγωδίας των Τεμπών ● Για άλλη μια φορά θα ξαναπληρώσουμε την προμήθεια του 2006, καθώς στα σκαριά βρίσκονται νέες συμβάσεις ● Το σύστημα GSM-R, το οποίο θα μπορούσε να εξασφαλίσει απρόσκοπτες επικοινωνίες μεταξύ σταθμαρχών, μηχανοδηγών και όλων των εμπλεκομένων στη διαχείριση της κυκλοφορίας.

Νέα σύμβαση κόστους 22,5 εκατομμυρίων ευρώ ετοιμάζεται να υπογράψει ο ΟΣΕ με σκοπό να λειτουργήσει το σύστημα ραδιοκάλυψης GSM-R του ελληνικού σιδηροδρόμου που θα έπρεπε να έχει τελειώσει από το 2008, βάσει της σύμβασης ύψους 57,2 εκατομμυρίων με τη Siemens, που έμπλεξε σε αλλεπάλληλες παρατάσεις και στο σκάνδαλο με τα «μαύρα ταμεία» της εταιρείας.

Ενα έγκλημα συνέβη στα Τέμπη, 57 ψυχές χάθηκαν και δεκάδες ταλαιπωρούνται ακόμη από τα βαριά τραύματα, και όμως, η ιστορία των αδιέξοδων συμβάσεων για έργα που τελειώνουν με τεράστια καθυστέρηση και μετά ξεκινά άλλη σύμβαση μήπως και καταφέρουν να λειτουργήσουν επαναλαμβάνεται, χωρίς κανείς να αναζητά ευθύνες για τις συνέπειες.

Ο εφιάλτης των Τεμπών έκανε γνωστή στο πανελλήνιο αλλά και στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία την περιβόητη σύμβαση 717 που ξεκίνησε το 2014 και, αν είχε ολοκληρωθεί εγκαίρως, ο ελληνικός σιδηρόδρομος θα διέθετε σύγχρονα συστήματα τηλεδιοίκησης-σηματοδότησης-αυτόματου ελέγχου κίνησης των συρμών (ETCS) και τα όποια ανθρώπινα λάθη δεν θα είχαν οδηγήσει στην καταστροφή της 28ης Φεβρουαρίου 2023.

Η ιστορία της σύμβασης 717, όμως, επαναλαμβάνεται και με το σύστημα ραδιοκάλυψης GSM-R, το οποίο θα μπορούσε να εξασφαλίσει απρόσκοπτες επικοινωνίες μεταξύ σταθμαρχών, μηχανοδηγών και όλων των εμπλεκομένων στη διαχείριση της κυκλοφορίας. Η προβληματική επικοινωνία το μοιραίο βράδυ των Τεμπών έχει αναδειχθεί επανειλημμένως ως βασική αιτία της μετωπικής σύγκρουσης.

Η επιβατική αμαξοστοιχία Ιντερσίτι 62 μπήκε ανάποδα στη γραμμή καθόδου και ο εκλιπών μηχανοδηγός της Γ. Κουτσούμπας προφανώς γνώριζε ότι από εκεί θα κατέβαινε η εμπορική 63503. Λέγεται, μάλιστα, ότι υπάρχει πιθανότητα να επιδίωξε ο Γ. Κουτσούμπας κλήση στο κινητό του μηχανοδηγού που γνώριζε ότι θα οδηγεί την εμπορική. Δυστυχώς, ο μηχανοδηγός της 63503 είχε αλλάξει, η επικοινωνία δεν έγινε ποτέ και λίγα λεπτά αργότερα τα δύο τρένα συγκρούστηκαν. Εάν υπήρχε όμως το GSM-R, θα το απαντούσε ο μηχανοδηγός της βάρδιας, αφού η συσκευή του μένει πάντα στην καμπίνα του συρμού.

Απεικόνιση για το πώς λειτουργεί το σύστημα GSM-R

Το σύστημα GSM-R (κινητή τηλεφωνία με προδιαγραφές σιδηροδρόμου) «κουμπώνει» με εκείνα της σύμβασης 717, προκειμένου να διαμορφωθεί το διευρωπαϊκό σύστημα ERTMS. Ομως:

1. Η σύμβαση 10012 που θα εγκαθιστούσε το σύστημα GSM-R υπεγράφη το μακρινό 2006 από την τότε διοίκηση της ΕΡΓΟΣΕ με προϋπολογισμό 57,2 εκατομμύρια ευρώ, ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και τίτλο: «Προμήθεια συστήματος ραδιοκάλυψης GSM-R, με συναφείς υπηρεσίες για τον σιδηροδρομικό άξονα Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Ειδομένη-Προμαχώνας» (ΠΑΘΕΠ). Το έργο ανέλαβε η Siemens με αρχική προθεσμία περαίωσης, μετά από 24 μήνες, στις 26/9/2008.

2. Το έργο «έσπασε» σε 16 τμήματα και περιλάμβανε εγκατάσταση οπτικών ινών, δίκτυο κεραιών και αναμεταδοτών για τις σήραγγες, κέντρα μεταγωγής και προμήθεια τερματικού εξοπλισμού (συσκευές σαν κινητά τηλέφωνα). Σύντομα ξεκίνησε το παιχνίδι των παρατάσεων, ενώ οι τμηματικές παραδόσεις στον χρήστη, δηλαδή τον ΟΣΕ, άρχισαν δώδεκα χρόνια αργότερα, το 2018.

3. Η ιστορία των παρατάσεων περιγράφεται αναλυτικά σε επίσημο έγγραφο της διοίκησης της ΕΡΓΟΣΕ τον Φεβρουάριο του 2018. Η Siemens ζήτησε και έλαβε παρατάσεις για το 2009 και το 2010, με την αιτιολογία ότι καθυστερούσε η αδειοδότηση των κεραιών από την Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών. Το 2010 και το 2012 ζήτησε νέες παρατάσεις, αλλά τα αιτήματα δεν εξετάστηκαν από την ΕΡΓΟΣΕ καθώς το σκάνδαλο των «μαύρων ταμείων» είχε φτάσει σε διερεύνηση από την ελληνική Βουλή (Επιτροπή Βαλυράκη). Υπενθυμίζεται ότι το σκάνδαλο είχε αρχικά ξεσπάσει στη Γερμανία με τη συμβολή του αμερικανικού Δημοσίου από το 2006, όταν δηλαδή η ΕΡΓΟΣΕ υπέγραφε την αρχική σύμβαση. Τον Αύγουστο του 2012 υπεγράφη η συμφωνία για τον εξωδικαστικό συμβιβασμό μεταξύ Ελλάδας και Siemens και μέσω αυτής διαγράφηκαν απαιτήσεις της εταιρείας προς την ΕΡΓΟΣΕ. Υποτίθεται ότι μέσω του συμβιβασμού το τίμημα έπεφτε στα 31,8 εκατομμύρια ευρώ, αλλά οι παρατάσεις συνεχίζονται και δεν τηρείται η νέα προθεσμία παράδοσης το 2015. Από το 2016 πρέπει να ξεκινήσουν οι δοκιμές λειτουργίας, οπότε μπαίνει στο παιχνίδι ο ΟΣΕ που διαθέτει και τα τρένα και θα είναι και ο τελικός παραλήπτης της προμήθειας.

4. Σύμφωνα με τον ίδιο τον ΟΣΕ, η παραλαβή των συστημάτων του GSM-R υλοποιήθηκε τμηματικά από τον Ιούνιο του 2018 έως τον Φεβρουάριο του 2021. Κάπου εδώ όμως ξεκινά ένα χάος. Στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βρίσκεται ακόμη αναρτημένο, από εκείνη την εποχή, κείμενο με τίτλο Εθνικό Σχέδιο Εφαρμογής για την Τεχνική Προδιαγραφή Διαλειτουργικότητας «Ελεγχος-Χειρισμός και σηματοδότηση του Σιδηροδρομικού Συστήματος της Ενωσης». Εκεί αναφέρονται πολλά και χαρακτηριστικά: Οτι το GSM-R λειτουργεί σε 15 τμήματα του δικτύου και θα κατασκευαστεί μελλοντικά σε άλλα 10. Οτι λειτουργεί σε 707 χιλιόμετρα σιδηροδρομικού δικτύου ενώ το σύνολο του ΠΑΘΕΠ μαζί με τους κύριους κλάδους του είναι 1.146 χιλιόμετρα και τα τμήματα προς Αλεξανδρούπολη-Ορμένιο και Φλώρινα ακόμη 641 χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο κενό αφορά την εγκατάσταση εξοπλισμού GSM-R πάνω σε όλους τους συρμούς, οι οποίοι όμως δεν ανήκουν ούτε στον ΟΣΕ ούτε στην τότε ΤΡΑΙΝΟΣΕ (νυν Hellenic Train), αλλά στη ΓΑΙΑΟΣΕ που υπάγεται στο Υπερταμείο. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «δεν υπάρχει πρόβλεψη από ΓΑΙΑΟΣΕ για εγκατάσταση GSM-R σε πρόσθετες μονάδες».

5. Κάπου εδώ φαίνεται πως ξεκινά το γαϊτανάκι σχετικά με το ποιος θα επωμιστεί το κόστος. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη ελάχιστα ασχολείται και φυσικά οι Ιταλοί της Hellenic Train δεν έχουν καμία πρόθεση ανάληψης υποχρεώσεων για συρμούς τους οποίους μισθώνουν. Την ίδια στιγμή, μέσω σύμβασης Δημόσιας Υπηρεσίας που διαπραγματεύονται (θα γίνει νόμος του κράτους τον Απρίλιο του 2022) εξασφαλίζουν επιδότηση 750 εκατ. ευρώ σε βάθος 15ετίας, μειωμένες επενδύσεις και μελλοντική χρήση συρμών που επίσης θα αγοράσει το Δημόσιο.

6. Η σκληρή πραγματικότητα αποκαλύπτεται σε απόφαση που υπογράφει τον Νοέμβριο του 2022 ο μοιραίος υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Κώστας Καραμανλής. Μετά από αίτημα του ΟΣΕ, εγκρίνει πιστώσεις 8,7 εκατομμυρίων ευρώ για την «Ανακαίνιση εξοπλισμού και αναβάθμιση λογισμικών που εξυπηρετεί το σύστημα καθώς και την παροχή υπηρεσιών διαχείρισης λειτουργίας, συντήρησης με άρση βλαβών και αποκατάσταση ζημιών στο σύνολο του εγκατεστημένου εσωτερικού και παρά την σιδηροδρομική γραμμή εξωτερικού εξοπλισμού του συστήματος ραδιοκάλυψης GSM-R στο κέντρο ελέγχου κυκλοφορίας στο ΣΚΑ, στον σιδηροδρομικό άξονα Πειραιάς - Θεσσαλονίκη - Προμαχώνας, στη σιδηροδρομική γραμμή Κιάτο - Αεροδρόμιο και των κλάδων γραμμής Θριάσιο - Ικόνιο και Οινόη - Χαλκίδα». Μια επίσημη παραδοχή ότι το GSM-R δεν λειτουργεί.

7. Το έργο πρέπει να τελειώσει το 2025, ο ΟΣΕ προκηρύσσει διαγωνισμό, αλλά ουδείς εμφανίζεται και κηρύσσεται άγονος τον Μάιο του 2023. Εχει μεσολαβήσει το δυστύχημα των Τεμπών, όμως, και ουδείς ασχολείται με αυτό το «επίτευγμα». Η υπηρεσιακή κυβέρνηση ακυρώνει τον Ιούνιο του 2023 την απόφαση Καραμανλή για τα 8,7 εκατομμύρια ευρώ.

8. Θα ακολουθήσει άλλη απόφαση τον Δεκέμβριο του 2023, με σχεδόν τριπλάσιο ποσό (22,7 εκατομμύρια ευρώ) και σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου (έως το 2028) από τον νέο υπουργό Υποδομών και Μεταφορών Χρήστο Σταϊκούρα. Προηγουμένως, τον Σεπτέμβριο του 2023, ο ίδιος υπουργός έχει εγκρίνει το ετήσιο πρόγραμμα διαχείρισης του τροχαίου υλικού της ΓΑΙΑΟΣΕ και οι «μαύρες τρύπες» του GSM-R περιγράφονται αναλυτικότερα: «Στο πλαίσιο της σύμβασης 10012/2006, όπως διαπιστώνεται, το εποχούμενο σύστημα GSM-R εγκαταστάθηκε σε 71 οχήματα, τα οποία δεν αποτελούν το σύνολο του Τροχαίου Υλικού που κυκλοφορεί στο ελληνικό δίκτυο. Εγκαταστάθηκε μόνο σε 6 τύπους κινητήριων οχημάτων από τους 9 που κυκλοφορούν στο ελληνικό δίκτυο, αλλά και στους 6 αυτούς τύπους δεν έχει εγκατασταθεί στο σύνολο των οχημάτων που τους αποτελούν. Επιπλέον, το εποχούμενο σύστημα GSM-R δεν έχει εγκατασταθεί καθόλου σε οχήματα των τύπων DESIRO, MAN 2000 και RAILBUS (κάνουν δρομολόγια προαστιακού)». Ο κ. Σταϊκούρας δεσμεύει εκεί 6 εκατομμύρια για το GSM-R χωρίς να αναφέρει πηγή χρηματοδότησης.

9. Η περιπέτεια δεν τελειώνει εκεί όμως. Από τον Ιανουάριο του 2024, το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΣΕ δεν συνεδριάζει καν, τον Μάρτιο παραιτείται η αντιπρόεδρος Ουρανία Σαγιάκου και το νέο Δ.Σ. θα τοποθετηθεί στο τέλος Απριλίου. Στις 2 Απριλίου η διοίκηση του ΟΣΕ, δηλαδή ο μεταβατικός διευθύνων σύμβουλος Παναγιώτης Τερεζάκης, παραδέχεται «καθυστέρηση έναρξης της διαγωνιστικής διαδικασίας» για το GSM-R. Ετσι, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών τροποποιεί την απόφαση για τα 22,7 εκατομμύρια του Δεκεμβρίου και μειώνει το ποσό στα 19,7 εκατ. βγάζοντας από την έγκριση το έτος 2024.

10. Παρά ταύτα, στις 8 Μαΐου 2024, ο νέος πρόεδρος του ΟΣΕ, Γιάννος Γραμματίδης, στέλνει ανακοίνωση και αναγγέλλει ότι το Δ.Σ. ενέκρινε «διαδικασία άμεσης ανάδειξης Αναδόχου συντήρησης του παρατρόχιου συστήματος ραδιοεπικοινωνίας GSM-R που καλύπτει το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, ένα σημαντικό έργο για την ασφάλεια του σιδηροδρόμου». Παραδόξως, κρατά σχεδόν το ίδιο ποσό της αρχικής έγκρισης (22,5 εκατ.), αν και περιγράφει το έργο πολύ μικρότερο ως «συντήρηση του παρατρόχιου GSM-R», και δεν αναφέρει όλα τα υπόλοιπα της εγκριτικής (ανακαίνιση εξοπλισμού, αναβάθμιση λογισμικών, παροχή υπηρεσιών διαχείρισης λειτουργίας, συντήρηση με άρση βλαβών και αποκατάσταση ζημιών στο σύνολο του εγκατεστημένου εσωτερικού και παρατρόχιου δικτύου).

Επίσης ο κ. Γραμματίδης δεν εξηγεί τι σημαίνει «άμεση ανάδειξη αναδόχου» και αν αυτό θα γίνει με απευθείας ανάθεση και χωρίς διαγωνισμό. Πουθενά δεν αναφέρεται, δε, η πηγή της χρηματοδότησης, ενώ ο κ. Σταϊκούρας έχει παραδεχθεί δημοσίως ότι μετά τα Τέμπη οι ευρωπαϊκοί πόροι έχουν μειωθεί κατακόρυφα και γίνεται νέα διαπραγμάτευση. Οπως ανέφερε στη Βουλή, «από τη συνολική πρόταση των 2,8 δισ. ευρώ μπορέσαμε να πάρουμε 212 εκατομμύρια»... Αν τελικά δοθούν 22,5 εκατ. για το παρατρόχιο GSM-R και ακόμη 6 εκατ. στη ΓΑΙΑΟΣΕ για το επιτρόχιο, σημαίνει ότι η σύμβαση με τη Siemens θα πληρωθεί εις διπλούν για να αποκτηθεί η ποθητή ραδιοκάλυψη κάπου στο 2028, 22 χρόνια μετά την υπογραφή της