Το άλλο πρόσωπο της «Αθηναϊκής Ριβιέρας

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ακρυλικό σε χαρτόνι-Τ.Παπαϊωάννου

Το άλλο πρόσωπο της «Αθηναϊκής Ριβιέρας»

ART - ΝΕΑ 25.04.24 21:30Τάσης Παπαϊωάννου*

Το είδος της «ανάπτυξης» που προωθεί στη χώρα η κυβέρνηση της Ν.Δ. φαίνεται να μην υπολογίζει τίποτε.

Την Αθήνα τη χτίσαμε παντού. Δεν αφήσαμε σπιθαμή ελεύθερη, ένα μέρος τόσο δα ν’ αντικρίζεις λίγο χώμα, το φυσικό έδαφος της άλλοτε χιλιοτραγουδισμένης Αττικής γης. Η πόλη επεκτάθηκε άναρχα, δίχως σχέδιο, κάλυψε λόφους, ρεματιές, ποτάμια, ανηφόρισε απειλητικά στις πλαγιές των βουνών. Σαν μια πλημμυρίδα πυκνής αστικής μάζας που ξεχείλισε ανεξέλεγκτα προς όλες τις κατευθύνσεις, καλύπτοντας κάθε σημείο που βρήκε μπροστά της.

Τις τελευταίες δεκαετίες η πόλη, μη βρίσκοντας άλλη διέξοδο, επεκτείνεται με ορμή προς τις βορινές περιοχές, καταβροχθίζοντας με απίστευτη ταχύτητα γεωργικές καλλιέργειες και δασικές εκτάσεις που προηγουμένως είχαν κατακαεί, όχι μία, αλλά πολλές φορές στο παρελθόν. Τα αλλοτινά χωριά, Αγ. Στέφανος, Κρυονέρι, Καπανδρίτι, σήμερα έχουν μετατραπεί σε προάστια μιας συνεχούς μητροπολιτικής περιοχής που φτάνει μέχρι τα μέρη τους. Η υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος διαρκώς μεγεθύνεται, δημιουργώντας το ανοίκειο και ζοφερό τοπίο μέσα στο οποίο είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε τόσο εμείς όσο και οι επόμενες γενιές. Η πόλη που χτίσαμε συνθλίβει δεν ελαφρώνει, τσακίζει δεν απελευθερώνει.

Τα ολέθρια λάθη, του όχι και τόσο μακρινού παρελθόντος, δεν έγιναν δίδαγμα, αφού συνεχίζουμε ακάθεκτοι να καταστρέφουμε με ασύγγνωστη μανία και τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου της πρωτεύουσας. Τίποτε δεν μοιάζει ικανό να μας συνετίσει! Η κερδοσκοπική βουλιμία βάζει τώρα στο μάτι κάθε χώρο που γλίτωσε από το τσιμεντάρισμα: όπως τον Βοτανικό, που θα σηκώσει πάνω του ό,τι δεν μπόρεσε να χωρέσει στις υπόλοιπες περιοχές, αλλά και την Ακαδημία Πλάτωνος, που με πρόσχημα τον πολιτισμό και τη δημιουργία του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης των Αθηνών κινδυνεύει να χάσει και το τελευταίο πάρκο που υπήρχε σ’ αυτήν την καταταλαιπωρημένη και πυκνοδομημένη γειτονιά της Αθήνας. Η πρωτεύουσα πνίγεται, πλέον, από τα ίδια της τα χνότα μέσα στο παχύσαρκο σώμα της, ανήμπορη πια να αναπνεύσει.

Τελευταία, βλέπουμε την επέλαση των μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών και στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης. Στον Αγιο Κοσμά και στο Ελληνικό τα εκατοντάδες δέντρα εξαφανίστηκαν εν ριπή οφθαλμού και στη θέση τους αντικρίζεις λόφους από χώματα γιγάντιων εκσκαφών. Πανύψηλοι γερανοί, ο ένας δίπλα στον άλλο, πιστοποιούν ότι το πολυδιαφημισμένο «εργοτάξιο» του πιο ακριβού «φιλέτου» των νοτίων προαστίων βρίσκεται, έστω και ετεροχρονισμένα, σε πλήρη εξέλιξη. Χιλιάδες τόνοι σκυροδέματος χύνονται κάθε μέρα στα καλούπια των πολυώροφων πύργων που ετοιμάζονται να φυτευτούν κατά μήκος της ακτής, στο πιο ελκυστικό κομμάτι της ευρύτερης περιοχής.

Μια νέα πόλη χτίζεται εκεί που κάποτε είχε αναγγελθεί με τυμπανοκρουσίες ότι τάχατες θα δημιουργούνταν το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης. Το θυμάται άραγε κανείς; Σήμερα, αντίθετα, βλέπουμε τη βία των μηχανημάτων που μετατρέπουν άλλη μια θαυμάσια φυσική περιοχή σε κρανίου τόπο. Στο μέλλον θα βλέπουμε να ορθώνονται οι ουρανοξύστες, σαν άλλες κατακόρυφες πόλεις των πλουσίων ενοίκων, ξένων και Ελλήνων, που έτρεξαν ασθμαίνοντες να αγοράσουν τα πανάκριβα «luxury» διαμερίσματά τους στον νιοστό όροφο των «πύργων της Βαβέλ». Γιατί, ως γνωστόν, το κοινωνικό πρότυπο προηγείται πάντοτε του αρχιτεκτονικού προτύπου. Το prestige των νεόπλουτων καθιερώνεται και επιβραβεύεται, ακολουθώντας πάντοτε τις πομπώδεις επιταγές του life style. Η επαφή και η ελεύθερη πρόσβαση όμως όλων μας στη θάλασσα αποκόπτεται οριστικά και σε αυτό το σημείο της πολύπαθης «Αθηναϊκής Ριβιέρας», έτσι όπως αρέσκονται ορισμένοι να αποκαλούν το παράκτιο μέτωπο της πρωτεύουσας.

Στο Ελληνικό, μετά τις πολύχρονες παλινωδίες, δημιουργείται μια νέα πόλη μέσα στην πόλη. Mια περίκλειστη και φρουρούμενη περιοχή (gated community), αγνοώντας τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα που μακροπρόθεσμα θα δημιουργηθούν όχι μόνο στους γειτονικούς δήμους, αλλά και σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Πότε όμως στην ιστορία της Αθήνας οι σπεκουλαδόροι της γης ενδιαφέρθηκαν για το ζοφερό περιβάλλον που άφηναν πίσω τους; Πότε η συζήτηση για το μέλλον της πόλης απασχόλησε την ελληνική κοινωνία στη χώρα μας ή λήφθηκαν σοβαρά υπόψη από τις εκάστοτε κυβερνήσεις οι αιτιάσεις της επιστημονικής (και όχι μόνον) κοινότητας των ειδικών, πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων και μηχανικών; Στο όνομα της «ανάπτυξης» και με την επίκληση ενός πάντοτε καλύτερου και πιο σύγχρονου, δήθεν, μέλλοντος, καταστρέφουμε με γεωμετρική πρόοδο ό,τι έχει απομείνει ανέγγιχτο στον τόπο μας. Η αρπαχτή και το πρόσκαιρο κέρδος των ολίγων διαφέντευε, δυστυχώς, πάντα το νεοελληνικό κράτος, από την ίδρυσή του ίσαμε σήμερα. Η αλαζονεία και η αχόρταγη βουλιμία των κερδοσκόπων δεν σταματούν μπροστά σε τίποτα. Το βέβαιο όμως είναι ότι στο τέλος τον λογαριασμό τον πληρώνουμε όλοι εμείς.

Στο Ελληνικό φαίνεται πως η Αθήνα έχασε και την τελευταία ευκαιρία να αναβαθμίσει το αστικό της περιβάλλον. Γιατί η επικοινωνιακή και μόνο εξαγγελία πριν από χρόνια, να μετατραπεί ολόκληρο το Ελληνικό σε πάρκο, φάνταζε από τότε ως ένας υπερφίαλος και απραγματοποίητος στόχος. Ομως η μετρημένη και προσεχτική ανοικοδόμηση ενός μικρού τμήματός του θα επέτρεπε –σε αντιστάθμισμα– μέσω του συστήματος του αστικού αναδασμού τη δημιουργία μικρών πάρκων μέσα στις υποβαθμισμένες και πυκνοκατοικημένες γειτονιές της πρωτεύουσας. Hταν ένα σχέδιο που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, όσο η τεράστια έκταση του πρώην αεροδρομίου ανήκε ακόμη στο κράτος, πριν φυσικά πουληθεί –αντί «πινακίου φακής»– στον λεγόμενο «εθνικό επενδυτή». Σ’ ένα κράτος –βέβαια– που θα έβαζε πάνω από τα κέρδη των ολίγων τις ζωές των πολλών.

Μαζί με το Ελληνικό χτίζονται και τα τελευταία οικόπεδα που έμεναν άχτιστα στον Αλιμο, στη Γλυφάδα, στη Βούλα. Η παράκτια ζώνη, από τον Πειραιά μέχρι τη Βάρκιζα (αν όχι κι ακόμη μακρύτερα), χτίζεται αλύπητα. Τα «Αστέρια» της δεκαετίας του ’60, στην παραλία της Γλυφάδας, σήμερα είναι αγνώριστα, μετά τις άτεχνες, αυθαίρετες και βάρβαρες επεμβάσεις που έγιναν όλα αυτά τα χρόνια. Τώρα, μια νέα ψηλή λευκή μάντρα, ένας φράκτης παράλληλων στύλων σε όλο το μήκος τους, αποκόπτει ακόμη περισσότερο την οπτική επαφή των κατοίκων με τη θάλασσα. Η αρχιτεκτονική, δυστυχώς κι εδώ, δεν κατάφερε ως όφειλε να απαντήσει στις ανάγκες των πολλών, αλλά υπηρετεί δουλικά τα οικονομικά συμφέροντα των επιχειρηματιών. Μην ξεχνάμε (ιδίως εμείς οι αρχιτέκτονες) πως κάθε φορά το περιεχόμενο είναι που δικαιώνει –ή όχι– τη μορφή.

Η μανία του «χτίζειν» ασυστόλως συνεχίζεται και λίγο πιο κάτω. Στο παλιό κάμπινγκ του Α’ Αλιπέδου Βούλας ξεριζώθηκαν και κόπηκαν παράνομα(;) δεκάδες δένδρα και πλήθος μεγάλων θάμνων. Ο τόπος έχει κυριολεκτικά ισοπεδωθεί και προβλέπεται να χτιστεί κι εδώ, δίχως μέτρο και φραγμό. Αχρείαστα ψηλά τοιχία μπετόν περιτοιχίζουν ολόκληρη την περίμετρο της έκτασης, σαν ένα αμυντικό τείχος που κατασκευάστηκε για να αποτρέψει κάποιους φανταστικούς επιδρομείς. Ηδη στο εσωτερικό της έχουν κάνει την εμφάνισή τους κατασκευές απερίγραπτης αισθητικής, ενώ φημολογείται πως κάποιοι «επενδυτές» εποφθαλμιούν και τη γειτονική χερσόνησο του ΠΙΚΠΑ. Φράχτες παντού, που απαγορεύουν την πρόσβαση και επιβάλλουν την πληρωμή ακριβών εισιτηρίων για να τους διαβείς.

Το είδος της «ανάπτυξης» που προωθεί στη χώρα η κυβέρνηση της Ν.Δ. φαίνεται να μην υπολογίζει τίποτε, θαρρείς και μισεί θανάσιμα το φυσικό περιβάλλον. Ο συνεχής ξεπεσμός της διαπλοκής και του ρουσφετιού των «ημετέρων» βαφτίζεται πονηρά «πρόοδος», ενώ η προστασία του περιβάλλοντος αποκαλείται υποτιμητικά «αναχρονισμός». Χάσαμε ανάμεσα στα τόσα άλλα και το νόημα των λέξεων. Αυτού του είδους η «ανάπτυξη» ονομάζεται καταστροφή, καταστροφή της ποιότητας ζωής μας! Τα προφητικά λόγια του Σεφέρη «τα ’χει δαγκώσει όλα το μπετό» από το μακρινό ’55, σήμερα ακούγονται επίκαιρα όσο ποτέ. Αλήθεια, υπάρχει ελπίδα σ’ αυτόν τον τόπο οι κυβερνώντες ν’ ακούσουν κάποτε τον στοχαστικό λόγο των ποιητών;

*Αρχιτέκτων - ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ