«Αιώνια Ρύπανση»: Η ανεπανόρθωτη βλάβη των PFAS και η Ελλάδα που δεν θέλει να ξέρει
Το Reporters United αποκαλύπτει δεκάδες «επιβεβαιωμένες» και «πιθανολογούμενες» εστίες ρύπανσης από τις χημικές ενώσεις PFAS στην Ελλάδα. Στο φως μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών την οποία η Περιφέρεια Αττικής κρατούσε μυστική για 2,5 χρόνια και η οποία καταγράφει σοβαρές υπερβάσεις των ορίων ρύπανσης από PFAS στον Ασωπό, υπερβάσεις που «υποδεικνύουν κύκλους βιομηχανικής δραστηριότητας / ρίψεις». Η διασυνοριακή έρευνα Αιώνια Χημικά (Forever Pollution) σε συνεργασία με τις εφημερίδες Monde, Süddeutsche Zeitung, Guardian και άλλα 14 ευρωπαϊκά ΜΜΕ.
Εικονογράφηση: Spoovio / Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη
23 Φεβρουαρίου 2023
Το Reporters United συμμετέχει στο Forever Pollution Project (Αιώνια Ρύπανση), τη διασυνοριακή έρευνα που αναπτύχθηκε αρχικά από τις εφημερίδες Le Monde (Γαλλία), Süddeutsche Zeitung (Γερμανία), τους γερμανικούς τηλεοπτικούς σταθμούς NDR και WDR, τα RADAR Magazine και Le Scienze (Ιταλία), το Investigative Desk και την εφημερίδα NRC (Ολλανδία) υπό τον συντονισμό του Arena for Journalism in Europe για τη διασυνοριακή συνεργασία.
Οταν σπούδαζε στο εξωτερικό, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Ανδρέας ζούσε δίπλα σε μια μικρή βιομηχανική μονάδα που κάλυπτε μαγειρικά σκεύη με αντικολλητικές επιστρώσεις και συμπλήρωνε το χαρτζιλίκι του δουλεύοντας πού και πού στη γραμμή παραγωγής. Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή του, εμφάνισε καρκίνο στους όρχεις. Είναι αδύνατο να προσδιοριστεί αν συγκεκριμένοι χημικοί ρύποι ευθύνονται για την εκδήλωση συγκεκριμένου κρούσματος- όταν όμως το δείγμα μεγαλώνει, η σύνδεση γίνεται όλο και πιο εμφανής.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Πολυάριθμες επιδημιολογικές μελέτες έχουν συνδέσει τις υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιομένες χημικές ενώσεις (PFAS) στις οποίες εκτέθηκε ο Ανδρέας με καρκίνους, ορμονικές διαταραχές, αναπαραγωγικά προβλήματα και δεκάδες άλλες ασθένειες. Οι ουσίες αυτές έχουν κάτι το μαγικό – βασίζονται σε έναν από τους πιο ισχυρούς δεσμούς της οργανικής χημείας, τον δεσμό του άνθρακα με το φθόριο. Η πιο πολύτιμη ιδιότητά του, η σταθερότητά του, είναι ταυτόχρονα και η πιο προβληματική, καθώς οι χημικές ενώσεις που βασίζονται σε αυτόν δεν αποδομούνται και παραμένουν στο περιβάλλον αιωνίως.Επί δεκαετίες, τα PFAS χρησιμοποιούνται σε αμέτρητες εφαρμογές, από την αδιαβροχοποίηση υφασμάτων ως την παρασκευή πυροσβεστικών αφρών και τις συσκευασίες τροφίμων ενώ δεν πρόκειται για μία ουσία αλλά για χιλιάδες. Μόλις πριν λίγες εβδομάδες, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών (ECHA) άρχισε να εξετάζει πρόταση πλήρους απαγόρευσής τους.
Λίγα λόγια για το χάρτη
Στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 2.100 εστίες επιβεβαιωμένης σοβαρής ρύπανσης με PFAS (hotspots), όπως διαπίστωσε πολύμηνη διασυνοριακή δημοσιογραφική έρευνα της γαλλικής εφημερίδας Le Monde και άλλων ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης, στην οποία συμμετέχει το Reporters United. Η έρευνα Forever Pollution Project (στα ελληνικά: Αιώνια Ρύπανση) συγκέντρωσε για πρώτη φορά σ’ έναν χάρτη όλες τις μελέτες επιστημονικών φορέων και κρατικών υπηρεσιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο – και ανακάλυψε τα ελληνικά hotspots.
Ένα απ’ αυτά: ο ποταμός Ασωπός.
Το 2017 η Περιφέρεια Αττικής ανέθεσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τη διενέργεια μελέτης για την παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων στον Ασωπό. Το 2020 η μελέτη παραδόθηκε από τον καθηγητή Αναλυτικής Χημείας Νίκο Θωμαΐδη στην Περιφέρεια Αττικής. Παρέμεινε όμως μέχρι και σήμερα, δυόμιση χρόνια μετά, κλειδωμένη στα συρτάρια της Περιφέρειας, παρά τα αιτήματα της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ωρωπού και το εύλογο δημόσιο συμφέρον. Το επίσημο αίτημα του Reporters United για χορήγηση της έρευνας προωθήθηκε στο γραφείο του Περιφερειάρχη και εκεί χάθηκαν τα ίχνη του. Παρόλα αυτά, το Reporters United απέκτησε πρόσβαση στην έκθεση και την παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό. (Η σύνοψη της έκθεσης είναι διαθέσιμη εδώ ενώ το πλήρες κείμενο εδώ.) Τα νέα δεν είναι ευχάριστα.
Μια ένδειξη για την προέλευση της ρύπανσης: στον Ασωπό τα επίπεδα PFAS μειώνονται τις Κυριακές, όταν τα εργοστάσια των Οινοφύτων είναι κλειστά.
Η ρύπανση τους θερινούς μήνες από PFAS στα επιφανειακά ύδατα του Ασωπού φθάνει τα 321 ng/L (νανογραμμάρια ανά λίτρο) και μάλιστα όχι ως υψηλότερη τιμή αλλά ως μέση συνολική συγκέντρωση οκτώ ουσιών PFAS σε δείγματα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια μίας εβδομάδας. Η συγκέντρωση αυτή υπερβαίνει τρεις φορές το όριο με βάση το οποίο οι επιστημονικοί σύμβουλοι του Forever Pollution Project κατατάσσουν μια περιοχή ως hotspot.
Μια ένδειξη για την προέλευση της ρύπανσης: στον Ασωπό τα επίπεδα PFAS μειώνονται τις Κυριακές, όταν τα εργοστάσια των Οινοφύτων είναι κλειστά.
«H περιοδικότητα των υπερφθοριωμένων ενώσεων στο σημείο δειγματοληψίας R2 [σ.σ.αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στη βιομηχανική περιοχή] υποδεικνύει κύκλους βιομηχανικής δραστηριότητας/ρίψεις» αναφέρει η έκθεση. 
Απόσπασμα από την έκθεση του ΕΚΠΑ την οποία παρήγγειλε η Περιφέρεια Αττικής αλλά κράτησε κλειδωμένη στα συρτάρια της επί 2,5 χρόνια.
Απόσπασμα από την έκθεση του ΕΚΠΑ την οποία παρήγγειλε η Περιφέρεια Αττικής αλλά κράτησε κλειδωμένη στα συρτάρια της επί 2,5 χρόνια.Οι υπερφθοριωμένες ουσίες έχουν ρυπάνει και τα ιζήματα του ποταμού αλλά και τα υπόγεια ύδατα της περιοχής, με συγκεντρώσεις που επίσης χαρακτηρίζονται ως hotspot (180 ng/L).
Όπως είναι σαφές από την τεχνική έκθεση, στον Ασωπό αφθονούν υπερφθοριωμένες ενώσεις που κανονικά δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται πλέον- τα οξέα PFOS και PFOA, που βρίσκονται υπό κατάργηση με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τους έμμονους οργανικούς ρύπους ήδη από το 2006. Μια άλλη υπερφθοριωμένη ένωση, η PFHxA έχει την «τιμή» να εμφανίζεται παντού – όχι μόνο στα επιφανειακά ύδατα του ποταμού, στα ιζήματα και στον υπόγειο υδροφορέα, αλλά και σε μία από τις πηγές πόσιμου νερού της περιοχής, όπου η συγκέντρωση μετρήθηκε στα 44,9 ng/L.
Κάπου εδώ ξεκινάει η συζήτηση για το ποια επίπεδα υπερφθοριωμένων ουσιών είναι ασφαλή στο πόσιμο νερό. Σύμφωνα με τα ισχύοντα σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οτιδήποτε κάτω από 100 ng/L είναι ασφαλές. Όμως τα τελευταία χρόνια τα ασφαλή επίπεδα χαμηλώνουν διαρκώς, όσο έρχεται στο φως νέα γνώση. Στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναθεώρηση της Οδηγίας για τα Νερά, το ανώτατο όριο στο πόσιμο νερό και στα υπόγεια ύδατα πέφτει στα 4,4 ng/L. Στη Δανία τα ασφαλή επίπεδα ορίζονται ήδη στα 2 ng/L. Τον Ιούνιο του 2022, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ανακοίνωσε συνιστώμενα όρια για το πόσιμο νερό μόλις 0,004 ng/L για το PFOA και 0,02 ng/L για το PFOS – τιμές 1.000 φορές χαμηλότερες από τα προηγούμενα συνιστώμενα όρια του 2016. Το νέο όριο για το PFOA είναι 125.000 φορές χαμηλότερο από την οριακή τιμή της ΕΕ για τη συνολική ποσότητα PFAS σε ένα δείγμα. (Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ανώτερο όριο, συνεπώς ισχύει το ευρωπαϊκό.)
«Επιβεβαιωμένες» και «πιθανολογούμενες» εστίες ρύπανσης
Οι ΗΠΑ είναι η χώρα στην οποία ανακαλύφθηκαν τα PFAS και η χώρα στην οποία τέθηκαν πρώτα σε ευρεία βιομηχανική χρήση, έχει άρα και την μεγαλύτερη εμπειρία ως προς την ανεπανόρθωτη περιβαλλοντική βλάβη που προκαλούν. Η μεθοδολογία που εφάρμοσε το Forever Pollution Project για τον προσδιορισμό των hotspots και των πιθανών εστιών ρύπανσης στην Ευρώπη αναπτύχθηκε από ομάδα Αμερικανών επιστημόνων, οι οποίοι πέρυσι κατήρτισαν αντίστοιχο χάρτη για τις ΗΠΑ.
Ένα θλιβερό παράδοξο είναι ότι οι συγκεντρώσεις ορισμένων PFAS είναι συχνά υψηλότερες μετά τη βιολογική επεξεργασία των υγρών αποβλήτων παρά πριν από αυτή.
Με βάση τη μεθοδολογία αυτή, πέρα από την κατηγορία των επιβεβαιωμένων εστιών ρύπανσης, υπάρχουν και οι πιθανολογούμενες («presumptive») εστίες, στις οποίες τεκμαίρεται ότι υπάρχουν PFAS, εκτός αν το διαψεύδουν υψηλής ποιότητας επιστημονικά δεδομένα. Σε αυτές περιλαμβάνεται το έδαφος και οι υδάτινοι πόροι γύρω από 31 κατηγορίες βιομηχανικών εγκαταστάσεων (βλ. πίνακα). Επίσης, τα αεροδρόμια και οι στρατιωτικές βάσεις και τα διυλιστήρια, εξαιτίας της χρήσης πυροσβεστικού αφρού για την κατάσβεση καυσίμων (AFFF), ο οποίος περιέχει υπερφθοριωμένες ενώσεις. Και τέλος οι βιολογικοί καθαρισμοί και οι χωματερές, καθώς τα απορρίμματα περιέχουν κι αυτά PFAS.
Ποιοι βιομηχανικοί κλάδοι χρησιμοποιούν συνήθως PFAS
Οι βιολογικοί καθαρισμοί (πιο σωστά Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων, ΜΕΛ) και οι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) επιβεβαιώνονται ως σημαντικές πηγές ρύπανσης και με βάση τα ελληνικά στοιχεία. Ιδίως στα στραγγίσματα των ΧΥΤΑ η ρύπανση είναι τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από τα υπόλοιπα σημεία και μετριέται σε μικρογραμμάρια ανά λίτρο (μg/L), όπως διαπιστώνει μελέτη που έγινε σε σειρά ΧΥΤΑ της Βόρειας Ελλάδας από ομάδα με επικεφαλής τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου Νάσο Στασινάκη. Ως προς τις ΜΕΛ, ένα θλιβερό παράδοξο είναι ότι οι συγκεντρώσεις ορισμένων PFAS είναι συχνά υψηλότερες μετά τη βιολογική επεξεργασία των υγρών αποβλήτων παρά πριν από αυτή.
«Οι Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων δεν έχουν σχεδιαστεί για να απομακρύνουν PFAS από τα λύματα. Οι συγκεκριμένες ουσίες είναι πολύ ανθεκτικές στη βιολογική επεξεργασία και ως εκ τούτου καταλήγουν στην επεξεργασμένη εκροή των ΜΕΛ και στη λυματολάσπη. Επιπλέον, τα ιδιαίτερα επίμονα υπερφθοροαλκυλικά οξέα, όπως το PFOS και το PFOA, φαίνεται να παράγονται κατά τη βιολογική επεξεργασία λυμάτων μέσα στη ΜΕΛ εξαιτίας της βιοαποδόμησης πρόδρομων ενώσεων» λέει ο κ. Στασινάκης, συντάκτης μελέτης για τα PFAS στις ΜΕΛ της Ψυττάλειας και της Μυτιλήνης.
Δημόσιο και βιομηχανία αρνούνται να απαντήσουν στο R•U
Το γαλλικό υπουργείο Περιβάλλοντος απάντησε στα ερωτήματα του Forever Pollution Project ανακοινώνοντας ότι θα διερευνήσει την παρουσία PFAS σε 4.000 σημεία ανά τη γαλλική επικράτεια, όπως σε εγκαταστάσεις βαφών, εκτυπώσεων, αδιαβροχοποίησης υφασμάτων, χαρτοπολτού, παραγωγής και χρήσης Teflon, παραγωγής και χρήσης πυροσβεστικών αφρών, διαχείρισης απορριμμάτων και παρασκευής χημικών. Πρόκειται ουσιαστικά για τις ίδιες κατηγορίες που η μεθοδολογία των επιστημόνων του Forever Project κατέταξε στις πιθανολογούμενες εστίες, με το σκεπτικό ότι αυτές χρειάζεται να ελεγχθούν κατά προτεραιότητα. «Την τελευταία εικοσαετία δεν χρησιμοποιείται πλέον πυροσβεστικός αφρός που περιέχει PFAS για την εκπαίδευση πυροσβεστών» σημείωσε επιπλέον το γαλλικό υπουργείο Περιβάλλοντος.
Υπάρχει περίπτωση να ισχύσει κάτι ανάλογο στην Ελλάδα; Απευθύναμε ερωτήματα σχετικά με τη χρήση PFAS στους πιθανολογούμενους βιομηχανικούς χρήστες που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια: Μεταξύ άλλων, στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και τη Fraport για τα αεροδρόμια, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας για τις στρατιωτικές βάσεις, στις εταιρείες Motor Oil και ΕΛΠΕ για τα διυλιστήρια, στην εταιρεία Ηλέκτωρ για τους βιολογικούς καθαρισμούς και στις βιομηχανίες ElvalHalcor και ΛΑΡΚΟ. Μέχρι αυτή τη στιγμή, κανείς δημόσιος φορέας και καμία ιδιωτική εταιρεία δεν έχουν απαντήσει. Θα δημοσιεύσουμε τις απαντήσεις τους όταν τις λάβουμε.
Από την πλευρά της ελληνικής πολιτείας οι μετρήσεις ποιότητας των υδάτων που γίνονται από το Γενικό Χημείο του Κράτους και παραδίδονται στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων του Υπουργείου Ενέργειας δεν δημοσιεύονται. Ούτε από την πλευρά της βιομηχανίας υπάρχουν στοιχεία για ρύπανση από PFAS. Ακόμη και οι μεγαλύτερες βιομηχανίες, που είναι υποχρεωμένες από την ΕΕ να συλλέγουν και να διαβιβάζουν στοιχεία για την ρύπανση που προξενούν οι δραστηριότητές τους, δεν υποχρεούνται να δίνουν στοιχεία για τα PFAS, καθώς τα PFAS δεν υπάγονται στην ισχύουσα ευρωπαϊκή Οδηγία για τους βιομηχανικούς ρύπους.
«Λόγω των ιδιαίτερων ιδιοτήτων που τις χαρακτηρίζουν, οι ουσίες είναι συστατικό προϊόντων διαφόρων κατηγοριών: ηλεκτρονικών, ιατροτεχνολογικών, χαλιών, πυροσβεστικών αφρών, υφασμάτων», λέει στο Reporters United o γενικός διευθυντής της Ελληνικής Ένωσης Χημικών Βιομηχανιών Πάνος Σκαρλάτος, προσθέτοντας ότι «τα προϊόντα στο τέλος του κύκλου ζωής τους σε κάποιο βαθμό μπορεί να περιέχουν PFAS. Αποτελεί αντικείμενο των νομοθετικών πρωτοβουλιών για την κυκλική οικονομία κατά πόσο και με ποιες προϋποθέσεις τα προϊόντα θα ανακυκλώνονται στο μέλλον».
Οι ασθένειες που προξενούνται από την υψηλές συγκεντρώσεις PFAS εκτιμάται ότι κοστίζουν στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας από 52 έως 84 δισ. ευρώ ετησίως.
Από τις συνεχείς επιστολές χημικών βιομηχανιών (ενδεικτικά εδώ και εδώ) προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις οποίες απέκτησε πρόσβαση το Forever Pollution Project μετά από αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων (FOIA), φαίνεται ότι η βιομηχανία προσπαθεί να αποφύγει την πλήρη απαγόρευση των PFAS. Η βιομηχανία σημειώνει ότι δεν ανήκουν όλα στην ίδια κατηγορία, ότι κάποια είναι πιο τοξικά και κάποια (τα φθοροπολυμερή) πιο αδρανή άρα – λέει η βιομηχανία – λιγότερα επικίνδυνα.
17.000 επιβεβαιωμένες εστίες ρύπανσης στην Ευρώπη
Δυστυχώς όμως, πρόσφατες εργασίες δείχνουν ότι και τα φθοροπολυμερή προκαλούν ανησυχία για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Και τρόποι απορρύπανσης είτε δεν υπάρχουν είτε ενέχουν κόστος που υπολογίζεται σε δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε όλη την Ευρώπη.
Παράλληλα, οι ασθένειες που προξενούνται από την υψηλές συγκεντρώσεις PFAS εκτιμάται ότι κοστίζουν στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας από 52 έως 84 δισ. ευρώ ετησίως. Το κόστος για τα συστήματα υγείας μπορεί μόνο να αυξηθεί, γιατί οι υπερφθοριωμένες ουσίες συσσωρεύονται όλο και περισσότερο στο περιβάλλον το νερό και την τροφική αλυσίδα. Πριν λίγους μήνες προξένησε παγκόσμιο σοκ έρευνα που ανίχνευσε PFAS στο νερό της βροχής στο Θιβέτ και στο χιόνι που πέφτει στην Ανταρκτική. Όταν απελευθερώνονται στο περιβάλλον εκατομμύρια τόνοι ουσιών που όχι μόνο δεν αποδομούνται αλλά μετακινούνται και συσσωρεύονται, είναι εύλογο ότι κάποια στιγμή θα ανιχνεύονται παντού.
«Ποιος πρέπει να θεωρηθεί υπεύθυνος γι’ αυτή την τόσο εκτεταμένη ρύπανση;» ρώτησαν οι δημοσιογράφοι του Forever Pollution Project τον Φιλιπ Γκρανζέν, καθηγητή περιβαλλοντικής υγείας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, που καταπιάνεται δεκαετίες με τις υπερφθοριωμένες ενώσεις. «Αυτό είναι ένα ερώτημα για τους νομικούς», απάντησε ο Γκρανζέν. «Πάντως, επί δεκαετίες, περίπου ως το 2000, κάποιοι παραγωγοί κρατούσαν μυστικά όσα ήξεραν για την τοξικότητα των PFAS και την διασπορά τους στο περιβάλλον. Τώρα, η 3Μ (από τους πρώτους και μεγαλύτερους παραγωγούς PFAS) αποφάσισε να σταματήσει την παραγωγή το 2025», προσέθεσε.
Παραγωγοί PFAS στην Ευρώπη
Στην Ευρώπη, πέρα από τα 2.100 hotspots, ο χάρτης του Forever Pollution Project προσδιόρισε άλλες 17.000 επιβεβαιωμένες εστίες «απλής» ρύπανσης (σε επίπεδα κάτω από 100 ng/L) καθώς και 21.500 πιθανολογούμενες εστίες, των οποίων το ρυπαντικό φορτίο, αν υπάρχει, μένει να διαπιστωθεί. Η περιοχή όπου ζούσε ο Ανδρέας ως φοιτητής περιλαμβάνεται στα hotspots αλλά δεν είναι καν η χειρότερη της χώρας στην οποία σπούδασε, υπάρχουν δεκάδες άλλες με υψηλότερο φορτίο. Ακόμη και σε εξόφθαλμες περιπτώσεις όπως αυτή, είναι τελείως άλλο πράγμα να εντοπίζονται εστίες ρύπανσης και τελείως διαφορετικό να προσδιοριστεί υπεράνω πάσης αμφιβολίας η σύνδεση της ρύπανσης αυτής με συγκεκριμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Για να συμβεί κάτι τέτοιο απαιτείται η συνεργασία των βιομηχανιών και η παρέμβαση δημόσιων αρχών αποφασισμένων να μάθουν τι συμβαίνει. Αν οι αρχές δεν έχουν την διάθεση ή τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο, το λιγότερο που μπορούν να κάνουν είναι να παρακολουθούν συστηματικά τη ρύπανση και να ενημερώνουν τους πολίτες για τα αποτελέσματα των μετρήσεων.
Το Forever Pollution Project (στα ελληνικά: Αιώνια Ρύπανση) αναπτύχθηκε αρχικά από τις εφημερίδες Le Monde (Γαλλία) Süddeutsche Zeitung (Γερμανία), τους γερμανικούς τηλεοπτικούς σταθμούς NDR και WDR, τα RADAR Magazine και Le Scienze (Ιταλία), το Investigative Desk και την εφημερίδα NRC (Ολλανδία) με την οικονομική υποστήριξη του Journalismfund.eu και του Investigative Journalism for Europe (IJ4EU). Περαιτέρω έρευνα και δημοσίευση στα μέσα Knack (Βέλγιο), Denik Referendum (Τσεχία), Politiken (Δανία), YLE (Φινλανδία), Reporters United (Ελλάδα), Latvijas Radio (Λετονία), Datadista (Ισπανία), SRF (Ελβετία), Watershed Investigations και The Guardian (Ηνωμένο Βασίλειο) υπό τον συντονισμό του Arena for Journalism in Europe για τη διασυνοριακή συνεργασία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου