Μερικές σκέψεις γύρω απ’ το Συνέδριο για τη Ρώσικη Επανάσταση

Μερικές σκέψεις γύρω απ’ το Συνέδριο για τη Ρώσικη Επανάσταση

Τάκης Ιωάννου, 23-4-2019

Το κείμενο αυτό είναι στηριγμένο σ’ ένα αντίστοιχο της Νατάσας, της συντρόφισσάς μου με την οποία μοιραζόμαστε τη ζωή μας (και τους προβληματισμούς μας) από την εποχή του ‘Ρήγα Φεραίου’, που γράφτηκε στα πλαίσια της συλλογικότητας που μετέχουμε στο Χαλάνδρι)

Αν και η διαδικτυακή συζήτηση κατά τη γνώμη μου δεν συνιστά ανθρώπινη επικοινωνία, γι’ αυτό εξάλλου γενικά την αποφεύγω, είναι γεγονός ότι η δυσκολία εύρεσης χρόνου για συλλογικές συζητήσεις, σε οδηγεί πολλές φορές σ’ αυτή τη λύση. Παράλληλα βέβαια και ο παράγοντας ‘κόστος’ μας έχει αποστερήσει από τη δυνατότητα έκδοσης ενός εντύπου, οπότε ο μόνος τρόπος που μένει να ακουστούν οποιεσδήποτε απόψεις είναι το διαδίκτυο και καλό είναι να ακούγονται οι απόψεις, όσο διαφορετικές κι αν είναι.

Εν προκειμένω, καταθέτω κάποιες σκέψεις για το πρόσφατο (12-14.4.2019) Συνέδριο για τη Ρώσικη Επανάσταση, που έγινε στη Νομική.

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να πω, ότι εάν παρακολουθούσα αυτό το ίδιο συνέδριο πριν 10-15 χρόνια, θα είχα διαφορετικές σε μεγάλο βαθμό απόψεις. Το ότι δεν τις έχω σήμερα, είναι προϊόν μιας πολύ μακράς και επώδυνης διαδικασίας που ξεκινάει στην πραγματικότητα από πολύ παλιότερα, από τότε που αρχίζουν να αμφισβητούνται ορισμένες πτυχές του εγχειρήματος, πρώτα μέσα στα κομμουνιστικά κόμματα της δυτικής Ευρώπης και μετά (;) στην ΕΣΣΔ για να πάρει αυτό στην πορεία πιο συγκεκριμένη μορφή, ως ‘αντισταλινισμός’, ‘ευρωκομμουνισμός’ κλπ. Ξεκινώ λοιπόν κι εγώ ως αντισταλινικός, και παρ’ όλα αυτά μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να παραδεχτώ, εν έτει 1977, ότι και οι ‘αντισταλινικοί’ χρησιμοποιούν τα ίδια ακριβώς μοντέλα οργανωτικού ελέγχου των απόψεων, με αποφάσεις από τα πάνω και -όταν οι διαφωνίες είναι σοβαρές- με μαζικότατες διαγραφές, ακόμα και σωματικές βιαιότητες, ή τέλος με την προσφορά ‘καρέκλας’ για να εξαγοράσουν συνειδήσεις. Αναφέρομαι φυσικά στο -τότε- ‘ΚΚΕεσωτ.’ και το ‘Ρήγα Φεραίο’. Στην πραγματικότητα, οι διαφωνούντες με την ‘κεντρική επιτροπή’, εξωθούνται να λειτουργήσουν μέσω ‘φράξιας’, η οποία στη συνέχεια δαιμονοποιείται, για να νομιμοποιήσει τις επόμενες ‘δημοκρατικές’ μορφές χειραγώγησης, και οδηγεί στη ‘Β’ Πανελλαδική’. Έτσι λοιπόν συνειδητοποιώ, ότι κάτι πρέπει να είναι λάθος, στο ίδιο το μοντέλο λειτουργίας των κομμουνιστικών κομμάτων, το μοντέλο του ‘δημοκρατικού συγκεντρωτισμού’ και ότι κανένας συγκεντρωτισμός δεν μπορεί να είναι δημοκρατικός. Παρ’ ό,τι επιτρεπόταν (όπως υποτίθεται ότι συνέβαινε και παλιότερα), τα όργανα ‘διοίκησης’ των οργανώσεων βάσης να εκλέγονται και όχι να ‘κοπτάρονται’, να τοποθετούνται δηλαδή από την ηγεσία (τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό), στην πρώτη διαφωνία που είχε κάποια πολιτική σημασία, η ‘δημοκρατία’, πεταγόταν στο καλάθι των αχρήστων. Άρα για μένα, σταδιακά, ο λεγόμενος ‘δημοκρατικός συγκεντρωτισμός’, έμπαινε σε αμφισβήτηση, μήπως τελικά δεν ήταν παρά μόνο μια απόλυτα ιεραρχική, γραφειοκρατική και αυταρχικού τύπου μορφή οργάνωσης και επομένως απαράδεκτη.

Έτσι αρχίζω να συμμετέχω σε αυτόνομα σχήματα, αρχικά με τη ‘Συσπείρωση Αριστερών Μηχανικών’, από το μακρινό ’84, στα πλαίσια της πολύμηνης απεργίας των μηχανικών του δημοσίου, της ΕΜΔΥΔΑΣ. Σχήματα που συνιστούν τη σημαντική παρακαταθήκη που άφησε η ‘Β’ Πανελλαδική’ (και όχι μόνο βέβαια) τόσο στο φοιτητικό χώρο (ΕΑΑΚ), όσο και στον εργασιακό (‘Συσπείρωση Αριστερών Μηχανικών’, αυτόνομες κινήσεις εκπαιδευτικών κ.ά.) ή στο χώρο της πόλης (κινήσεις όπως η ‘Αυτόνομη Αριστερή Συσπείρωση Χαλανδρίου’ από το ’94, στην οποία και συμμετείχα). Τα σχήματα αυτά λειτουργούν, όχι σαν συντονιστικό οργανώσεων (όπως γίνεται αργότερα και σιγά σιγά παγιώνεται τα τελευταία χρόνια), αλλά με μια πολύ γόνιμη λογική αποδοχής των διαφορετικών απόψεων, δυνατότητα έκφρασής τους (και προς τα έξω), εναλλαγής στις όποιες ‘θέσεις’ κλπ.

Ποιος είναι όμως αλήθεια ο με πάθος εισηγητής του ‘δημοκρατικού συγκεντρωτισμού’ για τη λειτουργία του τότε σοσιαλδημοκρατικού και μετέπειτα κομμουνιστικού κόμματος; Ο Λένιν (ας ανατρέξουμε στο ‘Τι να κάνουμε’ γραμμένο το 1901-1902). Εγώ ωστόσο αργώ να αμφισβητήσω τον Λένιν (κι αυτό γίνεται με πολλά ερωτηματικά και εισπράττοντας και την κατηγορία ότι για τα αντιλενινιστικά μου σύνδρομα, φταίει η μικροαστική και συντηρητική οικογένειακή καταγωγή μου!).

Μου πήρε πολλά χρόνια να συνειδητοποιήσω ότι ο εισηγητής του ‘δημοκρατικού συγκεντρωτισμού’ τον οποίο καταδίκαζα ως μορφή λειτουργίας, δεν μπορεί να είναι άμοιρος ευθυνών για τη γέννησή του, ούτε καθαγιασμένη η κάθε του άποψη, παρόλο που η εξαιρετική διαύγεια της Ρόζας Λούξεμπουργκ το είχε δει ήδη από το 1918, και το βιβλίο της για τη ‘Ρώσικη Επανάσταση’ κυκλοφορούσε. Μου πήρε πιο πολλά να αμφισβητήσω το δόγμα του ‘μαρξισμού-λενινισμού’ ή ακόμα και του σκέτου ‘μαρξισμού’, που είναι έργο κάποιων επιγόνων (όπως και ο κάθε ‘-ισμός’ εξάλλου) για να δικαιολογήσουν την αυθεντία τους και κάθε λανθασμένη επιλογή τους.

Κι ακόμα περισσότερα χρόνια να καταλήξω στο ότι ούτε ο Μαρξ πρέπει να γίνεται άκριτα αποδεκτός (κάτι που στην πορεία διαπίστωσα ότι ίσχυε καταρχήν για τον ίδιο τον Μαρξ, που συνεχώς αμφισβητούσε και αναθεωρούσε τον εαυτό του). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθώ να θεωρώ τον Μαρξ μεγάλο διανοητή. Το έργο του εξακολουθεί να έχει τεράστια αξία για τον σύγχρονό μας κόσμο, 150 (!) χρόνια μετά τη συγγραφή του. Ακόμα, έχει τη φοβερή και σπάνια ικανότητα, να διατυπώνει, τις επιστημονικές του σκέψεις, μ’ ένα λόγο λυρικό, ποιητικό, που πάλλεται από συναισθήματα και σε συνεπαίρνει. Σημαίνει ωστόσο, ότι τμήματα του έργου του πρέπει να επανεξεταστούν με κριτική ματιά, όπως ο τεράστιος θαυμασμός της εκβιομηχάνισης (που διαπερνά όλο του το έργο) και η αδυναμία του να δει κάποιες πλευρές της, που είναι πολλαπλά προβληματικές. Ή η θεώρηση του ‘λούμπεν’ προλεταριάτου απόλυτα απαξιωτικά και με τρόπο που το πετάει έξω από κάθε κοινωνική-κινηματική διαδικασία. Και σήμερα που αυτό έχει διογκωθεί υπέρμετρα, και αντιπροσωπεύει αυτούς που υφίστανται την πιο ανελέητη και άγρια πλευρά του καπιταλισμού, που είναι ‘της γης οι κολασμένοι’; Δεν θα προβληματιστούμε για το αν οι άνεργοι μπορούν να συγκροτήσουν κίνημα και πώς;

Οφείλω να ομολογήσω ότι στη διαδικασία αυτή της κριτικής επανεξέτασης πολλών στερεοτύπων του ‘κομμουνιστικού’ παρελθόντος μου, υπήρξε ανεκτίμητη και καταλυτική η διαρκής και γόνιμη συζήτηση και αναζήτηση με τα παιδιά μου Αλέξη και Καλλιρρόη και με τη Νατάσα.

Γιατί μου πήρε τόσα χρόνια αυτή η πορεία; Πιστεύω γιατί κι εγώ, όπως όλοι οι άνθρωποι, μετά από μια μακρά πορεία πολλών αιώνων, που διδαχτήκαμε να το κάνουμε, έχουμε ανάγκη να κρατηθούμε από την ‘πίστη’ σε κάποιες αλήθειες, που προσφέρουν ανακούφιση και -κυρίως- ελπίδα. Άλλοι το κάνουν με τη θρησκεία και την πίστη για μετά θάνατον ζωή και τον εκεί παράδεισο. Εμείς, με την πίστη στον μαρξισμό-λενινισμό, που προσφέρει ένα έτοιμο όραμα μιας άλλης, καλύτερης κοινωνίας (και τον επίγειο παράδεισο) και έναν έτοιμο δρόμο για να την προσεγγίσουμε.

Ωστόσο, έχοντας δείγματα της πορείας στην οποία οδηγούσε το μοντέλο αυτό από πολύ παλιά, πολύ πριν την κατάρρευση του ’89, και την ακόμα πιο επώδυνη μετεξέλιξη της Κίνας προς έναν ακραίο καπιταλισμό με συνθήκες δουλείας για τους εργαζόμενους (εξέλιξη που ήδη από το τέλος και την ήττα της ‘πολιτιστικής επανάστασης’ είχε δει ο Μπετελέμ), θα έπρεπε να είμαστε επιφυλακτικοί σε κάθε είδους έτοιμα οράματα και έτοιμους δρόμους, χωρίς να εξαιρώ φυσικά από την επιφύλαξη αυτή και τον ίδιο τον αναρχισμό.

Με βάση αυτούς τους προβληματισμούς, λίγα λόγια για το πώς είδα εγώ σήμερα, το Συνέδριο. Στο Συνέδριο αυτό, κατ’ αρχήν δόθηκε για πρώτη φορά ένα αμέτρητο πλήθος πληροφοριών, για τις οποίες το ελληνικό κοινό είχε απόλυτη άγνοια (εξ αιτίας της συσκότισης που προερχόταν αρχικά από την ίδια την ΕΣΣΔ - όμως και μετά το ’90, τουλάχιστον από όσο γνωρίζω εγώ, δεν είχε γίνει και καμία προσπάθεια να προσεγγιστούν από κάποια από τις αριστερές οργανώσεις). Διερευνήθηκαν π.χ. οι σχέσεις με τον αγροτικό χώρο, και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν, η στάση που κράτησαν σε διάφορα ζητήματα οι οργανώσεις και οι πολιτικές ομάδες που συμμετείχαν στην επανάσταση (μενσεβίκοι, εσέροι, αναρχικές ομάδες κ.ά.). Υπήρχαν πλήθος ξένες συμμετοχές, κυρίως από Ρώσους μελετητές, και ακούστηκαν πλήθος απόψεων, όλων των ειδών, και άρα υπήρχε μία πολύ σφαιρική προσέγγιση της Ρώσικης Επανάστασης. Απόψεις μαρξιστικές-λενινιστικές, τροτσκιστικές, αναρχικές, αλλά και συντηρητικές. Η μόνη άποψη που δεν ακούστηκε φυσικά ήταν του σημερινού ΚΚΕ, που αρνείται πεισματικά να δει κριτικά οτιδήποτε. Αλλά νομίζω ότι μια τέτοιου είδους συμμετοχή, ακόμα και στην φανταστική περίπτωση που θα την δεχόταν το ίδιο το ΚΚΕ, θα κατέστρεφε όλη την προσπάθεια. Ακόμα, προσεγγίστηκαν για πρώτη φορά τα αναπάντητα διλήμματα που έθεσε η Οκτωβριανή Επανάσταση, αλλά και η κατάρρευση στη συνέχεια του λεγόμενου ‘υπαρκτού’, σε σχέση με το πόση έλλειψη κεντρικής εξουσίας και κεντρικών οργάνων λήψης αποφάσεων μπορεί να υπάρχει, όχι μόνον όσον αφορά τη νίκη μιας επαναστατικής διαδικασίας (βλ. την ήττα της Ισπανικής Επανάστασης), αλλά και όσον αφορά τη μελλοντική οργάνωση της κοινωνίας. Ο Καστοριάδης έθεσε ίσως για πρώτη φορά το θέμα της αυτοθέσμισης, αλλά οι διάφορες αναρχικές ομάδες δεν το πήγαν και πολύ μακριά, όπως αναλύθηκε και από κάποιους ομιλητές του εν λόγω συνεδρίου, που αναρωτήθηκαν επίσης για την ανάγκη ύπαρξης συντονισμού και τη μορφή που μπορεί αυτός να πάρει, χωρίς να οδηγήσει σε όργανα παντοδύναμης κρατικής εξουσίας, και σε λαούς που σύρονται στην απάθεια και την έλλειψη συμμετοχής στα κοινά, βρίσκοντας (σαν μόνη παρηγοριά) τη θρησκεία. Τέλος, θα πρέπει να πω, ότι οι συμμετοχές, εκτός από μερικούς γνωστούς και μη εξαιρετέους της παλιότερης γενιάς, συμπεριελάμβαναν πλήθος νέων και ιδιαίτερα ενδιαφερόντων μελετητών. Ας σημειώσω ότι σε οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια, σπάνια βλέπω τη συμμετοχή ανθρώπων της νεότερης γενιάς.

Όλα αυτά, έγιναν κατορθωτά αυστηρά μέσα σ’ ένα τριήμερο, ενώ το Συνέδριο αυτό ήταν έκτασης που δικαιολογούσε 10ήμερο, και με ελάχιστα χρήματα (κάτι που φυσικά ευθύνεται για την τόση πυκνότητα των εισηγήσεων και τον περιορισμένο χρόνο για συζήτηση). Η βοήθεια που υπήρξε ήταν κυρίως βοήθεια σε έργο (βιντεοσκόπηση, ηχητικά, μεταφράσεις) και ελάχιστα σε χρήμα. Τα όποια προβλήματα (π.χ. στις μεταφράσεις) πρέπει να αποδοθούν εκεί και όχι σε θέμα κακής οργάνωσης. Τα απόλυτα συγχαρητήριά μου λοιπόν στην οργανωτική επιτροπή. Μακάρι να γινόντουσαν και άλλες τέτοιου είδους προσπάθειες.

Και μια τελευταία παρατήρηση. Οι περισσότεροι σύντροφοι από τις οργανώσεις του ‘χώρου’ μας (με τους οποίους είμαστε πάντα μαζί στις όποιες κινητοποιήσεις, γιορτές, φεστιβάλ κλπ), έλαμψαν δια της απουσίας τους. Αλήθεια, δεν τους ενδιαφέρει το θέμα; Ή απλώς ξύνει πληγές, και μάλιστα από κάποιους που τοποθετούνται στην πλευρά της αυτονομίας; Ελπίζω και εύχομαι να εκδοθούν τα πρακτικά του Συνεδρίου. Θα μας ήταν πολύτιμο κάτι τέτοιο. Εάν θέλουμε να συνεχίσουμε να οραματιζόμαστε, πρέπει να ανιχνεύσουμε τα αίτια της τεράστιας ήττας και να το κάνουμε σύντομα.