του συναδέλφου Γεράσιμου Σκλαβούνου
Τρείς εφιάλτες κατατρύχουν την ανθρωπότητα σήμερα,όλοι απότοκα του καπιταλισμού : η οικονομική κρίση, η οικολογική κρίση και ο κίνδυνος πυρηνικού ολοκαυτόματος. Η επιτυχία της τάξης των καπιταλιστών έγκειται στο ότι κατάφερε με την συνέχιση και την απειλή συνέχισης της πρώτης,να σκεπάσει με ένα πέπλο σιωπής τη συζήτηση και την δράση γιά την αντιμετώπιση των δύο άλλων,ου μην και της πρώτης.Το αντιπολεμικό και το κίνημα γιά τον πυρηνικό αφοπλισμό ,καθώς και το οικολογικό κίνημα ,έχουν ατονήσει,ιδιαίτερα στη χώρα μας.Η οποία σαν πειραματόζωο, πλήττεται με σαδιστική μανία από τους τηλεδιαχειριστές της κρίσης,της κοινωνικής εξαθλίωση και της σε εξέλιξη γενοκτονίας.
Τα αυτοαποκαλούμενα οικολογικά κόμματα,ενίοτε με τον light τίτλο των Πρασίνων, έχουν ενσωματωθεί πανευρωπαϊκά στην καπιταλιστική διαχείριση, αναλώνονται στον κυβερνητισμό και τις μικρόεπιδιορθώςεις,και αποτελούν στην ουσία μιά συνιστώσα της σοσιαλδημοκρατίας. Τώρα στηρίζουν και τα μνημόνια καταλήςτευςης ανθρώπων και φύςης. Τα μαρξιστικά κόμματα από την άλλη μεριά,με προεξάρχοντα τα κομμουνιστικά, παραμένουν σε παλαιότερα αναλυτικά πλαίσια ως προς το θέμα, τα οποία θεωρούν μαρξιστικά,ενώ στη πραγματικότητα δεν είναι.Αυτό θα προσπαθήσουμε να δείξουμε στην συνέχεια,σαν συμβολή στην προσπάθεια η οικολογική σκέψη και δράση να πάρουν την θέση που τους αξίζει στις σημερινές,και αυριανές, δραματικές στιγμές που ζούμε και θα ζήσουμε.
Στην οικολογική δράση περιλαμβάνουμε και το αντιπολεμικό-αντιϊμπεριαλιστικό κίνημα, γιατί η οικολογία-ο οικολογισμός γιά την ακρίβεια-δεν είναι παρά το κίνημα που υπερασπίζεται την ζωή σε όλες τις μορφές της,φυτική,ζωϊκή,και ανθρώπινη. Οι δυο πρώτες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις γιά την ύπαρξη της τρίτης,δεν ισχύει όμως και το αντίστροφο.´Η αν ισχύει,αυτό μόνο με την προϋπόθεση ότι η ανθρώπινη κοινωνία φροντίζει συνειδητά και σχεδιασμένα γιά την διατήρηση τους,και δεν εξαπολύει έναν πόλεμο εναντίον τους και εναντίον όλης της φύσης,κατασπαταλώντας τους πόρους της.´Οπως γιa παράδειγμα συμβαίνει με τους υδρογονάνθρακες, η καύση των οποίων έχει ήδη επιφέρεί διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας,της θερμικής ισορροπίας του πλανήτη μας.
Αν ο κομμουνισμός είναι, κατά τη νεανική έκφραση του Μάρξ, το κίνημα που καταργεί την υπάρχουσα(κοινωνική)τάξη πραγμάτων,η ριζοσπαστική οικολογία είναι το κίνημα που προστατεύει την οικολογική ισορροπία,και ταυτόχρονα στοχεύει στην κατάργηση της υπάρχουσας εξουσιαστικής και (αυτο)καταστροφικής σχέσης της ανθρώπινης κοινωνίας προς την φύση.Και είναι αυτοκαταστροφική γιατί η φύςη εκδικείται,όπως έλεγε ο ´Ενγκελς."Καθόλου δεν κυριαρχούμε πάνω στη φύση,όπως ο κατακτητής κυριαρχεί σ´ένα ξένο λαό,όπως κάποιος που βρίσκεται έξω από τη φύση,μα με τη σάρκα μας, τα κόκκαλα και τον εγκέφαλο μας ανήκουμε σ´αυτή και βρισκόμαστε μέσα της,και όλη η κυριαρχία μας πάνω της είναι ότι σε σύγκριση με όλα τα άλλα πλάσματα έχουμε το προνόμιο να μπορούμε να γνωρίζουμε τους νόμους της και να τους εφαρμόζουμε σωστά"(1). Σε αντίθεση προφανώς με την αστική κοινωνία ,η οποία μπορεί πιθανόν να γνωρίσει τους νόμους της,αλλά όχι και να τους εφαρμόσει σωστά.Αντίθετα τους καταστρατηγεί.
Αυτή η απόφανση του ´Ενγκελς του 1876,είναι και το πιστεύω του σημερινού οικολογικού κινήματος, αν και η επιστήμη της οικολογίας τότε δεν είχε ακόμα μορφοποιηθεί.Ο όρος ωστόσο είχε ήδη εισαχθεί από το 1864,από τον Χαίκελ,τον Χαίκελ γιά τον οποίο εκφράζει τον θαυμασμό του ο Λένιν στον ¨¨Υλισμό και Εμπειριοκριτικισμό¨¨.
Είναι γνωστό ότι ό,τι έγραφε ο ´Ενγκελς,είναι σαν να τα έγραφε ο Μάρξ,βρισκόταν σε καθημερινή επαφή και επικοινωνία μέχρι τον θάνατο του Μάρξ το 1883.Το δε ¨¨Αντι-ντύριγꨨτο είχε διαβάσει και το είχε εγκρίνει ο Μαρξ πριν δημοσιευτεί.Εκει υπάρχει και το παράδοξο να διαφοροποιείται σε σχέση με την παραπάνω απόφανση,αφού όταν η κοινωνία πάρει στην κατοχή της τα μέσα παραγωγής,οι άνθρωποι "γιά πρώτη φορά γίνονται συνειδητοί και πραγματικοί κύριοι της φύσης,γιατί και επειδή γίνονται κύριοι της ίδιας της κοινωνικοποιημένης ζωής τους",και έτσι πηδάνε "από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας".(2)
Αυτό το παράδοξο μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την έννοια ότι τώρα η κοινωνία δεν θα συμπεριφέρεται σαν ξένος κατακτητής ως προς την φύση,αλλά σαν ¨¨συνειδητός¨¨ , δηλαδή ευσυνείδητος κύριος,σαν καλός ποιμένας,ο οποίος φροντίζει ώστε το κοπάδι να διατηρείται,να αυξάνεται,να αποδίδει γάλα,κρέας και μαλλί.Η αντίφαση όμως έτσι δεν καταργείται εντελώς,και αυτό έχει κάνει μεγάλη ζημιά στην οικολογική συνειδητοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων,ενώ πριμοδότησε τον κυνισμό των σοσιαλδημοκρατικών.Ας περάσουμε τώρα στον Μάρξ.
Ο Μάρξ και η φύση.
Όλο το έργο του Μάρξ είναι διαποτισμένο από την έγνοια του γιά τη σχέση ανθρώπου-φύσης, και όχι από έναν κυνικό παραγωγιςμό όπως άδικα τον κατηγορούνε οι επικριτές του,σήμερα οι σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι,οι οποίοι στην πραγματικότητα υπηρετούν τον υπαρκτό παραγωγισμό του καπιταλισμού,με κάποιες επουσιώδεις παραλλαγές. Ο Μάρξ απλά τονίζει ότι ιστορική αποστολή του καπιταλισμού είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του ανθρώπου,μέχρι να δώσει την σκυτάλη σε μιά άλλη κοινωνία ,εντελώς διαφορετική,κοινωνικοποιημένης παραγωγής (των ¨¨συνεταιτισμένων παraγωγών¨¨),και ισορροπημένης σχέσης με την φύση ή ,αλλιώς "ορθολογικής ρύθμισης της ανταλλαγής τους της ύλης με την φύση",όπως το διατυπώνει ο ίδιος,(3)
Βέβαια αυτή η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει όρια,το κεφάλαιο το ίδιο προσκρούει σε κάποια όρια,πρώτα απ´όλα προσκρούει στον ίδιο τον εαυτό του,όπως κάθε τι στον κόσμο αυτό,προσκρούει ακόμα στα όρια της φύσης,στον βαθμό που ενσωματώνει τους φυσικούς πόρους εντός του,ή αντιπαρατίθεται σ´αυτούς. Αυτό είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής ανάπτυξης του κεφαλαίου,της υπερσυσσώρευσης του, και η πρόσκρουση σ´αυτά τα όρια,εσωτερικά και εξωτερικά,δημιουργεί τις κρίσεις, οικονομικές και οικολογικές,που όταν γίνονται χρόνιες όπως σήμερα,δείχνουν ότι η κατάσταση έχει φτάσει στο στάδιο της πλαστικής παραμόρφωσης,που μόνο με αποφασιστική και ριζοσπαστική κοινωνική παρέμβαση μπορεί να σταματήσει την πορεία προς την καταστροφή,ή έστω την βαρβαρότητα.(4)
Η σκέψη του Μάρξ δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική γιατί αυτό που κυρίως τον χαρακτηρίζει είναι η ιστορική ενόραση γιά το παρελθόν και κατ´επέκταση γιά το μέλλον.
Ο ίδιος είχε σπουδάσει ιστορία, φιλοσοφία και νομικά, αλλά ο ´Ενγκελς στον επιτάφιο του στην κηδεία του Μάρξ θρηνεί γιά το ¨¨τι έχει χάσει η ιστορική επιστήμ稨,όχι η οικονομική. Και γιά τους δυό,στην ιστορική επιστήμη περιλαμβάνονται όλες οι επιστήμες, πλην των θετικών.Η διδακτορική διατριβή του Μαρξ ήταν πάνω στις διαφορές της φυσικής φιλοσοφίας του Δημόκριτου και του Επίκουρου.Η φύση λοιπόν στο κέντρο του φιλοσοφικού του ενδιαφέροντος· και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία,γιά την οποία η φύση ήταν πρωτογενής και αυτογενής,αν και αντικείμενο διαμάχης ανάμεσα στους υλιστές και τους ιδεαλιστές.Αυτοί όμως οι όροι είναι σύγχρονοι,οι υλιστές τότε λεγόταν ¨¨φυσικοί¨¨,οι ιδεαλιστές δεν είχαν συγκεκριμένο όνομα. Είναι σημαδιακό ότι ο ,ακόμα, χεγκελιανός ιδεαλιστής Μάρξ έστρεψε την προσοχή του στους δύο κατ´εξοχήν υλιστές, φυσικούς -φιλόσοφους της αρχαιότητας.Και ήταν πάντα ¨¨αθεράπευτα ελληνολάτρης¨, όπως τον χαρακτηρίζει ο Π.Κονδύλης.Τέτοιος ήταν κι ο ´Ενγκελς.
Ο ´Ενγκελς στον ¨¨Φόϋερμπαχ¨¨- όπου σε ορισμένα σημεία ασκεί άδικη κριτική στον ¨¨αθεράπευτᨨ φυσιοκεντρικό και επίσης ελληνολάτρη Φόϋερμπαχ- δίνει με σαφήνεια το ύψιστο πρόβλημα της φιλοσοφίας,ιδιαίτερα της νεότερης,που είναι η σχέση ¨¨της νόησης με το Είναι,του πνεύματος με τη φύσ稨(του πνεύματος με την ύλη,του ανθρώπου με την φύση,της ψυχής με το σώμα,λέει σε άλλο σημείο)(5).Εκείνοι οι φιλόσοφοι "που βεβαίωναν ότι το πνεύμα υπήρχε πριν από τη φύση,(.....)αποτέλεσαν το στρατόπεδο του ιδεαλισμού.Οι άλλοι που θεωρούσαν τη φύση σαν πρωταρχικό,ανήκουν στις διάφορες σχολές του υλισμού".Η προτεραιότητα της φύσης λοιπόν,αυτή είναι η αντίληψη του υλισμού,και ταυτίζεται με την αντίληψη της σύγχρονης οικολογίας.
Στα νεανικά του έργα ο Μάρξ,μετά την διατριβή του,αναδεικνύεται σε ενθουσιώδη φυσιοκεντρικό και φοϋερμπαχικό-όπως και ο ´Ενγκελς- ιδιαίτερα στα ¨¨Χειρόγραφα του 1844¨¨ και στην ¨Αγία Οικογένειᨨ.Κριτικάρει και τον ιδεαλισμό του Χέγκελ που αποδίδει στην φύση έναν παράγωγο από το πνεύμα ρόλο.Είναι πιά υλιστής.Στην ¨¨Γερμανική ιδέολογία¨´- με τον ´Ενγκελς- αποστασιοποιούνται από τον Φόϋερμπαχ,αλλά η κριτική τους στρέφεται κυρίως κατά των αδελφών Μπάουερ,του Στρίνερ,κ.α. Αυτό το έργο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ από τους ίδιους,δεν είχαν ακόμα επαρκείς οικονομικές γνώσεις παραδέχονται, αλλά ο Αλτουσέρ θεωρεί ότι αποτελεί επιστημονολογική τομή. Και ναι και όχι.Η προτεραιότητα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που τονίζουν στη συνέχεια- μαζί με την πάλη των τάξεων-δεν έρχεται σε αντίθεση με την προτεραιότητα της φύσης.Είναι ένα ερμηνευτικό σχήμα της ιστορικής εξέλιξης,που γίνεται με την διαλεκτική σχέση ανθρώπινης κοινωνίας-φύσης,και επανάδρασης στο εσωτερικό της κοινωνίας. Ακόμα και τον περίφημο ¨¨Πρόλογ﨨 του 1859,όπου δεν αναφέρεται η φύση,τον συμπλήρωσε ο Μάρξ σε διάφορα σημεία του ¨¨Κεφαλαίοϋ¨ και των ¨¨Θεωριών γιά την υπεραξίᨨ,συμπεριλαμβάνοντας την φύση στο ερμηνευτικό του σχήμα.
Αλλά το θέμα είναι τεράστιο και θα επανέλθουμε με ένα επόμενο άρθρο.Πρέπει να τονίσουμε όμως ότι το επιστέγασμα της σκέψης του Μάρξ στο θέμα-και σε πολλά άλλα - είναι η ¨¨Κριτική του προγράμματος Γκότᨨ. Εκεί ασκεί κριτική στην διατύπωση του σχεδίου προγράμματος-που θεμελιώνει και τον εργατισμό της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας και των σημερινών Κ.Κ.-ότι "η εργασία είναι η πηγή κάθε πλούτου και κάθε πολιτιkhς μού".Αυτό στην πρώτη παράγραφο.Και ο Μάρξ απαντάει:"Η εργασία δεν είναι η πηγή κάθε πλούτου.Η φύση είναι εξίσου η πηγή των αξιών χρήσης(και από αξίες χρήσης αποτελείται βέβαια ο εμπράγματος πλούτος!) όπως και η εργασία,που η ίδια είναι μονάχα η έκφραση μιάς φυσικής δύναμης,της ανθρώπινης εργατικής δύναμης".Με το καλημέρα λοιπόν ο Μάρξ βάζει τη φύση,δυό φορές, στην όλη διαδικασία.(6)
Στη συνέχεια ο Μάρξ σημειώνει και την ανταγωνιστική σχέση του ανθρώπου με την φύση.:"Και μιά και ο άνθρωπος εκ των προτέρων αντικρύζει τη φύση ,την πρώτη πηγή καθε μέσου και αντικειμένου εργασίας,σαν ιδιοκτήτης και την μεταχειρίζεται σαν να του ανήκει,η εργασία γίνεται πηγή αξιών χρήσης,άρα και πλούτου".Οι αστοί είναι αυτοί που κάνουν αφαίρεση της φύσης από παντού,δεν την λογαριάζουν."Οι αστοί έχουν κάθε λόγο να αποδίδουν στην εργασία υ π έ ρ φ υ σ ι κ ή δ η μ Ι ο υ ρ γ ι κ ή δ ύ να μ η. Γιατί ακριβώς από το γεγονός ότι η εργασία καθορίζεται από τη φύση,βγαίνει ότι ο άνθρωπος που δεν κατέχει άλλη ιδιοκτησία εκτός από την εργατική του δύναμη,είναι υποχρεωτικά δούλος των άλλων ανθρώπων,που έχουν κάνει τον εαυτό τους ιδιοκτήτη των αντικειμενικών όρων της εργασίας." ´Εχουν οικειοποιηθεί δηλαδή την φύση,και λεν στον εργαζόμενο,¨¨Εσύ έχεις την υπερφυσική σου εργατική δύναμη. Τί άλλο θες;¨¨
Γιά να κλείνουμε,προσωρινά,πρέπει να εξάρουμε την τεράστια συμβολή του Λένιν στην υλιστική,φυσιοκεντρική ,φιλοσοφία,με το έργο του ¨¨Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός¨¨.
Εκεί διορθώνει φυςιοκεντρικά τον ´Ενγκελς σε ορισμένες διατυπώσεις του γιά την σχέση ανθρώπου-φύσης,και αποκατασταίνει τον Φόϋερμπαχ.Τον κατατάσσει στους τέσσερις ¨¨μεγάλους υλιστές¨¨ φιλόσοφους: Ντιντερό, Φόϋερμπαχ, Μάρξ,´´Ενγκελς!
-----------------------
(1) Κ.Μάρξ- Φ.´Ενγκελς,¨¨Διαλεχτά ´Εργᨨ,τ.2,Εκδ.Καμπίτση,Αθήνα,χ.χ.σ.91.
(2)Στο ίδιο ο.π. σ.169.
(3)Κ.Μάρξ,¨¨Το Κεφάλαι﨨,τ.3,Εκδ.Σύγχρονη Εποχή,Αθήνα 1978, σ.1007.
(4) Βλ. Γερ.Σκλαβούνος,¨¨Η κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση και οι συνέπειες της.
Από τον ιδεαλισμό,στον υλισμό και την οικολογίᨨ,Αθήνα 2011,Εκδ.Γόρδιος.
(5) Κ.Μάρξ-Φ.´Ενγκελς,ο.π. σ.427-428,92.
(6) Στο ίδιο ο.π.,σ.7.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου