Ανώνυμες Εταιρείες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης

Η κυβέρνηση, πιστή στις μνημονιακές της υποχρεώσεις, ιδιωτικοποιεί τον κομβικό αυτό τομέα, βάζει τα υφιστάμενα ερευνητικά κέντρα να αναζητούν μόνα τους πόρους, ενώ σε αυτά περιλαμβάνει θεολογικές ακαδημίες και αλλοεθνή μουσεία. 

 

    

Της Ελενας Βαρίνου από την ΕφΣυν

Την υλοποίηση της «εθνικής στρατηγικής» στους τομείς της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας φαίνεται πως επισπεύδει η κυβέρνηση, ξεκινώντας στη Βουλή την επεξεργασία του σχετικού νομοσχεδίου. Πρόκειται για το «χρυσό κλειδί» που θα επιτρέψει την είσοδο σε επενδυτικά κεφάλαια προς όφελος της ανάπτυξης και των θέσεων εργασίας ή για την επίσημη πρόσκληση στο νέο «μεγάλο πάρτι» της επόμενης εξαετίας (ΕΣΠΑ 2014–2020);

Ζητούνται απαντήσεις

Η πρώτη απάντηση θα εξαρτηθεί από την κοινοβουλευτική διαδρομή του προτεινόμενου νομοθετήματος (το κατέθεσε ο υπουργός Παιδείας στις 6 Σεπτεμβρίου), από την τελική μορφή που θα προσλάβει μετά τη διαβούλευση και κυρίως από τον χρόνο εισαγωγής του στην Ολομέλεια.

Οι πρώτες αντιδράσεις πάντως των κομμάτων της αντιπολίτευσης είναι ενδεικτικές, με τους εκπροσώπους τους να μιλούν για άλλο ένα νομοθετικό συνονθύλευμα, οι ρυθμιστικές διατάξεις του οποίου όμως εκτείνονται σε μείζονος σημασίας ζητήματα: από την πλήρη ιδιωτικοποίηση του ερευνητικού τομέα έως την εποπτεία του τομέα πυρηνικής ενέργειας και την αυστηροποίηση των ποινών για σύσταση και συμμετοχή τρομοκρατικών οργανώσεων!

Ειδικότερα, το νομοσχέδιο φαίνεται πως:

● Πριμοδοτεί την ιδιωτικοποίηση της έρευνας επιβάλλοντας στους φορείς της επιχειρηματικούς κανόνες λειτουργίας.

● Αγνοεί και κατ’ επέκταση «καταδικάζει» την πλειονότητα των υφιστάμενων ερευνητικών οργανισμών αφού επιβάλλει επιχειρηματικούς όρους βιωσιμότητας, με έμφαση στην αναζήτηση ίδιων πόρων – στην αντίθετη περίπτωση, και αφού παρέλθει εξάμηνη προθεσμία για την προσαρμογή στο νέο καθεστώς, διακόπτεται η κρατική χρηματοδότηση.

● Παραχωρεί άπλετο πεδίο δράσης σε «αχανή» χώρο νέων δικαιούχων, αφού μεταξύ των καθιερωμένων οργανισμών (Ιδρυμα της Ακαδημίας Αθηνών, Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) περιλαμβάνονται περιφερειακές θεολογικές ακαδημίες και αλλοεθνή μουσεία.

● Εισάγει σκανδαλώδεις ρυθμίσεις, όπως π.χ. τη δυνατότητα που παρέχεται στα ερευνητικά κέντρα για απευθείας αναθέσεις διαγωνισμών και προμηθειών, μέσα από μυστικές συνεδριάσεις και καθ’ υπέρβασιν των διατάξεων για τις δημόσιες συμβάσεις – με αύξηση του αντικειμένου της σύμβασης από τις 100.000 στις 140.000 ευρώ.

Η συζήτηση του προτεινόμενου σχεδίου ξεκίνησε την προηγούμενη Πέμπτη στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων και, σύμφωνα με τον προγραμματισμό, συνεχίζεται αύριο με την τοποθέτηση των φορέων. Η ολοκλήρωση της επεξεργασίας του δρομολογείται ταχύτατα (έχει οριστεί και δεύτερη συνεδρίαση την ερχόμενη Πέμπτη), καθώς εντάσσεται στο πακέτο των προαπαιτούμενων αφενός, φιλοδοξεί αφετέρου να καλύψει το κενό ενιαίου πλαισίου 30 χρόνων. Σήμερα ισχύουν αποσπασματικές διατάξεις του ν. 1514/1985, ο οποίος δέχτηκε παρεμβάσεις το 2001, αντικαταστάθηκε το 2008 από τον ν. 3653, η εφαρμογή του όμως -παρά τις τροποποιήσεις που ενσωμάτωσε το 2010– έχει τεθεί σε αναστολή μέχρι τις 31/12/2014.

Συνοπτικά το νομοσχέδιο περιγράφει το εύρος της Εθνικής Στρατηγικής Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΑΚ) που καταρτίζεται με την επιμέλεια της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας, υλοποιείται μέσω Σχεδίου Δράσης που ψηφίζεται με νόμο και επικαιροποιείται ανά επταετία. Προβλέπεται συντονισμός εθνικών και περιφερειακών ερευνητικών δραστηριοτήτων, προγραμμάτων και πολιτικών, με τη ΓΓΕΤ να διαδραματίζει συντονιστικό ρόλο (αξιολογείται ανά τριετία).

Φορολογικά κίνητρα

Τα κίνητρα που προβλέπονται για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων είναι κυρίως φορολογικά, ενώ η μεθοδολογία που προτείνεται δίνει έμφαση στην ανάπτυξη θεματικών δικτύων προηγμένης έρευνας και τη δημιουργία συστάδων επιχειρήσεων (clusters) όπου μπορούν να συμμετέχουν Πανεπιστήμια αλλά και φορείς του Δημοσίου.

Καθοριστικά «γρανάζια» για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της πολιτικής ΕΤΑΚ –την οποία χαράζει η ΓΓΕΤ με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργείου Παιδείας– ορίζονται οι 13 περιφέρειες της χώρας στις οποίες για τον σκοπό αυτό ιδρύονται Περιφερειακά Επιστημονικά Συμβούλια (ΠΕΣ), που εποπτεύουν τους κατά τόπους ερευνητικούς οργανισμούς. Οι διοικήσεις τους και τα μέλη που τα συγκροτούν διορίζονται, μετά από ανοιχτή πρόσκληση υποβολής υποψηφιοτήτων, από τον περιφερειάρχη – κατά τη διακριτική του ευχέρεια.

Ο ρόλος του κεντρικού συντονιστή αποδίδεται στον γ.γ. Ερευνας και Τεχνολογίας, ενώ αναβαθμίζεται με αύξηση των μελών του από 10 σε 15 και το συμβουλευτικό του όργανο, το Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας και Τεχνολογίας δηλαδή, που μετονομάζεται σε ΕΣΕΚ (προστίθεται η Καινοτομία) και περιλαμβάνει στη σύνθεσή του εκπρόσωπο του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών (ΣΕΒ).

Παρότι τα κυβερνητικά στελέχη εμφανίστηκαν να «ορκίζονται» στο όνομα του πυκνογραμμένου κειμένου που αποτυπώνει την εφαρμογή της ΕΣΕΤΑΚ, οι εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης το επιστρέφουν ως «απαράδεκτο». Ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ ζήτησαν ήδη να αποσυρθεί το νομοσχέδιο, ενώ οι ΑΝ.ΕΛΛ. και η ΔΗΜΑΡ διατύπωσαν σοβαρές επιφυλάξεις και θα προσδιορίσουν τη στάση τους μετά την ακρόαση των φορέων.

«Πελατειακές σχέσεις»

Κατά τη διάρκεια της πρώτης συζήτησης στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων, η εισηγήτρια της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Θεανώ Φωτίου, μίλησε για «πεδίον δόξης λαμπρόν» για τις πελατειακές σχέσεις της κυβέρνησης, ενώ η εκπρόσωπος της ΔΗΜΑΡ, Μαρία Ρεπούση, υποστήριξε πως «ωθεί το δημόσιο ερευνητικό σύστημα στη μετατροπή του σε ιδιωτικές εταιρείες υπό την εποπτεία του κράτους, εισάγοντας από το παράθυρο έναν ιδιότυπο κρατισμό δεξιάς κοπής».

Η ειδική αγορήτρια του ΚΚΕ, Διαμάντω Μανωλάκου, ανέδειξε ως ουσία του νομοσχεδίου την «ενίσχυση της εμπορευματοποίησης της έρευνας και τη στενή σύνδεσή της με τις επιχειρήσεις». Τέλος, η Ελενα Κουντουρά από τους ΑΝ.ΕΛΛ. αποδέχτηκε την ευελιξία ορισμένων διατάξεων, αναφέρθηκε ωστόσο και σε «φιλοσοφία μεταστροφής των Πανεπιστημίων από κέντρα ακαδημαϊκής έρευνας και επιστημονικής εξέλιξης σε κέντρα επιχειρηματικής έρευνας, με αναπόφευκτη την εξάρτηση από τους όρους των χρηματοδοτών τους».

………………………………………………………………………………………………….

«Χέρι» και στην Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας

Δεν πρόκειται για ένα αλλά για… δύο νομοσχέδια, αφού, εκτός του νέου θεσμικού πλαισίου που εισάγει για τους τομείς της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας, ορίζει νέες, σοβαρές νομικές διατάξεις για την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), τη δημόσια υπηρεσία που από κοινού με τα καθ’ ύλην αρμόδια υπουργεία συγκροτούν τη Ρυθμιστική Αρχή για τον έλεγχο, τη ρύθμιση και την εποπτεία του τομέα πυρηνικής ενέργειας, πυρηνικής τεχνολογίας, ραδιολογικής, πυρηνικής ασφάλειας και ακτινοπροστασίας.

Με τα προτεινόμενα άρθρα η ΕΕΑΕ εντάσσεται στους όρους λειτουργίας των τεχνολογικών φορέων ΝΠΔΔ, με δυνατότητα χρηματοδότησης εντός πλαισίου ΕΤΑΚ (έργα Ερευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας), υπάγεται δε και εποπτεύεται από τον υπουργό Παιδείας.

Παράμετρος που εγείρει σοβαρά ερωτήματα, διότι εκτός από τον επανακαθορισμό των αρμοδιοτήτων της υπηρεσίας και των συναρμόδιων κατά περίπτωση υπουργών, τροποποιούνται επί το αυστηρότερον οι διοικητικές (πρόστιμο, ανάκληση αδειών) αλλά και οι ποινικές κυρώσεις (ισόβια κάθειρξη, κάθειρξη, φυλάκιση, χρηματική ποινή) που εκτείνονται στα όρια συγκρότησης ή συμμετοχής σε τρομοκρατικές οργανώσεις [άρθρο 46, παρ. 5 (περιπτώσεις α έως ε), παρ. 8, παρ. 9, παρ. 10].

Σημειώνεται πως το σύνολο των συγκεκριμένων διατάξεων προστέθηκε στο νομοθετικό πλαίσιο που κατατέθηκε πρόσφατα (αρχές Σεπτεμβρίου) με ανανεωμένο περιεχόμενο συγκριτικά με το αντίστοιχο που… χάθηκε στη διαβούλευση του περασμένου Δεκεμβρίου.

…………………………………………………………………….

Οι «γκρίζες ζώνες» του νομοσχεδίου

● Το γεγονός ότι το σχέδιο νόμου ανασύρθηκε από το συρτάρι 9,5 μήνες μετά την τελευταία απόπειρα θεσμοθέτησης των διατάξεων (πρόκειται για το πλαίσιο που είχε ανακοινωθεί επί θητείας Αρβανιτόπουλου στο υπουργείο Παιδείας) τον περασμένο Δεκέμβριο και «πάγωσε» ύστερα από εικοσαήμερη, σχεδόν, διαβούλευση με κόμματα και επιστημονικούς φορείς. Στις 6 Σεπτεμβρίου επανακατατέθηκε από τον Ανδρέα Λοβέρδο, ο οποίος, όπως την περασμένη εβδομάδα στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων, διατήρησε αποστάσεις λέγοντας πως στην πορεία της συζήτησης θα εκφράσει τη γνώμη του «ως ακαδημαϊκός». Προανήγγειλε δε, πως θα φέρει αλλαγές.

Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της μείζονος αντιπολίτευσης, πρόκειται για άλλη μια προσπάθεια της κυβέρνησης «να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς» της στην εκπνοή του χρόνου της στην εξουσία, εκπληρώνοντας αφενός τις δεσμεύσεις της στους δανειστές, αφετέρου τα «υπεσχημένα» σε «ημετέρους» στο πλαίσιο της έγκαιρης απορρόφησης των κοινοτικών πόρων.

Παραδείγματα όπως: α) η διάταξη που περιλαμβάνεται στο άρθρο 22 για να συμπληρώσει ως «εδάφιο ζ» τον νόμο του 2010 για τις στρατηγικές επενδύσεις και χαρακτηρίζει «στρατηγικές» τις επενδύσεις για έργα ΕΤΑΚ που υπερβαίνουν το ποσό του 1.000.000 ευρώ και β) η πρόβλεψη για ενίσχυση των ΜΜΕ για την ανάπτυξη διαδικαστικής και οργανωσιακής καινοτομίας με τη λήψη ειδικών μέτρων αντιμετώπισης των ανεπαρκειών της αγοράς και την ενθάρρυνση της συνεργασίας τους με τις μεγάλες επιχειρήσεις στον τομέα της ΕΤΑΚ (εδαφ. θ, παρ. 1 του άρθρου 4), δικαιολογούν τις παραπάνω εκτιμήσεις.

● Το ότι στους δικαιούχους του κοινοτικού χρήματος που αναλογεί στην έρευνα εκτός των δημοσίων και των ιδιωτικών οργανισμών και ινστιτούτων προστίθενται επιχειρήσεις, αλλά και οι λεγόμενοι «λοιποί φορείς», χωρίς να αποσαφηνίζονται τα κριτήρια επιλογής τους. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στις διατάξεις του άρθρου 3 που ορίζουν το «πεδίο εφαρμογής» του νέου συστήματος κατονομάζονται και άρα ευνοούνται από τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων της ΓΓΕΤ:

Εκτός των Ιδρυμάτων της Ακαδημίας Αθηνών και Μείζονος Ελληνισμού, του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και του Ιδρύματος Ευγενίδου και: το Ιδρυμα Ορμύλια, η Θεολογική Ακαδημία Βόλου, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας και το Ερευνητικό Κέντρο Μοχάμεντ Αλι.

Προκύπτουν, έτσι, σοβαρά ερωτήματα, αν αναλογιστεί κανείς αντιστοιχία με τον χώρο των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και τους λόγους για τους οποίους ενοχοποιήθηκαν οι ΜΚΟ για διασπάθιση του δημοσίου χρήματος.

● Η πλήρης αλλαγή του καταστατικού χάρτη, που αποτυπώνει την πολιτική βούληση για προσαρμογή της επιστημονικής έρευνας στο μοντέλο της ελεύθερης αγοράς, εγκαθιδρύει ένα σύστημα που δημιουργεί πρόσφορο έδαφος στις νέες δραστηριότητες που προσφέρει το σχετικό πλαίσιο της Ε.Ε. και τα κοινοτικά κονδύλια.

Οι κανόνες ωστόσο, και όσον αφορά κυρίως τον έλεγχο του κράτους και την αξιολόγηση, χαρακτηρίζονται υπέρ το δέον «χαλαροί» αφού περιορίζονται, προς όφελος της «ευελιξίας» και της άρσης προσκομμάτων, σε χέρια «ολίγων». Ο ερευνητικός ιστός της χώρας, συγκεκριμένα, διασπάται σε φορείς και ενώσεις διαφορετικής φυσιογνωμίας και νομικού καθεστώτος, ενώ ο επιμέρους συντονισμός και κυρίως η οικονομική διαχείριση του ποσοστού του ΕΣΠΑ που αναλογεί στον τομέα μέχρι το 2020 ανατίθεται στη σύνθεση των Συμβουλίων που ιδρύονται στις περιφέρειες (προβλέπεται να συγκροτούνται εκτός από επιστημονικά στελέχη, εκπρόσωποι του επιχειρηματικού και εμπορικού κόσμου καθώς και των τοπικών κοινωνιών).

Ο κεντρικός συντονισμός, δε, εκπορεύεται από τη λογική του «ενός ανδρός αρχή», αφού η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας μετατρέπεται ουσιαστικά σε υπουργείο (αναφέρεται άλλωστε στο κείμενο του νόμου μια αντίστοιχη προοπτική) και ο γενικός της γραμματέας προβλέπεται να συγκεντρώνει υπερεξουσίες, αφού η ΓΓΕΤ:

Εποπτεύει τους ερευνητικούς οργανισμούς, προκηρύσσει τις δράσεις και τα προγράμματα, εισηγείται τη διαδικασία, τη σκοπιμότητα και τα κριτήρια χρηματοδότησης, εγκρίνει τους διορισμούς σε όλες τις κλίμακες, και, τέλος, ιδρύει, συγχωνεύει και καταργεί τους φορείς.

…………………………………………..

ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ: Ο κύριος… ΕΣΕΤΑΚ

Ο «εγκέφαλος» πίσω από το θεσμικό πλαίσιο για την υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Ερευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Καινοτομία της επόμενης δημοσιονομικής περιόδου (σύμφωνα με τους σχεδιασμούς της κυβέρνησης) δεν μπορεί να είναι άλλος από τον επικεφαλής της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας, δρα Χρήστο Βασιλάκο.

Ο νυν γενικός γραμματέας ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Αύγουστο του 2013, ενώ μέχρι τότε και από τον Μάρτιο του 2011 εργαζόταν ως εθνικός εμπειρογνώμων στη Γενική Διεύθυνση Ερευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρμόδιος για θέματα ευρωπαϊκής πολιτικής πάνω στην έρευνα, για τον σχεδιασμό του Horizon 2020, τις πανευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές και την περιφερειακή τους διάσταση, καθώς και για τη διαχείριση ερευνητικών προγραμμάτων του 7ου Προγράμματος Πλαισίου.

Γεννήθηκε το 1966 στη Βόνιτσα, σπούδασε χημικός στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στο οποίο και συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του. Ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Φυσικών Επιστημών ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, εξελέγη τον Ιούλιο του 2006 κύριος ερευνητής στο Ινστιτούτο Πυρηνικής Τεχνολογίας και Ακτινοπροστασίας. Από το 2004 έως το 2010 είχε αποσπαστεί στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία ως εκπρόσωπος της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για θέματα Ερευνας, Τεχνολογίας και Διαστήματος.