Κριτική της κυβερνητικής πολιτικής για τη διευρυμένη περιοχή NATURA από Κατάκολο έως Κυπαρισσία

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί παρέμβαση στα προς διαβούλευση κείμενα ΕΠΜ και σχέδιο ΠΔ που αφορούν στο «Χαρακτηρισμό των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών των «GR 2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Στροφυλιά, Κακόβατος», «GR2330008:Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσία» και «GR2550005: Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι –Κυπαρισσία)» ως «Περιφερειακό Πάρκο Λίμνης Καϊάφα, Θινών Κυπαρισσίας και Θαλάσσιας περιοχής Κόλπου Κυπαρισσίας από το Ακρωτήριο Κατάκολο έως την Κυπαρισσία»

Ελένη Πορτάλιου, Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ NATURA 2000 ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΟΛΟ ΕΩΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ/ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

A. Η ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΜ ΠΕ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΔ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΟΛΟ ΕΩΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ (ΠΕ ΗΛΕΙΑΣ, ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ) ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΓΚΥΡΗ

Δόθηκε σε δημόσια διαβούλευση ο «Φάκελος ανακοίνωσης και δημοσιοποίησης σχεδίου προεδρικού διατάγματος» που αφορά στο «Χαρακτηρισμό των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών των «GR 2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Στροφυλιά, Κακόβατος», «GR2330008: Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσία» και «GR2550005: Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι – Κυπαρισσία)» ως «Περιφερειακό Πάρκο Λίμνης Καϊάφα, Θινών Κυπαρισσίας και Θαλάσσιας περιοχής Κόλπου Κυπαρισσίας από το Ακρωτήριο Κατάκολο έως την Κυπαρισσία» και ίδρυση Φορέα Διαχείρισής τους», καθώς και η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη του τμήματος της περιοχής μεταξύ των εκβολών της Νέδα και της Κυπαρισσίας (ΠΕ Μεσσηνίας).

Ανακύπτει το ερώτημα: ποιος έχει την ευθύνη για τη διαβούλευση; Ο μελετητής ; Πέραν αυτού, που θίγει τη διαδικασία εφόσον το ΥΠΕΚΑ δεν έχει εκρίνει το ΠΔ 2014 για να το θέσει σε διαβούλευση, επισημαίνονται σοβαρές ανακολουθίες. Συγκεκριμένα: τον Οκτώβριο του 2011 είχε δοθεί στη δημοσιότητα η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη της περιοχής από Κατάκολο έως Νέδα (ΠΕ Ηλείας) και σχετικό ΠΔ. Η διαβούλευση από 24/7/2014 γίνεται επί της ΕΠΜ ΠΕ Μεσσηνίας και επί ΠΔ που περιλαμβάνει το σύνολο της περιοχής από Κατάκολο έως Κυπαρισσία (ΠΕ Ηλείας, ΠΕ Μεσσηνίας). Εάν η ΕΠΜ 2011 δεν ισχύει θα έπρεπε να έχει δοθεί νέα ΕΠΜ για την ΠΕ Ηλείας. Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνονται διαφορές από το προηγούμενο σχέδιο ΠΔ του τμήματος από Κατάκολο έως Νέδα (ΠΕ Ηλείας). Η ανακολουθία αυτή εγείρει εύλογα ερωτήματα για τις αλλαγές που επιφέρει το δημοσιοποιούμενο σχέδιο ΠΔ 2014 στο προηγούμενο για την Ηλεία, αλλαγές οι οποίες αίρουν σημαντικές αρχές και μέτρα προστασίας. Αν το σχέδιο ΠΔ για την ΠΕ Ηλείας χρειαζόταν αναθεώρηση, αυτή θα έπρεπε να γίνει με στόχο μεγαλύτερη προστασία μετά και την παραπομπή της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και τις ποινές οι οποίες πρόκειται να επιβληθούν.

Η ΕΠΜ 2014 αναφέρεται στην ΠΕ Ηλείας και Μεσσηνίας (Νεοχώρι - Κυπαρισσία) και στην ΠΕ Μεσσηνίας (εκβολές Νέδα έως Κυπαρισσία). Όπως δηλώνεται στο κείμενο του μελετητή η ΕΠΜ 2014 επικαιροποιεί την ΕΠΜ 2002 με το ίδιο προστατευόμενο αντικείμενο και συμπληρώνει την ΕΠΜ 2011. Στην πραγματικότητα, όπως ήδη αναφέρθηκε, την αναθεωρεί προς το χειρότερο, περιορίζοντας τον βαθμό προστασίας. Εν τέλει δίδονται 4 χάρτες απεικόνισης των υφιστάμενων προς προστασία επιμέρους περιοχών - οι 3 αφορούν την ΠΕ Ηλείας και ο 4ος την ΠΕ Μεσσηνίας. Η αποτίμηση, από αυτή την άποψη, θα γίνει συνολικά για τον Κυπαρισσιακό Κόλπο, πολύ περισσότερο που δημοσιοποιείται μαζί με την ΕΠΜ 2014 (ΠΕ Μεσσηνίας) και το ΠΔ για το σύνολο της περιοχής (ΠΕ Ηλείας, ΠΕ Μεσσηνίας).

Τέλος, και πολύ σημαντικό, η σημερινή διαδικασία δεν αποτελεί κατ’ ουσίαν διαβούλευση αφού οι παρεμβάσεις δεν είναι δημόσια προσβάσιμες, επομένως δεν υπάρχει ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων και κανείς δεν γνωρίζει ποιος - υπηρεσία ή άτομο - συγκεντρώνει τις παρεμβάσεις.

Παρά τη μη εγκυρότητα της διαδικασίας διαβούλευσης πρέπει να γίνουν κριτικές παρεμβάσεις καθώς, υπό την πίεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και των αναμενόμενων ποινών, φαίνεται ότι προωθείται η έγκριση ενός ΠΔ που θα καλύπτει τυπικές υποχρεώσεις της Ελλάδας αλλά θα μπορεί εκ νέου να προσβληθεί καθώς, όχι μόνο δεν προστατεύει την περιοχή στην οποία αναφέρεται αλλά, με τις χρήσεις που προτείνει και τις παραλείψεις μέτρων προστασίας, την επιβαρύνει περισσότερο.

Β. ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΚΟΛΟ ΕΩΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΜ 2011 ΚΑΙ 2014 ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΠΔ

Β1.Η αποκατάσταση/ανασύσταση ως βασική συνθήκη προστασίας

Εστιάζοντας στους 4 χάρτες οι οποίοι συνοδεύουν την ΕΠΜ και το σχέδιο ΠΔ 2014, διαπιστώνουμε ότι η περιοχή έχει υποστεί εκτεταμένες καταστροφές, καθώς τα σημαντικά οικοσυστήματα που κάποτε θα ήταν ενιαία έχουν αλωθεί με αυθαίρετα και άλλες χρήσεις και κατακερματιστεί. Δεν διατηρούν τη συνέχειά τους σε μεγάλα τμήματα αλλά αποτελούν νησίδες μέσα σε αγροτικές εκτάσεις ή άλλες ασύμβατες χρήσεις. Η ΕΠΜ 2011 (ΠΕ Ηλείας) αναφέρεται σαφώς όχι μόνο στην προστασία των οικοσυστημάτων που έχουν διατηρηθεί αλλά και στις δυνατότητες αποκατάστασης και ανόρθωσης. Απ’ αυτή την άποψη η προστασία πρέπει να συνιστά και ανασύσταση, επομένως κάθε σκέψη περί θεσμοθέτησης νέων χρήσεων και εκμεταλλεύσεων στην ήδη επιβαρυμένη περιοχή είναι εκτός λογικής. Είναι αδιανόητο αυθαίρετες χρήσεις της ΠΕ Ηλείας να μεταφέρεται τώρα με τον νόμο στην ΠΕ Μεσσηνίας.

Η χαρακτηριστική περίπτωση της πλήρους άλωσης της περιοχής με αυθαίρετα από το Κατάκολο έως τις εκβολές του Αλφειού εμφανίζεται ως κενό σημείο στον χάρτη. Τι σημαίνει αυτό; Ό,τι έγινε, έγινε; Δεν χρειάζονται παρεμβάσεις κατά το δυνατόν αποκατάστασης και μέτρα διαχείρισης ώστε να σταματήσουν οι αυθαίρετες δραστηριότητες των οικιστών, που συνεχίζουν να ρυπαίνουν και καταστρέφουν την παραλία και τη θάλασσα; Η ΕΠΜ 2011 αναφέρεται στις παράνομες παραλιακές κατοικίες εντός και μεταξύ των οικισμών σε όλο τον κόλπο της Κυπαρισσίας - ιδιαίτερα στον όρμο του Κατάκολου - που έχουν ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του παραλιακού δάσους και της υπόλοιπης βλάστησης, ενώ στον όρμο του Κατάκολου διαπιστώνεται πλήρης υποχώρηση των φυσικών σχηματισμών. Έτσι η περιοχή Natura 2000 ταυτίζεται στους προς διαβούλευση χάρτες ( και τα κείμενα) σε όλη την έκταση από Κατάκολο μέχρι τις εκβολές του Αλφειού με τη γραμμή παραλίας.

Η πραγματικότητα των αυθαίρετων κατοικιών/ασύμβατων χρήσεων επαναλαμβάνεται και στην ΠΕ Μεσσηνίας, με προτεινόμενες οικιστικές χρήσεις, τώρα με τον νόμο. Στο 1/3 της έκτασης της ζώνης από Ελαία έως Βουνάκι εμφανίζεται το εξής φαινομενικά παράδοξο : ανάμεσα στις παράκτιες αμμοθίνες και τα πευκοδάση χαλεπίου πεύκης και κουκουναριάς υπάρχει μια αναφερόμενη αορίστως ως αγροτική περιοχή η οποία δεν καλλιεργείται, όπως προκύπτει από τις ίδιες τις φωτογραφίες της μελέτης, και είναι φανερό ότι προέκυψε από την καταστροφή αμμοθινών ή/και δάσους. Προφανώς αυτή η επιμήκης λωρίδα γης θα πρέπει να ανασυσταθεί ώστε να αποτελέσει ενιαίο σύνολο με τις δύο άλλες λωρίδες που την περιβάλλουν. Αντ’ αυτού, η καταστροφή αναγνωρίζεται ως συντελεσθείσα και επιβραβεύεται με προτεινόμενες χρήσεις κατοικίας.

Β2. Περιοχή Καϊάφα

Ο Αρχαιολογικός Χώρος Καϊάφας έχει χαρακτηριστεί και περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους με τις αποφάσεις ΥΑ/Α1/ΦΟ7/65037/2543/2-1-81 (ΦΕΚ 112/Β/24-2-81) και ΥΑ/ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/ Φ43/44661/2352/8.10.1991 (ΦΕΚ 899/Β/5.11.1991).

Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με τις υπ. αρ. 2473/2010 και 2474/2010 αποφάσεις του ΣτΕ ακυρώθηκε η υπ. αρ. 10463/30-5-2006 ΚΥΑ έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων για το τμήμα του νέου αυτοκινητοδρόμου στην περιοχή Καϊάφα. Σε κάθε περίπτωση θα ήταν αδιανόητο να διακοπεί με λεωφόρους ταχείας κυκλοφορίας (νέα καταστροφή προστατευόμενων περιοχών και μόνιμη όχληση) η ενότητα των οικοσυστημάτων από τις υπώρειες του όρους Λαπίθα μέχρι το παράκτιο δάσος χαλεπίου πεύκης και κουκουναριάς Καϊάφα και την παραλία. Αναφερόμαστε σ’ αυτό γιατί στην ΕΠΜ 2011 παρουσιάζεται η Εθνική οδός Πύργου -Τσακώνας με δεδομένη τη χάραξη μέσω Καϊάφα.

Ως ευρύτερη περιοχή Καϊάφα θεωρούμε τις υπώρειες του όρου Λαπίθα, τις σπηλιές και τις βραχώδεις εκτάσεις, τις εκτάσεις με υγρά λιβάδια που περιβάλλουν τη λίμνη, την Ιαματική Πηγή, τη λίμνη Καϊάφα με το νησί της Αγ. Αικατερίνης και το πευκοδάσος που φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Στην περιοχή αυτή, ισχυρά προστατευόμενη ως προς την πανίδα και τη χλωρίδα της, είναι αναγκαία μόνο έργα αποκατάστασης. Κι’ ενώ η ΕΠΜ 2011 αναγνωρίζει αυτή την πραγματικότητα, περιγράφοντας εξαντλητικά τα οικοσυστήματα, και το ΠΔ 2011 κάνει ορισμένες παρεμβάσεις, που και αυτές δεν συνάδουν με την προστασία, το ΠΔ 2014 αναθεωρεί το προηγούμενο επιτρέποντας αδιανόητες επεμβάσεις και χρήσεις: δημιουργία αγκυροβολίων και θαλάσσια αναψυχή με μηχανοκίνητα μέσα στη λίμνη, κατασκευή λιμενικών έργων/εγκατάσταση πλωτού καφέ-ρεστοράν/προσθήκες στα υφιστάμενα κτίσματα / δημιουργία κάμπινγκ/ κατασκευή χώρων υποδοχής επισκεπτών, αναψυκτηρίων και χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων στο νησί της Αγ. Αικατερίνης. Επίσης, στην περιοχή οικοανάπτυξης ΠΟικ, Ιαματική Πηγή Καϊάφα επιτρέπονται : προσθήκες στο κτίριο της ιαματικής πηγής και δημιουργία ανοιχτών υδατικών δεξαμενών (πισίνες), χώρος στάθμευσης, παραθεριστική κατοικία, αναψυκτήρια, τουριστικές εγκαταστάσεις (επιπλωμένες επαύλεις και επιπλωμένες κατοικίες), πολιτιστικά κτίρια και κτίρια κοινωφελών ιδρυμάτων. Είναι προφανές ότι κάθε έννοια προστασίας καταργείται, πράγμα που, εκτός των άλλων, προσκρούει σε εθνικά και κοινοτικά πλαίσια προστασίας.

Β3. Οικότοποι στην ενιαία περιοχή μελέτης GR 2330005 και GR 2330008

Η περιοχή της ΠΕ Ηλείας, σύμφωνα με την ΕΠΜ 2011, περιλαμβάνει στα προστατευτέα αντικείμενα εκτάσεις που περιέχονται στον Κατάλογο Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000 που εγκρίθηκε από 19.7.2006 (άρθρο 4 παρ.2. εδαφ.3 της Οδηγίας 92/44/ΕΚ) και αφορά στις περιοχές: GR 2330005 «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως. Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» και GR 2330008 «Θαλάσσια Περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας/ Ακρωτήριο Κατάκολο - Κυπαρισσία». Στις περιοχές μελέτης η ΕΠΜ 2011 περιλαμβάνει για λόγους προστασίας: α) τις θίνες που εκτείνονται παραλιακά από το Ακρωτήριο Κατάκολο έως τις εκβολές του Αλφειού, β) τις θίνες και τα τμήματα της αποξηραμένης λίμνης Αγουλινίτσας μεταξύ των εκβολών του Αλφειού και του βόρειου άκρου του ΤΚΣ GR 2330005 και γ) τις θίνες που εκτείνονται παραλιακά από το νότιο όριο του ΤΚΣ GR 2330005 έως και τις εκβολές της Νέδας (περιοχές ωοτοκίας Caretta -caretta και αποξηραμένη λίμνη Αγουλινίτσας).

Στην περιοχή μελέτης GR 2330005 καταγράφονται 14 τύποι οικοτόπων από τους οποίους οι 12 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι 92/43/ΕΚ και 2 εξ’ αυτών είναι οικότοποι προτεραιότητας (7210*, 2270*). Οι οικότοποι 2270* και 5210 έχουν υποστεί μεγάλη καταστροφή από την πυρκαγιά του 2007 και η αναγέννηση τους είναι δύσκολη, οι οικότοποι 9540, 92ΑΟ, 92DO, 1410 έχουν υποστεί καταστροφή αλλά η αναγέννησή τους είναι ικανοποιητική, τέλος οι οικότοποι των αμμοθινών 2110, 2120, 2220 δέχονται ισχυρές ανθρωπογενείς πιέσεις, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Σύμφωνα πάντα με την ΕΠΜ 2011 οι οικότοποι 7210* και 72ΑΟ έχουν εξαιρετική αξία, οι οικότοποι 2110, 2120, 2220, 6420, 1420, 92DO, 1410, 8210, 9540 ικανοποιητική αξία, ο οικότοπος 6290 μέτρια, ενώ ο οικότοπος 5210 δεν έχει αναγεννηθεί φυσικά. Οι ανωτέρω τύποι οικοτόπων που αναφέρονται στον Κατάλογο Natura 2000 περιλαμβάνουν θίνες, θίνες με δάση, λοιμώνες, βάλτους, μεσογειακά δάση πεύκης, κ.λπ. και είναι όλοι υψηλής ευαισθησίας και απειλούμενοι σε εθνικό ή/και διεθνές επίπεδο.

Στην περιοχή μελέτης GR 2330008 απαντώνται 3 τύποι υποθαλάσσιων οικοτόπων που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΚ: 1110 αμμοσύρσεις που καλύπτονται από θαλάσσιο νερό μικρού βάθους, 1120* (οικ. προτεραιότητας) εκτάσεις θαλάσσιου βυθού με βλάστηση posedonia oceanica και 1170 ύφαλοι. Επίσης 2 οικότοποι εκτός Οδηγίας 92/43/ΕΚ: 119Α μαλακά υποστρώματα χωρίς βλάστηση, 119Β μαλακά υποστρώματα με βλάστηση. Από αυτούς ο 1120* υφίσταται πιέσεις και δεν διατηρείται ικανοποιητικά, όλοι όμως θεωρούνται ότι έχουν από εξαιρετική έως επαρκή αξία.

Οι πιέσεις που υφίστανται οι παραπάνω περιοχές οφείλονται, στις πυρκαγιές, στην αυθαίρετη δόμηση, στις αμμοληψίες, χαλικοληψίες, σε ανεξέλεγκτες τουριστικές δραστηριότητες κυρίως στις παραλίες, στη θήρα, στη ρύπανση από απόβλητα ελαιοτριβείων, στην απόρριψη απορριμμάτων του Δήμου Πύργου και ανεξέλεγκτης από τους επισκέπτες, στα έργα οδοποϊίας, στα λιμενικά έργα (Καϊάφας), στην αποξήρανση παλαιότερα της λίμνης Αγουλινίτσα, στην αλιεία με καταστροφικά μέσα, στη ρύπανση από φυτοφάρμακα, στην παράνομη βόσκηση. Όλ’ αυτά σηματοδοτούν την ανάγκη ουσιαστικού έλεγχου όσων συμβατών χρήσεων παραμείνουν και σε καμμία περίπτωση την επέκταση ασύμβατων (πχ νέα οικιστική ανάπτυξη).

Σύμφωνα με την ΕΠΜ 2014 το αντικείμενο προστασίας αφορά στις προστατευόμενες περιοχές του Καταλόγου ΤΚΣ - Natura 2000 και αναφέρεται στις περιοχές GR 2550005 «Θίνες Κυπαρισσίας» (Νεοχώρι- Κυπαρισσία) και GR 2330008 «Θαλάσσια Περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας/Κατάκολο - Κυπαρισσία». Υπάρχουν κοινά στοιχεία και περιοχές προστασίας, επομένως αλληλοεπικαλύψεις με την ΕΠΜ 2011.

Η ΕΠΜ 2014 προβαίνει στην αξιολόγηση των οικοτόπων και σε προτάσεις προστασίας τους σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία. Για τη GR 2330008, που ως προς τα προστατευόμενα είδη είναι ενιαία και στις δύο ΠΕ Ηλείας και Μεσσηνίας, αναφέρεται στους ίδιους οικότοπους της ΠΕ Ηλείας: 1110, 1120*, 1170, 119Α, 119Β. Τέσσερις εξ’ αυτών χαρακτηρίζονται με ακέραιο βαθμό διατήρησης και ο 1120* με μικρή υποβάθμιση. Οι υποθαλάσσιοι οικότοποι σε όλο τον Κυπαρισσιακό Κόλπο υποφέρουν από ρύπανση της θάλασσας, ευτροφισμό, συρόμενα αλιευτικά εργαλεία, αγκυροβόλια σκαφών. Με την ευκαιρία να σημειώσουμε ότι τα τμήματα ακτών του Κυπαρισσιακού Κόλπου που έχουν περάσει στο ΤΑΙΠΕΔ (Νεοχώρι, Βώλακας, Ράχες, Κάτω Σαμικό, Μπούκα) προορίζονται για μαρίνες, δηλαδή για ασύμβατη με την προστασία τους χρήση

Στην περιοχή μελέτης GR 2550005: Θίνες Κυπαρισσίας από Νεοχώρι έως Κυπαρισσία καταγράφηκαν, σύμφωνα με την ΕΠΜ 2014, 15 τύποι οικοτόπων από τους οποίους 11 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΚ και 2 (2250*, 2270*) είναι οικότοποι προτεραιότητας. Η ΕΠΜ 2014 προβαίνει στην κατάταξη σε 4 ενότητες Α. Οικότοποι προτεραιότητας: 2250* θίνες των παραλίων με juniperus spp, 2270* θίνες με δάση από pinus pinea ή/και pinus halepensis, 1210* μονοετής βλάστηση μεταξύ των ορίων πλημμυρίδας και άμπωτης Β. οικότοποι υγροτοπικών οικοσυστημάτων που έχουν υποστεί υποβάθμιση λόγω ανθρωπογενών επεμβάσεων: 72ΑO καλαμιώνες, 92CO δάση platanus orientalis και liquidambar orientalis, 92DO νότια παρόχθια δάση - στοές και λόχμες Γ. οικότοποι δασικών οικοσυστημάτων: 5210 δενδροειδή juniperus spp, 9540 μεσογειακά πευκοδάση Δ. οικότοποι των αμμοθινών που επηρεάζονται από ανθρώπινες επεμβάσεις: 2110 υποτυπώδεις κινούμενες θίνες, 21ΒΟ αμμώδεις παραλίες χωρίς βλάστηση, 2260 θίνες με βλάστηση σκληρόφυλλων θάμνων sisto lavenduletalia.

Από τους 15 οικότοπους 6 έχουν εξαιρετική αξία, 5 ικανοποιητική και 4 επαρκή. Όμως, 9 υπόκεινται σε μεγάλη απειλή, 3 σε μέτρια και 3 σε μικρή. Σύμφωνα πάντα με την ΕΠΜ 2014 οι απειλές συνίστανται σε εκχερσώσεις για επέκταση αμμωδών παραλιών, σε εκρίζωση φυτών, σε αυθαίρετες κατασκευές, ρύπανση, παράνομες αμμοληψίες, παράνομη υλοτομία, πυρκαγιές, υπερβόσκηση, ελεύθερη κατασκήνωση, υδροληψία για άρδευση.

Όπως αναφέρεται στην ΕΠΜ 2014 τα αμμοθινικά οικοσυστήματα της ΠΕ Μεσσηνίας συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον εκτεταμένων συνεχόμενων συστημάτων στην Ελλάδα. Διαθέτουν έτσι ποικιλία φυτοκοινοτήτων και ειδών. Η μεγάλη έκτασή τους παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της συνολικά καλής τους κατάστασης καθώς τα συστήματα παρουσιάζουν ανθεκτικότητα και αναταξιμότητα στις τοπικές υποβαθμίσεις λόγω ανθρωπογενών πιέσεων. Και μόνο από τη διαπίστωση αυτή προκύπτει η ανάγκη διατήρησης/αποκατάστασης της ενότητας και συνέχειας των οικοσυστημάτων του Κυπαρισσιακού Κόλπου, τα οποία σήμερα διακόπτονται από ασύμβατες χρήσεις που διαρκώς επεκτείνονται και τελικά θα διαλύσουν και θα καταστρέψουν οριστικά τα προστατευόμενα οικοσυστήματα. Όλοι οι οικότοποι της ΠΕ Μεσσηνίας (ΕΠΜ 2014) αξιολογούνται σε σχετικό πίνακα : 3 ως εξαιρετικής αξίας, 7 ως καλής αξίας και 5 ως επαρκούς αξίας.

Όσον αφορά τη χλωρίδα των 15 οικοτόπων καταγράφηκαν 4 ενδημικά είδη, 3 είδη προστατευόμενα από το ΠΔ 67/81, ένα είδος του Παραρτήματος IV της Οδηγίας 92/43/ΕΚ, 2 είδη προστατευόμενα από τον Κατάλογο CITES. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του σπάνιου στην Ελλάδα αμμόφιλου είδους halianthemum stipulatum και σημαντική η παρουσία στην υποθαλάσσια περιοχή της posedonica oceanica και του αυστηρά προστατευόμενο είδος (Συνθήκη Βέρνης, Συνθήκη Βαρκελώνης) cymodocea nodosa.

Β4. Πανίδα

Αναφερόμαστε ιδιαίτερα στα διάφορα είδη πανίδας που διαβιούν στις θάλασσες και τις παραλίες, σε υδρότοπους και άλλους βιότοπους, σε σπήλαια και βραχώδεις περιοχές, μονίμως ή ως μετανάστες. Πολλά προστατεύονται από εθνικές και κοινοτικές αποφάσεις, οι παραβάσεις των οποίων έχουν οδηγήσει στη γνωστή παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ειδικότερα η παραπομπή αυτή αφορά σε παραβάσεις στην περιοχή Natura 2000 GR 2550005 «Θίνες Κυπαρισσίας» - Τόπος Κοινοτικής Σημασίας από το 2006 - και συγκεκριμένα στο είδος προτεραιότητας θαλάσσια χελώνα Caretta-caretta και σε οικότοπους αμμοθινών, συμπεριλαμβανομένου του οικότοπου προτεραιότητας 2250* (θίνες παραλιών με suniperus spp).

Σύμφωνα με την ΕΠΜ 2014 ο Κυπαρισσιακός Κόλπος αξιολογήθηκε ως η δεύτερη περιοχή ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας στη Μεσόγειο. Σχετική συστηματική μελέτη έχει γίνει σε ορισμένες περιοχές: μεταξύ εκβολών Αλφειού και Νέδας, μεταξύ Νέδας και ρέματος Μπραζέρι, μεταξύ ρέματος Μπραζέρι και εκβολών Αρκαδικού. Η χελώνα Caretta-caretta θεωρείται διεθνώς απειλούμενο είδος, συμπεριλαμβάνεται στον Κόκκινο Κατάλογο, το Κόκκινο Βιβλίο και προστατεύεται από εθνική και κοινοτική νομοθεσία (Συμβάσεις Βόννης και Βέρνης). Απειλές για τη θαλάσσια χελώνα είναι η θανάτωση από τους ψαράδες, η σύγκρουση με ταχύπλοα σκάφη, οι πετρελαιοκηλίδες, τα βαρέα μέταλλα, τα γεωργικά και οικιακά απόβλητα, τα σκουπίδια στις παραλίες, η καταστροφή των παραλιών ωοτοκίας από ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι απειλές αυτές εμφανίζονται σε όλες τις παραλίες του Κυπαρισσιακού Κόλπου και πρέπει να ελεγχθούν/απαγορευθούν άμεσα οι απειλητικές χρήσεις. Αυτή τη στιγμή οι παραλίες χρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα (διάβαση αυτοκινήτων, πρόχειρα αναψυκτήρια και καταλύματα, απόρριψη πλαστικών κλπ). Δεν έχουν ληφθεί καν τα απλούστερα μέτρα: αποτρεπτικές πινακίδες, κάδοι απορριμμάτων, απομάκρυνση αυθαίρετων κατασκευών και χρήσεων κλπ. Όταν, όμως, το ίδιο το ΠΔ 2014 επιτρέπει οι ομπρέλες και ξαπλώστρες στις ενοικιαζόμενες ακτές να αφήνουν μόλις 5 μ. ελεύθερη ζώνη παραλίας για την ωοτοκία της θαλάσσιας χελώνας τότε η έννοια της προστασίας αναφέρεται προσχηματικά.

Σχετικά με τη θαλάσσια χελώνα Caretta-caretta, πλην όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως, από τα στοιχεία των μελετών προκύπτει ότι οι παραλίες μεταξύ των εκβολών του Αρκαδικού και της Νέδας (βόρειο τμήμα περιοχής μελέτης ΠΕ Μεσσηνίας) συγκεντρώνουν περίπου το 82% των φωλεών όλου του Κόλπου Κυπαρισσίας με σημαντικότερες τις παραλίες Βουνάκι και Αγιαννάκη. Από το ακρωτήριο Κούνελος (νοτίως της Κυπαρισσίας) μέχρι τον Αρκαδικό (Περιστέρα) η δραστηριότητα ωοτοκίας είναι χαμηλή (5% του συνόλου), οι περιοχές μεταξύ εκβολών Αλφειού και Κατάκολου δεν παρουσιάζουν ωοτοκία, προφανώς επειδή έχουν καταστραφεί τα οικοσυστήματα και οι παραλίες έχουν ελάχιστες διαστάσεις και πλήθος αυθαίρετων χρήσεων, ενώ στις παραλίες μεταξύ Νέδας και Αλφειού η δραστηριότητα ωοτοκίας είναι φθίνουσα, προφανώς κι εδώ για λόγους διείσδυσης ασύμβατων χρήσεων.

Άλλα σημαντικά προστατευόμενα είδη πανίδας στη θαλάσσια περιοχή GR2330008 είναι το ψάρι syngnathus abaster (ταινιοσακοράφα), που προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης και έχει ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο, και το οστρακοειδές pinna nobilis (πίννα) που προστατεύεται από τις Συμβάσεις Βέρνης και Βαρκελώνης και περιλαμβάνεται στο Παράρτημα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΚ.

Σύμφωνα με την ΕΠΜ 2011 στην περιοχή του Καϊάφα, στο σπήλαιο των Ανιγρίδων Νυμφών, φιλοξενούνται 9 είδη νυχτερίδων που όλα εντάσσονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΚ και πρέπει να λαμβάνονται γι’ αυτά, όπως και για τη βίδρα (lutra-lutra) και τη βαλτομυγαλίδα (neomys anomalus), άμεσα μέτρα προστασίας και να οριοθετούνται Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ). Και τα 9 είδη εντάσσονται στο Παράρτημα IV της Οδηγίας που προβλέπει αυστηρή προστασία καθώς και στα Παραρτήματα ΙΙ των Συμβάσεων Βόννης και Βέρνης. Επίσης προστατεύονται από το ΠΔ 67/1981. Όλα τα νέα έργα αξιοποίησης που προτείνονται στην περιοχή δεν είναι συμβατά με τις θεσμικές υποχρεώσεις προστασίας.

Σύμφωνα με την ΕΠΜ 2011 η πανίδα και ειδικότερα η ορνιθοπανίδα που διαβιώνουν μόνιμα ή προσωρινά στους οικότοπους της περιοχής μελέτης (ΠΕ Ηλείας) είναι πλούσια: πυκνοί καλαμιώνες (πάπιες, ερωδιοί κλπ), μεσογειακά αλίπεδα (διάφορα είδη πουλιών), υγρά λιβάδια με τέλματα, υγροτοπικές εκτάσεις και παρόχθια οικοσυστήματα (πουλιά, θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά, ορισμένα είδη ψαριών), αμμοθίνες (μεγάλη σημασία για τη μετανάστευση των πουλιών), δασικές εκτάσεις σε συνδυασμό ή όχι με υγροτοπικές εκτάσεις (πουλιά, θηλαστικά, ερπετά), βραχώδεις εκτάσεις - λόφοι (αρπακτικά και άλλα πουλιά), αγροτικές εκτάσεις (βιότοποι για προστατευόμενα είδη στην αποξηραμένη λίμνη Αγουλινίτσα).

Στην περιοχή GR 2330005 «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» και λοιπά χερσαία τμήματα περιοχής μελέτης τα είδη για τα οποία θα πρέπει να ληφθούν, σύμφωνα με την ΕΠΜ 2011, κατά προτεραιότητα μέτρα διατήρησης των πληθυσμών και των ενδιαιτημάτων τους είναι αυτά όπου επιβάλλεται ο καθορισμός ζωνών διατήρησης σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΚ, επίσης τα είδη των πουλιών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ, για τα οποία προβλέπονται μέτρα ειδικής διατήρησης ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση και η αναπαραγωγή τους και, τέλος, τα είδη που βρίσκονται σε δυσμενές καθεστώς διατήρησης σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών της Ελλάδας. Για τη διαχείριση θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες διατήρησης των αυστηρά προστατευόμενων ειδών στο Παράρτημα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ενώ παρόμοια προστατεύονται αυστηρά τα είδη τα οποία περιλαμβάνονται στις διεθνείς Συμβάσεις Βέρνης και Βόννης καθώς και στο ΠΔ 67/81.

Όπως αναφέρει η ΕΠΜ 2011 η πανίδα της περιοχής μελέτης υφίσταται μεγάλες πιέσεις που μειώνουν δραματικά τα ενδιαιτήματα και τις δυνατότητες αναπαραγωγής των διαφόρων ειδών. Η σοβαρότερη οικολογική υποβάθμιση προέκυψε με την αποξήρανση της λίμνης Αγουλινίτσας και σήμερα ο κατακερματισμός των υγροτοπικών και δασικών ενδιαιτημάτων δημιουργεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης ειδών (π.χ. η έλλειψη συνέχειας μεταξύ των ενδιαιτημάτων Αλφειού και λίμνης Καϊάφα που είναι απαραίτητη για την επικοινωνία των πληθυσμών της βίδρας ή η ασυνέχεια στη δενδρώδη και θαμνώδη βλάστηση μεταξύ των σταθεροποιημένων θινών Καϊάφα και παρόχθιας βλάστησης Αλφειού, που έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη διαδρόμου επικοινωνίας για χερσαία είδη θηλαστικών όπως το τσακάλι και ο ασβός). Στην εξαφάνιση προστατευόμενων και μη ειδών συνεργούν, επίσης, η θήρα και μάλιστα σε απαγορευμένες περιοχές και εποχές, η ρύπανση των ενδιαιτημάτων, οι ανοιχτές χωματερές και η απόρριψη σκουπιδιών από δήμους και επισκέπτες, η διάνοιξη οδικών δικτύων και τα λιμενικά έργα στη λίμνη Καϊάφα (1970), η αυθαίρετη αλιευτική δραστηριότητα που καταστρέφει λιβάδια της Ποσειδωνίας, οι ανεξέλεγκτες δραστηριότητες αναψυχής στην παραλία, όπως και η κίνηση ταχύπλοων σκαφών στη θάλασσα.

Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες και άλλες εξίσου αυθαίρετες, ασύμβατες με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, διαμόρφωσαν σταδιακά τη σημερινή εικόνα της περιοχής. Δεν προωθήθηκαν από το ΥΠΕΚΑ συνολικός σχεδιασμός, μέτρα διαχείρισης, μηχανισμοί εφαρμογής και διαχειριστικοί φορείς με στόχο τη διατήρηση του ενιαίου της περιοχής του Κυπαρισσιακού Κόλπου, ο οποίος διαθέτει υψηλή οικολογική αξία αλλά δεν μπορεί να διατηρηθεί αποσπασματικά τόσο συνολικά όσο και ως προς την πανίδα με σημειακές παρεμβάσεις, όταν μάλιστα αυτές δεν έχουν καν θεσμοθετηθεί. Τα προς συζήτηση κείμενα που είδαν το φως της δημοσιότητας δεν λύνουν αυτό τον γόρδιο δεσμό, αντίθετα νομιμοποιούν και επιτρέπουν την επανάληψη των υφιστάμενων τάσεων.

Η ΕΠΜ 2014 περιλαμβάνει αναλυτικούς πίνακες των διαφόρων ειδών πανίδας στην ΠΕ Μεσσηνίας. Πολλά από τα στοιχεία αλληλοκαλύπτονται με αυτά της ΕΠΜ 2011 καθώς τα είδη των χερσαίων και θαλάσσιων οικοτόπων είναι κοινά. Στον θαλάσσιο χώρο συναντώνται η θαλάσσια χελώνα Caretta- caretta, η ταινιοσακοράφα και η πίννα που αναφέρθηκαν ήδη για την ΠΕ Ηλείας.

Η πανίδα θινών Κυπαρισσίας περιλαμβάνει ασπόνδυλα που καταγράφονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕK και προστατεύονται από ελληνική και διεθνή νομοθεσία (ΠΔ 67/1981). Επίσης 6 είδη ερπετών (χελώνες) περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΚ ως είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος, η διατήρηση των οποίων επιβάλλει καθορισμό Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Όλα τα είδη που διαβιούν στα πευκοδάση, στα πευκοδάση με βάλτους, στους καλαμιώνες, στους λόφους και τις αγροτικές εκτάσεις αλληλοκαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό με τα αναφερόμενα στην ΕΠΜ 2011 (ΠΕ Ηλείας) και αντιμετωπίζουν τους ίδιους κινδύνους μείωσης ή/και εξαφάνισης των πληθυσμών τους. Αναφέρονται όλα αναλυτικά στην ΕΠΜ 2014 μαζί με το θεσμικό πλαίσιο προστασίας. Τα μέτρα προστασίας που μπορούν να εφαρμοστούν κατά περίπτωση αφορούν στη δημιουργία ζωνών προστασίας, στη συντήρηση και διευθέτηση σύμφωνα με τις οικολογικές απαιτήσεις των οικοτόπων εντός και εκτός ζωνών προστασίας, στην αποκατάσταση υποβαθμισμένων βιοτόπων και στη δημιουργία βιοτόπων. Όλ’ αυτά, όμως, δεν προβλέπονται στο ΠΔ.

Αναφερόμενη η ΕΠΜ 2014 (ΠΕ Μεσσηνίας) στις επιμέρους διαχειριστικές ενότητες : θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας, υγροτοπικά ενδιαιτήματα, αμμοθίνες-παράκτια περιοχή από τις εκβολές της Νέδα έως Κυπαρισσία, σταθεροποιημένες θίνες και εκτάσεις με δασική βλάστηση, αγροτικές εκτάσεις, βαθμολογεί με Α τη σημαντικότητα τους για την πανίδα μετά από αποκατάσταση - ανόρθωση. Το θέμα είναι ότι στο δια ταύτα η ΕΠΜ και το ΠΔ διαταράσσουν με τις προτεινόμενες χρήσεις περαιτέρω τους οικότοπους φιλοξενίας της πανίδας.

Γ. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ/ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΔ 2014

ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΜ 2011 ΚΑΙ ΕΠΜ 2014

Γ1. Σύμφωνα με το προτεινόμενο ΠΔ 2014 το σύνολο των περιοχών «GR2550005: Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι–Κυπαρισσία)» και «GR 2330008: Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσία», οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης και διαμορφώνουν ένα ενιαίο σύνολο με κοινά οικολογικά (βιοτικά και αβιοτικά) στοιχεία, που καταλαμβάνει ολόκληρο το κοίλο του Κυπαρισσιακού Κόλπου και την περιβάλλουσα παράκτια ζώνη, χαρακτηρίζονται ως Περιφερειακό Πάρκο κατά τις κείμενες διατάξεις. Εντός των ορίων του Περιφερειακού Πάρκου ορίζονται 4 ζώνες προστασίας : Ειδική Ζώνη Διατήρησης, Περιοχές Προστασίας της Φύσης (ΠΠΦ), Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί (ΠΦΣ), Περιοχές Οικοανάπτυξης (ΠΟικ).

Ο ορισμός του Περιφερειακού Πάρκου δεν προσθέτει από πλευράς προστασίας στα ήδη προστατευόμενα από κοινοτικές και εθνικές συμβάσεις, οδηγίες, κ.λπ. οικοσυστήματα της περιοχής. Μάλιστα ο ορισμός του σύμφωνα με το άρθρο 5 Ν 3937/2011 δεν περιγράφει τα κύρια χαρακτηριστικά της διευρυμένης περιοχής Natura 2000. Παρ’ ολ’ αυτά το Περιφερειακό Πάρκο δεν συνάδει με τα κυρίαρχα αναπτυξιακά πρότυπα και τις σημερινές χρήσεις της περιοχής αλλά αφορά σε εναλλακτικές μορφές χρήσεων και διαχείρισης με στόχο κύριες προστατευτέες αξίες τόσο στις παραγωγικές όσο και τις άλλες δραστηριότητες (βιολογική, γεωργία, αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων, αλιεία με επιλεκτικά εργαλεία, διατήρηση δομικών στοιχείων του αγροτικού χώρου όπως φυτοφράκτες, ακαλλιέργητες λωρίδες στα όρια των αγρών και νησίδες φυσικής βλάστησης, τουρισμός φύσης, κ.λπ.). Απ’ αυτή την άποψη, για παράδειγμα η παραγωγική δραστηριότητα της γεωργίας - όση παραμείνει στην περιοχή μελέτης - πρέπει να μετασχηματιστεί ριζικά και οι τρόποι αλίευσης ν’ αλλάξουν. Δεν υπάρχουν, όμως, επ’ αυτών προτάσεις, μόνο διαπιστώσεις. Επίσης, οι περιοχές οικοανάπτυξης δεν μπορεί να νοούνται ως περιοχές οικιστικής ανάπτυξης αλλά ως περιοχές ήπιων και περιβαλλοντικά φιλικών ασχολιών, όπως η αναψυχή και ο τουρισμός φύσης.

Γ2. Οι ΕΠΜ 2011 και 2013 εστιάζουν στην απογραφή των 4 περιοχών προστασίας και των άλλων χρήσεων εντός του οριζόμενου ως Περιφερειακού Πάρκου, θεωρώντας τη σημερινή πραγματικότητα, που όπως οι ίδιες οι μελέτες αποδεικνύουν προέκυψε από αυθαίρετες επεμβάσεις και καταστροφές των οικοσυστημάτων, ως δεδομένη. Αλλά, όπως πάλι το θέτουν οι ΕΠΜ, τα οικοσυστήματα έχουν δυνατότητες ανάκτησης του ζωτικού χώρου που απώλεσαν, αποκατάστασης και ανόρθωσης. Μ’ άλλα λόγια η περιοχή μπορεί ν’ ανασυσταθεί οικολογικά όχι μόνο στα εναπομείναντα υπολείμματα των οικοτόπων αλλά ευρύτερα ώστε ν’ ανακτήσει ενότητα και συνέχεια, εφ’ όσον φυσικά απομακρυνθούν τόσο οι εύκολα αποσυρόμενες, εφ’ όσον υπάρχει πολιτική και κοινωνική βούληση, σημερινές χρήσεις (διέλευση αυτοκινήτων, αυθαίρετες κατασκευές στις παραλίες, παράνομη θήρα και βόσκηση, κ.λπ.), όσο και παραγωγικές γεωργικές δραστηριότητες που φαίνονται αμετακίνητες αλλά μπορούν ν’ αναπτυχθούν με μεγάλη άνεση σε χώρους της ευρύτερης περιοχής μελέτης, που για την ΠΕ Μεσσηνίας ορίζεται ήδη στους χάρτες της ΕΠΜ 2014.

Εάν η περιοχή του Περιφερειακού Πάρκου σχεδιαστεί ως προς τον εαυτό της δεν υπάρχουν εύκολες οικολογικά λύσεις. Εάν η περιοχή που περιλαμβάνεται στο ΠΔ 2014 αντιμετωπιστεί, όπως και είναι, ως προστατευόμενη περιοχή εξαιρετικής οικολογικής αξίας και άρα ως φυσικός πόρος που μπορεί να αποδώσει και οικονομικά σε μια εναλλακτική προοπτική παραγωγικού μετασχηματισμού και κοινωνικής ανασυγκρότησης, τότε η διευρυμένη ζώνη Natura 2000 του Κυπαρισσιακού Κόλπου, μαζί με τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τους οικισμούς, τα φυσικά και πολιτιστικά μνημεία της ευρύτερης ημιορεινής και ορεινής περιοχής, αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο στο οποίο κατανέμονται παραγωγικές χρήσεις και εναλλακτικές δραστηριότητες τουρισμού και αναψυχής όπως και κατοικία, στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης νέας παραγωγικής/κοινωνικής διαδικασίας.

Στο Ερευνητικό Πρόγραμμα «Αποκατάσταση – Επανάχρηση των δύο σχολικών κτιρίων σε Καλίδονα και Ταξιάρχες στο πλαίσιο ενός σχεδίου ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος σε επιλεγμένες συστάδες οικισμών του όρους Μίνθη, νομού Ηλείας», που εκπονήθηκε το 2008-2009 από διδάσκοντες και ερευνητές της Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ και επιστημονικά υπεύθυνη την υπογράφουσα, μελετήθηκε ένα σχέδιο εναλλακτικού πολιτισμικού και περιβαλλοντικού τουρισμού με κέντρο τα μουσεία Περιβάλλοντος (Καλίδονα) και Αρχιτεκτονικής (Άνω Ταξιάρχες) - στεγαζόμενα σε ιστορικά σχολεία - γύρω από τα οποία διαμορφώνονται διαδρομές που συνδέουν τους οικισμούς (Συστάδα 1: Κακόβατος, Καλίδονα (Σάρενα), Κοστομέρα και Κακόβατος, Σχίνοι, Ροδινά, Αρήνη, Μηλέα, Χρυσοχώρι, Μίνθη, Βρεστό, Μυρώνια, Φανάρι, Μονοπάτι Μ2, Λινίσταινα ή Φανάρι, (παρακάμπτοντας την Ανδρίτσαινα), Λινίσταινα. Συστάδα 2: Θολό, Λέπρεο, Ταξιάρχες (Μοφκίτσα), Ρεβελαίϊκα, Φασκομηλιά, Ν. Φιγαλεία, Πετράλωνα, Λινίσταινα, Μονοπάτι Μ2, Φανάρι Πετράλωνα, Περιβόλια, Φιγαλεία, Μονοπάτι Μ1, Νέδα). Σ’ αυτές τις διαδρομές αποκαλύπτεται όλος ο πλούτος των ιστορικών, από την αρχαιότητα μέχρι τα παραδοσιακά κτίρια, μνημείων, καθώς και τα μνημεία της φύσης.

Όλη η ορεινή και ημιορεινή περιοχή της ΠΕ Ηλείας και ΠΕ Μεσσηνίας μπορεί να ενεργοποιηθεί αφού συνδεθεί - τουλάχιστον κατ’ αρχήν συγκοινωνιακά - με τη διευρυμένη ζώνη Natura 2000 του Κυπαρισσιακού Κόλπου αντί να εγκαταλειφθούν οι μη παράλιοι οικισμοί και να καταστραφεί η παραλιακή ζώνη υψηλής οικολογικής αξίας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο πρωτογενής τομέας παραγωγής, καθοριστικός για την ευημερία της περιοχής και της χώρας δεν μπορεί να χωροθετείται εκεί και ως έτυχε, καταστρέφοντας τις δυνατότητες ενός ενιαίου εναλλακτικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης/μετασχηματισμού, αφήνοντας αναξιοποίητες τις τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και τους βοσκότοπους των ημιορεινών και ορεινών περιοχών. Επίσης, η φερόμενη ως οικιστική ανάπτυξη δια των αυθαιρέτων (κυρίως) οικισμών δεν πρέπει να νομιμοποιηθεί ως οικοανάπτυξη. Η παραλιακή ζώνη είναι προ πολλού κορεσμένη. Αντίθετα, οι ημιορεινοί οικισμοί, σε απόσταση αναπνοής από τη θάλασσα, αλλά και οι ορεινοί με τα μνημεία και τα παραδοσιακά τμήματα, μπορούν να παραλάβουν μεγάλο αριθμό κατοίκων και επισκεπτών από το εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό.

Έξω από μια τέτοια προσέγγιση, που οδηγεί και στην κοινωνική ανασυγκρότηση, επιβίωση και ευημερία των περιοχών Ηλείας και Μεσσηνίας, δεν υπάρχει προοπτική : υπαρκτοί πόροι θα λιμνάζουν και πόροι ανυπολόγιστής αξίας θα καταστρέφονται.

Γ3. Όπως έχει ήδη αναφερθεί στην αναφορά και εν μέρει αξιολόγηση των οικολογικών στοιχείων που προκύπτουν από τις ΠΜΕ, η περιοχή του ΠΔ 2014 έχει δύο χαρακτηριστικά : από τη μία συγκεντρώνει ένα μεγάλο πλούτο οικότοπων από εξαιρετικής έως επαρκούς αξίας με σημαντικά ή/και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας και, από την άλλη, έχει υποστεί σοβαρούς τραυματισμούς από ασύμβατες αυθαίρετες χρήσεις και πυρκαγιές.

Χάρτης 01 Δεν υπάρχει ζώνη Natura 2000 γιατί έχει καταστραφεί από αυθαίρετες χρήσεις

Χάρτης 02 Είναι σαφές ότι οι αγροτικές εκτάσεις κατέλαβαν το προηγούμενο υγροτοπικό έδαφος και έχουν αφήσει ελεύθερα τμήματα ΠΦΣ-4γ (εδάφη χαμηλής παραγωγικότητας με υγροτοπικά χαρακτηριστικά και θαμνώδη βλάστηση).

Ο τεμαχισμός των δασικών εκτάσεων που διαδέχονταν τις παράκτιες αμμοθίνες, η συρρίκνωση κατά το μήκος του πευκοδάσους με καλαμιώνες, αρμυρίκια, βάλτους και του παράκτιου πευκοδάσους κουκουναριάς και χαλεπίου πεύκης Καϊάφα προέκυψαν επειδή τμήματα δάσους μετατράπηκαν σε δασική βλάστηση, βοσκόμενο πευκοδάσος ή καταγράφονται στο χάρτη με τον απροσδιόριστο οικολογικά χαρακτηρισμό Παραλία Επιταλίου.

Χάρτης 03 Για την ευρύτερη περιοχή Καϊάφα έχει γίνει ειδική αποτίμηση. Οι παράκτιες αμμοθίνες και το δάσος του Καϊάφα διακόπτονται από την παραλία Αγίου Νικολάου και ακολουθεί όλη η παραλιακή έκταση μέχρι Νέδα με τον χαρακτηρισμό νότια όρια Natura 2000 στην οποία εφάπτονται υπολείμματα λοχμών πευκοδάσους.

Χάρτης 04 Στην ενότητα αυτή εμφανίζονται σαφέστατα οι καταπατήσεις/αλλοιώσεις οικοτόπων με πιο χαρακτηριστική την εμφύτευση μιας φερόμενης ως αγροτικής έκτασης μεταξύ πευκοδάσους χαλεπίου πεύκης και αμμοθινών από Ελαία έως Βουνάκι.

Αλλά και από Καλό Νερό έως Κυπαρισσία δεν έχουν μείνει παρά υπολείμματα οικοτόπων μέσα στις αγροτικές εκτάσεις ενώ ολόκληρη η ζώνη προτείνεται ως Περιοχή Οικοανάπτυξης ΠΟικ.

Το μωσαϊκό το οποίο εμφανίζεται στους 4 χάρτες του ΠΔ δεν οφείλεται σε εναλλαγές μικροκλίμακας αλλά σε καταρρεύσεις ή βλάβες των οικοσυστημάτων. Αλλά τα οικοσυστήματα δεν αποτελούν μουσειακά είδη τα οποία μπορούν να περιοριστούν σε εγκλωβισμένες μεταξύ πολλών χρήσεων περιοχές (αλήθεια ποιος θα ορίσει επί του εδάφους τα όρια και ποιος θα ελέγχει τη διείσδυση εντός των ορίων παρακείμενων χρήσεων;). Είναι προδιαγεγραμμένη η φθορά τους, ακόμα και αν το ΠΔ 2014 προέβλεπε στα χαρτιά απόλυτη προστασία, εάν δεν υπάρξει ένας μακροπρόθεσμος εναλλακτικός σχεδιασμός.

Γ4. Το ΠΔ 2014, όμως, όχι μόνο δεν προβλέπει απόλυτη προστασία αλλά εμφυτεύει οικιστικές χρήσεις κι εκεί που δεν υπάρχουν, νομιμοποιώντας τους ήδη αυθαίρετους οικιστές και δημιουργώντας σίγουρα νέους. Κατ’ αρχήν όσοι οικισμοί του Κυπαρισσιακού Κόλπου δεν είναι οριοθετημένοι πρέπει να οριοθετηθούν και ν’ απαγορευτεί στο Περιφερειακό Πάρκο η εκτός σχεδίου δόμηση και η δόμηση στους αρχαιολογικούς χώρους (ΠΑΡΧΒ) στους οποίους το ΠΔ 2014 επιτρέπει την ανέγερση κατοικιών και επισκευή/αλλαγές υφιστάμενων κτιρίων. Σε μια πιο συγκεκριμένη κριτική/αντίθεση ως προς τις προτάσεις χρήσεων του ΠΔ 2014 εντοπίζονται τα παρακάτω σημεία.

• Απαγορεύεται η κίνηση τροχοφόρων εκτός των υφιστάμενων δρόμων, αλλά επιτρέπεται σε ιδιωτικές εκτάσεις για νόμιμες παραγωγικές δραστηριότητες. Η θέση αυτή σημαίνει ότι μπορεί να παραμείνουν όλοι οι παρανόμως ανοιγμένοι δρόμοι κάθε είδους, που δημιουργούν, σύμφωνα με τις ΕΠΜ, διασπάσεις και καταστροφές στα οικοσυστήματα. Όσο για την πρόσβαση στις καλλιέργειες αυτή θα πρέπει να διευθετηθεί μέσα από κοινόχρηστες, απολύτως απαραίτητες, προσβάσεις.
• Σχετικά με την αμμοληψία και χαλικοληψία, που, κατ’ αρχήν απαγορεύονται, η εξαίρεση για λόγους δημοσίου συμφέροντος μπορεί να επιτρέψει μεγάλο αριθμό παραβιάσεων.
• Σχετικά με την απαγόρευση της θήρας, που στην πραγματικότητα επιτρέπεται σχεδόν παντού, θα πρέπει ν’ απαγορευτεί σε όλη τη ζώνη Natura 2000 και λοιπές εκτάσεις της περιοχής μελέτης καθώς τα είδη πανίδας διαβιώνουν και στις 4 ζώνες προστασίας του Περιφερειακού Πάρκου και κινδυνεύουν ήδη από τη διατάραξη και ασυνέχεια των οικοσυστημάτων.
• Η Caretta-caretta προστατεύεται με την απαγόρευση ενεργειών και δραστηριοτήτων επί της ζώνης του αιγιαλού που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική της δραστηριότητα, αλλά οι ειδικότερες ρυθμίσεις που ακολουθούν περιορίζουν δραστικά αυτή την προστασία (βλέπε παρακάτω).
• Η κάθε είδους δόμηση απαγορεύεται για να επιτραπεί με την επιφύλαξη των επιμέρους ρυθμίσεων που ακολουθούν σε όλη την έκταση της περιοχής ως η κύρια «αναπτυξιακή» χρήση (βλέπε παρακάτω).
• Σχετικά με την επιτρεπόμενη βόσκηση στις Περιοχές Προστασίας της Φύσης, οι εκτάσεις είναι μικρές και δεν θα λύσουν προβλήματα βόσκησης - υπάρχουν κατάλληλες μεγάλες εκτάσεις στα ημιορεινά και ορεινά - ενώ θα ανοίξουν τον δρόμο σε αυθαιρεσίες.
• Παραχώρηση - επινοικίαση ακτής δεν θα πρέπει να γίνεται για τις ακτές ωοτοκίας της Caretta-caretta.
• Σχετικά με τις ειδικές ρυθμίσεις για τις Παραλίες Καλού Νερού και Κυπαρισσίας εντός της ΠΠΦ-3β δεν είναι δεκτή η εγκατάσταση μονάδας επεξεργασίας λυμάτων όπως και η επιπλέον δόμηση και οι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων.
• Σχετικά με τα ταχύπλοα σκάφη αναψυχής ο ίδιος ο ορισμός του Περιφερειακού Πάρκου δεν συνάδει με τη χρήση τους. Δημιουργούν προβλήματα στους υποθαλάσσιους οικότοπους, και τη χελώνα Caretta-caretta και δεν πρέπει να επιτρέπονται. Είναι εξίσου προσοδοφόρα δραστηριότητα και στη λογική του εναλλακτικού τουρισμού η βόλτα στη θάλασσα με χειροκίνητα μικρής ταχύτητας μέσα.
• Η ελεύθερη από ομπρέλες και ξαπλώστρες ζώνη 5 μ. για την ωοτοκία της Caretta-caretta δεν επαρκεί. Η θέση ν’ απομακρύνονται οι παραπάνω κινητές εγκαταστάσεις τη νύχτα, υποθέτει ότι τα σημεία ωοτοκίας θα συμβιώνουν αρμονικά την ημέρα με τον κινητό εξοπλισμό και τους χρήστες του (!).
• Οι επιτρεπόμενες χρήσεις στην ευρύτερη περιοχή του Καϊάφα είναι καταστροφικές για τα οικοσυστήματα, όπως έχει ήδη αναφερθεί αναλυτικά, και εκτός οδηγιών και συνθηκών προστασίας τους. Η περιοχή εξαιρετικού φυσικού κάλλους και μεγάλης βιοποικιλότητας θα εκφυλιστεί οριστικά, γι’ αυτό και δεν πρέπει να προστεθεί σε όλη την ευρύτερη περιοχή της λίμνης καμμία νέα χρήση (βλέπε Β2).
• Οι επιτρεπόμενες χρήσεις στην Περιοχή Οικοανάπτυξης ΠΟικ 1 : Παραλία Επιταλίου και Αγίου Νικολάου είναι παράδειγμα προς αποφυγήν. Ακόμα και σε περιοχές σημαντικής οικολογικής αξίας, επιδιώκεται η ανάπτυξη δια της οικοδομής, επανέρχεται το πιο παρωχημένο πρότυπο ανάπτυξης που πρόσφατα, με αφορμή το ν/σχέδιο για τις ακτές, τόσο επικρίθηκε και οδήγησε στην απόσυρση του ν/σχεδίου. Είναι εκτός λογικής προστασίας και ορισμού του Περιφερειακού Πάρκου να επιτρέπονται : παραθεριστική κατοικία, κατοικία, αναψυκτήρια, πολιτιστικά κτίρια, χώροι στάθμευσης.

Τίθεται το ερώτημα. Είναι αντικείμενο του συγκεκριμένου ΠΔ που προέκυψε από την ανάγκη προστασίας των οικοσυστημάτων της περιοχής τα οποία σταδιακά εξαφανίζονται λόγω των αυθαίρετων χρήσεων, να προτείνει/επιτρέπει οικιστική ανάπτυξη; Να ορίζει όρους δόμησης και κατάτμησης της γης ; Ο χειρισμός της αυθαίρετης δόμησης είναι αντικείμενο των ειδικών για το περιβάλλον επιστημόνων ή πολεοδόμων και χωροτακτών; Δεν υπάρχει θέμα οριοθέτησης των αυθαίρετων οικιστικών τμημάτων ή/και κατεδάφισης αυτών που εμποδίζουν την ανασύσταση της περιοχής Natura 2000 και λοιπών προτεινόμενων εκτάσεων ; Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το ΠΔ δεν κάνει αναφορές στις πηγές ρύπανσης και σε κατευθύνσεις περιορισμού τους, σπεύδει να πολεοδομήσει τμήματα της περιοχής.

• Για την ΠΟικ Αγροτικές εκτάσεις και ιδιοκτησίες μεταξύ των ΠΠΦ, πάλι κι εδώ στόχος είναι να γίνουν κτίρια (αγροτικές κατοικίες, ξενώνες, κάμπινγκ, και άλλες κατασκευές). Επίσης, επιτρέπονται βιοτεχνικές χρήσεις λες και δεν μπορούν αυτές ν’ αναπτυχθούν εντός των νόμιμων οικισμών και των χιλιάδων ανενεργών κτιρίων.

Σε κάθε περίπτωση, η βιολογική γεωργία που αναφέρεται ως εξαίρεση θα πρέπει ν’ αντικαταστήσει τη συμβατική σήμερα παραγωγή, η οποία ρυπαίνει τα εδάφη, τα νερά και τη θάλασσα. Η βιολογική αγροτική παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία) μπορεί να αποτελέσει για την ευρύτερη περιοχή μελέτης τον βασικό τομέα ενός εναλλακτικού σχεδίου παραγωγικού μετασχηματισμού και κοινωνικής ανασυγκρότησης, βιώσιμο οικολογικά και με υψηλή προστιθέμενη αξία (παράδειγμα Ανάβρας).

Εν κατακλείδι, το ΠΔ αναπαράγει όλες τις παθογένειες που κατάστρεψαν μέχρι σήμερα- και όχι μόνο στην περιοχή μελέτης - τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τους φυσικούς πόρους της υπαίθρου. Επιχειρεί να συμβιβάσει την ανάπτυξη δια της οικοδομικής δραστηριότητας, νομιμοποιώντας την αυθαίρετη δόμηση και προσθέτοντας νέα νόμιμη, με τη διατήρηση αποσπασμάτων φυσικών σχηματισμών, περιοχών προστασίας της φύσης και οικοτόπων, και φυσικά δεν το καταφέρνει.

Το πιθανότερο είναι ότι στην πράξη όλα τα αναφερόμενα μέτρα προστασίας θα μείνουν στα χαρτιά - καθώς δεν θα συσταθεί σύντομα διαχειριστική αρχή για να τα εφαρμόσει και δεν θα γίνονται έλεγχοι -η αυθαίρετη χρήση, υποβάθμιση και καταστροφή της περιοχής θα συνεχιστούν, ενώ θα μπορούν να κτίζουν με τον νόμο επίδοξοι επενδυτές, που φωτογραφίζονται ήδη στην ΠΕ Μεσσηνίας και στον Καϊάφα, αλλά και πολλοί άλλοι που κερδίζουν πρόσκαιρα, εξαντλώντας δημόσια αγαθά και βασικές προϋποθέσεις παραγωγικής/κοινωνικής ανασυγκρότησης της χώρας.

Προφανώς είναι αναγκαίο ένα ΠΔ προστασίας όχι όμως για να τηρηθούν τα προσχήματα και να δοθούν προσωρινές απαντήσεις στην ΕΕ, αλλά για ν’ αποτελέσει βάση μιας νέας περιόδου αποκατάστασης/ανασύστασης της περιοχής σε άμεση σχέση με την ευρύτερη ημιορεινή και ορεινή περιβάλλουσα.