διάλογοι για τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις των νησιών

Πηγή

Το μπλακ άουτ της Σαντορίνης επισπεύδει τις διαδικασίες για την ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης –μνημονιακή υποχρέωση– έργο που θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ με ΣΔΙΤ. Επίσης, άμεσα δρομολογείται η ηλεκτρική διασύνδεση των Κυκλάδων. Το θέμα των ενεργειακών διασυνδέσεων των νησιών μας (Κρήτη, Κυκλάδες, Ρόδος, Βόρειο Αιγαίο) ήταν πάγιο αίτημα των τοπικών κοινωνιών από τον προηγούμενο αιώνα. Μιλούσαμε τότε για λύσεις δημόσιου χαρακτήρα από την κραταιά, δημόσια, ενιαία ΔΕΗ που θα συνέβαλαν στην ευστάθεια και την επάρκεια του συστήματος. Επίσης όλοι είχαμε στο μυαλό μας τότε τη μονοσήμαντη ροη ενέργειας από το σύστημα της ηπειρωτικής χώρας προς τα νησιά μας.
Είθισται στην Ελλάδα αιτήματα των τοπικών κοινωνιών να ικανοποιούνται με πολύ μεγάλη καθυστέρηση και να επιλύονται δυστυχώς με τις λύσεις που υπήρχαν όταν αρχικά προτάθηκαν χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα νέα τεχνολογικά ή άλλα δεδομένα που πιθανά διαφοροποιούν την τελική λύση. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση των διασυνδέσεων. Τα δεδομένα έχουν δραματικά αλλάξει. Η ΔΕΗ δεν είναι ούτε κραταιά, ούτε ενιαία, ούτε, σε λίγο, κρατική. Η ροή ενέργειας θα είναι διπλή, το καλώδιο συνδυάζεται με λύσεις ΒΑΠΕ από πολυεθνικές και μεγαλοεργολάβους, που καταγγέλλονται έντονα από τις τοπικές κοινωνίες, η ανάπτυξη των ΑΠΕ γίνεται ανεξέλεγκτα χωρίς κανόνες και αρχές και αμφισβητείται ακόμα και ο δημόσιος χαρακτήρας του καλωδίου με χρήση ΣΔΙΤ. Επιπλεον οι πόροι από ΕΣΠΑ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αλλού, όπως για παράδειγμα στην Κρήτη για τον ΒΟΑΚ, ενώ έχουν αλλάξει σημαντικά τα τεχνολογικά δεδομένα. Επιλέγονται, μάλιστα, από την ΕΕ τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας, πολιτικές μείωσης της ρύπανσης, τα κτίρια μηδενικής ενέργειας αρχικά στο δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα, προωθούνται πρακτικές κατανεμημένης (διεσπαρμένης) παραγωγής ενέργειας, ενσωματώνονται στα δίκτυα έξυπνοι μετρητές, προωθείται η συμμετοχή του καταναλωτή με διαφοροποίηση της πολιτικής κοστολόγησης της ενέργειας στον τελικό καταναλωτή, αλλά και στον παραγωγό ενέργειας. Τελευταίο, άλλα όχι λιγότερο σημαντικό, έχουμε την ανάπτυξη των έξυπνων δικτύων ή/και των μικροδικτύων που μπορούν να διπλασιάσουν, τουλάχιστον, τη διείσδυση των ΑΠΕ, στο σύστημα.
Έτσι, τα τελευταία χρόνια ακούγονται με μεγαλύτερη συχνότητα έντονες αντιρρήσεις στις διασυνδέσεις των νήσων. Έτσι θεωρώ και προτείνω ως εναλλακτική πρόταση στις ενεργειακές διασυνδέσεις των νησιών, στα σχέδια Μανιάτη και πολυεθνικών, τα εξής:
• Υιοθέτηση κατά προτεραιότητα, στα μη διασυνδεμένα νησιά, πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας που θα υπερβαίνουν κατά πολύ τα όρια του κορεσμένου «εξοικονομώ».
• Άμεση υιοθέτηση στα μη διασυνδεμένα νησιά των πολιτικών της ΕΕ για κτίρια μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας για όλα τα νέα κτίρια, καθώς και στα υπάρχοντα δημόσια κτήρια.
• Απαγόρευση κατά προτεραιότητα, στα μη διασυνδεμένα νησιά, των ΒΑΠΕ και ουσιαστική ενίσχυση των ΑΠΕ μικρής και μεσαίας κλίμακας με ενίσχυση των συνεταιριστικών, δημοτικών προσπαθειών, με αυστηρή εφαρμογή και αυστηροποίηση της περιβαλλοντολογικής νομοθεσίας.
• Αξιοποίηση κατά προτεραιότητα, στα μη διασυνδεμένα νησιά, των νέων τεχνολογιών (έξυπνοι μετρητές, μικροδικτυα, έξυπνα δίκτυα, σύστημα αποθήκευσης, υιοθέτηση της ηλεκτροκίνησης κ.λπ.) έτσι ώστε να διπλασιαστεί τουλάχιστον η διείσδυση των ΑΠΕ στο σύστημα.

Στο πλαίσιο ενός ριζικά διαφορετικού, ριζοσπαστικού σχεδίου για τις ΑΠΕ, είναι επιβεβλημένη όχι μόνο η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού, πράγμα δυστυχώς καθόλου αυτονόητο σήμερα, αλλά και η εμπλοκή των ίδιων των τοπικών κοινωνιών οι οποίες θα πρέπει να αντιληφθούν τις ΑΠΕ ως δική τους υπόθεση. Είναι επιβεβλημένη, λοιπόν, μια νέα οπτική, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα τεχνολογικά δεδομένα και τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με την αναγκαιότητα των ηλεκτρικών διασυνδέσεων των μη διασυνδεμένων νησιών με το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας και όχι υπεραπλουστευτικα ερωτήματα και απαντήσεις.
ΜΑΝΟΛΗΣ ΝΤΟΥΝΤΟΥΝΑΚΗΣ 
ηλεκτρολόγος μηχανικός ΕΜΠ, Ε.Ε.ΔΙ.Π. Πολυτεχνείου Κρήτης

 

Ανέκαθεν οι διασυνδέσεις γειτονικών δικτύων υψηλής τάσης βοηθούσαν την οικονομικότερη και ασφαλέστερη λειτουργία των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας γιατί τα διασυνδεδεμένα συστήματα αλληλοϋποστηρίζονται. Δεν είναι τυχαίο ότι εφόσον είναι καλές οι σχέσεις μεταξύ γειτονικών χωρών, διασυνδέονται και τα ηλεκτρικά τους δίκτυα. Το ίδιο ισχύει ακόμα περισσότερο για περιοχές της ίδιας χώρας, που είναι σαφώς πιο ενοποιημένες πολιτικά. Για παράδειγμα τα νησιά που είναι πολύ κοντά στο ηπειρωτικό δίκτυο της Ελλάδας είναι διασυνδεδέμενα με αυτό, γιατί αυτό επιτρέπει οικονομικότερη και ασφαλέστερη ηλεκτροδότηση.

Η ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης υποδεικνύεται σήμερα συμφέρουσα, παρά τη σημαντική γεωγραφική απόσταση από το ηπειρωτικό σύστημα, από σχετικές προμελέτες βιωσιμότητας. Η ηλεκτροπαραγωγή στην Κρήτη βασίζεται κυρίως στο πετρέλαιο. Τα τελευταία χρόνια ένα σεβαστό 20% περίπου της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από μονάδες ΑΠΕ, κυρίως αιολικά πάρκα και φωτοβολταϊκά. Όπως και στα άλλα μη διασυνδεδεμένα νησιά, η ηλεκτροπαραγωγή είναι ακριβότερη σε σχέση με το ηπειρωτικό σύστημα όπου χρησιμοποιείται φτηνότερο μίγμα συμβατικών καυσίμων (λιγνίτης, φυσικό άεριο, μεγάλα υδροηλεκτρικά). Βέβαια, στα νησιά δεν είναι πιο ακριβό το ρεύμα στην κατανάλωση. Το κόστος Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ) που μοιράζεται όλη η χώρα είναι περίπου 500 εκ. ευρώ ετησίως και οφείλεται κατά το ήμισυ στην ηλεκτροπαραγωγή στην Κρήτη.

Η διασύνδεση μπορεί να προσφέρει σημαντική εξοικονόμηση σε κόστος καυσίμου καθώς και την περαιτέρω αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ στην Κρήτη, που έχει φτάσει σε κορεσμό λόγω τεχνικών περιορισμών. Θα μπορεί να απορροφά περίσσεια ισχύος ΑΠΕ και να αποδίδει ενέργεια (από οικονομικότερο μίγμα καυσίμου σε σχέση με το πετρέλαιο) στο σύστημα της Κρήτης όταν δεν υπάρχει αρκετή παραγωγή από («ντόπιες» τουλάχιστον) ΑΠΕ, επομένως θα χρειάζονται λιγότερες τοπικές μονάδες σε λειτουργία.

Σε αυτό το σημείο ας σημειωθεί ότι ναι μεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη και δυνατότητες για εξοικονόμηση, μικρές εφαρμογές ΑΠΕ, εφαρμογές «ευφυών δικτύων», κ.λπ. (λιγότερο ή περισσότερο ασύμβατες με το κυρίαρχο μοντέλο «ανάπτυξης»), αλλά στο επίπεδο του συστήματος υψηλής τάσης, αυτά καταρχάς εμφανίζονται ως συγκράτηση ή μείωση του φορτίου. Στο άμεσο μέλλον παραμένει δεδομένη η ανάγκη για ηλεκτροπαραγωγή σε μεγάλα μεγέθη, της τάξης των εκατοντάδων ή χιλιάδων MW (το φορτίο της Κρήτης είχε 635 MW μέγιστη τιμή το 2011). Για την κάλυψη τέτοιων φορτίων, η οικονομία κλίμακας στην παραγωγή έχει πάντα οφέλη τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά. Τελικά η μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα με υψηλή διείσδυση ΑΠΕ χρειάζεται και εξοικονόμηση ενέργειας και μεγάλες και μικρές εφαρμογές ΑΠΕ.

Στον υπαρκτό νεοφιλελευθερισμό, τα μεγάλα έργα ΑΠΕ και η ανάπτυξη του δικτύου και των μεγάλων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής γίνονται κατά κανόνα με τρόπο και προτεραιότητες που προκαλούν εύλογες αντιδράσεις. Με τεράστιο έλλειμμα δημόσιου ελέγχου, δημοκρατικού σχεδιασμού, διαφάνειας, συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών. Σε αυτό το σύντομο σημείωμα ας αναφερθούμε όμως και σε μια υπερβολική αναγωγή της αυτονομίας σχεδόν σε πανάκεια. Η μη διασύνδεση της Κρήτης στο συγκεκριμένο παράδειγμα για να μη γίνει το «πολύμπριζο της Ευρώπης» ή για να «κρατήσει την αυτονομία της» δεν φαίνεται καταρχάς λιγότερο «νεοφιλελεύθερη». Το επόμενο βήμα θα ήταν να προχωρήσουμε και στην οικονομική αποσύνδεση, δηλαδή π.χ. να αναιρεθεί η επιδότηση της ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά μέσω των ΥΚΩ, κ.ο.κ.

Σήμερα βέβαια μιλάμε για μία καταρρέουσα κοινωνία και οικονομία, με το δημόσιο έλεγχο να υποχωρεί ακόμα και από το «φυσικό μονοπώλιο» των δικτύων υψηλής τάσης σε ένα νεοφιλελεύθερο παροξυσμό με μοχλό την κρίση. Σε αυτό το πλαίσιο, όπου η διασύνδεση της Κρήτης τοποθετείται σε ένα δημόσιο διάλογο εντυπώσεων και σκοπιμοτήτων και ανακατεύεται με φαραωνικά σενάρια επενδύσεων για χιλιάδες MW αιολικών πάρκων και εξορύξεις πετρελαίου, είναι πολύ δύσκολο να γίνει εποικοδομητική συζήτηση και δημοκρατικός σχεδιασμός του ενεργειακού συστήματος.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ
Δρ. Μηχανικός ΕΜΠ