To «ιερό» τουριστικό real estate με γκολφ επανέρχεται

Κάβο Σίδερο: ανίερες επενδύσεις στην άκρη της Κρήτης-1

του Κωστή Χατζημιχάλη από τα Ενθέματα της Αυγής

Ο αγώνας ενάντια στην καταστροφική επένδυση στο Κάβο Σίδερο είναι ένας από τους εμβληματικότερους των τελευταίων χρόνων, ξεπερνώντας τα όρια της Κρήτης. Και είναι έτσι, καθώς συνδυάζει πολλά: ένα μοναδικό αρχαιολογικό και περιβαλλοντικό τοπίο, αλώβητο από παλαιότερα «αναπτυξιακά» κύματα, έναν σκοτεινό ρόλο της Εκκλησίας, ξένους επενδυτές, μπαγιάτικα αλλού και αδοκίμαστα εδώ οράματα για τουριστικές αναπτύξεις κλίμακας με σφραγίδα το γκολφ και το κτηματομεσιτικό παιχνίδι. Ένας αγώνας πολυμέτωπα εμβληματικός και για την Αριστερά, η οποία πρωτοστάτησε στην πρώτη του φάση, καθώς τη θέτει μπροστά σε μεγάλα ζητήματα όπως το τι είδους ανάπτυξη θέλουμε, πώς ονειρευόμαστε τον τόπο μας. Σήμερα που ο κίνδυ-νος επανακάμπτει, με μια ―φαινομενικά μόνο και προσωρινά— «ηπιότερη» επένδυση, με πανομοιότυπα ωστόσο χαρακτηριστικά, ανοίγουμε ξανά το θέμα.

Ρενέ Μαγκρίτ, “Η ωραία της νυκτός”

Οι ελληνικές ακτές, από τις αρχές της δεκαετίας 1990 είναι στόχος επενδυτικών ομίλων, ελληνικών και ξένων, για την υλοποίηση μεγάλων τουριστικών επενδύσεων. Βλέπουμε, πάντοτε, το ίδιο σκηνικό: οι εταιρείες υπόσχονται χιλιάδες θέσεις εργασίας και τοπική ανάπτυξη, ορισμένοι τοπικοί φορείς, η κυβέρνηση, μέσα ενημέρωσης και κόμματα εξουσίας πανηγυρίζουν — και μόνο κάτι «γκρινιάρηδες οπισθοδρομικοί» αντιδρούν, ενταγμένοι σε περιβαλλοντικούς συλλόγους και κινήματα πολιτών μαζί με ιστορικούς, αρχαιολόγους, χωροτάκτες και αριστερούς/ες. Στο Κάβο Σίδερο της Σητείας, δεκαπέντε χρόνια τώρα, μια παρόμοια επένδυση προσπαθεί να υλοποιηθεί και, παρά τη λυσσαλέα υποστήριξη ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, η απόφαση του ΣτΕ το 2010 τη σταμάτησε. Επανέρχεται όμως, γιατί η περιοχή έχει την τύχη –ή την ατυχία– να είναι μοναδική στη Μεσόγειο και η υφαρπαγή της γης της από την εταιρεία και τη Μονή Τοπλού θα δώσει μονοπωλιακές προσόδους στους επενδυτές, με ελάχιστες θετικές τοπικές επιπτώσεις. Εξηγούμαι. Οι τουριστικές επενδύσεις, διεθνώς, μετά το 1990, απαιτούν μοναδικές τοποθεσίες σε περιβαλλοντική προστασία, μακριά από τουριστικά κορεσμένες περιοχές και δίνουν –υποτίθεται– μεγάλη προσοχή στη διαφύλαξη των τοπικών περιβαλλοντικών δεδομένων και του τοπίου. Οι νέες μονάδες είναι μεγάλες σε κλίμακα (αριθμός δωματίων, πολυμορφία παρεχομένων εξυπηρετήσεων), πολυτελείς και προσπαθούν να έχουν πελατεία όλο το χρόνο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο νέο πρότυπο, εκτός από ξενοδοχεία, συνεδριακά και ιατρικά κέντρα, αθλητικές δραστηριότητες, μαρίνες, μονάδες θαλασσοθεραπείας κ.ά., υπάρχουν πάντα γήπεδα γκολφ και παραθεριστικές κατοικίες για αγορά ή ενοικίαση, δεδομένα που διευρύνουν τη χρονική λειτουργία των μονάδων και προσελκύουν υψηλότερα εισοδήματα. Αντίστοιχες εκτάσεις στην Ελλάδα διαθέτει μόνο το κράτος, η Εκκλησία και τα μοναστήρια — και έτσι δεν είναι τυχαία η εμπλοκή της Μονής Τοπλού στο Κάβο Σίδερο.

Η εταιρεία έμαθε από την προηγούμενη απόρριψη του ΣτΕ και έρχεται σήμερα με, υποτίθεται, βελτιωμένη πρόταση η οποία, εκτός από την αλλαγή του ονόματος, προβλέπει μικρότερο μέγεθος επένδυσης (1.936 κλίνες αντί 7.000 και ένα αντί τρία γήπεδα γκολφ), δεσμεύοντας όμως την ίδια έκταση. Το σημαντικότερο ωστόσο δεν είναι οι αλλαγές στην πρόταση καθαυτή, αλλά η θεσμική προετοιμασία που έγινε από τη συγκυβέρνηση αξιοποιώντας την συγκυρία της κρίσης με σειρά ειδικών νόμων (Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισμό, fast track, Στρατηγικές Επενδύσεις κ.ά.) που υποστηρίζουν προτάσεις τέτοιου είδους έναντι μελλοντικών προσφυγών στο ΣτΕ. Αυτό που θα πουλήσει η επένδυση στο Κάβο Σίδερο δεν είναι οι εγκαταστάσεις που θα κατασκευάσει• αυτές υπάρχουν κι αλλού. Θα πουλήσει το προστατευμένο άγριο, άνυδρο τοπίο της Ανατολικής Κρήτης με τη μοναδική ιστορικότητα. Γι’ αυτό δεσμεύει και τα 23.000 στρέμματα τώρα, παρότι δεν τα χρειάζεται: για να εξασφαλίσει υπεραξία από τη μονοπωλιακή χρήση όλης της περιοχής και από πιθανή (εγώ τη θεωρώ σίγουρη) επέκταση των ξενοδοχείων σε μερικά χρόνια και προσθήκη και των άλλων δυο γηπέδων γκολφ. Πρόκειται για μια νέου τύπου «περίφραξη των κοινών», η οποία αφορά την αποστέρηση από ντόπιους και επισκέπτες παλαιών δικαιωμάτων και αξιών χρήσης, στα οποία περιλαμβάνεται και το νερό. Η καπιταλιστική υποκειμενοποίηση που θα προκύψει από την περίφραξη συλλαμβάνει και τις άυλες αξίες του τόπου (ιστορία, φύση, πολιτισμός, μοναδικότητα παραγωγής, τοπίο) και τις μετατρέπει σε εμπόρευμα, κατανέμοντας έτσι μονοπωλιακές προσόδους στην εταιρεία. Τι θα μείνει όμως στη τοπική οικονομία; Παρόμοιες επενδύσεις έχουν κάποιες θετικές επιπτώσεις, όχι όμως αυτές που υπόσχονται οι επενδυτές. Στην περίοδο της κατασκευής οι κατασκευαστικές εταιρείες θα φέρουν εξοπλισμό και ειδικευμένους εργάτες δικούς τους, θα προσλάβουν μετανάστες για τις ανειδίκευτες εργασίες και όλοι θα μένουν σε κοντέινερ, όπως έδειξε η κατασκευή της ΠΟΤΑ Πύλου. Ο εξοπλισμός παρόμοιων μονάδων γίνεται με διεθνείς διαγωνισμούς και αυστηρές προδιαγραφές, τις οποίες δύσκολα καλύπτουν επιχειρήσεις της Κρήτης ενώ ο εξοπλισμός για τα γκολφ, φυσικά, θα είναι εισαγωγής. Κατά τη λειτουργία της, η μονάδα θα κάνει προμήθειες σε ετήσια βάση με διεθνείς διαγωνισμούς. Η εμπειρία από αντίστοιχες πολυτελείς μονάδες στην Κρήτη και τη Ρόδο δείχνει ότι το 90% «σταθερών» υλικών κουζίνας εισάγεται κατευθείαν από το εξωτερικό όπως και τα κατεψυγμένα ψάρια και κρέατα. Οι προμήθειες των αναλώσιμων των μονάδων (πλαστικά, πετσέτες, γυαλικά, χαρτιά υγείας, καρέκλες κλπ.) θα προέρχονται από άλλες περιφέρειες ή θα είναι εισαγωγής, κυρίως από Ιταλία, Τουρκία και Αίγυπτο, χώρες που παραδοσιακά προμηθεύουν τις μεγάλες ελληνικές τουριστικές μονάδες. Το περίφημο λάδι Σητείας θα είναι μόνο «στο λαδόξυδο που θα έχει στα τραπέζια», όπως μου είχε πει το 2007 ο πρόεδρος του συνεταιρισμού, κι όσο για τα αντίστοιχης φήμης κρασιά Σητείας θα μπορέσουν να αντέξουν τον διεθνή ανταγωνισμό από τα φτηνότερα γαλλικά; Τέλος, αν η μονάδα λειτουργήσει με το σύστημα all inclusive, τότε για κάθε 100 ευρώ που θα πληρώνει ο ένοικος του συγκροτήματος θα μένουν μόνο 15-25 ευρώ στη τοπική οικονομία, όπως δείχνουν έρευνες στη Ρόδο και Κέρκυρα. Για το καυτό θέμα της απασχόλησης: στις πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες υπολογίζεται η απασχόληση που δημιουργούν σε 0,10-0,20/κλίνη, δηλαδή 387 άτομα + 10 άτομα στο συνεδριακό κέντρο, + 15 άτομα στη θαλασσοθεραπεία + 37 άτομα στο γκολφ (2,1 άτομα/οπή) + 50 γενικών καθηκόντων, σύνολο 500 άτομα: το 1/3 αυτών που διαφημίζουν. Και πόσα από αυτά θα είναι ντόπιοι και ντόπιες; Στην καλύτερη περίπτωση οι μισοί, όπως προκύπτει από τις πρακτικές αντίστοιχων μονάδων στην Κρήτη. Ας σκεφτούν λοιπόν όσοι υποστηρίζουν αυτή την επένδυση τι μοναδικό δίνουμε και τι παίρνουν. Και εμείς στην Αριστερά ας σκεφτούμε πως αντιμετωπίζουμε παρόμοιες επενδύσεις, χωρίς προκαταλήψεις βέβαια, έχοντας όμως και το όχι στις αποσκευές μας.

Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι συνταξιούχος πανεπιστημιακός