Το χωροταξικό που «σάπισε» στο συρτάρι

Το χωροταξικό που «σάπισε» στο συρτάρι

Φορείς του τουρισμού διασταυρώνουν τα ξίφη τους για το σχέδιο που εκκρεμεί από το 2019 και θα έβαζε κανόνες στην ανάπτυξη. Σώζεται; Ή πρέπει να ξαναγραφτεί όλο από την αρχή;

7' 51" χρόνος ανάγνωσης

Ακούστε το άρθρο

Τουρίστες στη Σαντορίνη συνωστίζονται στα σοκάκια για να θαυμάσουν το ηλιοβασίλεμα. Οι δημοφιλείς νησιωτικοί προορισμοί εκπέμπουν εδώ και χρόνια σήμα κινδύνου. [REUTERS / Alkis Konstantinidis / File Photo]

Γιώργος Λιάλιος23.09.2024 • 19:36

Κανείς δεν είναι ευχαριστημένος. Αυτό προκύπτει μέσα από το κουβάρι των επίσημων τοποθετήσεων φορέων αλλά και τις παρασκηνιακές κινήσεις (συχνά των ίδιων) φορέων, αλλά και κυβερνητικών στελεχών, κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης για το νέο χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό. Σε πρώτο επίπεδο, το κείμενο του πλαισίου δείχνει να δυσαρεστεί τους πάντες: Τόσο τους φορείς εκείνους που υπερασπίζονται μια πιο «σκληρή γραμμή» υπέρ της σωτηρίας του τοπίου, του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων και οι οποίοι θεωρούν ότι το πλαίσιο είναι «κομμένο και ραμμένο» στις υποδείξεις της τουριστικής βιομηχανίας, καθώς αφήνει ανεξέλεγκτη τη μεγέθυνσή της. Oσο και –παραδόξως– την ίδια την τουριστική βιομηχανία, που υποστηρίζει ότι το πλαίσιο είναι περιοριστικό. Oλα αυτά, τη στιγμή που εκπονούνται πολεοδομικά σχέδια για το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, με το υπουργείο Περιβάλλοντος να έχει παίξει κομβικό ρόλο στο να μην έχουν αναθεωρηθεί δύο –κρίσιμα– χωροταξικά πλαίσια για τον τουρισμό και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και το περιφερειακό χωροταξικό για τα νησιά του νοτίου Αιγαίου.

Το χρονικό

Η εκπόνηση ενός νέου χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό ανατέθηκε τον Μάιο του 2018, με προθεσμία ολοκλήρωσης 18 μηνών (δηλαδή, έως το τέλος του 2019). Το έργο ανέλαβε η «Eνωση οικονομικών φορέων “Οικονόμου Δημήτριος, Τσακίρης Στυλιανός, Κοτζαμπόπουλος Αλέξανδρος”», με τον Δημήτρη Οικονόμου (ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) να εγκαταλείπει την ομάδα όταν το καλοκαίρι του 2019 ανέλαβε υφυπουργός Περιβάλλοντος.

Αντί όμως να τελειώσει στο τέλος του 2019, η ολοκλήρωση του πλαισίου άρχισε να λαμβάνει διαδοχικές παρατάσεις. Το πλαίσιο έτσι παραδόθηκε τον Μάρτιο του 2021, όμως το υπουργείο Περιβάλλοντος συνέχισε να «παίζει καθυστερήσεις», υποβάλλοντας στους αναδόχους συνεχώς νέες παρατηρήσεις. Τελικώς, το κείμενο δόθηκε από το ΥΠΕΝ τον φετινό Ιούλιο σε κλειστή δημόσια διαβούλευση (δηλαδή, τα σχόλια των φορέων αποστέλλονται στο ΥΠΕΝ, αλλά δεν αναρτώνται δημοσίως), φάση στην οποία βρίσκεται και σήμερα.

«Σε μια χώρα όπου ο τουρισμός είναι η πιο δυναμική οικονομική δραστηριότητα, είναι οξύμωρο να μην υπάρχουν κανόνες για το πώς θα αναπτυχθεί χωρικά», τονίζει στην «Κ» ο Γιώργος Μελισσουργός, γενικός γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου του Συλλόγου Πολεοδόμων-Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ) και υπεύθυνος πολιτικής για τον χωρικό σχεδιασμό στην περιβαλλοντική οργάνωση WWF. Oσον αφορά το υπό διαβούλευση σχέδιο, ο ίδιος το θεωρεί πολύ γενικόλογο. «Εκφράζει τη γενικότερη τάση της χωροταξικής πολιτικής της τελευταίας δεκαετίας, η οποία θέλει τον χωροταξικό σχεδιασμό ασαφή και γενικόλογο, αντί να δίνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις στον τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Δεν είναι τυχαίο ότι η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είναι η μόνη στην οποία δεν έχει αναθεωρηθεί το περιφερειακό πλαίσιο (σ.σ. εδώ και δύο χρόνια στα συρτάρια του υπουργείου Περιβάλλοντος), παρότι είναι η περιοχή που περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη θα έπρεπε να έχει σχεδιασμό. Με άλλα λόγια, αυτή τη στιγμή εκπονούνται πολεοδομικά σχέδια στις Κυκλάδες και στα Δωδεκάνησα χωρίς να υπάρχει υπερκείμενος σχεδιασμός». Τον ρόλο του χωροτάκτη έχει «αθόρυβα» αναλάβει το ΥΠΕΝ, που δίνει κατευθύνσεις στους μελετητές των τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, αφού δεν υπάρχει εγκεκριμένος υπερκείμενος σχεδιασμός. Την ίδια στιγμή, το υπουργείο Τουρισμού φέρεται να ενθαρρύνει τη ριζική αναθεώρηση του προτεινόμενου χωροταξικού: Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», σε συναντήσεις με φορείς του κλάδου τους τελευταίους μήνες διατυπώνονται από την πλευρά του υπουργείου προτροπές για να κατατεθούν αντιρρήσεις στο σχέδιο, με την επισήμανση ότι «το σχέδιο θα ξαναγραφτεί από την αρχή».

3,5% αυξήθηκαν οι νέες ξενοδοχειακές κλίνες στην Ελλάδα τα τελευταία 4 χρόνια.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ίδιο το υπό διαβούλευση πλαίσιο. Eνα σημείο στο οποίο όλες οι πλευρές δείχνει να συμφωνούν είναι ότι οι διαδοχικές καθυστερήσεις είχαν ως αποτέλεσμα «να έχει μείνει πίσω» στις εξελίξεις. «Είναι πλέον ανεπίκαιρο. Eχει στηριχθεί σε παλαιά στοιχεία, ενώ δεν έχει καθόλου στοιχεία για τη βραχυχρόνια μίσθωση», εκτιμά η Μπέττυ Χατζηνικολάου, πρόεδρος του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ). «Επίσης, αυθαίρετα κατατάσσει τις περιοχές σε επίπεδο δημοτικής ενότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα τμήμα κάποιου νησιού, λ.χ. της Τήνου, να θεωρείται κορεσμένο και το υπόλοιπο νησί αναπτυσσόμενο, λες και δεν πρέπει να υπάρξει ενιαία πολιτική για ολόκληρο το νησί. Γενικώς, το πλαίσιο προωθεί την ακόμη μεγαλύτερη μεγέθυνση του τουρισμού στον χώρο, χωρίς όριο, χωρίς βιωσιμότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και στις περιοχές που το πλαίσιο θεωρεί κορεσμένες (ονομάζοντάς τες όμως “περιοχές ελέγχου”, που ακούγεται λιγότερο ανησυχητικό) επιτρέπεται η δημιουργία νέων ξενοδοχειακών μονάδων και η χωροθέτηση μεγάλων τουριστικών επενδύσεων».

Σύμφωνα με πληροφορίες, σε συναντήσεις με φορείς του κλάδου τους τελευταίους μήνες διατυπώνονται από την πλευρά του υπουργείου Τουρισμού προτροπές για να κατατεθούν αντιρρήσεις, με την επισήμανση ότι «το σχέδιο θα ξαναγραφτεί από την αρχή».

Ενα από τα κύρια σημεία κριτικής που έχει δεχθεί το υπό διαβούλευση πλαίσιο είναι ότι προωθεί με κάθε τρόπο τις μεγάλες τουριστικές επενδύσεις (τουριστικά χωριά με ξενοδοχεία και βίλες προς μίσθωση ή πώληση). «Προωθεί την κατασκευή μεγάλων εγκαταστάσεων σε εκτός σχεδίου περιοχές, ακόμη και σε ακατοίκητες νησίδες. Και αυτό γιατί φαίνεται ότι το επενδυτικό ενδιαφέρον στρέφεται περισσότερο σε επενδύσεις real estate και λιγότερο στον ξενοδοχειακό τομέα. Το χωροταξικό πλαίσιο θα έπρεπε να θέτει περιορισμούς, όχι μόνο για τις πιο επιβαρυμένες περιοχές, αλλά και τα μικρά και μεσαία νησιά, στα οποία θα έπρεπε να απαγορευθούν εντελώς οι μεγάλες τουριστικές αναπτύξεις». Ο ΣΕΠΟΧ, το WWF, η ΕΛΛΕΤ και άλλοι οκτώ φορείς εξέδωσαν προ ημερών κοινή ανακοίνωση ζητώντας την αναθεώρηση του κειμένου.

Ο τουριστικός κλάδος

Οι αντιδράσεις από την πλευρά του κλάδου είναι διαφορετικές. Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) εκτιμά πως η ουσία δεν βρίσκεται στο χωροταξικό του τουρισμού, αλλά στο τι θα προβλέψουν τα υπό εκπόνηση τοπικά πολεοδομικά σχέδια. «Χωρίς σχεδιασμό υπονομεύεται το περιβάλλον, από όπου κυρίως αντλεί τη δύναμή του ο τουρισμός – δευτερευόντως από τις υπηρεσίες», υπογραμμίζει στην «Κ» ο Κώστας Κωνσταντινίδης, πρόεδρος της Επιτροπής Χωροταξίας και Περιβάλλοντος του ΣΕΤΕ. «Το ευτύχημα είναι ότι βρέθηκαν πόροι για να αναθεωρηθούν τα πολεοδομικά σχέδια· εκεί βρίσκεται η ουσία του σχεδιασμού. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να συμμετέχουν (σ.σ. στις τοπικές διαδικασίες διαβούλευσης των πολεοδομικών σχεδίων), για να δούμε τι προοπτική θέλουμε. Οσο για το χωροταξικό του τουρισμού, εκτιμώ ότι δεν πρέπει να υπολογίζουμε σε αυτό, καθώς ακόμη κι αν κυρωθεί τάχιστα είναι δεδομένο ότι θα προσβληθεί ενώπιον του ΣτΕ από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για άλλη μια φορά. Αρα μιλάμε “στον αέρα”. Η θέση του ΣΕΤΕ είναι ότι πρέπει να αποκτήσουμε ένα χωροταξικό του τουρισμού, ακόμη και αν έχουμε επιμέρους αντιρρήσεις».

Ενα από τα κύρια σημεία στα οποία ο ΣΕΤΕ διαφωνεί με την προσέγγιση του υπό διαβούλευση πλαισίου είναι η ομαδοποίηση των νησιών ανάλογα με την τουριστική τους ανάπτυξη. «Προτείνουμε μια ομαδοποίηση ανάλογα με την έκταση και τον πληθυσμό του κάθε νησιού, αλλά και τη διαθεσιμότητα υποδομών, λ.χ. αεροδρομίου. Μια πιο ορθολογική προσέγγιση, αφού δεν μπορείς να θέσεις τους ίδιους όρους για τα μικρά νησιά και τη Λέσβο ή τη Ρόδο», λέει ο κ. Κωνσταντινίδης.

20% αυξάνονται ετησίως οι κλίνες στη βραχυχρόνια μίσθωση.

«Επίσης, υπάρχει ένα ζήτημα με το τι έρχεται να ρυθμίσει το συγκεκριμένο πλαίσιο. Η ξενοδοχειακή ανάπτυξη της χώρας έχει μειωθεί πολύ. Οι νέες ξενοδοχειακές κλίνες αυξήθηκαν μόλις κατά 3,5% τα τελευταία 4 χρόνια – αυτό που γίνεται σε όλη την Ελλάδα είναι μεταβιβάσεις, ανακαινίσεις. Την ίδια στιγμή, στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, οι κλίνες αυξάνονται κατά 20% ετησίως. Χάρη στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, έχει πυροδοτηθεί η εκτός σχεδίου δόμηση, εκεί όπου δεν υπήρχε ενδιαφέρον, τώρα χτίζονται τα πάντα. Το πλαίσιο περιέχει κάποιες προτάσεις για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο, τα ζητήματα αυτά θα κληθούν να τα λύσουν τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια».

«Το ειδικό χωροταξικό για τον τουρισμό είναι κομβικής σημασίας, προκειμένου να αρθεί η ανασφάλεια δικαίου που υπάρχει σήμερα και να προχωρήσουν επενδύσεις που θα διασφαλίζουν τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη», σχολιάζει ο Αλέξανδρος Βασιλικός, πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας. «Από κει και πέρα, στο υπό διαβούλευση σχέδιο διαπιστώνονται ελλείψεις και ανάγκες βελτίωσης όσον αφορά τη διασαφήνιση σημαντικών όρων, ως προς την κατηγοριοποίηση του χώρου και την πρόβλεψη διαφοροποιημένων και στοχευμένων κατευθύνσεων ανά κατηγορία και ειδικούς προορισμούς. Βελτιώσεις απαιτούνται και στις προβλέψεις σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, την εξασφάλιση εφαρμογής διαδικασιών ποιοτικού (έναντι του ποσοτικού) ελέγχου».

«Χάρη στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, έχει πυροδοτηθεί η εκτός σχεδίου δόμηση, εκεί όπου δεν υπήρχε ενδιαφέρον, τώρα χτίζονται τα πάντα. Το πλαίσιο περιέχει κάποιες προτάσεις στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο, τα ζητήματα αυτά θα κληθούν να τα λύσουν τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια».

Χαρακτηριστικό, πάντως, της ποικιλίας των απόψεων που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στον τουριστικό κλάδο είναι ότι ο Σύλλογος Ξενοδόχων Ηρακλείου ζητάει να μη χαρακτηριστεί καμία περιοχή στην Κρήτη «περιοχή ελέγχου» (κορεσμένη), υποστηρίζοντας ότι ο χαρακτηρισμός αυτός εμποδίζει τη δημιουργία νέων ξενοδοχείων (κάτι που, βέβαια, δεν ισχύει). Αρνητική είναι και η τοποθέτηση του Περιφερειακού Συμβουλίου Νοτίου Αιγαίου, που θεωρεί ότι το πλαίσιο δεν θα πρέπει να είναι τόσο συγκεκριμένο (λ.χ. να αναφέρεται σε ελάχιστες αρτιότητες). Επιπλέον, ζητάει σε νησιά στρατηγικής σημασίας (λ.χ. το Καστελλόριζο) και σε ακατοίκητες νησίδες να επιτρέπεται αύξηση συντελεστή δόμησης, με σκοπό την αύξηση του πληθυσμού.

Η απαγόρευση του 1986 που «σβήστηκε» το 2016

Η απαγόρευση της δημιουργίας νέων τουριστικών μονάδων μπορεί σήμερα να φαντάζει αδιανόητη, δεν ήταν όμως… το 1986. Μια διυπουργική ομάδα εργασίας, με στελέχη των υπουργείων Εθνικής Οικονομίας, ΠΕΧΩΔΕ και του ΕΟΤ κατέληξε σε έναν κατάλογο περιοχών (ΦΕΚ 797/Β/1986) που χαρακτηρίστηκαν «κορεσμένες τουριστικά περιοχές» και στις οποίες απαγορεύθηκε η δημιουργία νέων κλινών, ανεξαρτήτως κατηγορίας καταλύματος, αλλά ενθαρρύνθηκε η προσθήκη λοιπών τουριστικών υποδομών (λ.χ. αίθουσες συνεδρίων, κολυμβητήρια κ.λπ.). Ο κατάλογος περιελάμβανε λ.χ. στη Ρόδο την πόλη της Ρόδου και της Λίνδου, στη Μύκονο τη Χώρα της, στην Πάρο την Παροικιά, στη Σαντορίνη την περιοχή της Καλντέρας και όλη την Οία, στην Αργολίδα το Κρανίδι, το Πόρτο Χέλι και το Τολό. Ανεξάρτητα με το κατά πόσον τελικά εφαρμόστηκε, η ρύθμιση παρέμεινε σε ισχύ για 30 χρόνια, οπότε και καταργήθηκε (ΦΕΚ 2877/Β/2016) ως «ασύμβατη με τη σύγχρονη τουριστική πραγματικότητα».