Για την πλατεία που θέλουμε, στα Εξάρχεια και όχι μόνο

Μετά το πάρκο Ριζάρη και την πλατεία Κολωνακίου τα δέντρα της πλατείας Εξαρχείων είναι το νέο θύμα της κατασκευής των νέων σταθμών του Μετρό που δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στους τελευταίους εναπομείναντες ελεύθερους χώρους μια ασφυκτικής πόλης. Ολοι όμως ξέρουμε τι σημαίνει «αποκατάσταση» ύστερα από έργα μετρό: στη θέση ψηλών, θαλερών δέντρων που κάποτε προσέφεραν πολύτιμη σκιά και έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στο μικροκλίμα της περιοχής θα φυτευθούν αναιμικά δενδρύλλια (και καλλωπιστικά λουλούδια), πιθανότατα γιατί υπάρχουν τεχνικοί λόγοι που εμποδίζουν πια την ανάπτυξή τους. Αναδημοσιεύουμε σχετικά άρθρα:

Διαμαρτυρία κατά του σταθμού μετρό στα Εξάρχεια

Εύα Παπαδοπούλου

Μετατρέπουν την πλατεία από χώρο συνάντησης των κατοίκων σε χώρο διέλευσης και αφανίζουν το πράσινο, υποστηρίζουν μέλη της συνέλευσης που αντιτίθεται στο έργο.

Ενα τουριστικό έκθεμα, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα των τουριστών, εκτιμά η τοπική κοινωνία των Εξαρχείων πως θα καταλήξει η γειτονιά - μία εξέλιξη που δρομολογείται εδώ και χρόνια από τον Δήμο Αθηναίων, όμως πλέον βρίσκεται μία ανάσα πριν από την υλοποίηση. Με τις εργασίες για την κατασκευή του σταθμού μετρό να ξεκινούν από μέρα σε μέρα στην πλατεία Εξαρχείων, ο κόσμος της γειτονιάς συναντήθηκε χθες στον θερινό κινηματογράφο «Ριβιέρα», έπειτα από κάλεσμα της συνέλευσης «Οχι μετρό στην πλατεία Εξαρχείων», σε μια ανοιχτή συζήτηση για όσα μαστίζουν τη γειτονιά: από τη μετατροπή της πλατείας σε εργοτάξιο και τον εξευγενισμό, μέχρι τον αφανισμό του πρασίνου.

«Η πλατεία μας μετατρέπεται από δημόσιος χώρος συνάντησης σε χώρο διέλευσης», τόνισε η Χρυσούλα Παπαϊωάννου, μέλος της συνέλευσης, εξηγώντας πως τα σχέδια τουριστικοποίησης προκαλούν ριζική αλλαγή της φυσιογνωμίας της γειτονιάς, εξοστρακίζοντας τους ανθρώπους της: «Μια γειτονιά γνωστή για τους ανθρώπους της και τα κινήματα που πρωταγωνιστούν στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, μια γειτονιά του κέντρου που κατάφερε να διατηρήσει τον χαρακτήρα της».

«Το νέο μετρό γίνεται χωρίς κανέναν πολεοδομικό σχεδιασμό και διαβούλευση», σχολίασε ο Κώστας Βουρεκάς, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος. «Είναι ο ορισμός της παρέμβασης που δεν γίνεται για να βελτιώσει την κατάσταση αυτών που μένουν εδώ, αλλά εκείνων που θα έρθουν στη συνέχεια», συνέχισε, με τον ομότιμο καθηγητή Αρχιτεκτονικής Τάση Παπαϊωάννου να συμπληρώνει πως κάθε αρχιτεκτονικός σχεδιασμός οφείλει να είναι συμμετοχικός.

«Ομως, στην προκειμένη περίπτωση, οι σχεδιαστές το μόνο που δεν ενδιαφέρονται να κάνουν είναι να συμβουλευτούν τους αποδέκτες αυτού του σχεδίου». «Η πλατεία, από χώρος ανάπαυσης και διακίνησης ιδεών θα γίνει χώρος διέλευσης επιβατών. Πάνω από τους σταθμούς δεν θα μπορεί να υπάρχουν δέντρα, πόσο μάλλον δέντρα ετών που θα ξεριζωθούν για να μπουν, στην καλύτερη περίπτωση, θάμνοι και γκαζόν», συμπέρανε ο κ. Παπαϊωάννου.

Σε μία συνολική εκτίμηση αυτό μεταφράζεται σε περισσότερα από 800 δέντρα και περίπου 39.000 τ.μ. ελεύθερων χώρων πρασίνου που θα χαθούν λόγω του μετρό. Ολα αυτά ενώ η Αθήνα είναι η τέταρτη από το τέλος πόλη παγκοσμίως σε αναλογία πρασίνου (0,96 τ.μ./κάτοικο), όταν, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ελάχιστη αναλογία στις πόλεις δεν θα έπρεπε να είναι κάτω από 9 τ.μ./κάτοικο.

Ο Δημήτρης Στεφάν, από την ομάδα «Cut it Right», σχολιάζοντας την ευρύτερη πολιτική του δήμου για τους χώρους πρασίνου αλλά και τις πρόσφατες «ριζικές» κλαδεύσεις, τόνισε πως απευθύνθηκε στους αρμόδιους για την κατάσταση: «Η απάντηση του δήμου είναι πως καλώς κάνουν ό,τι κάνουν και πως “υπάρχουν μελέτες”, ενώ οι εκπρόσωποι των εταιρειών κλαδέματος απαντούν ότι ο δήμος τούς δίνει εντολές για τις αυστηρές κλαδεύσεις».

photo/twitter/Kostas Papakostas

«Κρανίου τόπος» η πλατεία Κολωνακίου λόγω των εργασιών για την κατασκευή σταθμού του μετρό. Η αρχιτεκτονική παρέμβαση είχε τύχει διεθνούς αναγνώρισης

Οι δυο φωτογραφίες από την πλατεία Κολωνακίου, την πλατεία Φιλικής Εταιρείας, πριν από τις εργασίες για το μετρό και μετά σίγουρα σοκάρουν.

photo/twitter/Kostas Papakostas

Τα δέντρα έχουν όλα ξεριζωθεί. Η αισθητική ανάπλαση δια χειρός των αρχιτεκτόνων Δημήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκη, έχει γίνει σκόνη.photo/twitter/Kostas Papakostas

Η παρέμβαση της καταστροφής έγινε αφού ξεκίνησαν οι εργασίες για την κατασκευή νέου σταθμού του μετρό που θα εξυπηρετεί τη Γραμμή 4.

Μόνο που οι κάτοικοι εμφανίζονται διχασμένοι για την καταστροφή της πλατείας παρόλο που γίνεται για την επέκταση του μετρό.

Η ανάπλαση της πλατείας Κολωνακίου, ολοκληρώθηκε το 2005. Ένα έργο προϋπολογισμού 941.000 ευρώ, που και τότε είχε προκαλέσει αντιδράσεις.

Μόνο που με τα εγκαίνιά της οι πολίτες αντιλήφθηκαν την αρχιτεκτονική πρόταση για τη σύνδεση και ανάδειξη του δημόσιου χώρου και η ανάπλαση έγινε αποδεκτή.

Σήμερα 17 χρόνια μετά, το έργο δεν υπάρχει πια με την απόφαση να διχάζει τους κατοίκους και να προκαλεί την αντίδραση του αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη.

Όσοι κάτοικοι διαφωνούν υποστηρίζουν ότι στην περιοχή του Κολωνακίου είναι κοντά ο σταθμός Ευαγγελισμός και ο σταθμός Σύνταγμα και υποστηρίζουν ότι δεν θα χρειαζόταν να γίνει άλλος και να καταστραφεί η πλατεία.

Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Αντωνακάκης με άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 18 Νοεμβρίου εξέφραζε την αντίθεσή του λέγοντας ότι «Η πλατεία Κολωνακίου, μετά 17 χρόνια διαδοχικής εγκατάλειψης από τους υπεύθυνους για τη συντήρησή της, είναι ξανά στην επικαιρότητα. Τώρα, γι’ αυτήν τη νέα παρέμβαση, που τότε είχε απασχολήσει θετικά και αρνητικά τους πολίτες και τον Τύπο, ποιος αποφασίζει και διατάσσει;».

Αναφέρει, μάλιστα, ότι ομάδες αρχιτεκτόνων φοιτητών από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια έρχονταν στην Αθήνα με τους δασκάλους τους, έχοντας στο πρόγραμμά τους την επίσκεψη στην πλατεία Κολωνακίου ως μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή διαχείρισης του δημόσιου χώρου στην πόλη ενώ το 2009 συμπεριλήφθηκε σε έκδοση όπου παρουσιάζονται 1.000 ενδιαφέροντα παραδείγματα διαμορφώσεων του δημόσιου χώρου από όλο τον κόσμο με την πλατεία Κολωνακίου να θεωρείται ως από τα πλέον αξιόλογα δείγματα Landscape Architecture.

Τα εκατοντάδες μεγάλα δέντρα που θα κοπούν για το νέο μετρό

Τα δέντρα στους δημόσιους χώρους δεν έχουν φωνή, ούτε ιδιοκτήτες για να τα υπερασπιστούν. Στο Κολωνάκι, τα Εξάρχεια, το Γουδί, τη Ριζάρη και αλλού, ετοιμάζονται να πέσουν πεύκα, πλατάνια και άλλα πλατύφυλλα, για να φιλοξενηθούν προσωρινά τα εργοτάξια της νέας γραμμής μετρό. Η ερώτηση αν αυτό είναι απολύτως απαραίτητο ή απλά εύκολο, δεν έχει απαντηθεί ακόμα ικανοποιητικά

18 Σεπτεμβρίου 2021

Το πάρκο Ριζάρη στην καρδιά της Αθήνας, πλάι στη σημερινή στάση «Ευαγγελισμός», δεν ήταν πάντα πάρκο. Κάποτε ήταν στρατώνας. Σήμερα όμως, με τις εκατοντάδες πανύψηλα πλατύφυλλα και άλλα δέντρα που φιλοξενεί, είναι μια όαση στην πόλη, που διασφαλίζει μία θερμοκρασία 2,6 βαθμών χαμηλότερη σε σχέση με το απέναντι πεζοδρόμιο της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου, όπου βρίσκονται τα κτίρια της Εθνικής Πινακοθήκης.

Αυτός ο μικρός παράδεισος, καθώς και άλλοι, έχει αποφασιστεί από την Αττικό Μετρό να μετατραπεί σε εργοτάξιο: η περιοχή θα φιλοξενήσει μία από τις στάσεις της νέας γραμμής που αρχίζει από το Γαλάτσι, διασχίζει το κέντρο της Αθήνας και καταλήγει στην Κατεχάκη. Το κόστος για όσους διασχίζουμε την πόλη το καλοκαίρι θα είναι πολύ υψηλό, καθώς χάνουμε έναν από τους τελευταίους ίσκιους στο κέντρο της, έναν ίσκιο που είναι αμφίβολο αν θα επιστρέψει σε αυτό το τσιμεντένιο νεκροταφείο ανάμεσα στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών, την Εθνική Πινακοθήκη, το Πολεμικό Μουσείο και το Ωδείο και λίγο πιο πάνω το Χίλτον.

Μικρά εργοτάξια

Η πόλη της Αθήνας έχει μόνο 130.000 δένδρα (στην πλειοψηφία τους μουριές)· αν κάτι τη χαρακτηρίζει είναι η τραγική έλλειψη σκιάς. Το καλοκαίρι σε θερμικές νησίδες του κέντρου αναπτύσσονται πολύ υψηλές θερμοκρασίες – αυτό το καλοκαίρι πλησίασαν τους 50 βαθμούς. Ένας εύπορος φίλος μου, ομογενής από το Σάν Φρανσίσκο, μου είπε ότι η Αθήνα «δεν έχει πια γούστο το καλοκαίρι, καθώς πρέπει να περνάς το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου σου μέσα – η ζωή σε υπαίθριους χώρους δεν είναι πια για το αθηναϊκό καλοκαίρι». Λίγο αργότερα «έπεσα» πάνω στα σχέδια του μετρό για τη γραμμή 4. Η εταιρεία Αττικό Μετρό επιμένει πως έκανε «ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό για να κρατηθούν περιορισμένα τα ορύγματα και οι προσωρινές καταλήψεις για τις ανάγκες των εργοταξίων», ώστε να μη δημιουργηθεί όχληση στην Αθήνα – θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος cut and cover (εκσκαφή και επανεπίχωση). Αλλά η μεγαλύτερη όχληση, σε δύο τουλάχιστον από τους 15 σταθμούς, είναι το «ξήλωμα» της σκιάς.

Οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για αποψίλωση στο πάρκο Ριζάρη

Το πιο σοβαρό πρόβλημα θα παρουσιασθεί εκεί που είναι σήμερα το πάρκο Ριζάρη, στη στάση μετρό Ευαγγελισμός. Το μισό πάρκο των έξι στρεμμάτων πρασίνου θα ξηλωθεί. Αλλά η Αττικό Μετρό και η ΑΒΑΞ έχουν αποφασίσει να προχωρήσουν στην αποψίλωση του χώρου της προσωρινής κατάληψης –όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις– στην ανατολική, τη νότια και ένα μέρος της βόρειας πλευράς του πάρκου, ανάμεσα στον αρχαιολογικό χώρο και τη σημερινή έξοδο του σταθμού μετρό Ευαγγελισμός προς την πλευρά του Παγκρατίου. Και όχι μόνο αυτό: με μία γέφυρα, ο χώρος αυτός θα συνδέεται με το πάρκο που περικλείεται από τις οδούς Σπύρου Μερκούρη, Ναϊάδων και Βασιλέως Κωνσταντίνου, όπου θα δημιουργηθεί η δίδυμη στάση του σταθμού του μετρό. Η βορειοανατολική πλευρά του πάρκου Ριζάρη θα σωθεί, όπως και κάποια δένδρα στη βόρεια πλευρά, αν και ένας εμπειρογνώμονας του υπουργείου Περιβάλλοντος είπε στο inside story ότι «είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσουν δένδρα εκεί που γίνεται δουλειά με βαριά μηχανήματα».

Οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για αποψίλωση στο πάρκο Ριζάρη

Το ζήτημα συζητήθηκε αυτήν την εβδομάδα ανάμεσα στην εταιρεία ΕΡΕΤΒΟ, που έχει αναλάβει, προκειμένου να στηθούν τα εργοτάξια του σταθμού, να απομονώσει τα δίκτυα κοινής ωφέλειας και τις υπηρεσίες του δήμου Αθηναίων. Σε επικοινωνία μας ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης μας είπε ότι δεν είναι σε θέση να εμποδίσει την Αττικό Μετρό και τον εργολάβο να κάνουν ό,τι έχουν σχεδιάσει, «ο δήμος θα δώσει ωστόσο τη μάχη για να σωθούν όσο το δυνατόν περισσότερα δένδρα και όχι μόνο στο συγκεκριμένο σημείο». Η ΕΡΕΤΒΟ προχώρησε στην οριοθέτηση και ενός άλλου, μικρότερου εργοταξίου, στο παρκάκι του πεζοδρόμου της οδού Μασσαλίας, που η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια δεν χρησιμοποιείτο από περαστικούς καθώς είχε καταληφθεί από τοξικομανείς της πόλης. Η εντεταλμένη του δήμου για την αστική υπερθέρμανση στην Αθήνα, Λενιώ Μυριβήλη, μας είπε ότι «τα μεγάλα σκιερά δένδρα έχουν μεγάλη αξία για την πόλη, πρέπει να φυτευθούν όσο το δυνατόν περισσότερα και να διατηρηθούν τα υφιστάμενα».

Οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για αποψίλωση στο πάρκο Ριζάρη

Το σχέδιο προχωρά, εκτός αν βρει αντίσταση στον πληθυσμό

Η παράδοση του χώρου στον Ευαγγελισμό έχει προγραμματισθεί για τις 22 Φεβρουαρίου 2022, με την έναρξη των εργασιών να γίνεται δύο μήνες αργότερα. Η ολοκλήρωση των εργασιών προβλέπεται για τον Μάιο του 2028. Αντίστοιχα στην Ακαδημία η παράδοση του χώρου θα γίνει σε περίπου έναν χρόνο, τον Σεπτέμβριο του 2022, η έναρξη των εργασιών θα γίνει έναν μήνα αργότερα και η ολοκλήρωση του σταθμού στα τέλη Νοεμβρίου του 2028. Όλα αυτά βεβαίως εφόσον ο ανάδοχος δεν συναντήσει αντίσταση από τον τοπικό πληθυσμό. Κάτι τέτοιο εκδηλώθηκε στα Εξάρχεια πριν καν ξεκινήσουν οι πρόδρομες εργασίες, όπως έγραψε ο Γ. Λιάλιος στην χθεσινή Καθημερινή. Τα Εξάρχεια και το Κολωνάκι είναι οι σταθμοί που προκαλούν απ’ ό,τι φαίνεται τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους στην πολιτική, αν και πρόκειται για δύο πλατείες με ελάχιστη σκιά και καθόλου πράσινο. Αντίθετα στο Πάρκο Γουδί, σύμφωνα με πηγές του δήμου Αθηναίων, η Αττικό Μετρό ζητάει έναν χώρο 20 στρεμμάτων που αφορά κυρίως τα φυτώρια του δήμου και λιγότερο δενδροσκεπή έκταση όπως στη Ριζάρη.Οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για αποψίλωση στο πάρκο Ριζάρη

Για ποια φύτευση και αποκατάσταση μιλάμε;

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ο ανάδοχος πρέπει να παραδώσει ό,τι παραλαμβάνει στον χώρο προσωρινής κατάληψης. Στη Ριζάρη για έναν γερανό, ένα Isobox, 11 θέσεις πάρκινγκ και έναν χώρο απόθεσης μπάζων χρειάζεται κοντά στα δύο στρέμματα, στη μία πλευρά της Βασιλέως Κωνσταντίνου. Η φύτευση που ακολουθεί την κατασκευή του σταθμού του μετρό έχει αυτά τα πενιχρά αποτελέσματα που αντικρίζει κανείς σε όλους τους σταθμούς του λεκανοπεδίου, όπου οι φυτεύσεις δεν παίζουν κανέναν απολύτως ρόλο, διότι προφανώς υποτιμώνται από την ίδια την εταιρεία που διαχειρίζεται το μετρό. Η μελέτη για τη φύτευση μετά την κατασκευή δεν έχει γίνει ακόμα. Η πρακτική της Αττικό Μετρό είναι να συμφωνεί με τους αναδόχους να φυτεύονται μικρά δενδρύλλια ή και κάποια λουλούδια –ούτε σκέψη για ίσκιο– αλλά οι κατασκευαστές διαφόρων σταθμών του μετρό της Αττικής επιμένουν ότι «οι προβλέψεις της φύτευσης μπορούν να βελτιωθούν αν το θελήσει η Αττικό Μετρό.

«Η φύτευση είναι το μικρότερο κόστος σε μία τέτοια κατασκευή, αλλά δεν είναι προτεραιότητα για το μετρό, δείτε τους σταθμούς της δυτικής Αθήνας που είναι σαν κρανίου τόποι», λέει στέλεχος εταιρείας που έχει πάρει μέρος στην κατασκευή αυτών των σταθμών. Και τα υλικά που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για την κατασκευή των σταθμών αυτών (π.χ. γρανίτης) στοχεύουν λιγότερο στον δροσισμό του διερχόμενου επιβάτη και περισσότερο στο «να φαίνεται ωραίο στο μάτι».

Ζητούμενο η ποιότητα ζωής

Το μετρό είναι απαραίτητο για την πρωτεύουσα και το περιβαλλοντικό όφελος από τους νέους σταθμούς θα είναι τεράστιο. Είναι λοιπόν αυτονόητο πως το ερώτημα που τίθεται δεν αφορά την ίδια την κατασκευή νέων σταθμών. Αφορά όμως τον βαθμό στον οποίον ελήφθη υπόψιν στις αποφάσεις για αποψίλωση εκατοντάδων δέντρων η τεράστια σημασία τους για τη σκιά, τον φυσικό δροσισμό, το οξυγόνο, το φιλτράρισμα της ρύπανσης, την ποιότητα ζωής όσων τα κοιτάζουν, είτε πεζοί είτε μέσα από τα αυτοκίνητα ή τα σπίτια τους. Έγινε ό,τι ήταν δυνατό να γίνει προκειμένου να σωθούν; Ερευνήθηκαν όλες οι τεχνικές λύσεις; Ή μήπως προκρίθηκαν οι φθηνότερες και ευκολότερες, σε βάρος της ποιότητας ζωής των κατοίκων;

Ό,τι κατασκευάζεται ή προτείνεται να κατασκευασθεί στις μεγάλες πόλεις της χώρας (Αθήνα-πλατεία Συντάγματος, Θεσσαλονίκη-πλατεία Αριστοτέλους) δεν λαμβάνει συνήθως υπόψιν τις εμπειρίες των ανθρώπων τα τελευταία καλοκαίρια, με τους σχεδόν συνεχόμενους καύσωνες. Ούτε καν τις θετικές εμπειρίες του Rethink Athens ή των παρεμβάσεων του δημάρχου Διονύση Χατζηδάκη σε συνεργασία με τον διεθνή εμπειρογνώμονα σε θέματα δομημένου περιβάλλοντος και καθηγητή Φυσικής Ενέργειας Ματθαίο Σανταμούρη στο Παλαιό Φάληρο, όπου κατάφεραν να μειώσουν την θερμοκρασία σε έναν εξαιρετικά δημοφιλή περίπατο της πόλης κατά 3 βαθμούς.

Το Πάρκο Φλοίσβου στρώθηκε με ειδικά σχεδιασμένους κυβόλιθους για τη θερμική άνεση των περιπατητών

Κάποτε, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, είχα επισκεφθεί τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Τομπάζη στο γραφείο του. Άρχισε να απαντά στις ερωτήσεις μου δείχνοντάς μου τι δεν έπρεπε να κάνουν οι αρχιτέκτονες στην πόλη, ξεκινώντας από δύο δικά του κτίρια στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας: ήταν κατασκευασμένα από γυαλί και σίδερο. Λείπει από αυτούς που αναθέτουν και σχεδιάζουν δημόσια έργα η διορατικότητα, η ευφυία, η ευαισθησία και το θάρρος του Τομπάζη να τα βάλει με τον προηγούμενο εαυτό του, ή μήπως το ενδιαφέρον για τη διατήρηση ενός βιώσιμου δομημένου περιβάλλοντος;

Τα κομμάτια σκυροδέματος που χρησιμοποιούνται για την οριοθέτηση του χώρου που προορίζεται για αποψίλωση στο πάρκο Ριζάρη

Πηγή: Inside Story