Στο έργο του Πικιώνη αναπαύεται... η εγκατάλειψη

Στο έργο του Πικιώνη αναπαύεται... η εγκατάλειψη

Άρης Χατζηγεωργίου

Πιστή στο... σχέδιο της απόλυτης εγκατάλειψης εμβληματικών δημόσιων χώρων, η κυβέρνηση, αφού άφησε το Αναπαυτήριο Πικιώνη στου Φιλοπάππου να ρημάξει, τώρα δεν δείχνει καν την ευαισθησία να παρέμβει για την αποκατάσταση των σοβαρών ζημιών που προκάλεσε η πρόσφατη κακοκαιρία ● Το Αναπαυτήριο ανήκει στην Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου και με την επικίνδυνη πρακτική της «σαλαμοποίησης» κινδυνεύει να χάσει κάθε επαφή με το όραμα του εμβληματικού αρχιτέκτονα ● Η επικείμενη μίσθωσή του στον Δήμο Αθηναίων δεν καθησυχάζει τους φόβους

Η συνταγή είναι πλέον κλασική: αφήνουν τον δημόσιο χώρο να ρημάξει και μετά έρχονται να τον «σώσουν» με συμπράξεις και παραχωρήσεις σε ιδιώτες. Στο εμβληματικό έργο του Πικιώνη στον Λόφο του Φιλοπάππου, όμως, το ρήμαγμα έχει πλέον εξελιχθεί σε πλήρη κατάρρευση, όπως δείχνουν και οι εικόνες μετά την κακοκαιρία «Ελπίς».

Ενα από τα στέγαστρα-πέργκολες που είχαν τοποθετηθεί μπροστά από το περίφημο Αναπαυτήριο του Πικιώνη για να στεγάζουν τραπεζοκαθίσματα, δεξιώσεις, λουκούλεια γεύματα και φραπέδες έχει σωριαστεί στο πλακόστρωτο εδώ και 25 μέρες. Ουδείς έχει ασχοληθεί έως τώρα με την απομάκρυνση των... συντριμμιών – ίσως διότι ο χώρος κατέστη εδώ και χρόνια εχθρικός στον περιηγητή που είχε στο μυαλό του ο εμπνευσμένος αρχιτέκτονας τη δεκαετία του ’50. Μοναδικοί θαμώνες του χώρου είναι χρόνια τώρα κάποιοι άστεγοι και οι κίνδυνοι για τη σωματική τους ακεραιότητα προφανώς δεν προκαλούν ρίγη στη ραχοκοκαλιά των αρμοδίων.

«Ποιος θα σεβαστεί τη σφραγίδα του Δημήτρη Πικιώνη;» ήταν ο πρωτοσέλιδος τίτλος της «Εφ.Συν.» όταν ασχολήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο (6/11/2021) με τα σχέδια που εξυφαίνουν συνολικότερα για τους λόφους δυτικά της Ακρόπολης το υπουργείο Πολιτισμού με τον Δήμο Αθηναίων μέσω προγραμματικής συμφωνίας. Στο πολυσέλιδο δημοσίευμα κυριαρχούσαν οι διαμαρτυρίες και οι ενστάσεις της Αγνής Πικιώνη, κόρης του δημιουργού, για τη «σαλαμοποίηση» του έργου του πατέρα της.

Αφορμή των διαμαρτυριών ήταν το περιεχόμενο της προγραμματικής συμφωνίας ύψους 7 εκατομμυρίων ευρώ μεταξύ δύο φορέων, εκ των οποίων ο ένας είχε τότε πρωταγωνιστήσει τσιμεντώνοντας την Ακρόπολη και ο άλλος αραδιάζοντας ζαρντινιέρες και παγκάκια για «Μεγάλους Περιπάτους». «Δεν συμφωνούμε στον κατατεμαχισμό του έργου του Δημήτρη Πικιώνη», τόνιζε η κόρη του, με δεδομένο ότι η προγραμματική συμφωνία προβλέπει εννέα διαφορετικές μελέτες, άλλες για τα λιθόστρωτα-κεντήματα, άλλες για το παρεκκλήσιο του Λουμπαρδιάρη, άλλες για τα βοηθητικά κτίσματα του Αναπαυτηρίου, άλλες για τα φυτά και τις αρδεύσεις.

Εκτός από τη «σαλαμοποίηση» ενός ενιαίου έργου που επόπτευε επί μία πενταετία αυτοπροσώπως σε όλες του τις διαστάσεις ο Πικιώνης, η κόρη του Αγνή σχολίαζε ειδικά τον τεμαχισμό του Συγκροτήματος Αναπαυτηρίου και της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη καθώς «αποτελεί ένα ενιαίο υποσύνολο του όλου έργου των Διαμορφώσεων και τυχαίνει να είναι αυτό που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες αλλοιώσεις, επεκτάσεις και επεμβάσεις στα χρόνια που πέρασαν». Επισήμαινε, ακόμη, μια παρανόηση: «Πολλές φορές το Αναπαυτήριο αναφέρεται ως Αναψυκτήριο γιατί κατόπιν της ολοκλήρωσης του έργου ο ενοικιαστής τού έδωσε αυτή τη λειτουργία» ενώ «το Αναπαυτήριο διέθετε ένα μικρό κυλικείο».

Διαβασμένος Μπακογιάννης

Προφανώς ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης διάβασε τις ενστάσεις της Αγνής Πικιώνη. Οταν όμως μίλησε σχετικά στο Δημοτικό Συμβούλιο της 22ας Νοεμβρίου απέρριψε με μια μονοκοντυλιά τις ενστάσεις περί σαλαμοποίησης αναφερόμενος σε «μία ολοκληρωμένη στρατηγική η οποία απέχει από οποιονδήποτε τεμαχισμό ή κατακερματισμό». «Λειτουργεί απολύτως συνεκτικά, είναι μια στρατηγική ομπρέλα η οποία λαμβάνει υπόψη όλες τις διαστάσεις του λόφου, και τις περιβαλλοντολογικές αλλά και τις πολιτιστικές, και βεβαίως σέβεται απολύτως το σπουδαίο έργο του Ελληνα Γκαουντί, δηλαδή του Πικιώνη», πρόσθεσε. Παραδέχτηκε όμως ότι η «στρατηγική ομπρέλα» άφηνε ακάλυπτο το Αναπαυτήριο («χρησιμοποιώ τις λέξεις με προσοχή, είναι αναπαυτήριο και όχι αναψυκτήριο», είπε) και η κακοκαιρία «Ελπίς» ήρθε να τον επιβεβαιώσει δύο μήνες αργότερα.

Βέβαια, η κατεστραμμένη πέργκολα δεν έχει καμία σχέση με το έργο του Δημήτρη Πικιώνη, ο οποίος ήθελε τον χώρο λιτό και απέριττο, κατάλληλο για να ξεκουράζεται ο περαστικός και να ατενίζει ανεμπόδιστα τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Οι επιθυμίες του αυτές είχαν εγκαταλειφθεί χρόνια πριν, από τη στιγμή που το Αναπαυτήριο έπεσε θύμα άγριας εκμετάλλευσης για να μετατραπεί σε χώρο δεξιώσεων. Οι μισθωτές, εκτός από τις πέργκολες που άπλωσαν, έφτασαν στο σημείο να κάνουν αυθαίρετες επεκτάσεις γκρεμίζοντας τοίχους και ξαναχτίζοντάς τους «σε απομίμηση Πικιώνη». Αργότερα προστέθηκαν περιφράξεις και τα δέντρα αφέθηκαν να θεριέψουν, εμποδίζοντας τη θέα.

Για «τη θυσία ενός αρχιτεκτονικού μνημείου στον κερδώο Ερμή» διαμαρτυρόταν ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων το 1972, ενώ ο ομότιμος καθηγητής του Πολυτεχνείου Χαράλαμπος Μπούρας, όταν έκλεισε η επιχείρηση το 2005, χαρακτήρισε το κατάντημα του συγκροτήματος «θέμα για έρευνα ως προς τη συμπεριφορά των Ελλήνων σε σχέση με την τέχνη και τα μνημεία». Τι θα συμβεί όμως σήμερα εν όψει των έργων της προγραμματικής σύμβασης;

Ο Κ. Μπακογιάννης είπε τον Νοέμβριο ότι το Αναπαυτήριο ανήκει στην Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου (ΕΤΑΔ) με την οποία γίνονταν συζητήσεις με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργείου Πολιτισμού: «Η ΕΤΑΔ δεν διακρίνεται για την ταχύτητά της, αλλά θέλω να πιστεύω ότι σύντομα θα ολοκληρωθούν για να μπορέσουμε να εντάξουμε και το Αναπαυτήριο στον σχεδιασμό μας», πρόσθεσε.

Αφοπλιστική... μέριμνα

Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, η «Εφ.Συν.» απευθύνθηκε στην ΕΤΑΔ: «Οσον αφορά το θέμα της παραχώρησης, η ΕΤΑΔ είναι καθ’ όλα έτοιμη και βρίσκεται σε συνεννόηση με τον Δήμο Αθηναίων για την παραχώρηση του εν λόγω ακινήτου», μας είπε. Για το διαλυμένο στέγαστρο, όμως; «Οι Τεχνικές Υπηρεσίες της ΕΤΑΔ έχουν ενημερωθεί και μεριμνούν σχετικά» ήταν η απάντηση, χωρίς να διευκρινίζει πότε θα καρποφορήσει η μέριμνα, αν θα απομακρύνει τα συντρίμμια ή θα ξαναστήσει την πέργκολα.

Οσο για τον Δήμο Αθηναίων, εκείνος περιορίστηκε να δηλώσει αναρμόδιος για τις ζημιές, αλλά μας διαμήνυσε ότι η σύμβαση μίσθωσης του χώρου θα έρθει στο Δημοτικό Συμβούλιο στο τέλος Μαρτίου. Υπενθυμίζεται ότι έως τώρα στο Δημοτικό Συμβούλιο έχουν γίνει από την περασμένη άνοιξη μόνον ενημερωτικές συζητήσεις. Η απόφαση έγκρισης της προγραμματικής συμφωνίας ελήφθη στην Οικονομική Επιτροπή του δήμου, ένα όργανο στο οποίο ο κ. Μπακογιάννης έχει απόλυτη πλειοψηφία και αποφεύγει τις... ενοχλητικές δημόσιες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Εφόσον έρθει στο Δημοτικό Συμβούλιο, θα μάθουμε ποιες είναι οι προθέσεις για το μέλλον του Αναπαυτηρίου.

Πάντως, η πρόσφατη εμπειρία δεν επιτρέπει εφησυχασμό. Τον περασμένο Μάρτιο ο δήμος μίσθωσε, επίσης από την ΕΤΑΔ, το Θέατρο Λυκαβηττού και την έκταση των 35 στρεμμάτων που το περιβάλλει έναντι 400.000 ευρώ τον χρόνο (συν ποσοστά εσόδων από τις εκμεταλλεύσεις) για 20 χρόνια. Περίπου έναν χρόνο μετά, το μόνο που έχει πετύχει -εκτός της πανάκριβης ολιγόλεπτης συναυλίας Ρουβά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς- είναι αρχικά να διπλασιάσει τον προϋπολογισμό για το έργο αποκατάστασης του Θεάτρου στα 4 εκατ. ευρώ και να το δρομολογεί χωρίς διαγωνισμό, επικαλούμενος ζημιές που έπαθε λόγω της σφοδρής χιονόπτωσης.

Προβληματισμό δημιουργεί και ο τρόπος με τον οποίο ο δήμος επέτρεψε να επαναλειτουργήσει ένα άλλο αναψυκτήριο-τοπόσημο, η «Πράσινη Τέντα» στον Λυκαβηττό, όπου ο μισθωτής μετέτρεψε το άλλοτε «τσίγκινο καφενεδάκι» σε τσιμεντένια υπερπαραγωγή με διαμορφώσεις από μπετόν και κάγκελα «για την αποφυγή ατυχημάτων».