Το κατειλημμένο Χημείο τη νύχτα της 17-18/11/1985, τρεις περίπου ώρες μετά τον φόνο του Καλτεζά |©Τάσος Κωστόπουλος
«Καταδικάζω την αποτρόπαιη πράξη του φόνου του νεαρού διαδηλωτή. Ασφαλώς, η ηθική καταδίκη δεν αρκεί»
Ανδρέας Παπανδρέου (πρωθυπουργός), 18/11/1985
Yπήρξε το κατεξοχήν «Πολυτεχνείο» της γενιάς που μεγάλωσε στη σκιά του ηρωικού 1973 και του τραγικού 1980.
Από τους μεταγενέστερους, τη βιομηχανία των ΜΜΕ και τους διαδόχους της στο διαδίκτυο, αντιμετωπίστηκε ως ισάξια πηγή κάθε λογής μυθοπλασιών, τον φλογισμένο ιδίως Δεκέμβρη του 2008. Για όσους το έζησαν, η νοερή επάνοδος σ’ εκείνες τις μέρες αφήνει μια στυφή αίσθηση στο στόμα.
Η συγκυρία
Σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, το φθινόπωρο του 1985 σηματοδοτεί το τέλος της αριστερόστροφης «Αλλαγής» που επέφερε ο εκλογικός σεισμός του 1981.
Η αποτυχία της κεϊνσιανής πολιτικής της πρώτης τετραετίας του ΠΑΣΟΚ (όταν οι μισθολογικές αυξήσεις, αντί να τονώσουν την εγχώρια παραγωγή, εκτόξευσαν τις εισαγωγές από την ΕΟΚ φουσκώνοντας το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών) αντιμετωπίστηκε από την κυβέρνηση Παπανδρέου με σκληρά μέτρα λιτότητας σε βάρος των λαϊκών στρωμάτων: υποτίμηση της δραχμής κατά 15%, πετσόκομμα της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής και νομοθετική απαγόρευση κάθε μισθολογικής αύξησης. Πλήρης ανατροπή, με άλλα λόγια, της φιλολαϊκής πολιτικής των προηγούμενων χρόνων.
Η επιβολή του «σταθεροποιητικού προγράμματος» προκάλεσε διάσπαση της ΠΑΣΚΕ, απώλεια του ελέγχου της ΓΣΕΕ από την κυβέρνηση και δυο μαζικές γενικές απεργίες (21/10 και 14/11).
Στη δεύτερη, τα ΜΑΤ κατέστειλαν την περιφρούρηση των αμαξοστασίων της ΕΑΣ, του ΟΣΕ, του ΗΣΑΠ και ορισμένων εργοστασίων με τραυματισμούς και 21 συλλήψεις απεργών· ο δε κυβερνητικός εκπρόσωπος, Κώστας Λαλιώτης, κατήγγειλε την Αριστερά και τα συνδικάτα για «ιδιότυπο κοινωνικό εκφασισμό».
Κατά την κατάθεση στεφάνου στο Πολυτεχνείο, το πρωί της 16ης Νοεμβρίου, ο πρωθυπουργός συνοδευόταν πάλι από τους φουσκωτούς κάποιου «Συλλόγου Φίλων της Πάλης», που έκαναν προληπτική επίδειξη των ικανοτήτων τους στο προαύλιο του ιδρύματος σε βάρος κάθε λογής «υπόπτων».
Η προηγούμενη χρονιά είχε επίσης σημαδευτεί από την εμφάνιση μιας μειοψηφικής «άγριας νεολαίας», οι βίαιες εκρήξεις της οποίας προσέδωσαν νέα διάσταση στις πολιτικές παρεμβάσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και του αναρχικού χώρου.
Με αφετηρία τη δυναμική αντίσταση στις αστυνομικές επιχειρήσεις εκκαθάρισης των Εξαρχείων από τους πανκ και λοιπούς αντισυμβατικούς νεους, ορόσημα αυτής της εξέλιξης αποτέλεσαν η μαχητική διαδήλωση στο «Κάραβελ» κατά την πρώτη επίσκεψη του Λεπέν στην Αθήνα (4/12/1984) και η πενθήμερη κατάληψη του Χημείου (9-13/5/1985), δυο εβδομάδες πριν από τις βουλευτικές εκλογές.
Στις παραμονές του Πολυτεχνείου, μια αλυσίδα γεγονότων θ’ ανεβάσει την ένταση στο αθηναϊκό κέντρο.
Το απόγευμα της 14/11/1985, ΕΠΕΝίτες μαχαίρωσαν στον υπόγειο της Ομόνοιας τρεις Τούρκους αριστερούς πολιτικούς πρόσφυγες που μοίραζαν προπαγανδιστικό υλικό κατά της χούντας του στρατηγού Εβρέν.
Με σύνθημα «Ο λαός δεν ξεχνά, τους φασίστες τους κρεμά», μια αυθόρμητη διαδήλωση εκατοντάδων φοιτητών και άλλων νέων κατευθύνθηκε το απόγευμα της επομένης από το ΕΜΠ στα γραφεία της ΕΠΕΝ, στην οδό Ακαδημίας, τα πετροβόλησε και κάποιοι διαδηλωτές επιχείρησαν να τα πυρπολήσουν.
Οι ακροδεξιοί απάντησαν τα ξημερώματα της 16ης Νοεμβρίου με κάψιμο του αναρχικού βιβλιοπωλείου «Ελεύθερος Τύπος» και απόπειρα εμπρησμού των γραφείων του ΕΚΚΕ.
Ως αντίποινα, ομάδα αναρχικών κατέστρεψε την επόμενη νύχτα με μολότοφ την ακροδεξιά «Νέα Θέσι». Παρά τη βιαιότητά τους, τα επεισόδια αυτά παρέμειναν ωστόσο αρκετά περιθωριακά προς τον εορτασμό της επετείου, αλλά και σε σχέση με όσα επρόκειτο ν’ ακολουθήσουν.
Η πορεία και ο φόνος
Αυτή καθαυτή η επετειακή πορεία υπήρξε σχετικά ήρεμη, παρά την αρχική περικύκλωση από τα ΜΑΤ των 500 περίπου αντιεξουσιαστών της «ουράς», που έσπευσαν για λόγους αυτοπροστασίας να διεμβολίσουν στα Χαυτεία τα μπλοκ του ΚΚΕ Εσωτερικού.
Στη διάρκειά της σημειώθηκαν δυο μόνο ελάσσονα επεισόδια, δίχως τον παραμικρό τραυματισμό:
Το προσχεδιασμένο συμβολικό σπάσιμο της βιτρίνας των Νοτιοαφρικανικών Αερογραμμών στο Σύνταγμα από 5-6 αντιεξουσιαστές, εκδήλωση διεθνιστικής αλληλεγγύης στην πολύνεκρη αντιρατσιστική εξέγερση κατά του απαρτχάιντ, που βρισκόταν τότε στο απόγειό της.
Μια ομαδική επιδρομή στις βιτρίνες του «Χίλτον» με την ιαχή «Βραστούς-βραστούς θα φάμε τους αστούς / αυτοί μας τρώνε τους αστακούς». Ενέργεια εντελώς αυθόρμητη, με σπινθήρα το εντυπωσιακό θέαμα δεκάδων καλοντυμένων μεσόκοπων κυρίων και κυριών που είχαν βγει από το πολυτελές ξενοδοχείο για να χαζέψουν το (πρωτόγνωρο τότε) θέαμα του διερχόμενου αναρχικού μπλοκ.
Εντελώς διαφορετική κατάληξη είχε ένα άλλο επεισόδιο που σημειώθηκε λίγο πριν τα μεσάνυχτα στα Εξάρχεια, ύστερα από διαπληκτισμό θαμώνων της πλατείας με αστυνομικούς από τις παρακείμενες κλούβες που είχαν πάει να φάνε σουβλάκια.
Οταν μερικές δεκάδες νέοι επιτέθηκαν με πέτρες και μολότοφ σε μια κλούβα στην οδό Στουρνάρη, ένας από αυτούς έπεσε νεκρός στο οδόστρωμα, χτυπημένος πισώπλατα στο κεφάλι από αστυνομική σφαίρα.
Λεγόταν Μιχάλης Καλτεζάς κι ήταν μόλις 15 χρόνων, μαθητής της Γ΄ Γυμνασίου στου Γουδή.
Πυροβολήθηκε από σχετικά μικρή απόσταση, ενώ απομακρυνόταν από τον χώρο της συμπλοκής, από τον Αθανάσιο Μελίστα, αστυφύλακα δίχως μάχιμη προϋπηρεσία αλλά με αθλητικές επιδόσεις στη σκοποβολή, που θα υποστηρίξει αργότερα πως «έχασε την ψυχραιμία του».
Οι αντιδράσεις
Στιγμιότυπα από την κατάληψη του Χημείου το πρωί της 18/11 | ©Τάσος Κωστόπουλος
Στις 1.30 π.μ., δεκάδες νέοι κατέλαβαν το Χημείο, παραβιάζοντας τα παράθυρα του ημιωρόφου. Εστησαν οδοφράγματα επί της Ναυαρίνου και μια μικροφωνική στην ταράτσα, με υλικά «δανεισμένα» από παρακείμενο κατάστημα.
Οι πρώτες απόπειρες της ΕΛ.ΑΣ. να τους απομακρύνει θ’ αποκρουστούν με πετροπόλεμο και μολότοφ. Μεταξύ των καταληψιών κυριαρχεί το σοκ από το φονικό και μια συγκεχυμένη αίσθηση ιστορικότητας: η μικροφωνική αυτοχαρακτηρίζεται σαν «πομπός» και καλεί σε «1-2-3, πολλά Πολυτεχνεία».
Οταν ο αττικάρχης Νίκων Αρκουδέας ζητά να πληροφορηθεί τα αιτήματά τους, απαντούν ότι θέλουν να συζητήσουν επιτόπου με τον αναπληρωτή υπουργό Δημόσιας Τάξης Θανάση Τσούρα και τον αστυνομικό που σκότωσε το παιδί.
Το πρωί, η συνέλευσή τους απευθύνει έκκληση προς «κάθε άνθρωπο που διατηρεί μια στοιχειώδη ευαισθησία ν’ αντιδράσει έμπρακτα» και ταυτόχρονα διατυπώνει αίτημα για «μια δίωρη τηλεοπτική εκπομπή γυρισμένη στο Χημείο, με συζήτηση ανάμεσα σε οποιουσδήποτε θελήσουν να συμμετάσχουν και τους γονείς του Καλτεζά»· αδιανόητο στις μέρες μας, αυτό το τελευταίο εκλαμβανόταν ως απάντηση στη συγκάλυψη της αστυνομικής βίας από την κρατική –μοναδική– ραδιοτηλεόραση.
Γύρω στις 8.30 π.μ., ο καταληψίες θ’ αρνηθούν επίσης κάθε συνδιαλλαγή με την επιτροπή ασύλου της Συγκλήτου που επισκέφτηκε τον χώρο.
Η απάντηση κυβέρνησης και αστυνομίας ήταν αστραπαία. Στις 10.25 π.μ., με την εκπνοή ενός πεντάλεπτου τελεσίγραφου του Αρκουδέα, οι στέγες των γειτονικών κτιρίων άρχισαν να βρέχουν δακρυγόνα – πρώτη φορά από το 1976 στο κέντρο της Αθήνας.
Παντελώς άμαθοι στον χημικό πόλεμο και τεχνικά απροετοίμαστοι, οι καταληψίες κατέρρευσαν αμαχητί μέσα σε λίγα λεπτά.
Ακολούθησε εισβολή ένοπλων κομάντος της ΕΛ.ΑΣ. με σκάλες της Πυροσβεστικής. Μια εικοσαριά έγκλειστοι παραδόθηκαν σ’ έναν ΕΚΑΜίτη με αυτόματο και, αφού ξυλοκοπήθηκαν από τα ΜΑΤ κατά την έξοδό τους από το κτίριο, οδηγήθηκαν –πλην δυο δημοσιογράφων– στις κλούβες.
Οι υπόλοιποι ξετρυπώθηκαν (και κακοποιήθηκαν άγρια) από ροπαλοφόρους ΜΕΑτζήδες που έκαναν τη σχολή ρημαδιό, σπάζοντας πόρτες κι αναποδογυρίζοντας εργαστήρια και βιβλιοθήκες – σε αντίθεση με την αυτοσυγκράτηση των καταληψιών που, όπως ο γράφων διαπίστωσε ιδίοις όμμασι, είχαν σεβαστεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τον χώρο. Συνολικά συνελήφθησαν 37 άτομα.
Η αποτυχημένη απόπειρα της Επιτροπής Ασύλου να διαπραγματευθεί και η έξοδος της πρώτης ομάδας εγκλείστων, με το αυτόματο της ΕΚΑΜ να τους σημαδεύει | ©Τάσος Κωστόπουλος
Για την επέμβαση της ΕΛ.ΑΣ. είχε δοθεί άδεια της τριμελούς επιτροπής Ασύλου, με ομόφωνη απόφαση του πρύτανη Μιχάλη Σταθόπουλου, του λέκτορα Δημητρίου Μαυράκη και του ΠΑΣΠίτη εκπροσώπου της ΕΦΕΕ, Γιάννη Τσαμουργκέλη. Την επομένη, η στάση του πρύτανη εγκρίθηκε από τη Σύγκλητο με πλειοψηφία 31-12.
Απείρως μαζικότερες, και πολύ πιο βίαιες, υπήρξαν οι αντιδράσεις των επόμενων ωρών.
Στις 4 μ.μ. το Πολυτεχνείο καταλήφθηκε από περίπου 2.000 νέους, με πυρήνα τις οργανώσεις που είχαν πρωτοστατήσει στη δυναμική υποδοχή του Λεπέν («Ρήξη», Κ.Ο. Μαχητής, Ομάδα συντρόφων της Ακρας Αριστεράς) και πέντε αιτήματα:
(α) τιμωρία των φυσικών και ηθικών αυτουργών της δολοφονίας,
(β) παραίτηση των αρμόδιων υπουργών Τσούρα και Κουτσόγιωργα,
(γ) απελευθέρωση των συλληφθέντων του Χημείου,
(δ) εκδίωξη του «πρύτανη των ΜΑΤ» Σταθόπουλου,
(ε) διάλυση των ΜΑΤ-ΜΕΑ και αφοπλισμό της ΕΛ.ΑΣ.
Αλλοι τόσοι νέοι, ως επί το πλείστον αναρχικοί, συγκροτούν πορεία προς την τότε ΓΑΔΑ, στην οδό Σταδίου. Με συνθήματα «Το αίμα κυλάει / εκδίκηση ζητάει» και «Αυτή η νύχτα είναι του Μιχάλη», σπάνε καθ’ οδόν συστηματικά τις τράπεζες, μέχρι να δεχτούν αιφνιδιαστική επίθεση από τα ΜΑΤ στο ύψος της ΓΑΔΑ.
Η πορεία διαλύεται και το πλήθος επιστρέφει στο ΕΜΠ, η περίμετρος του οποίου μετατρέπεται με τη σειρά της σε πεδίο μάχης: πολύωρες οδομαχίες με τα ΜΑΤ, μετατροπή Ι.Χ. σε οδοφράγματα, σπάσιμο και λεηλασία καταστημάτων.
Οπως και τον Δεκέμβρη του 2008, το μίσος για την αστυνομία διαπλέκεται με μια διάχυτη αντιπλουτοκρατική διάθεση, οξυμένη από την πρόσφατη υποτίμηση της δραχμής και τα συνακόλουθα κραυγαλέα φαινόμενα εμπορικής κερδοσκοπίας.
Ο αριθμός και το πολιτικό εύρος των εγκλείστων («πάνω από 4.000» κατά τα «Νέα»), η στάση της Συγκλήτου του ΕΜΠ και κυρίως η συμβολικά φορτισμένη προϊστορία του χώρου δεν επέτρεπαν μια στρατιωτικού τύπου εκκένωση, όπως στο Χημείο.
Η αντίσταση των οδοφραγμάτων θα κατασταλεί στις 3 π.μ. με εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων, το σημαντικότερο όμως όπλο στα χέρια της ΕΛ.ΑΣ. ήταν άλλο.
«Αγανακτισμένοι πολίτες»
Ανατριχιαστική κακοποίηση «αναρχικιάς» από αφηνιασμένους «αγανακτισμένους πολίτες», τη νύχτα της 18-19/11/1985. Φωτογραφία που δημοσιεύθηκε στο βραχύβιο περιοδικό «Τώρα» (28/11/1985) |
Ηδη κατά την πρώτη κατάληψη του Χημείου, τον Μάιο του 1985, στο πλευρό των ΜΑΤ είχαν δράσει (σε παράλληλα διαφορετικά μέτωπα) εκατοντάδες μέλη του ΠΑΣΟΚ και δεκάδες φασίστες του ΕΝΕΚ.
Εξω από το Πολυτεχνείο, τη νύχτα της 18ης Νοεμβρίου 1985, η σύμπραξη αυτή θα ολοκληρωθεί με τη διαμόρφωση ενός ενιαίου πλήθους «αγανακτισμένων πολιτών», όπου τα μέλη της ΕΠΕΝ δύσκολα ξεχώριζαν από εκείνα του ΠΑΣΟΚ, πέρα από κάποια σποραδικά συνθήματα. Σύμπραξη που τα «Νέα» της επομένης χαιρέτισαν με ικανοποίηση (κάνοντας εύσχημα λόγο για «απροσδιόριστο πολιτικά πλήθος»), σαν μια «νέα μορφή σχέσεων και συμπαράταξης Αστυνομικών - πολιτών εναντίον των αριστεριστών».
Περιγράφοντας ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο αυτής της συμπαράταξης, το ίδιο ρεπορτάζ μάς πληροφορεί ότι «γύρω στις 9 εμφανίστηκε μια πολυπληθής ομάδα πολιτών να κρατάει στα χέρια της σαν λάφυρο ένα νεαρό καταληψία, που τον μετέφερε αιμόφυρτο [...] Ο νεαρός με υψωμένη τη γροθιά φώναζε “θα νικήσουμε” και το πλήθος κραύγαζε “είσαι αλήτης”».
Με αστυνομική κάλυψη, οι ΕΠΕΝίτες προσπάθησαν επανειλημμένα να εκπορθήσουν το Πολυτεχνείο. Τα ξημερώματα παραβίασαν μάλιστα την κεντρική πύλη, για ν’ αποκρουστούν ύστερα από ομηρικές μάχες.
Το ιατρείο της κατάληψης του ΕΜΠ και η έξοδος των εγκλείστων το απόγευμα της 19/11 | ©Τάσος Κωστόπουλος
Υποχωρώντας, ένας απ’ αυτούς θα εγκαταλείψει το πορτοφόλι με τα διαπιστευτήριά του: αστυνομική ταυτότητα και μια φωτογραφία του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Μεταξύ δε των τραυματιών, τα ονόματα των οποίων δημοσιεύθηκαν στον Τύπο, ξεχωρίζει εκείνο του «Μαυροειδή» Βορίδη («Τα Νέα» 19/11).
Ακολούθησε νηνεμία και πολύωρες διαπραγματεύσεις. Το απόγευμα της 19/11 η κατάληψη θα λήξει με απόσυρση της ΕΛ.ΑΣ. και ασφαλή απομάκρυνση των 2.000 περίπου εγκλείστων, με πορεία στο κέντρο της Αθήνας.
Μια παράλληλη μάχη δόθηκε το ίδιο διάστημα στην ΕΦΕΕ, το Κ.Σ. της οποίας είχε εξαγγείλει πορεία διαμαρτυρίας για το φονικό και την εισβολή στο Χημείο το απόγευμα της 19/11.
Με κυβερνητική παρέμβαση, ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού πίεσαν τις νεολαίες τους ν’ αναδιπλωθούν. Η ΚΝΕ συμμορφώθηκε και επέβαλε τη ματαίωση της πορείας. Διαφορετική στάση κράτησε ο «Ρήγας», όπως εξηγούμε σε επόμενη σελίδα.
Αξιοσημείωτο είναι πάντως το αίτημα της ΔΑΠ, στην ίδια συνεδρίαση, ν’ αποπεμφθεί από το Κ.Σ. της ΕΦΕΕ ο ΠΑΣΠίτης Τσαμουργκέλης, επειδή «επέτρεψε την παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου» («Ακρόπολις» 20/11).
Στιγμιότυπα από τον δεύτερο γύρο των αντιδράσεων: η βραδινή πορεία διασχίζει την Ομόνοια· το σπάσιμο των τραπεζών στη Σταδίου· οδομαχίες στην Πατησίων | ©Τάσος Κωστόπουλος
Η προβοκατορολογία
Στις εν θερμώ αναλύσεις των γεγονότων κυριάρχησαν ποικίλες εκδοχές προβοκατορολογίας.
Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος διέγνωσε ένα ακόμη σχέδιο ανατροπής του Αντρέα: «Ωμή προβοκάτσια» τιτλοφορείται το «Εθνος» της 19/11, το κύριο άρθρο του οποίου πανηγυρίζει για την αναδίπλωση της ΕΦΕΕ που αφόπλισε «ύποπτους ταραξίες» και «στρατευμένους προβοκάτορες», καθοδηγούμενους από «ποιος ξέρει ποια κέντρα».
Για να τεκμηριώσει αυτά τα σενάρια, η εφημερίδα θα επικαλεστεί μάλιστα δυο φωτογραφίες από την εκκένωση του Χημείου, όπου ένας από τους συλληφθέντες (στη μια) φέρεται να «συλλαμβάνει» (στην άλλη) – ενώ στην πραγματικότητα απλώς μεταφέρει τραυματισμένο σύντροφό του, που στο μεσοδιάστημα είχε λιανιστεί κυριολεκτικά από τα ΜΑΤ.
Η «Αυριανή» της ίδιας μέρας διακήρυξε πάλι πρωτοσέλιδα: «Κινδυνεύει η δημοκρατία. Υποπτοι κύκλοι κρύβονται πίσω από τους αναρχικούς».
Τα δεξιά ΜΜΕ πρόβαλαν διαφορετικό σενάριο: τα επεισόδια οργάνωσε ο καταχθόνιος Αντρέας για ν’ αποσπάσει την προσοχή του λαού από τα οικονομικά μέτρα.
«Απ’ ό,τι φαίνεται, το μόνο τυχαίο γεγονός σ’ αυτές τις τραγικές ημέρες ήταν ο άδικος θάνατος αυτού του παιδιού», αποφάνθηκε στην ειδησεογραφική βιντεοκασέτα του (TV-Press) ο Γιώργος Καρατζαφέρης. «Η σφαίρα δεν είχε υπολογιστεί στο σενάριο και παραλίγο να χαλάσει τη συνταγή. Κατά τα άλλα, όλα ήσαν μέσα στο παιχνίδι».
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, η ίδια κασέτα ξεκαθάριζε πάντως πως «η ευθύνη για τον θάνατο του δεκαπεντάχρονου αναρχικού δεν βαρύνει αποκλειστικά ή περισσότερο τον αστυνομικό που πυροβόλησε τον αναρχικό, αλλά εκείνους που οδήγησαν τον αναρχικό στην κάννη του περιστρόφου του αστυνομικού».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι αναλύσεις του ΚΚΕ. «Η στάση της αστυνομίας και ο ρόλος κάποιων αναρχοαυτόνομων στοιχείων στα γεγονότα θύμιζε τη γνωστή λαϊκή παροιμία “το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο”. Το πρόσωπο και το σκηνικό μιας επιχείρησης κινδυνολογίας», διαβάζουμε λ.χ. σε ανάλυση του Παναγιώτη Λαφαζάνη στα «Νέα» (24/11).
Παρά τη σκιαγράφηση των ξεσηκωμένων νέων σαν ένα τσούρμο χαφιέδων, το αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. θα φροντίσει πάντως ν’ απαλλάξει την ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. από κάθε ευθύνη, αποκαλώντας «εξιλαστήρια θύματα» τους αστυνομικούς διευθυντές που αντικαταστάθηκαν προσωρινά μετά το φονικό.
Ποιοτικώς κατώτεροι
Για την αριστοκράτισσα «Καθημερινή», ο «αδόκητος θάνατος» του μικρού Καλτεζά οφειλόταν απλώς στον «λαϊκισμό» των σοσιαλιστών.
«Με την ροπή προς την αναμόχλευση του κοινωνικού βυθού και την κολακεία των αντικοινωνικών ενστίκτων του πλεγματικού απελεύθερου», αποφαίνεται στο κύριο άρθρο της την επαύριο των γεγονότων (20/11/1985), το ΠΑΣΟΚ «καλλιέργησε την ασυδοσία, την ελευθεριότητα, την αντικοινωνικότητα και τον εκτραχηλισμό στα πιο ανώριμα και ποιοτικώς κατώτερα στρώματα»· επιπλέον άφησε «ασύδωτους και αδίωκτους» τους αναρχικούς, η δράση των οποίων «είναι καρπός διαστροφής και ψυχοπαθολογικών καταστάσεων και όχι κάποιας... ιδεολογίας».
Οι τελευταίοι, πολύ απλά, δεν έπρεπε να επιτραπεί να συμμετάσχουν στην πορεία. Τι κι αν ο φόνος έγινε σε άσχετο τόπο και χρόνο απ’ αυτή την τελευταία;
Η εφημερίδα πενθούσε προφανώς τις σπασμένες τζαμαρίες του «Χίλτον», όχι τη ζωή του δεκαπεντάχρονου.
Η εκκαθάριση
Οι 37 συλληφθέντες του Χημείου παραπέμφθηκαν για βαριά κακουργήματα και 16 απ’ αυτούς προφυλακίστηκαν για ένα μήνα, αλλά τελικά καταδικάστηκαν μόνο για «διατάραξη κοινής ειρήνης». Ανάλογη, αν κρίνουμε από διάσπαρτα σχετικά δημοσιεύματα, υπήρξε η δικαστική αντιμετώπιση και των συλληφθέντων κατά τις συγκρούσεις της επόμενης νύχτας.
Ο Αθανάσιος Μελίστας καταδικάστηκε πρωτόδικα στις 23/9/1988 στην ήπια ποινή των 2½ χρόνων για ανθρωποκτονία από πρόθεση με τα ελαφρυντικά της εν βρασμώ ψυχικής ορμής και της υπέρβασης των ορίων της άμυνας.
Η αναστολή εκτέλεσης της ποινής του, παράτυπη σύμφωνα με την τότε νομοθεσία, αναιρέθηκε από τον Αρειο Πάγο και παρέμεινε στη φυλακή επί δεκάμηνο το 1989. Απαλλάχθηκε όμως πλήρως από το Εφετείο επί οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα (26/1/1990), με το σκεπτικό πως ο φόνος διαπράχθηκε λόγω «φόβου και ταραχής». Κάθε βήμα αυτής της δικαστικής διαδρομής σημαδεύτηκε από νέους γύρους επεισοδίων, διαφορετικής κάθε φορά έντασης και διάρκειας.
Ο εισαγγελέας Ντογιάκος ζήτησε το 1987 την προφυλάκιση και δίωξη για κακουργήματα πέντε μελών της επιτροπής κατάληψης του ΕΜΠ (Γ. Καραμπελιάς, Ν. Γιαννόπουλος, Τ. Κατιντσάρος, Α. Χριστοδουλόπουλος, Α. Παναγόπουλος), η εισήγησή του απορρίφθηκε όμως από το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών.
Ο «πρύτανης των ΜΑΤ» Μιχάλης Σταθόπουλος έδωσε εξηγήσεις με άρθρο του στα «Νέα» (10/1/1986) και επανεξελέγη άνετα στις πρυτανικές του επόμενου μήνα.
Το δεύτερο μέλος της Επιτροπής Ασύλου, ο Δημήτριος Μαυράκης, χρημάτισε πρόεδρος της ΔΕΗ και κατηγορήθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου πως «έκανε δωράκι στον εαυτό του» 500.000.000 δραχμές· απαλλάχθηκε όμως με βούλευμα, δίχως την παραμικρή επίπτωση στη μετέπειτα σταδιοδρομία του.
Ο Γιάννης Τσαμουργκέλης εξελίχθηκε σε διευθύνοντα σύμβουλο της Εθνικής Χρηματιστηριακής και πανεπιστημιακό. Πέθανε τον Μάιο του 2016.
Ο Μιχάλης Καλτεζάς αναγορεύθηκε σε σύμβολο του αντιεξουσιαστικού χώρου. Ωσπου, τον Δεκέμβριο του 2008, ένας ακόμη 15χρονος ήρθε να τον συναντήσει στο πάνθεον των θυμάτων της αστυνομικής βίας.
Δύο κόμματα σε συσκευασία ενός
O ιστορικός της μεταπολιτευτικής Αριστεράς που θα θελήσει να ερμηνεύσει τη διάσπαση του ΚΚΕ Εσωτερικού το 1987 είναι αδύνατον να μη σταθεί στην εσωτερική κρίση του κόμματος τον Νοέμβριο του 1985, με πυροκροτητή τις αντιδράσεις για τον φόνο του Μιχάλη Καλτεζά.
Τόσο από τα δημοσιεύματα της εποχής όσο και από τα πρακτικά του Εκτελεστικού Γραφείου, που φυλάσσονται στο αρχείο του ΚΚΕ εσ. στα ΑΣΚΙ (φ. 67.4), αναδύεται η εικόνα δυο διαφορετικών κομμάτων σε μια (προσωρινή) συσκευασία: ενός που απέβλεπε στην ταχύτερη δυνατή απορρόφησή του στις κυβερνητικές δομές, ως συμπληρωματικού (προς το ΠΑΣΟΚ) μηχανισμού διαχείρισης της κρατικής εξουσίας, και ενός παραδοσιακότερου αριστερού οργανισμού, που διατηρούσε (σε ποικίλους βαθμούς) ανακλαστικά και προθέσεις εκπροσώπησης των κοινωνικών κινημάτων.
Το πρώτο είχε ως ηγέτη τον Λεωνίδα Κύρκο, ενώ το δεύτερο εκπροσωπήθηκε από τον Γιάννη Μπανιά.
Μια «επικίνδυνη» πορεία
Πέτρα του σκανδάλου αποτέλεσε η στάση της Νεολαίας του κόμματος, της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος», απέναντι στα γεγονότα.
Στις 18/11 ο «Ρ.Φ.» ψήφισε μαζί με την ΚΝΕ και τις Συσπειρώσεις για πορεία την επομένη, επισύροντας την οργή της κυβερνητικής ΠΑΣΠ. Το ίδιο βράδυ, ο Κύρκος και το δεξί του χέρι, ο Αγγελος Διαμαντόπουλος, συναντήθηκαν με τον υπουργό Προεδρίας Ακη Τσοχατζόπουλο.
«Είπαμε να βρεθεί μια διέξοδος», θα ενημερώσει το επόμενο πρωί το Ε.Γ., προτείνοντας μια εντελώς διαφορετική διαδήλωση της ΕΦΕΕ: «Μου είπε να δούμε ένα άλλο πλαίσιο και μια άλλη μέρα».
Εκτός από τον Ακη μίλησε και με τον Λαλιώτη, που τόνισε ότι «διαφωνεί με τη σημερινή πορεία».
Τελικό συμπέρασμα: «Επρεπε ν’ αγκαζαριστεί στην πορεία η ΠΑΣΠ. Να γινόταν έκπτωση και σε διακηρυκτικά σημεία».
Ετσι κι αλλιώς, το κύριο μέτωπο δεν αφορούσε την κυβέρνηση: «Υπάρχει ένα φαινόμενο των ψευτο-αναρχικών. Το φιλτράρει, το αξιοποιεί η κυβέρνηση, αλλά υπάρχει. Γύρω απ’ αυτούς συγκεντρώνονται ποικίλα στοιχεία, σε συνθήκες κοινωνικής κρίσης».
Αντιμέτωπος με την κατηγορία του «αριστερισμού», ο γραμματέας του «Ρ.Φ.» Νίκος Βούτσης επικαλέστηκε την πίεση της βάσης: «Το κύριο ζήτημα ήταν ο νεκρός. Κουμής και Κανελλοπούλου έριξαν τον Ράλλη. Οτιδήποτε άλλο στους αριστερούς δικούς μας δεν περνάει».
Υστερα από έντονη συζήτηση, το Ε.Γ. θα προκρίνει συμβιβαστικά την αναβολή της πορείας για ένα 24ωρο, προκειμένου να εκτονωθεί η ένταση. Πρόταση που δεν θα συζητηθεί καν στην ΕΦΕΕ, καθώς η ΚΝΕ είχε ήδη υποκύψει σε ανάλογες πιέσεις για ματαίωση της κινητοποίησης.
Πιεζόμενη από παντού, η ηγεσία του «Ρ.Φ.» θα βρεθεί το απόγευμα στα Προπύλαια, με εντολή του Ε.Γ. να ματαιωθεί τουλάχιστον η πορεία.
Ο γραμματέας Σπουδάζουσας Νίκος Φίλης βγάζει λόγο στους χιλιάδες συγκεντρωμένους, διαπιστώνει ότι το κλίμα δεν επιτρέπει παρόμοια αναδίπλωση και μπαίνει επικεφαλής της διαδήλωσης.
Στο Ε.Γ. της επομένης, η ρήξη είναι κάθετη. Ο Βούτσης προσπαθεί ν’ αποσείσει τη μομφή για «επικίνδυνο τυχοδιωκτισμό», η εσωκομματική όμως Δεξιά επιτίθεται ανελέητα.
«Οι προβοκάτορες έκαναν την εμφάνισή τους στα Ιουλιανά. Από τότε δεν υπάρχει μαζική εκδήλωση που να μην εμφανίστηκαν», ξεσπαθώνει ο Κύρκος. «Η στάση μας απέναντι στους “αναρχικούς” πρέπει να ξεκαθαριστεί. Ρωτάω: Ο Νίκος ο Φίλης μίλησε για αναρχία; Η κυβέρνηση είναι χωμένη στον λαιμό στις ευθύνες. Αλλά έγινε το σώσε και με τους αναρχικούς. Ετσι ο Ρ.Φ. φαίνεται να ταυτίζεται με τους αναρχικούς. Είμαι βέβαιος ότι ο Ν. Φίλης μίλησε θαυμάσια, αλλά μίλησε με το ίδιο πάθος για τους αναρχικούς; Πού είναι η δική μας ιδεολογική πάλη για τους αναρχικούς; Ποια ήταν η απήχηση στους περαστικούς; Συνομιλητές μας είναι η ΕΦΕΕ, η ΓΣΕΕ, τα κόμματα κ.λπ.», το κόμμα όμως διαπράττει «κατολίσθηση στον γκρουπουσκουλισμό».
«Η χθεσινή πορεία ήταν πολιτικό λάθος», συμπληρώνει ο Διαμαντόπουλος, αφού «η κυβέρνηση πήγαινε σε κλίμα εκτόνωσης».
Επιθετικότερη, η Ελλη Παπακωνσταντίνου καταγγέλλει ότι «κομμάτια του Ρήγα εδώ και καιρό δεν έχουν πολλή σχέση με τη γενικότερη πολιτική τοποθέτηση Κόμματος - Ρ.Φ.» και, απλώς, «τα γεγονότα των τελευταίων ημερών έφεραν στην επιφάνεια αυτές τις απόψεις. [...] Εμαθα ό,τι συνέβαινε από τον [Παντελή] Καψή. Ο σύντροφος Καψής με ενημερώνει ότι ο Ρ.Φ. πάει πορεία με επικεφαλής το γραμματέα του. [...] Υπάρχει πολιτικό θέμα για το Κόμμα, εσωτερικό ζήτημα για το Κόμμα. Αν ο καθένας τροποποιεί τη γραμμή του Κόμματος, θα πάμε σε διάλυση».
Μάταια ο Τάκης Μπενάς θα προσπαθήσει να συμβιβάσει τα πράγματα, ανατρέχοντας στο παρελθόν: «Οι εμπειρίες που έχουμε είναι σε κάποιες στιγμές τα στελέχη του μαζικού κινήματος να παίρνουν ευθύνες, να χειρίζονται ζητήματα του μαζικού κινήματος. Στα Ιουλιανά είχαμε γραμμή ότι δεν θα γίνει πορεία. Δύσκολο ν’ αλλάξεις τη διάθεση του κόσμου».
Αντιμέτωπος με την κατηγορία πως η σύντροφός του Αννυ Βρυχέα (πανεπιστημιακός του ΕΜΠ) επέδειξε ασυγχώρητη ανοχή στους καταληψίες, ο Κώστας Γαβρόγλου διαπιστώνει με πικρία: «Είμαστε ένα κόμμα που μας λείπουν τα ρεφλέξ. Ξεχνιέται το όργιο βίας, της δολοφονίας του 15χρονου».
Η επιλογή της Νεολαίας θα στηριχτεί επιθετικά μόνο από τον γραμματέα Γιάννη Μπανιά: «Η παρέμβασή μας στις εξελίξεις δεν μπορεί να ’ναι με παρακολούθηση, αλλά με αγωνιστική πρακτική. Τα άλλα κόμματα δεν το έχουν τώρα αυτό. Οταν θα μιλήσουμε αριστερά, θα δούμε τι ρόλο παίζει τον ΚΚΕ όταν αναβάλλει τη συγκέντρωση. [...] Σύντροφοι, μην κόβουμε τα πόδια μας σε θέματα τέτοιου είδους. Ο Ρ.Φ. δεν κέρδισε με αριστερίστικη γραμμή, αλλά με αγωνιστική».
Η μολότοφ του Ρηγά
Η επίμαχη φωτογραφία του «Ρηγά με τη μολότοφ», έξω από το ΕΜΠ (18/11/1985) | ©Τάσος Κωστόπουλος
Ενα επιχείρημα των πολεμίων του «αριστερισμού» ήταν η ύπαρξη ενοχοποιητικών τεκμηρίων για μέλη της οργάνωσης.
«Υπάρχει φωτογραφία Ρηγά με μολότοφ;» αναρωτιέται ρητορικά ο Κύρκος, ενώ η Παπακωνσταντίνου διαβεβαιώνει: «Εγινε γνωστό μέσα στην ΕΦΕΕ ότι έχουν τη φωτογραφία ενός Ρηγίτη με μολότοφ».
Ο Γαβρόγλου νιώθει υποχρεωμένος ν’ απολογηθεί: «Η βόμβα μολότοφ στα χέρια του Ρηγά δεν είναι η θέση του Ρ.Φ. όλα αυτά τα χρόνια».
Η επίμαχη φωτογραφία υπήρχε όντως, όχι όμως στα χέρια της ΕΦΕΕ. Την τράβηξε ο γράφων και δημοσιεύεται πρώτη φορά εδώ. Ο εικονιζόμενος σε αυτή δεν ήταν, πάντως, ο μόνος Ρηγάς που μετείχε στις συγκρούσεις εκείνης της βραδιάς.
Το πολιτικό σκεπτικό αυτής της στάσης ανέλυσε, με τη δική της συλλογιστική, μια απόφαση της οργάνωσης Εξαρχείων (19/11/1985) που φυλάσσεται στο Αρχείο της ΕΚΟΝ «Ρ.Φ.», στα ΑΣΚΙ (φ. 30):
«Η απουσία μας από τους δρόμους, απ’ αυτούς τους μαζικούς αγώνες, έχει συνέπειες και για την Αριστερά. Ο “χώρος” [της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς] φαίνεται σαν μόνη αριστερή παρουσία και συντηρείται και αναπαράγεται χάρη σ’ αυτή την “αποκλειστική αντιπροσωπεία”. Αμεση συνέπεια το φαινόμενο των δεκάδων Ρηγάδων που κατεβαίνουν στον χώρο των επεισοδίων, στις διαδηλώσεις γιατί αρνούνται τη στάση της σιωπής κι ας διαφωνούν με το πλαίσιο του “χώρου”. Πέρα απ’ αυτούς, οι συνειδήσεις που χάνουμε ή η επιρροή που “δανείζουμε” είναι ευθύνη μας. [...] Μακροπρόθεσμη συνέπεια είναι η παραμόρφωση της φυσιογνωμίας της οργάνωσής μας. Η διαμόρφωση μιας μη αγωνιστικής στάσης, η ατολμία και η εσωστρέφεια, η υποβάθμιση του πολιτικού διαλόγου, η απουσία του Ρ.Φ. από την αντιμετώπιση πραγματικών προβλημάτων [...] Η σημερινή ανέτοιμη ανοργάνωτη πορεία (που θεωρούμε θετική κίνηση του Ρ.Φ.) έδειξε τις δυνατότητες των ιδεών μας, δυνατότητες που υπερβαίνουν τα οργανωτικά όριά μας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου