Για την κατοικία και τον δημόσιο ελεύθερο χώρο

Γιαννης Τσουκατος

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι στην πόλη διεξάγεται ένας ακήρυχτος πόλεμος. Δεν αναφερόμαστε στις άμεσες ταξικές-οικονομικές σχέσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στους συντελεστές του καπιταλιστικού συστήματος, δηλ. ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, αλλά στις επιπτώσεις που αυτές έχουν στο χώρο.

H πόλη ποτέ δεν ήταν ουδέτερη, πάντα εξέφραζε τα εκάστοτε κοινωνικά-οικονομικά δεδομένα. Αυτό συνέβαινε πάντα στην ιστορική εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Η ταξική διαστρωμάτωση της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας εκφράζεται στο χώρο τόσο με την χωροθέτηση των λειτουργιών της και τον τρόπο που αυτές αλληλοεξαρτώνται, όσο και με τη μορφή και το μέγεθός τους σε σχέση με το δημόσιο χώρο.

Ας μη συμπεριλάβουμε σε αυτό το σημείωμα τον τρόπο παραγωγής κτιριακών χώρων κατοίκισης εργασίας και ψυχαγωγίας και πώς αυτά επιδρούν με τη σειρά τους στην επιβολή της αστικής κυριαρχίας, αλλά ας σταθούμε στο θέμα της κατοικίας και του δημόσιου ελεύθερου χώρου.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Για τον καπιταλισμό η κατοικία δεν αντιμετωπίζεται ως αγαθό που θα πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι οι άνθρωποι, αλλά είναι ένα ακόμα εμπόρευμα προς εκμετάλλευση. Έτσι δεν υπάρχει κρατικό πρόγραμμα για στέγαση όλων των ανθρώπων, ούτε καν πρόβλεψη για το πώς αντιμετωπίζεται η περίπτωση έλλειψης κατοικιών, αφού όλα έχουν αφεθεί στους νόμους της αγοράς. Κάποιες φορές υπάρχουν τεχνικές παρέμβασης του κράτους για την «τόνωση» της οικοδομικής δραστηριότητας και «γρασαρίσματος
» της οικονομίας, όπως η παροχή ενός επιπλέον ορόφου επί χούντας, ή οι σύγχρονοι νόμοι για τη ρύθμιση-αποπεράτωση αυθαιρέτων. Το χειρότερο είναι ότι τις περισσότερες φορές αυτές οι παρεμβάσεις του κράτους (ως πολιτικού εκφραστή της αστικής κυριαρχίας) γίνονται όχι για να αμβλύνουν τις αντιθέσεις που δημιουργούνται στο χώρο υπέρ των συμφερόντων των πολλών, αλλά για να επιβάλουν τα συμφέροντα των λίγων.

Η αλήθεια είναι ότι αν δεν αλλάξει η κοινωνική-οικονομική βάση, δηλ. το καπιταλιστικό σύστημα, δεν θα υπάρξει ουσιαστική αλλαγή και στις συνέπειες που αυτό έχει στο χώρο και την πόλη. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχουμε προτάσεις για βελτίωση της ζωής των εργαζομένων, αλλά αν δεν ξέρει κανείς πού βρίσκεται και έχει αυταπάτες, για το μέχρι πού μπορεί να φτάσει, δεν θα μπορέσει να έχει και τις απαντήσεις για το οποιοδήποτε πρόβλημα.

Η οικονομική κρίση, που με ειδεχθείς όρους επέβαλε το κεφάλαιο να πληρώσουν οι φτωχοί μέσα από το πολιτικό του προσωπικό, επέτεινε τις αντιθέσεις στο χώρο. Η κατακόρυφη πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας και η έλλειψη χώρων, σε συνδυασμό με την αύξηση της τουριστικής κίνησης, έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό περιβάλλον, αφού η δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού έχει διεισδύσει σε οποιονδήποτε χώρο μπορεί να φιλοξενήσει ανθρώπους. Αυτή η εξέλιξη έχει την τάση να εκτοπίσει τις άλλες χρήσεις που δεν έχουν τέτοια δυναμική, αλλά έχουν ζωτική σημασία για τη λειτουργία της πόλης, όπως η κατοικία. Στα Χανιά πολλοί είναι αυτοί που έψαχναν για μήνες κατοικία για να ενοικιάσουν και να μπορέσουν να εργασθούν, αλλά έφυγαν. Και ήταν δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί. Καταλαβαίνουμε τι θα συμβεί σε μία πόλη που έχει τουρίστες, αλλά όχι δασκάλους και γιατρούς. Θα λειτουργεί μόνο ως τουριστικό θέρετρο. Αυτό όμως θέλουμε;

Ενα άλλο στοιχείο που επιτείνει αυτό το φαινόμενο είναι ότι λόγω πάλι της οικονομικής κρίσης, πολλοί συμπολίτες μας πουλάνε τα σπίτια τους, ιδίως όταν βρίσκονται σε ιστορικά διατηρητέα μνημεία όπως η παλιά πόλη Χανίων, γιατί από τη μια δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα επισκευάσουν (συνήθως είναι παλιά και χρήζουν συντήρησης) και από την άλλη δέχονται πιέσεις (όντας σε εχθρικό περιβάλλον) για την πώλησή και μετατροπή τους σε τουριστικά καταλύματα.

Άλλοι πάλι δεν πουλάνε, αλλά έχουν μετατρέψει τις κατοικίες τους σε τουριστικά καταλύματα. Σε αυτό βοήθησε η νομοθεσία που ισχύει τελευταία, αφού έδωσε τη δυνατότητα βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτου μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες για διάστημα μέχρι 90 ημερών ανά έτος. Η απαγόρευση καταχώρησης περισσότερων των δύο ακινήτων ανά ΑΦΜ δεν μειώνει το πρόβλημα, αφού στην Ελλάδα υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό η μικροϊδιοκτησία. Προφανώς και δεν ευθύνονται οι ιδιοκτήτες που έχουν επιλέξει αυτές τις λύσεις, αν σκεφτούμε ότι ο καθένας προσπαθεί να επιβιώσει σε ένα εχθρικό περιβάλλον.

Το κράτος όμως έχει μεγάλη ευθύνη για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Θα μπορούσε να υπάρχει ποσόστωση ανά πόλη, ή γειτονιά, για βραχυπρόθεσμη τουριστική εκμετάλλευση, η οποία θα εξασφάλιζε μια ελάχιστη μάζα προς μακρά ενοικίαση από κατοίκους. Επίσης θα μπορούσε να υπάρχει επιδότηση των κατοικιών που είναι διατηρητέες ή βρίσκονται σε ιστορικά διατηρητέα σύνολα για την επισκευή τους, όπως σήμερα υπάρχει επιδότηση μέσω ΕΣΠΑ για την δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων.

Δεν είναι τυχαίο που στα Χανιά η αντίθεση ανάμεσα στην κατοικία και τον τουρισμό εκφράζεται με οξύτητα στην παλιά πόλη, αφού είναι η πρώτη επιλογή για εύρεση τουριστικού καταλύματος και πρώτος τουριστικός προορισμός. Η σύγκρουση ανάμεσα στις χρήσεις που αναφέρονται στον τουρισμό και την κατοικία είναι ισχυρή, η πλάστιγγα όμως γέρνει προς τις τουριστικές χρήσεις, αφού αυτό επιθυμούν οι αγορές και κανείς δεν προτίθεται να παρέμβει ουσιαστικά υπέρ των κατοίκων.

Έχει όμως μια πόλη χωρίς κατοίκους μέλλον; Και ποια θα είναι η επίδραση στον τουρισμό αν η παλιά πόλη νεκρώσει από κατοίκους;

Β’ ΜΕΡΟΣ

Η αλλαγή των χρήσεων στα κτήρια μέσα από την επέλαση του τουρισμού έχει επιδράσει και στο δημόσιο ελεύθερο χώρο, αφού τα καταστήματα τείνουν να εξαπλωθούν όσο μπορούν περισσότερο σε αυτόν.

Eχει μάλιστα δημιουργηθεί μια ιδιότυπη ιδιοκτησία των καταστηματαρχών στο δημόσιο χώρο, θεωρώντας ότι είναι κεκτημένο δικαίωμά τους η ανεξέλεγκτη χρήση του. Ο δημόσιος ελεύθερος χώρος όμως, είναι ζωτικής σημασίας για την ζωή των κατοίκων μιας πόλης. Καταλαβαίνουμε πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς πλατείες, πεζοδρόμια, παιδικές χαρές, πάρκα, ιδίως σε περίοδο κρίσης, που δεν μπορούμε να αγοράσουμε την αναψυχή μας.

Στην παλιά πόλη η κατάσταση είναι η χειρότερη από κάθε άλλο σημείο της πόλης, αφού εκτός από την κατάληψη των ελάχιστων πλατειών, υπάρχουν δρόμοι που δεν χωράει καν να περάσει καροτσάκι ή ανάπηρος, λόγω της κατάληψής τους από τραπεζοκαθίσματα.

Ο κανονισμός λειτουργίας των κοινόχρηστων χώρων που ψηφίστηκε τελευταία από το δημοτικό συμβούλιο Χανίων κινείται σε σωστή κατεύθυνση (χωρίς να μπαίνουμε σε επιμέρους διαφωνίες), αλλά αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τους καταστηματάρχες, που έχουν μάθει να είναι ασύδοτοι λόγω αδράνειας από όλες τις μέχρι σήμερα δημοτικές αρχές.

Εμείς θα το πηγαίναμε και λίγο παραπέρα, δηλ. να αυξηθούν τα πρόστιμα αυτών που καταλαμβάνουν δημόσιο χώρο που δεν δικαιούνται, να οριστεί ποσόστωση για τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος ανά δρόμο ή γειτονιά και να μην ξαναδοθεί «κατ’ εξαίρεση» άδεια λειτουργίας καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος από το Δήμο στις περιοχές αμιγούς κατοικίας.

Δεν είναι τυχαίο, ότι στην παλιά πόλη βρίσκεται ακίνητο που ανήκει στην περιουσία του Πολυτεχνείου Κρήτης, που αποφάσισε την «αξιοποίηση» του. Μιλάμε βέβαια για τα κτίρια της παλιάς Μεραρχίας και της Πρυτανείας. Μας προκαλεί θλίψη ένα πνευματικό ίδρυμα μέσα από τα όργανά του, να θεωρεί ως φυσιολογική την απόφαση για την μίσθωση του κτιρίου για να γίνει και αυτό ξενοδοχείο. Θα περίμενε κανείς το Πολυτεχνείο Κρήτης να σεβαστεί την ιστορία του τόπου, να αντισταθεί και να μην πέσει στην παγίδα για εύκολο κέρδος μέσω μιας ακόμα τουριστικής αξιοποίησης.

Αυτή η «αξιοποίηση» δεν αφορά τους Χανιώτες, αφού ξέρουμε πολύ καλά ότι οι νέοι εργαζόμενοι που τους υπόσχονται δεν θα είναι από αυτούς, αλλά θα είναι εισαγόμενοι, όπως στα περισσότερα ξενοδοχεία των Χανίων, δεν θα μπορούν να επισκεφτούν το χώρο αν δεν είναι ζάμπλουτοι πελάτες και εν τέλει θα δημιουργηθεί ένα υπερπολυτελές ξενοδοχείο για λίγους που θα εκμεταλλεύεται ένας ξενοδόχος. Όσον αφορά το κέρδος για το ίδρυμα αυτό είναι αστείο.

Τέλος δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αυτή η «αξιοποίηση» σκοντάφτει στο ότι το κτίριο της παλιάς Μεραρχίας στεγάζει την κατάληψη rosa nera. Μια κατάληψη που είναι ανοιχτή σε κάθε πολιτιστική, εργατική και αντιρατσιστική-αντιφασιστική δράση. Είναι αλήθεια ότι με αυτή την απόφαση συγκρούονται δύο τελείως διαφορετικοί κόσμοι. Από τη μια μεριά είναι ο κόσμος της αλληλεγγύης, των συνελεύσεων, των κοινών δράσεων, ο πολύχρωμος κόσμος των διαφορετικών ανθρώπων που αυτοοργανώνονται και αγωνίζονται για ένα κόσμο δίκαιο. Από την άλλη είναι ο κόσμος των λίγων, των λεφτάδων, των διαπλεκόμενων, των αγοραίων κρυφών συμφωνιών σε κλειστά γραφεία.

Μπορεί οι κ. καθηγητές να θέλουν να «αξιοποιήσουν» την περιουσία του Πολυτεχνείου, όμως να τους πληροφορήσουμε ότι δεν είναι μόνο τα λεφτά που έχουν αξία σ’ αυτό τον κόσμο, αλλά και πολλά άλλα που δεν έχουν χρηματική ανταπόδοση, αλλά που είναι πολύ σημαντικότερα και προέρχονται από την πραγματική αξιοποίηση του χώρου, που ήδη συμβαίνει.

Ίσως θα μπορούσε να αξιοποιηθεί καλύτερα, αλλά αυτό αφορά εμάς, όλους τους πολίτες που ήμαστε αλληλέγγυοι και όχι τους καθηγητές. Και δεν είναι μόνο οι καταλήψεις που ήμαστε αλληλέγγυοι, αλλά και ο αγώνας ενάντια στις κατασχέσεις κατοικιών, ο αγώνας για επανάκτηση των δημόσιων ελεύθερων χώρων, ο αγώνας του κάθε φτωχού για αντίσταση στην εξαθλίωση, ο αγώνας για μια ζωή με αξιοπρέπεια.