Αντιδραστικό θεσμικό «λίφτινγκ» στα δημόσια οικονομικά

του Γιώργη Τερζάκη

Μεγάλες αλλαγές και αναδιάρθρωση του νομικού πλαισίου με το οποίο λειτουργούν τα δημόσια οικονομικά στη χώρα μας, είναι σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα το 2016.

Οι τομές αυτές ξεκίνησαν και επιβάλλονται βάση μνημονιακών υποχρεώσεων, οπότε οι όποιες «βελτιώσεις» και εκσυγχρονισμοί πραγματοποιούνται και σφραγίζονται από τους στόχους της δημοσιονομικής προσαρμογής που επιβάλλουν οι μνημονιακοί νόμοι. Ειδικότερα, έχουν εκδοθεί νόμοι και εκτελεστικά Προεδρικά Διατάγματα στους τομείς του δημόσιου λογιστικού, των δημοσίων συμβάσεων, της λογιστικής και των ισολογισμών του κράτους καθώς και των ελεγκτικών διαδικασιών που ασκούνται επί των οικονομικών (Ν.4270/14 δημόσιο λογιστικό κλπ)

Επιπλέον, έχουμε:

1.  Το Ν.4412/16 για τις δημόσιες συμβάσεις, δηλαδή για τις αναθέσεις σε τρίτους προμηθειών, υπηρεσιών, έργων και μελετών που προορίζονται για το δημόσιο τομέα (κεντρική διοίκηση, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ).

2.  Το Ν.4413/16 ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης σε τρίτους, τομέων του δημοσίου προς εκμετάλλευση.

3.  Aναμένονται ριζικές μεταβολές στους δημοσιονομικούς κανόνες με τους οποίους εκτελούνται οι προϋπολογισμοί του κράτους, της αυτοδιοίκησης και όλων των άλλων φορέων του δημοσίου.

Τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις…

Οι μεταβολές που πραγματοποιούνται έχουν συγκεκριμένους στόχους:

Πρώτος στόχος είναι η ενοποίηση του κατακερματισμένου θεσμικού πλαισίου που υπάρχει στα δημοσιονομικά. Από τεχνική άποψη οι μεταβολές αυτές είναι αναγκαίες ώστε να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση των ίδιων θεμάτων σε κάθε χώρο του δημοσίου και να αποφεύγεται σπατάλη πόρων. Επίσης, να υπάρχει δυνατότητα γρήγορης και εύκολης συγκέντρωσης οικονομικών στοιχείων. Η ίδια η πληροφόρηση όμως λειτουργεί και σαν εργαλείο στα χέρια εκείνων που ασκούν την εξουσία, οπότε η πληροφόρηση εξυπηρετεί τις ανάγκες τους. Η ενοποίηση πραγματοποιείται στις δημόσιες συμβάσεις, στη λογιστική και στους δημοσιονομικούς κανόνες.

Δεύτερος στόχος είναι η προσαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων στις απαιτήσεις των στόχων της ΕΕ. Ειδικότερα:

Η ενοποίηση του θεσμικού πλαισίου δημοσίων συμβάσεων έχει σκοπό, πλην των άλλων, να εξαφανίσει κάθε θύλακα ανεξαρτητοποίησης που παρατηρείται σε ορισμένους χώρους του δημοσίου, είτε για καλούς είτε για κακούς σκοπούς: από τον τρόπο που αναθέτουν δουλειές σε τρίτους μέχρι την ανεξαρτησία να εκτελούν δαπάνες και να πληρώνουν ορισμένους κλάδους του προσωπικού τους.

Εκσυγχρονίζεται-προσαρμόζεται το θεσμικό πλαίσιο των παραχωρήσεων τομέων του δημοσίου σε τρίτους-επιχειρηματίες, ώστε να αντιμετωπιστούν οι καθυστερήσεις που εμφανίζονται στην επέκταση του φαινομένου των παραχωρήσεων. Επιδιώκεται ο περιορισμός των αιρετών οργάνων διοίκησης στη διαχείριση των οικονομικών και η μεταφορά των ευθυνών στους υπηρεσιακούς παράγοντες. Εκσυγχρονίζεται το πλαίσιο των ελέγχων που ασκούνται από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς (πχ Ελεγκτικό Συνέδριο).

Με όλες τις παραπάνω μεταβολές επιδιώκεται η αύξηση της λειτουργικότητας του δημόσιου τομέα στην υλοποίηση των στόχων που θέτει η ΕΕ.

Ειδικότερα, του εξής διπλού στόχου: από τη μια τη διαμόρφωση μιας πραγματικά ενιαίας αγοράς στις 27 πλέον χώρες της ΕΕ, όπου οι μεγάλοι παίκτες θα έχουν πρόσβαση και στον πιο μικρό διαγωνισμό που προκηρύσσει ο μικρότερος δήμος της χώρας. Από την άλλη την εφαρμογή της δημοσιονομικής πειθαρχίας που αναμένεται να προωθηθεί περαιτέρω με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, τον προληπτικό έλεγχο των κρατικών προϋπολογισμών, κ.α.

Το «αόρατο χέρι» της ΕΕ

Είναι σαφές πως οι μεταβολές πραγματοποιούνται στη βάση ενσωμάτωσης κοινοτικών οδηγιών στο εθνικό δίκαιο της Ελλάδας, άρα είναι στενά συνδεδεμένες με την υλοποίηση των στόχων που έχει η ΕΕ. Το γεγονός πως ένα μέρος αυτών εμφανίζεται σαν εκσυγχρονισμός (και πράγματι είναι στα πλαίσια του αστικού εκσυγχρονισμού) οφείλεται στις σοβαρές αδυναμίες της αστικής εξουσίας να αντιμετωπίσει εμφανείς δυσλειτουργίες της κρατικής μηχανής.

Οπότε κάθε αναγκαία μεταβολή ενώ φαίνεται ότι οφείλεται στις μνημονιακές παρεμβάσεις, στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί χρόνια πριν (γεγονός που δείχνει την ανικανότητα της αστικής τάξης και των διαχειριστών της να αντιμετωπίζουν προφανή και απλά προβλήματα) ώστε το αστικό κράτος να ασκεί πιο ολοκληρωμένα τα καθήκοντά του.

«Καλές» ή «κακές» αλλαγές;

Συνιστούν εκσυγχρονισμό οι παραπάνω αλλαγές; Αναμφίβολα! Για παράδειγμα, η ΕΕ παρακολουθεί τα οικονομικά του ελληνικού κράτους (και των άλλων χωρών εννοείται) μέσω της στατιστικής υπηρεσίας, Eurostat. Η ενοποίηση των προϋπολογισμών όλων των τομέων του δημοσίου (αυτό που πλέον ονομάζεται «Φορείς Γενικής Κυβέρνησης») δίνει τη δυνατότητα στην Eurostat να έχει άμεση και σαφή εικόνα της πορείας των οικονομικών δεδομένων και δεικτών, δυνατότητα που μέχρι σήμερα είναι προβληματική. Αυτό, βεβαίως, αποτελεί εκσυγχρονισμό. Όμως κάθε εκσυγχρονισμός δεν είναι από τον ορισμό του καλός ή κακός.

Οι εκσυγχρονισμοί είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία του αστικού κράτους (όπως θα είναι απαραίτητοι για τη δημόσια μηχανή της κομμουνιστικής κοινωνίας). Ωστόσο, η κατεύθυνση των εκσυγχρονισμών κρίνεται σε κάθε ιστορική και πολιτική συγκυρία από τους στόχους των δημόσιων πολιτικών. Οπότε, η στάση «υπέρ ή κατά» των εκσυγχρονισμών κρίνεται όχι καθεαυτού από τον τεχνικό χαρακτήρα των αλλαγών, αλλά από το περιεχόμενο των πολιτικών που υπηρετούν.

Ποιόν εξυπηρετούν οι μεταβολές;

Στη φάση αυτή άμεσα διευκολύνουν τη διακυβέρνηση της χώρας στη βάση των μνημονιακών πολιτικών και επιταχύνουν την άσκηση των σχετικών νόμων. Πιο συγκεκριμένα, υπηρετούν την εμβάθυνση της λιτότητας και την ακύρωση πλάγιων οδών και έμμεσων τρόπων που ανέκαθεν εφηύρε η γραφειοκρατία, ενίοτε και υπό την πίεση των αγώνων, για να παρακάμπτει τις πολιτικές σταθεροποίησης ή να εξυπηρετεί ημέτερους.

Όμως ταυτόχρονα απαντούν και σε λειτουργικές ανάγκες μιας συχνά παρωχημένης δημόσιας μηχανής, οπότε με την έννοια αυτή εμφανίζονται ως απαραίτητες, καθώς αυξάνουν την αποτελεσματικότητα.

Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ

Η κυβέρνηση επιχειρεί ή θα επιχειρήσει να παρουσιάσει τις μεταβολές αυτές σαν σημαντικές και ουσιαστικές για την ανάπτυξη της χώρας και ταυτόχρονα θα εμφανιστεί σαν η πολιτική δύναμη που μπορεί να εκσυγχρονίσει το Δημόσιο (ενώ θα ισχυριστεί ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν μπορούσαν). Είναι πιθανόν να εμφανιστούν οι εκσυγχρονισμοί και ως «αριστερή πολιτική» στο δημόσιο τομέα.

Γεγονός είναι πως έχει γίνει αρκετά παραγωγική στο τομέα αυτό κατά το χρονικό διάστημα που είναι στη κυβέρνηση. Όμως εμφανίζει ως σωτήριους για την κοινωνία εκσυγχρονισμούς που αποτελούν βελτίωση των λειτουργιών του αστικού κράτους και εκσυγχρονισμούς που αποτελούν προωθητικές τομές στην εμβάθυνση της αστικής κυριαρχίας. Το κάνει δε αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ κυρίως λόγω της οργανικής του ενσωμάτωσης στο αστικό μπλοκ.

Δυστυχώς η κυβέρνηση παρουσιάζει όλες τις μεταβολές σαν αριστερή πολιτική, στρέφοντας τμήματα της κοινωνίας ενάντια στην Αριστερά όταν η παράταξη των αγώνων ταυτίζεται με την Τρόικα. Ο ΣΥΡΙΖΑ αναδεικνύεται έτσι στο κατ’ εξοχήν μνημονιακό κόμμα, που αποστολή του έχει την όσο το δυνατόν πιο αναίμακτη υλοποίηση της πολιτικής της λιτότητας.