http://new-compass.net/articles/community-through-urban-design του Yavor Tarinski στις 12.06.2016
Για να επιτευχθεί κοινωνική αλλαγή σε μια πιο συμμετοχική και συνεργατική κατεύθυνση, οι σύγχρονες πόλεις πρέπει να μετασχηματιστούν ριζικά. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την αλλαγή του αστικού σχεδιασμού και τη θέσπιση άμεσων δημοκρατικών θεσμών που θα ενθαρρύνουν την ιδιότητα του πολίτη και την ενίσχυση κοινοτιστικών σχέσεων.
Η κοινωνική αλλαγή είναι ένα σύνθετο πράγμα. Προϋποθέτει ριζική αλλαγή των βασικών κοινωνικών θεσμών και φαντασιακών σημασιών. Η επίτευξη του στόχου αυτού έχει πολλές εναλλακτικές στρατηγικών προσεγγίσεων: κάποιοι έχουν εκφράσει την άποψη ότι θα πρέπει να γίνει μέσω του κράτους και, συνεπώς, η κύρια πρόκληση είναι ποιος θα κάθεται στα καθίσματα της εξουσίας. Άλλοι υποστηρίζουν την αρνητική αντίσταση, δηλαδή την καταστροφή των σημερινών δομών, και στην βάση της καλής φύσης των ανθρώπων για να ξεκινήσουν εκ νέου.
Αλλά υπάρχει και η άποψη ότι για την ολοκληρωμένη χειραφετητική κοινωνική αλλαγή που θα πραγματοποιηθεί υπάρχει ανάγκη για ολιστική αλλαγή όλων των σφαιρών της ανθρώπινης ζωής. Αυτό συνεπάγεται την εισαγωγή νέων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων, τον πολιτισμό και ακόμη και πράγματα όπως η αρχιτεκτονική, που είχαν παραμεληθεί από τα παραδοσιακά επαναστατικά κινήματα.
Η καθηστικία κατάσταση αναπαράγεται σε πολλά μέτωπα. Η αντιπροσωπευτική πολιτική στο επίκεντρο της είναι σχεδιασμένη για να διατηρεί τα ίδια μοτίβα της σκέψης, χωρίς να έχει σημασία ποιο είναι το τελικό εκλογικό αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει και για τις καπιταλιστικές οικονομικές σχέσεις, την γραφειοκρατία κλπ.Οι μεγαλουπόλεις, στις οποίες σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της ανθρωπότητας έχει σχεδιαστεί σύμφωνα με τις κυριαρχικές αξίες και αντιλήψεις. Είναι disperced, οι κάτοικοί τους ζουν σε απομονωμένες ιδιωτικές πολυκατοικίες, αποστάσεις μακριά από τους χώρους εργασίας και τις συνοικίες της αγοράς, κάνουν βόλτες μόνοι τους στα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα. Αυτό το μοντέλο της αστικής κατάκλισης ταχέως εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Οι πόλεις οργανώνονται με τέτοιους τρόπους που η ανθρώπινη επαφή είναι πολύ μειωμένη. Έτσι, η επίτευξη της κοινωνικής αλλαγής στην πιο συμμετοχική και συνεργατική κατεύθυνση, θα ήταν συντριπτικά δύσκολο έργο που δεν το έχουμε στο μυαλό μας.
Για την οργάνωση της κοινωνίας ώστε να μπορέσει να αναδιοργανωθεί στην βάσει της άμεσης δημοκρατίας, μεταξύ των πολλών προϋποθέσεων που φαίνεται να απαιτούνται, είναι το σπάσιμο της αλλοτρίωσης και της δημιουργίας κοινοτιστικών σχέσεων. Η πόλη που θα ενθαρρύνει και ενισχύει το αίσθημα της κοινότητας θα αντιπροσωπεύει ένα μείγμα χώρων κατοικιών, δημόσιου, χώρων εργασίας, αγορών, πράσινου, αθλητισμού και άλλους, το σύνολο των οποίων θα είναι σε κοντινή απόσταση με τα πόδια ή προσβάσιμο με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, σε αντίθεση με τη σύγχρονη επικρατούσα τάση αστικού σχεδιασμού, με βάση την τοποθέτηση σταθερών ζωνών σε τεράστιες αποστάσεις.
Μια μικτή αρχιτεκτονική που αποτελείται από μεσαίου μεγέθους οικοδομικούς συνεταιρισμούς, με κοινόχρηστους κήπους, σε κοντινή απόσταση από τα σχολεία, πλατείες, αγορές και χώρους πρασίνου θα επιτρέψει την εμπειρία των τυχαίων αλληλεπιδράσεων μεταξύ των γειτόνων. Το στοιχείο του βαδίσματος θα μπορούσε να αξιοποιήσει το αίσθημα του ανήκειν στην πόλη, με τους πολίτες να ανάπτύσουν ισχυρούς δεσμούς με το τοπικό, κοινωνικό και αστικό τους περιβάλλον, ενώ, όπως σημειώνει ο συγγραφέας Jay Walljasper, θα συμβάλει στη μεγαλύτερη οικονομική ισότητα, επιτρέποντας σε όλους το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλη την πόλη, χωρίς την ανάγκη αυτοκινήτου.
Η στροφή προς τις βαδήσιμες πόλεις θα σήμαινε τη ριζική επανεξέταση και ανακατασκευή των δρόμων και των οδών, που σήμερα έχουν σχεδιαστεί κυρίως ως αρτηρίες υψηλής ταχύτητας που συνδέουν περιοχές κατοικίας με χώρους γραφείων, ενθαρρύνοντας την οδήγηση εις βάρος του βαδίσματος. Όπως η διάσημη μελέτη του Donald Appleyard του 1972 καταδεικνύει [1], όσο μεγαλύτερη είναι η κυκλοφορία των αυτοκινήτων σε ένα δρόμο είναι, τόσο λιγότεροι είναι οι περιπατητές και οι καθημερινές κονοτικές εμπειρίες. Αυτό, εκτός από τις προφανείς επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου (που οδηγεί σε παχυσαρκία, καρδιακά νοσήματα κλπ), συμβάλλει στα ήδη υψηλά επίπεδα αποξένωση στις αστικές περιοχές.
Μια προσέγγιση που θα μπορούσε να αλλάξει αυτό το αλλοτριωτικό αποτέλεσμα , προς την ενθάρρυνση των ανθρώπων να περπατούν στους δρόμους και το ενδεχόμενο, της παραγωγής του συναισθήματος κοινότητας είναι η μείωση των δρόμων στις αστικές περιοχές, η επέκταση των χώρων των πεζών, η εισαγωγή ευρύτερων πδηλατοδρόμων κλπ Καθώς ο πολεοδόμος και συγγραφέας Jeff Speck εξηγεί, οι άνθρωποι οδηγούν πιο γρήγορα όταν έχουν λιγότερο φόβο να βρεθούν εκτός πορείας, οπότε ευρύτερες λωρίδες προσκαλούν υψηλότερες ταχύτητες. Αυτό, σε ανάμιξη με ένα τεράστιο δίκτυο ελεύθερων δημόσιων αστικών μεταφορών, θα επιτρέψει τις καθημερινές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις πεζών και επιβατών. Οι καθημερινές κοινωνικές εμπειρίες όπως noddings, χαμόγελα και τυχαία κουβέντα με συν-πολίτες θα μπορούσαν δυνητικά να μας κάνουν να νιώθουμε πιο άνετα στους δρόμους μας.
Αυτό με τη σειρά του θα φέρει μαζί του και άλλα θετικά αποτελέσματα, καθώς, όπως τη δραστική μείωση των προβλημάτων υγείας που προαναφέρθηκαν, αλλά και τη μείωση της ταχύτητας του αυτοκινήτου, υπεύθυνη για το θάνατο ενός τεράστιου αριθμού ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, καθώς και τη μείωση της ρύπανσης του αέρα απο την κυριαρχία των ιδιωτικών αυτοκινήτων των σύγχρονων ιμητροπόλεων.
Οι χώροι πρασίνου είναι μια άλλη βασική πτυχή του αστικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον Bob Lalasz, έχουν την τάση να κάνουν τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους. Επιπλέον, οι χώροι πρασίνου φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά. Έτσι, σε ένα αστικό έργο προωθούμενο απο την κοινότητα ,η φύση θα πρέπει να είναι απαραίτητο ένα μέρος του αστικού τοπίου. Οι κήποι, μέρος των συνεταιρισμών κατοικιών, θα δώσουν τον χρόνο για κηπουρική στους γείτονες, απο κοινού. Επίσης, ενδεχομένως θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη της κοινοτικής/ αλληλέγγυας / οικονομίας από τους γείτονές ώστε να παράγουν τα δικά τους τρόφιμα και να τα ανταλλάσσουν ή να τα μοιράζονται με άλλους αστικούς κηπουρούς.
Επιπλέον, πάρκα και δημόσιοι κήποι θα πρέπει να ανακατεύονται σε όλη την μικτή αστική αρχιτεκτονική. Υπάρχει μια ορισμένη τάση στις σύγχρονες μητροπολιτικές πόλεις για μεγάλης κλίμακας πάρκα φτιαγμένα σε ζώνες μακριά από τις οικιστικές περιοχές και χώρους γραφείων, καθιστώντας την ανθρώπινη αλληλεπίδραση με τη φύση μια σπάνια ευκαιρία. Σε αντίθεση με αυτή τη λογική, η μικτή πόλης, όπως περιγράφεται εδώ, θα μπορούσε να περιλαμβάνει χώρους πρασίνου που βρίσκονται σε διάφορες τοποθεσίες σε όλη την πόλη. Όπως υποδηλώνει ο Charles Montgomery [2], αυτό δεν αποκλείει την ύπαρξη πάρκων μεγάλων κλίμακας, αλλά το αστικό πράσινο δεν θα πρέπει να περιορίζεται σε αυτά. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τους μικροσκοπικούς κήπους και πάρκα στο δρόμο τους προς την εργασία για παράδειγμα, καθώς και να βιώσουν την αίσθηση "μέσα στο δάσος" μπαίνοντας στα τεράστια τοπικά πάρκα.
Οι δημόσιες πλατείες διαδραματίζουν καίριο ρόλο σε μια πόλη που ενθαρρύνει τον κοινοτιστικό πολιτισμό και την ΄ένοια του πολίτι , καθώς λειτουργούν ως χώροι για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, καθώς και φόρουμ για την έκφραση των πολιτικών απόψεων. Έτσι θα πρέπει να διατίθενται ελεύθερα για λαϊκές παρεμβάσεις, σε αντίθεση με σήμερα, όπου γραφειοκράτες αποφασίσουν ποιος, πότε και για ποιο λόγο θα πρέπει να τις χρησημοποιουνι.
Ωστόσο, επίσης να ακούσαμε κριτικές για το ανθρώπινο υπερ-πλήθος των σύγχρονων πόλεων, που οδηγεί σε περαιτέρω αποξένωση και την απόσυρση σε παθητικότητα. Αν αυτό είναι αλήθεια, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τη ζωή της πόλης εντελώς και να επιστρέψουμε στη ζωή του χωριού; Σύμφωνα με τη μελέτη τουψυχολόγου Andrew Baum [3], η αίσθηση του υπερ-πλήθους τροφοδοτείται από τον πολεοδομικό σχεδιασμό που δεν επιτρέπετε στους ανθρώπους να ελέγχουν την ένταση της αυθόρμητης κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ο Baum συγκρίνοντας την συμπεριφορά των κατοίκων σε δύο πολύ διαφορετικούς κοιτώνες κολέγιου, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές των οποίων το περιβάλλον τους επιτρέπει να ελέγχουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους είχαν λιγότερο άγχος και έχτισαν περισσότερες φιλίες από φοιτητές που ζούσαν σε μακρύς και γεμάτους διαδρόμους.
Ως εκ τούτου, η απάντηση στο πρόβλημα του «υπερ-πλήθους" θα μπορούσε να βρεθεί στη δημιουργία ημι-δημόσιων / κοινόχρηστων χώρων, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν μια μέση λύση μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου. Αυτό θα σήμαινε την εγκατάλειψη των γιγάντιων στεγαστικών σχεδίων στα οποία μεγάλος αριθμός ανθρώπων θα ζήσουν μαζί (όπως οι της σοσιαλιστικής εποχής γιγαντιαίοι εργατικοί "στρατώνες"), χωρίς ποτέ να αισθάνονται αρκετά μόνοι. Αντ 'αυτού, ο χώρος θα μπορούσε να δοθεί σε μικρομεσαίους οικοδομικούς συνεταιρισμούς με κοινούς χώρους στη διάθεσή όλων των γειτόνων. Με τον τρόπο αυτό , θα δημιουργηθούν τρεις τομείς κοινωνικής στρωμάτωσης - ιδιωτικές, κοινοτικές και δημόσιες - επιτρέποντας στους πολίτες να ρυθμίζουν την κοινωνική αλληλεπίδραση τους, δίνοντας έτσι τους αίσθηση της άνεσης και την ενθάρρυνση της ισοπολιτείας.
Αστικός σχεδιασμός και άμεση δημοκρατία
Πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν μέσω του αστικού σχεδιασμού για την ενθάρρυνση της κοινοτικής αίσθησης σε όλη τους πολίτες. Αλλά υπάρχει επίσης ανάγκη για τη δημιουργία των θεσμών της δημόσιας διαβούλευσης η οποία θα επιτρέψει οι συν-κάτοικοι για να καθορίσουν συλλογικά το πεπρωμένο των πόλεων τους, καθώς και των ίδιων. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι άλλο θα μπορούσε να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά ως μια κοινότητα από το αίσθημα της κοινής ευθύνης για την πόλη τους.
Έτσι, μια πόλη πρέπει πάντα να προσπαθεί να αυτοδιαχειρίζεται μέσω της άμεσης δημοκρατίας. Αυτό θα απαιτήσει τη δημιουργία δημόσιων χώρων, κατάλληλων για τη στέγαση των άμεσων δημοκρατικών θεσμών, όπως γενικές συνελεύσεις. Αυτοί οι χώροι, όπως πλατείες, αίθουσες ή αμφιθέατρα, θα πρέπει πιθανότατα να είναι εξοπλισμένοι με συστήματα ήχου, επιτρέποντας τον ομιλητή να ακούγεται ανάμεσα σε συγκεντρώσεις αρκετών χιλιάδων πολιτών, καθώς και να μεταδίδετε σε ζωντανή ροή έτσι ώστε η υπόλοιπη κοινότητα να μπορεί να είναι σε θέση να παρακολουθήσει την συνέλευση από απόσταση.
Ο Murray Bookchin αναφέρετε στις πόλεις του παρελθόντος, πριν από την εμφάνιση της λεγόμενης τέχνης της πολιτικής. Σε αυτές οι πολίτες συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση της πόλης τους, βαθιά και ηθικά δεσμευμένοι με αυτές. Αλλά με την εμφάνιση του κοινοβουλευτισμού και του καπιταλισμού, οι πολίτες αντικαταστάθηκαν από παθητικούς καταναλωτές, που απλώς διέρχονται από το αστικό περιβάλλον τους, χωρίς καμία δέσμευση σε αυτό.
Τέτοια βήματα προς την επανασχεδίαση του ρόλου της πόλης ως εμψυχώτρια της κοινότητας και των πολιτών είναι, κατά μία έννοια, επανα-ανακάλυψη εκ νέου της λογική της πόλεως, όπως ήταν κατανοητή από τους αρχαίους Αθηναίους. Φυσικά, το μέγεθος της πόλης της εποχής τους και των δικών μας είναι απαράμιλλη, αλλά η λογική στην οποία κτίστηκε η πόλη τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως «μικρόβιο» από εμάς σήμερα, όπως προτείνεται από Κορνήλιος Καστοριάδης [4]. Η αρχαία Αθήνα ενθάρρυνε το αίσθημα της κοινότητας, καθώς και τους ενεργούς πολίτες, και γέννησε μία από τις πλέον σημαίνοντες περιόδους της ανθρώπινης δημιουργικότητας εως τώρα. Η καρδιά της αθηναϊκής αστικής ζωής βρίσκονταν στην Αγορά και τη Γενική Συνέλευση (Εκκλησία). Η Αγορά ήταν ένα μέρος της αγοράς, τοποθετημένη σε ένα προσβάσιμο και κεντρικό σημείο της πόλης, όπου οι Αθηναίοι περνούσαν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους ανταλλάσσοντας αγαθά, πληροφορίες και απόψεις, ή με άλλα λόγια - κοινωνικοποιούνταν - ενώ στη συνέλευση ενώνονταν μεταξύ τους καθώς και με την πόλη τους μοιραζόμενοι την ευθύνη για τη μοίρα τους.
Τα κοινωνικά κινήματα για την πόλη
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχουμε γίνει μάρτυρες ένός αυξανόμενου ενδιαφέροντος μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων πάνω στο αστική ζήτημα. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να παρατηρούν την επίδραση που οι πόλεις μας έχουν επάνω μας. Διαφορετικά κινήματα, επικεντρώθηκαν στο ζήτημα των αστικών κέντρων, μερικά εστιάστηκαν στις δημοτικές εκλογές, άλλα στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα περισσότεροι από αυτά δεν είδαν αυτό το θέμα με ένα ολιστική πολιτικό τρόπο.
Από τη μία πλευρά, η εισαγωγή αλλαγών, δεν έχει σημασία πόσο μεγάλη είναι, για τον τρόπο που οι τοπικές εκλογές θα διεξαχθούν, δεν θα δώσει τις πόλεις πίσω στους πολίτες τους. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την εισαγωγή νέων διαβουλευτικών ιδρύματων, όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω σε αυτό το κείμενο, τα οποία θα επιτρέπουν κάθε πολίτη να συμμετέχει άμεσα στον καθορισμό του πεπρωμένου της πόλης του. Ο ρόλος των υφιστάμενων τοπικών αρχών θα πρέπει να μειωθεί με την εποπτεία και την εκτέλεση των αποφάσεων που έχουν ήδη ληφθεί από τους νέους αυτούς θεσμούς, και ως εκ τούτου να υπόκεινται σε αυτούς μέσω θεσμών όπως αυτός της ανάκλησης, κλώρωσης, και κυκλικής εναλλαγής.
Από την άλλη πλευρά, τα κοινωνικά κινήματα που ασχολούνται με τα θέματα της πόλης συχνά τείνουν να περιορίσουν τις δραστηριότητές τους στο στενό αστικό σχεδιασμό, περιμένοντας απο τις τοπικές αρχές να εφαρμόσουν τις προτάσεις τους. Το έργο τους παραμένει στα μισά του δρόμου, δεδομένου ότι η πόλη δεν αποτελείται από κτήρια, δρόμους και πλατείες μόνο, αλλά και απο ανθρώπους, και ως εκ τούτου, τις κοινωνικές σχέσεις και μορφές οργάνωσης. Όπως υποδηλώνει ο Henri Lefebvre [5]: Το δικαίωμα στην πόλη δεν μπορεί να νοείται ως απλή επίσκεψη δικαιωμάτων ή ως μια επιστροφή στις παραδοσιακές πόλεις. Μπορεί να διατυπωθεί μόνο ως ένα μετασχηματισμένο και ανανεωμένο δικαίωμα στην αστική ζωή.
Thus the approach should be focused on linking urban design with politics and decision-making in particular. As we saw above, radical change in one is hardly imaginable without such radical change also occuring in the other. But what seems a very good start, is the fact that more people are paying attention to the role that our urban environment is playing on us, our social relationships and our political projects in general.
Έτσι, η προσέγγιση θα πρέπει να επικεντρωθεί στη σύνδεση του αστικού σχεδιασμού με την πολιτική και τη λήψη αποφάσεων, ειδικότερα. Όπως είδαμε παραπάνω, η ριζική αλλαγή στην μία δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς να υλοποιήται, χωρίς τέτοια ριζική αλλαγή, επίσης, να συμβαίνει στην άλλη. Αλλά ό, τι φαίνεται μια πολύ καλή αρχή, είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δίνουν προσοχή στο ρόλο που το αστικό μας περιβάλλον παίζει για εμάς, τις κοινωνικές σχέσεις μας και τα πολιτικά μας έργα εν γένει.
Αναφορές
1. Donald Appleyard and Mark Lintell. “The environmental quality of streets (1972): the resident’s view point” in Journal of the American Planning Association. pp. 84-101
2. Charles Montgomery (2013). Happy City, Penguin Books. p.110
3. Stuar Valins and Andrew Baum (1973). "Residential Group Size, Social Interaction, and Crowding", in Environment and Behavior.
4. Castoriadis, Cornelius (1983): The Greek Polis and the Creation of Democracy (1983)
5. Henri Lefebvre (1996): Writings on Cities. Blackwell, p.158
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου