Σαράντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ημέρα που καταλύθηκε
η φασιστική δικτατορία Σαλαζάρ στην Πορτογαλία. Ένα σχεδόν αναίμακτο
κίνημα του πορτογαλικού στρατού που εκδηλώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες
της 25ης Απριλίου 1974 έβαλε τέλος σε μια στυγνή δικτατορία που διήρκεσε
περίπου μισό αιώνα. Η κίνηση που «έριξε» τη χούντα της Πορτογαλίας,
έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», καθώς οι
χιλιάδες Πορτογάλοι που ξεχύθηκαν στους δρόμους προέτρεψαν τους
κυβερνητικούς στρατιώτες να ενωθούν με τους επαναστάτες και να βάλουν
στις κάννες των όπλων τους από ένα κόκκινο γαρίφαλο σε ένδειξη ειρήνης
και συμφιλίωσης.
Στις 28 Μαΐου του 1926, πραξικοπηματίες στρατιωτικοί εγκατέστησαν στην Πορτογαλία μια φασιστική δικτατορία με επικεφαλής τον Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ. Το δικτατορικό καθεστώς ονομάστηκε «Estado Novo» (Νέο Κράτος) και έμεινε στην εξουσία έως το 1974, δηλαδή για 48 χρόνια. Από το 1968 και μετά τον Σαλαζάρ διαδέχθηκε ο Μαρσέλο Καετάνο.
Από το 1961 έως το 1974 το καθεστώς διεξήγαγε πόλεμο για να διατηρήσει τον έλεγχο των αποικιών της στην Αφρική. Είχε αποβεί ιδιαίτερα δαπανηρός και ξεσήκωσε τις αντιδράσεις των φιλοδημοκρατικών και φιλοκομμουνιστικών μελών του Πορτογαλικού στρατού. Συγκροτήθηκε λοιπόν το Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων που στράφηκε εναντίον της πορτογαλικής Χούντας.
Το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου 1974, με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο εκδηλώθηκε η εξέγερση. Στις 12.20 τα ξημερώματα ακούστηκε από το ραδιόφωνο το τραγούδι «Γκράντολα, μελαψή πόλη» («Grandola, Vila Morena») του αντιστασιακού τραγουδιστή Ζέκα Αφόνσο που αποτέλεσε το γενικό πρόσταγμα της επανάστασης.
Τα μέλη του Κινήματος κατέλαβαν στρατηγικά σημεία εξουσίας σε όλη
χώρα. Αν και απηύθυναν έκκληση στους κατοίκους της Λισαβόνας να μείνουν
στα σπίτια τους, χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους και αναμείχθηκαν με τους
στρατιώτες των επαναστατών, βάζοντας γαρίφαλα στις κάννες των όπλων
τους. Έξι ώρες μετά η Χούντα είχε καταρρεύσει. Οι πολιτικοί κρατούμενοι
απελευθερώνονται από τις φυλακές, οι εργάτες καταλαμβάνουν τα
εργοστάσια, ενώ ακτήμονες αγρότες καταλαμβάνουν εκτάσεις γαιοκτημόνων
και δημιουργούν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς. Επιπλέον αμέσως μετά
την Επανάσταση, η Πορτογαλία προχώρησε σε συνομιλίες για την ανεξαρτησία
των αποικιών της στην Αφρική.
Στις 28 του Απρίλη επιστρέφει στην Πορτογαλία από το Παρίσι ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Μάριο Σοάρες. Δυο μέρες αργότερα επιστρέφει από τη Μόσχα και γίνεται δεκτός από δεκάδες χιλιάδες λαού ο ηγέτης του Κομουνιστικού Κόμματος, Αλβάρο Κουνιάλ. Οι δύο ηγέτες είναι οι ομιλητές στην κεντρική εκδήλωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που μετατρέπεται σε ογκωδέστατο συλλαλητήριο για τον εορτασμό της Επανάστασης.
Τη διακυβέρνηση της Πορτογαλίας θα αναλάβει για τα επόμενα δύο χρόνια η επταμελής «Χούντα Εθνικής Σωτηρίας», με επικεφαλής τον στρατηγό Αντόνιο Ριμπέιρο ντε Σπίνολα. Την περίοδο αυτή δόθηκε στους κόλπους σκληρή μάχη για την εξουσία μεταξύ αριστερών και δεξιών αξιωματικών. Επικράτησε η λογική της μετριοπάθειας.
Στις 25 Απριλίου του 1975 διοργανώθηκαν στην Πορτογαλία οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, για την ψήφιση νέου συντάγματος. Το 1976 έγιναν εκ νέου εκλογές και η πρώτη συνταγματική πλέον κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα.
Στρατιωτικό κίνημα
αριστερών αξιωματικών στην Πορτογαλία, που οδήγησε στην κατάλυση της
δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας, μετά 48 χρόνια.
Εκδηλώθηκε τις πρωινές ώρες της 25ης Απριλίου
1974 και ήταν σχεδόν αναίμακτο, με τέσσερις μόνο νεκρούς. Έμεινε στην
ιστορία ως «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» («Revolucao dos Cravos» στα
πορτογαλικά), επειδή πολλοί κυβερνητικοί στρατιώτες είχαν τοποθετήσει
στις κάννες των όπλων τους γαρύφαλλα, με την προτροπή των εξεγερμένων
κατοίκων.
Η Πορτογαλία από τις 26 Μαΐου
1926 κυβερνιόταν δικτατορικά, από τους στρατιωτικούς, που είχαν
ανατρέψει το εύθραυστο δημοκρατικό καθεστώς. Στους κόλπους της χούντας
αναδείχθηκε η προσωπικότητα του καθηγητή οικονομικών Αντόνιο ντε
Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ο οποίος κυβέρνησε από το 1932 έως το 1968, όταν λόγω
εγκεφαλικού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εξουσία. Ο Σαλαζάρ
δημιούργησε το «Νέο Κράτος», ένα καθεστώς με πολλά στοιχεία φασισμού.
Τον διαδέχθηκε ο καθηγητής Νομικής Μαρσέλο Καετάνο, ο οποίος κυβέρνησε
ως το 1974, όταν ανετράπη από τους στρατιωτικούς.
Στις αρχές της
δεκαετίας του '70, η Πορτογαλία αιμορραγούσε οικονομικά. Η προσπάθεια
διατήρησης της αποικιακής της δύναμης απορροφούσε το 40% του
προϋπολογισμού. Κάποιοι από τους χαμηλόβαθμους στρατιωτικούς, που ήταν
δυσαρεστημένοι από την πορεία της χώρας και την επαγγελματική τους
εξέλιξη, συγκρότησαν το «Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων», με σκοπό να
αλλάξουν την κατάσταση.
Με απόλυτα συνωμοτικό τρόπο και κάτω από τη μύτη της δικτατορίας Καετάνο, αποφάσισαν να κινηθούν δυναμικά το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου
1974, με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο. Τα
συνθηματικά της εξέγερσης θα ήταν δύο τραγούδια. Το πρώτο με τίτλο «Μετά
το Αντίο» («E depois do adeus»), με ερμηνευτή τον Πάουλο ντε Καρβάλιο,
εκπροσωπούσε τη χώρα στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον, που γινόταν αργά
το βράδυ της 24ης Απριλίου
και αποτέλεσε το γενικό πρόσταγμα για τους πραξικοπηματίες. Το δεύτερο
τραγούδι με τίτλο «Γκράντολα, μελαψή πόλη» («Grandola, Vila Morena») του
αντιστασιακού τραγουδιστή Ζέκα Αφόνσο, ακούστηκε στις 12:20 τα
ξημερώματα από το κρατικό ραδιόφωνο, δίνοντας το έναυσμα της εξέγερσης.
Έξι
ώρες αργότερα, το δικτατορικό καθεστώς είχε σχεδόν καταρρεύσει. Οι
χιλιάδες κόσμου, που, εν τω μεταξύ, είχαν πλημμυρίσει τους δρόμους της
Λισαβόνας, προέτρεψαν τους κυβερνητικούς στρατιώτες να ενωθούν με τους
επαναστάτες και να βάλουν στις κάννες των όπλων τους από ένα κόκκινο
γαρύφαλλο, που την εποχή της άνοιξης αφθονούν στην Πορτογαλία. Ο
δικτάτορας Καετάνο αργά το απόγευμα αναχώρησε για τη Βραζιλία και δεν
επέστρεψε ποτέ στη χώρα, μέχρι το 1980 που πέθανε.
Τη διακυβέρνηση
της Πορτογαλίας θα αναλάβει για τα επόμενα δύο χρόνια η επταμελής
«Χούντα Εθνικής Σωτηρίας», με επικεφαλής τον στρατηγό Αντόνιο Ριμπέιρο
ντε Σπίνολα. Την περίοδο αυτή δόθηκε στους κόλπους της σκληρή μάχη για
την εξουσία μεταξύ αριστερών και δεξιών αξιωματικών. Η επικράτηση των
μετριοπαθών δυνάμεων οδήγησε στο σημαδιακό 1976. Το έτος αυτό ψηφίστηκε
το νέο δημοκρατικό Σύνταγμα κι έγιναν οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές,
που ανέδειξαν στην Προεδρία τον στρατηγό Αντόνιο Ραμάλιο Εάνες και στην
πρωθυπουργία τον σοσιαλιστή Μάριο Σοάρες. Η Πορτογαλία μπήκε οριστικά σε
δημοκρατική ρότα και το 1986 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ως
άμεσο αποτέλεσμα της επικράτησης των επαναστατών ήταν η διάλυση της
αποικιοκρατικής Πορτογαλίας. Η Γουϊνέα - Μπισάου κέρδισε την
ανεξαρτησίας της το 1974 κι ένα χρόνο αργότερα η Μοζαμβίκη, η Αγκόλα, το
Σάο Τομέ ε Πρίνσιπε και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Η «Επανάσταση
των Γαρυφάλλων» προκάλεσε το «τρίτο κύμα του εκδημοκρατισμού», όπως το
ονόμασε ο γνωστός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντιγκτον, που
εξαπλώθηκε στην Ελλάδα (24 Ιουλίου 1974), την Ισπανία (1975) και τη Λατινική Αμερική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου