Στης Αττικής … τα σκουπίδια «σφάζονται» εργολάβοι

Άρθρο του Τ. Κεφαλά, μέλους της «Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων». Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο φύλλο του Σαββάτου 26/1/2013, της εφημερίδας «Δρόμος της αριστεράς»

 

Η βδομάδα που διανύουμε κλείνει με την ολοκλήρωση της α΄ φάσης των διαγωνισμών για τα δύο από τα τέσσερα εργοστάσια διαχείρισης σύμμεικτων απορριμμάτων της Αττικής, στο Γραμματικό και στην Κερατέα. Ακολουθούν οι αντίστοιχες μονάδες στα Α. Λιόσια, στις 29/1, και στη Φυλή, στις 5/2. Στη φάση αυτή (εκδήλωσης ενδιαφέροντος) ενδιαφέρον έδειξαν όλοι οι μεγάλοι κατασκευαστικοί όμιλοι της χώρας. Αξιοσημείωτη είναι και η συμμετοχή στο διαγωνισμό της ΔΕΗ, σε κοινοπρακτικό σχήμα με την ΤΕΡΝΑ. Το γεγονός επιβεβαιώνει μια σημαντική πτυχή των προωθούμενων σχεδίων, αυτή, δηλαδή, που προτάσσει σαν κυρίαρχη την επιλογή της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων.

Σύμφωνα με την πρόβλεψη της διακήρυξης των διαγωνισμών, από την α΄ φάση θα προεπιλεγούν έξι (6) σχήματα, για κάθε έργο, τα οποία θα έχουν δικαίωμα συμμετοχής στη β΄ φάση του διαγωνισμού, αυτήν του επονομαζόμενου «ανταγωνιστικού διαλόγου», όπου και θα κατατεθούν οι τεχνικές λύσεις που θα προτείνει το κάθε εργολαβικό σχήμα. Ταυτόχρονα, έχει δρομολογηθεί η διαδικασία της εξασφάλισης της χρηματοδότησης, όχι μόνο της δημόσιας συμμετοχής, μέσω του ΕΣΠΑ - ΠΕΠ Αττικής, αλλά και μέρους, τουλάχιστον, της συμμετοχής των εργολάβων, πάλι από κοινοτικά κονδύλια (πρόγραμμα Jessica).

Αντίστοιχες διαδικασίες βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη στις περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου, καθώς και στους νομούς Σερρών, Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας. Τα έργα, όμως, που σχεδιάζονται για την Αττική αποτελούν την κορυφή του «παγόβουνου», λόγω του μεγέθους τους, συνεπώς, και λόγω του οικονομικού αντικειμένου της διαχείρισης των απορριμμάτων στην Αττική. Για το λόγο αυτό, η μάχη για τη μη υλοποίηση αυτών των σχεδίων είναι κομβικής σημασίας και όχι μόνο για την Αττική.

Τι κρύβεται πίσω από τα νέα έργα

Τα όσα έχουν συντελεστεί πανελλαδικά μέχρι αυτήν τη στιγμή, που δεν είναι και λίγα, συνδέονται, αφενός με τη σταδιακή εκχώρηση τμημάτων της διαχείρισης των ΑΣΑ, στο επίπεδο των δήμων, στους ιδιώτες και αφετέρου στην εφαρμογή ενός μοντέλου συγκεντρωτικής διαχείρισης, με φαραωνικές, υπερδιαστασιολογημένες μονάδες επεξεργασίας, του συνόλου σχεδόν, των σύμμεικτων απορριμμάτων, με απειροελάχιστη διαλογή στην πηγή και με βασικό προσανατολισμό την ενεργειακή αξιοποίηση και την καύση. Που, μάλιστα, δεν θα είναι μια προσωρινή κατάσταση, αλλά θα μας δεσμεύει για όσο χρόνο (27 χρόνια) προβλέπεται να λειτουργούν αυτές οι μονάδες. Είναι χαρακτηριστικό των επιδιώξεων και του προσανατολισμού αυτής της πολιτικής ότι για την υλοποίηση, όλων σχεδόν, των έργων έχει επιλεγεί η μέθοδος των ΣΔΙΤ. Με απλά λόγια μας «σερβίρεται»:

·         μια παρωχημένη αντίληψη διαχείρισης σε πολυτελές περιτύλιγμα (αδιάλεχτα στο σύνολό τους τα αστικά απορρίμματα οδηγούνται στις σύνθετες και πανάκριβες νέες εγκαταστάσεις).

·         ένας ανεξέλεγκτος τρόπος διαχείρισης (με πλήρη παραχώρηση της διαχείρισης στους ιδιώτες, απώλεια κάθε δημόσιου και κοινωνικού ελέγχου).

·         ένα ασήκωτο περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος (από την προοπτική της καύσης, το διαρκή κίνδυνο της επιμόλυνσης των αστικών απορριμμάτων με επικίνδυνα απόβλητα και την εκτόξευση των δημοτικών τελών ή των τελών διαχείρισης, γενικότερα).     

Έωλα επιχειρήματα για μια σκανδαλώδη επιλογή

Μια επιλογή με πασιφανή τα σκανδαλώδη χαρακτηριστικά δεν θα μπορούσε να υποστηριχθεί παρά μόνο με ψεύτικα επιχειρήματα και παραβίαση της κοινής λογικής. Ας δούμε τα πιο βασικά από αυτά:

1.  Υλοποιείται ένας σύγχρονος σχεδιασμός διαχείρισης

Στην πραγματικότητα δεν υφίσταται κανένας επικαιροποιημένος σχεδιασμός. Ο νέος εθνικός σχεδιασμός (επιταγή του ν. 4042/2012), καθώς και ο αναθεωρημένος περιφερειακός σχεδιασμός της Αττικής - ΠΕΣΔΑ (πρόβλεψη του ισχύοντος, ληγμένου ΠΕΣΔΑ) έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες.  Και οι δύο σχεδιασμοί φαίνεται να οδηγούνται σε υλοποίηση μετά την οριστικοποίηση των νέων έργων. Απλά, για να τα περιβάλλει με μια τυπική νομιμοποίηση. Αυτό που υλοποιείται, στην πράξη, μέσω του «ανταγωνιστικού διαλόγου» είναι ένας ιδιότυπος τρόπος διαμόρφωσης του σχεδιασμού της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων, ο οποίος θα διαμορφωθεί στο πλαίσιο των επιχειρηματικών επιλογών των εργολάβων, με τις υπηρεσίες του ΕΔΣΝΑ και της περιφέρειας σε ρόλο θεατή και, φυσικά, απούσα την κοινωνία.

2. Θα υπάρξει περιβαλλοντική ασφάλεια

Τουλάχιστον, αστήρικτο το επιχείρημα, αφού οι τελικές λύσεις δεν υπάρχουν (όπως λέγεται αυτές θα προκύψουν μέσα από τον «ανταγωνιστικό διάλογο»). Γι αυτό και στο αντικείμενο των εργολαβιών περιλαμβάνεται και η εκπόνηση των αντίστοιχων μελετών. Να προστεθεί, ακόμη, ότι απουσιάζει και η προβλεπόμενη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) της αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ, που, φυσικά, ακολουθεί το ίδιο δρόμο της συνεχούς αναβολής και μετάθεσης. Όταν απουσιάζει, λοιπόν, το αντικείμενο του οποίου οι επιπτώσεις εξετάζονται, πως μπορεί κανείς να αποφαίνεται αξιόπιστα για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των νέων έργων; Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θα εξακολουθούσαν να λένε τα ίδια, ακόμη κι αν η λύση που θα επιλεγεί περιλαμβάνει την καύση;

3. Δεν υπάρχει άλλη λύση

Αφού, πρώτα, η περιφέρεια Αττικής και ο ΕΔΣΝΑ δρομολόγησαν μια απαράδεκτη διαδικασία, προκηρύσσοντας διαγωνισμούς, που φωτογραφίζουν ένα συγκεκριμένο φιλοεργολαβικό μοντέλο, έρχονται, εκ των υστέρων, να καλέσουν όσους έχουν εναλλακτικές προτάσεις να τις καταθέσουν. Δεν πρόκειται, απλά, για στρουθοκαμηλισμό. Πρόκειται για συνειδητή απόκρυψη της πραγματικότητας, αφού είναι σε όλους γνωστό ότι, εδώ και δύο χρόνια σχεδόν, έχει κατατεθεί δημόσια, συναντώντας αξιοζήλευτη υποστήριξη, μια συγκροτημένη αντίληψη, που συνηθίσαμε να την περιγράφουμε σαν την «αποκεντρωμένη διαχείριση, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και κοινωνική συμμετοχή». Πρόκειται για μια πρόταση που αντιπροσωπεύει μια δημιουργική σύνθεση της συμπυκνωμένης διεθνούς εμπειρίας και των καλών πρακτικών, του βαθύτερου πνεύματος των εξελίξεων (και) στην εθνική νομοθεσία (με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ) και της πολιτικής θέσης για την υπεράσπιση του ευρύτερου δημόσιου συμφέροντος. Χωρίς να παραβλέψει κανείς και άλλες προτάσεις εναλλακτικής διαχείρισης, που έχουν κατατεθεί.

4. Οι ΣΔΙΤ δεν είναι ιδιωτικοποίηση

Η κυριότητα των έργων παραμένει στο δημόσιο, μας λένε. Αυτό που δεν μας λένε είναι ότι αυτό θα γίνει, πρακτικά, με το τέλος των συμβάσεων 27ετούς διάρκειας, που προβλέπονται. Τότε, δηλαδή, που οι εγκαταστάσεις θα έχουν κλείσει τον αναμενόμενο κύκλο ζωής τους και θα έχουν, πλήρως, απαξιωθεί. Δεν μας λένε, ακόμη, ότι στο διάστημα αυτό, την ευθύνη της συντήρησης, λειτουργίας και οικονομικής εκμετάλλευσης αυτών των υποδομών θα την έχουν οι εργολάβοι - ανάδοχοι των έργων. Τι άλλο θα έπρεπε να συμβεί για να χαρακτηριστεί σαν ιδιωτικοποίηση αυτό το καθεστώς; Να παραχωρηθεί στους εργολάβους και το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χρυσοπληρωμένων με δημόσιο χρήμα εγκαταστάσεων; Όταν γνωρίζουμε ότι η περιορισμένη ιδιωτική συμμετοχή θα αποσβεστεί σε πολύ σύντομο διάστημα, μέσω των υψηλών τιμών χρήσης των εγκαταστάσεων.

5. Το δημόσιο εξοικονομεί πόρους

Η αλήθεια είναι ότι διασπαθίζεται δημόσιο χρήμα, αφού η χρηματοδότηση της δημόσιας συμμετοχής (170 εκ. ευρώ) υπερβαίνει το, αρχικά, διαθέσιμο κονδύλι του ΠΕΠ Αττικής (150 εκ. ευρώ), στερώντας από τους δήμους τους αναγκαίους πόρους για δραστηριότητες διαλογής στην πηγή ή για δράσεις αποκεντρωμένης διαχείρισης. Πριν λίγες μέρες, άρχισε να γίνεται λόγος και για 200 εκ. ευρώ ή και ακόμη περισσότερα, όπως δήλωσε κυνικά ο κ. Σγουρός. Ακόμη και μέρος της συμμετοχής των εργολάβων προβλέπεται να εκταμιευτεί από κοινοτικά προγράμματα (Jessica). Αντίθετα, έχει τεκμηριωθεί ότι μόνο με τη δημόσια συμμετοχή θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν όλες οι βασικές υποδομές ενός συστήματος αποκεντρωμένης διαχείρισης. Που, εκτός των άλλων, έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσονται σταδιακά και, από την πρώτη στιγμή, να αναχρηματοδοτούν τα επόμενα βήματα του συστήματος. Για να μην αναφερθούμε στο τεράστιο κόστος λειτουργίας, στη βάση των σχετικών συμβάσεων ανάθεσης των έργων, που θα είναι της τάξης κάποιων δις ευρώ. Εκτός και αν επειδή θα προέρχονται από την τσέπη των δημοτών της Αττικής δεν θεωρούνται δημόσιοι πόροι.

6. Θα κερδηθεί πολύτιμος χρόνος

Στην καλύτερη των περιπτώσεων οι συμβάσεις θα υπογραφούν στο τέλος του 2013 και η κατασκευή των μονάδων θα διαρκέσει, τουλάχιστον, δύο χρόνια. Ας πάρουμε υπόψη ότι για ορισμένες από τις τέσσερις μονάδες της Αττικής (Κερατέα, Φυλή) δεν είναι αποσαφηνισμένο το θέμα της χωροθέτησης. Από το 2016, λοιπόν … και βλέπουμε. Στο διάστημα αυτό, αν υπήρχε η πολιτική βούληση, θα μπορούσε να αναπτυχθεί, κάλλιστα, μεγάλο μέρος των υποδομών της αποκεντρωμένης διαχείρισης, διασφαλίζοντας μακροπρόθεσμα και το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης, με περιβαλλοντικά ήπιο τρόπο και με οικονομικό όφελος για τους εξυπηρετούμενους πολίτες και τους δήμους της Αττικής. 

Χρειάζεται συλλογική αντεπίθεση στα σχέδια κράτους και εργολάβων

Στην κρίσιμη φάση που βρισκόμαστε, οριακή θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε, χρειάζεται, η διαμόρφωση ενός ενωτικού κοινωνικού και πολιτικού μπλοκ δυνάμεων, που έχει ισχυρούς λόγους να ακυρώσει τα σχέδια που προωθούν κράτος και εργολάβοι: αυτοδιοικητικοί, εργαζόμενοι στην αυτοδιοίκηση, κινήματα πολιτών, κάτοικοι «στοχοποιημένων» περιοχών κλπ.. Ενός μπλοκ δυνάμεων που θα στοχεύει:

·         σε πολιτικές και κινηματικές δράσεις για την αποτροπή των προωθούμενων σχεδίων και την ακύρωση, στην πράξη, των δημοπρατήσεων των νέων έργων.

·         στην προβολή ενός εναλλακτικού μοντέλου διαχείρισης και στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την υλοποίησή του. 

Στη βάση αυτή, είναι εφικτό να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο κοινών και ώριμων στόχων, όπως:

1.    Η άμεση και ριζική αναθεώρηση του υφιστάμενου ΠΕΣΔΑ Αττικής, μέσα από διαφανείς, ανοικτές και ουσιαστικές διαδικασίες, με κριτήρια κοινωνικού οφέλους και διασφάλισης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης.

2.    Η ειδική αντιμετώπιση της ΟΕΔΑ Άνω Λιοσίων - Φυλής, στην προοπτική της απομάκρυνσης όλων των υφιστάμενων σχετικών δραστηριοτήτων και την ένταξη της ευρύτερης περιοχής σε ειδικό πρόγραμμα απορρύπανσης και περιβαλλοντικής αποκατάστασης.

3.    Η αποτροπή κάθε προσπάθειας εισαγωγής στη διαχείριση των απορριμμάτων, είτε με άμεσο, είτε με έμμεσο τρόπο, της βιοξήρανσης και της καύσης.

4.    Η πλήρης διαφάνεια και ανταποδοτικότητα των συστημάτων διαχείρισης των συσκευασιών, στο πλαίσιο μιας ριζικής επανεξέτασης και του συστήματος των μπλε κάδων και της ΕΕΑΑ. 

5.    Η μη επιβολή νέων αυξήσεων στα δημοτικά τέλη.

6.    Η διασφάλιση της απασχόλησης των εργαζομένων στη διαχείριση των απορριμμάτων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στο πλαίσιο μιας αποκεντρωμένης διαχείρισης μικρής κλίμακας.

Κρίσιμο στοιχείο, για την επιτυχή έκβαση ενός τέτοιου αγώνα, εκτός από το στοιχείο της άμεσης συγκρότησης του μετώπου της αντίστασης, είναι η αποφασιστική απόρριψη μιας σειράς αντιλήψεων που λειτουργούν σαν τροχοπέδη στο κίνημα. Αντιλήψεις, όπως: η υποτίμηση της ανάγκης για επεξεργασία και εφαρμογή εναλλακτικών λύσεων, η αντιπαραβολή της αποκεντρωμένης διαχείρισης στην ανάγκη ύπαρξης (και) κεντρικών ή περιφερειακών σχεδιασμών, η πλαστή εικόνα ότι το νομοθετικό πλαίσιο δεν επιτρέπει την ανάπτυξη τοπικών σχεδίων διαχείρισης, η παραπομπή της λύσης αποκλειστικά στις γενικότερες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές κλπ. Δεν υπάρχει χειρότερη επιλογή αυτήν τη στιγμή, από την αναβολή και την μετάθεση στο αόριστο μέλλον της σύγκρουσης για το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων. Ακόμη και λίγους μήνες μετά, συζητήσεις σαν κι αυτές που κάνουμε σήμερα, ίσως, να μην έχουν κανένα νόημα, αν τώρα μείνουμε απαθείς θεατές.  

23/1/2013