Πρόταση Για Νέες Παραγωγικές Δραστηριότητες στον Αστικό Χώρο

Αναδημοσιεύουμε κείμενο του συναδέλφου και μέλους της συσπείρωσης Πάνου Τότσικα

1.Παραγωγή και κατανάλωση αγροτικών προϊόντων

Ο χώρος των πόλεων, ο λεγόμενος «αστικός χώρος», περιλαμβάνει δημόσιες και ιδιωτικές εγκαταστάσεις, που αφορούν χρήσεις διοίκησης, κατοικίας, εμπορίου, εκπαίδευσης, υγείας- πρόνοιας, αναψυχής, αθλητισμού, κυκλοφορίας οχημάτων και πεζών κ. ά

Στον αστικό χώρο αναπτύσσονται επίσης παραγωγικές εγκαταστάσεις και δραστηριότητες καθώς και εγκαταστάσεις μεταποίησης παραγόμενων προϊόντων. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής και μεταποίησης προϊόντων που προορίζονται να καλύψουν τις ανάγκες των κατοίκων των πόλεων, κατασκευάζονται ή συναρμολογούνται στα περίχωρα των πόλεων, σε πρώην γεωργικές εκτάσεις που άλλαξαν χρήση.

Ως αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης, τα αναγκαία για τους κατοίκους των πόλεων αγροτικά προϊόντα διατροφής παράγονται μακρύτερα από τις περιοχές κατοικίας και μεταφέρονται σ’ αυτές με διάφορα μεταφορικά μέσα, κυρίως από λιμάνια ή οδικούς άξονες, οι οποίοι επίσης χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους των πόλεων για τις συνήθεις μετακινήσεις τους.

Τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης είναι γνωστά και πολυεπίπεδα: Τα παραγόμενα αγροτικά προϊόντα μεταφέρονται με πολλές δυσκολίες στους τελικούς καταναλωτές των πόλεων, ενώ μερικές φορές παρουσιάζονται και ανυπέρβλητα εμπόδια για την μεταφορά τους. Ακόμη, ένα μέρος της αγροτικής παραγωγής καταστρέφεται ή αλλοιώνεται η ποιότητά του, λόγω των καθυστερήσεων. Τέλος, η συγκέντρωση της διακίνησης των αγροτικών προϊόντων, οδηγεί στην δημιουργία άτυπων «καρτέλ», με αποτέλεσμα την διόγκωση των τιμών τους, καθιστώντας έτσι προβληματική την αγορά τους από ένα σημαντικό μέρος των κατοίκων των πόλεων.

2.Η παρέμβαση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α), πριν από μερικά χρόνια περιγράφονταν ως ένας από τους τρεις πυλώνες του σημερινού πολιτικού συστήματος στη χώρα μας. Στα λόγια βέβαια, γιατί στην πράξη, οι Δήμοι, με τον ασφυκτικό εναγκαλισμό από την κεντρική διοίκηση και την απόλυτη σχεδόν οικονομική εξάρτησή τους από τον κρατικό μηχανισμό και την εκάστοτε κυβέρνηση, αδυνατούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις και τις αρμοδιότητες που τους έχουν ανατεθεί.

Στερούμενοι ουσιαστικών και επαρκών πόρων για να καλύψουν τις στοιχειώδεις ανάγκες των κατοίκων τους, επιλέγοντας συνήθως την κατασκευή έργων –βιτρίνας και ακολουθώντας μια απαράδεκτη πελατειακή πολιτική αντίστοιχη με αυτή των κυβερνήσεων, πολλοί Δήμαρχοι κατέφυγαν στον υπέρμετρο δανεισμό, με αποτέλεσμα να διογκωθούν τα χρέη και να υπονομευτεί το μέλλον των κατοίκων των Δήμων.

Σήμερα η κατάσταση είναι τραγική, για τους περισσότερους Ο.Τ.Α το οικονομικό πρόβλημα είναι το κυρίαρχο πρόβλημα και καθορίζει τις αποφάσεις για οτιδήποτε άλλο. Τα υφιστάμενα χρέη , τα τεράστια έξοδα και τα ελάχιστα αναμενόμενα έσοδα δεν επιτρέπουν στους Ο.Τ.Α να σχεδιάσουν προγράμματα που να καλύπτουν κοινωνικές ανάγκες, προγράμματα αναβάθμισης του δημόσιου χώρου, του αστικού και του περιαστικού περιβάλλοντος.

Ειδικότερα, σήμερα που τα οικονομικά προβλήματα είναι εκρηκτικά σε ένα πολύ σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, όπου ο αριθμός των ανέργων, των ημιαπασχολούμενων, των ανασφάλιστων, των άστεγων διογκώνεται συνεχώς και όπου χιλιάδες μικρομάγαζα βάζουν λουκέτο, οι Ο.Τ.Α αδυνατούν να εξασφαλίσουν ακόμη και τις στοιχειώδεις παροχές κοινωνικής πρόνοιας που μέχρι σήμερα παρείχαν. Πολύ βέβαια περισσότερο, αδυνατούν να προγραμματίσουν πρωτοβουλίες παρέμβασης σε καινούργια μέτωπα που σχετίζονται με την κατάσταση φτώχειας και την αναπλήρωση των μειωμένων εισοδημάτων εκτεταμένων κοινωνικών ομάδων που ζουν μέσα στα όρια των Δήμων.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες εκτιμάται ότι είναι αναγκαία και δυνατή μια άμεση και πολυεπίπεδη παρέμβαση των Ο.Τ.Α για την αντιμετώπιση της σημερινής κατάστασης, η οποία φαίνεται ότι δεν θα είναι προσωρινή.

Ένας Ο.Τ.Α, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ενδιάμεσος κρίκος στην παραγωγή, στην μεταποίηση και στην διακίνηση προϊόντων αναγκαίων για την διατροφή όσων κατοικούν μέσα στα όριά του, και ειδικότερα αγροτικών προϊόντων. Αυτό δεν αφορά μόνο Δήμους με εκτεταμένες γεωργικές εκτάσεις, δημόσιες ή ιδιωτικές, αλλά και αστικούς Δήμους, χωρίς γεωργική γη.

3.Η περίπτωση του Δήμου Ελληνικού – Αργυρούπολης

Ο νέος «Καποδιστριακός» Δήμος Ελληνικού – Αργυρούπολης, εκτείνεται πλέον από την παραλία του Σαρωνικού έως τον ορεινό όγκο του Υμηττού. Αποτελεί κυρίως περιοχή κατοικίας και μέσα στα όριά του περιλαμβάνονται αδόμητες σήμερα εκτάσεις, κυρίως στον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, ο οποίος παλιότερα, πριν από την εγκατάσταση του αεροδρομίου, αποτελούσε καλλιεργούμενη έκταση γύρω από το χωριό «Χασάνι». Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Εργαστηρίου αστικού περιβάλλοντος του ΕΜΠ, από το σύνολο των 6.264 στρεμμάτων του συνολικού χώρου, μόνο τα 1.700 περίπου στρέμματα είναι αδόμητα και άμεσα διαθέσιμα για χρήση πράσινου. Τα υπόλοιπα, είναι ήδη δεσμευμένα από διάφορες χρήσεις, ή έχει ήδη προγραμματιστεί σε αυτά η λειτουργία κάποιων εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων. Η μελέτη του ΕΜΠ αποφαίνεται ότι πρέπει να υιοθετηθεί η πρόταση των Δήμων της γύρω περιοχής (και όχι μόνο), και να μετατραπεί ο αδόμητος χώρος του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πράσινου.

Σε αντιπαράθεση με αυτή την πρόταση, από τις κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων σχεδιάζεται η «αξιοποίηση» της περιοχής αυτής με την παραχώρηση εκτεταμένων εκτάσεων του χώρου του πρώην αεροδρομίου (αλλά και της παραλιακής ζώνης του Αγίου Κοσμά) σε ιδιώτες, για την δημιουργία τουριστικών και εμπορικών εγκαταστάσεων και άλλων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Με αυτό τον τρόπο υποτίθεται ότι θα εξασφαλιστούν έσοδα για το ελληνικό δημόσιο, από τα οποία υποτίθεται ότι θα ωφεληθούμε όλοι. Ακόμη, υποτίθεται ότι μέρος των εσόδων θα διατεθεί για την αναβάθμιση υποβαθμισμένων οικιστικά περιοχών σε άλλες περιοχές της Αττικής.

Ωστόσο, μετά από όσα έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια, μετά τις τόσες υποσχέσεις και τα παχιά λόγια από κυβερνητικούς και επιχειρηματικούς παράγοντες, μετά από τόσες διαψεύσεις, δεν μπορεί να υπάρχουν άλλες αυταπάτες.

Ο χώρος του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού που παρέμεινε αδόμητος δεν πρέπει να παραχωρηθεί σε ιδιώτες, δεν πρέπει να δομηθεί, αλλά να μετατραπεί σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πράσινου, για τις ανάγκες των εκατομμυρίων κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.

Αυτό που θα μπορούσε όμως να διερευνηθεί, είναι η ουσιαστική αξιοποίηση κάποιων υφιστάμενων και άχρηστων σήμερα κτιρίων και του χώρου που τα περιβάλλει, ώστε να λειτουργήσουν ως «αστικός αγρός» παραγωγής κυρίως λαχανικών, αρωματικών φυτών, αλλά και δενδροκομικών καλλιεργειών.

Εκτιμάται ότι ένας τέτοιος «αστικός αγρός» στον χώρο του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού, την ευθύνη της διαχείρισης του οποίου θα έχει ο νέος Δήμος Ελληνικού – Αργυρούπολης, σε συνεργασία με άλλους Ο.Τ.Α της ευρύτερης περιοχής, μπορεί να δώσει την δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε ζητήματα παραγωγής, μεταποίησης και διακίνησης αγροτικών προϊόντων διατροφής, κυρίως λαχανικών. Έτσι, μπορεί να εξασφαλιστεί ένα μέρος των αναγκών των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής με την παροχή φτηνότερων τροφίμων και παράλληλα να προκύψουν θέσεις εργασίας για άνεργους κατοίκους. Aκόμη, μπορεί να συμβάλλει σε ζητήματα ανακύκλωσης - κομποστοποίησης, βιολογικής καλλιέργειας, εξοικονόμησης ενέργειας, μεταφορών, αλλά και της ενίσχυσης της βιοποικιλότητας στην πόλη.

Είναι προφανές, η όλη πρόταση χρήζει ειδικότερης διερεύνησης, μέσω μιας οικονομικοτεχνικής μελέτης. Πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν τα επίπεδα της αέριας ρύπανσης στην περιοχή και η ενδεχόμενη ρύπανση του εδάφους, ιδιαίτερα τα απόβλητα του αεροδρομίου. Ωστόσο η ύπαρξη κάποιων δεδομένων στον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, όπως τα εγκαταλειμμένα τολλ από τις πρώην στρατιωτικές εγκαταστάσεις τα οποία θα μπορούσαν άμεσα να λάβουν διαφορετικές χρήσεις και να μετατραπούν σε θερμοκήπια ή να στεγάσουν άλλες εγκαταστάσεις του «αστικού αγρού», με αυστηρές περιβαλλοντικές προδιαγραφές, δίνουν την δυνατότητα να πιστεύουμε ότι είναι εφικτή μια τέτοια πρόταση.

Άλλωστε η εμπειρία που υπάρχει από άλλες χώρες, όπου έχουν δημιουργηθεί ακόμη και πολυόροφες «κάθετες φάρμες» στον αστικό χώρο, με ελάχιστη χρήση εδάφους, μας επιτρέπουν να είμαστε αισιόδοξοι και να ελπίζουμε ότι ο Δήμος Ελληνικού – Αργυρούπολης μπορεί να είναι πρωτοπόρος στη χώρα μας στην δημιουργία ενός «αυτοδιαχειριζόμενου αστικού αγρού», o oποίος μπορεί να συμβάλει στην ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία της περιοχής, αλλά και να αποτελέσει χώρο κοινωνικής συνάντησης και δράσης.

Ακόμη, αξίζει να διερευνηθεί η παραπάνω πρόταση, σε συνδυασμό με την πολλαπλή στήριξη που μπορεί να παρέχει ο Δήμος Αργυρούπολης – Ελληνικού σε κατοίκους της περιοχής, ώστε να καλλιεργούν οι ίδιοι λαχανικά προς ιδίαν κατανάλωση, τόσο στα προκήπια και στις αυλές των σπιτιών τους, όσο ενδεχομένως στις ταράτσες κλπ.

Επίλογος

Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες και στα ακόμη δυσκολότερα χρόνια που έρχονται, πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες στον αστικό χώρο που να απαντάνε στις ανάγκες στέγασης, περίθαλψης, διατροφής κάποιων πληθυσμιακών ομάδων που αντιμετωπίζουν ακόμη και προβλήματα επιβίωσης. Ήδη υπάρχουν και λειτουργούν συσσίτια , συλλογικές κουζίνες, καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, δημοτικά παντοπωλεία, ιατρεία παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας κλπ

Καιρός είναι να δοκιμάσουμε στην πράξη και να λειτουργήσουμε «αυτοδιαχειριζόμενους αστικούς αγρούς», οριζόντιους ή κάθετους, σε υφιστάμενα παλιά ή νέα κτίρια. Kαι οι Ο.Τ.Α σε συνεργασία με κάποιες συλλογικότητες κατοίκων, μπορούν να αναλάβουν σημαντικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.

Πάνος Τότσικας, Πολεοδόμος – Περιβαλλοντολόγος

7.12.2010

Σημείωση: Η «ιδέα» για έναν «αστικό αγρό» στο Ελληνικό, προέκυψε από μια συζήτηση με τον Κωστή Αδαμόπουλο. Για την τελική διαμόρφωση αυτού του κειμένου, έλαβα υπ’ όψιν τις παρατηρήσεις του Νίκου Μπελαβίλα, του Γιώργου Καρέτσου, του Μάριου Νόττα, της Λιάνας Καλογρίδη, της Δέσποινας Κουρουπάκη, της Μυρτώς Μπολώτα, της Βαγγελιώς Σωτηροπούλου, του Πώλ Μπέϊλυ, του Νίκου Τζιγκουνάκη, του Στράτου Ιωακείμ, του Νίκου Μικρόπουλου, της Πόπης Σταυροπούλου, του Ηλία Κυριακόπουλου, του Δημήτρη Πετρόπουλου, του Γιώργου Καλαντζόπουλου, του Ευθύμη Παπαδημητρίου, του Βαγγέλη Στογιάννη, του Χρήστου Καραμάνου, της X.I, του Κώστα Φωτεινάκη, του Γιάννη Καραγιαννόπουλου, της Νέλλης Ψαρρού, του Νίκου Καραγεώργου, της Βιργινίας Στεφανοπούλου και του Δημήτρη Καλαντίδη, της Ιωάννας Κοντούλη, του Νίκου Τσαουσάκη, του Ακη Μπαδογιάννη, της Μάρως Ευαγγελίδου, του Μανώλη Γιοματάρη, της Ιωάννας Θεοδοσίου, του Γιωργάκη Κωστή, του Νίκου Μαρτέν, του Δημήτρη Κούνδουρου, της Μαρίνας Τσαμουρά, του Γιάννη Αδάμου, του Ηλία Γιαννίρη, και τους οποίους ευχαριστώ.