Για ένα ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας *

Για ένα ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας *

1. To ζητούμενο είναι η αμφισβήτηση και εν τέλει η ανατροπή του καπιταλιστικού φαντασιακού που κυριαρχεί στον πλανήτη, που έχει ως στόχο την διαρκή και αέναη αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, με αποτέλεσμα την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος , των ζώντων οργανισμών και της ζωής των ανθρώπων. «Δεν υπάρχει μόνο η μη αντιστρεπτή κατασπατάληση του περιβάλλοντος και των μη ανανεώσιμων πόρων. Υπάρχει επίσης η ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων, που μετασχηματίζονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά ζώα, σε αποκτηνωμένους τηλεθεατές του ζάπινγκ …Το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία… που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης που θα έθετε στόχους διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο… Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός… Αυτό είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων».

2. Η ουσία του καπιταλισμού είναι η ανάπτυξη. Η Αριστερά έχει πέσει στην παγίδα του παραγωγισμού. Αφού οι κοινωνίες αρρώστησαν από υπερβολική ανάπτυξη της οικονομίας, τώρα “σβήνουν” από το σκάσιμο της φούσκας. Για πολλές δεκαετίες το σύστημα μας έλεγε ότι πρέπει να δώσουμε τα πάντα για την ανάπτυξη, χωρίς να ρωτάμε για την επόμενη μέρα. Ο πλανήτης όμως είναι πεπερασμένος, οι πηγές ενέργειας, τα φυσικά αποθέματα θέλουν μια άλλη διαχείριση.

Η σύγχρονη τραγωδία συνίσταται στο ότι, ενώ βρισκόμαστε σε μια κοινωνία υπερκαταναλωτική, δεν μπορούμε να καταναλώσουμε. Στη λογική της «λιτής αφθονίας», δεν υπάρχει στέρηση. Απεναντίας στη σημερινή κοινωνία που στηρίζεται στην αγορά, ο δείκτης στέρησης είναι πάντα μεγαλύτερος από τον δείκτη ικανοποίησης, γιατί μόνο έτσι δημιουργείται η ανάγκη της κατανάλωσης. Η διαφήμιση αναπαράγει τη στέρηση και δημιουργεί νέες ανάγκες, πλαστές.

Το ζητούμενο σήμερα δεν είναι να κατέχουμε περισσότερα, αλλά να κατακτήσουμε το ευ ζην, όχι μέσω της κατανάλωσης, αλλά μέσω κοινωνικών δικτύων υποστήριξης και κάλυψης των κοινωνικών αναγκών…H ατομική στάση, η ατομική ηθική δεν άλλαξε ποτέ από μόνη της την κοινωνία. Απαιτείται πολιτική αλλαγή. Δεν αρκούν ατομικές ή και ομαδικές αποσπασματικές ενέργειες. Χρειάζεται μια συνολική αλλαγή πλεύσης.

3. Οι δυνάμεις που θα μπορούσαν υπό κατάλληλες συνθήκες να υποστηρίξουν το εναλλακτικό πρόταγμα είναι πολύ ευρύτερες από τα παραδοσιακά επαναστατικά υποκείμενα της ιστορίας (την εργατική τάξη και τα υποκατάστατά της: τους περιθωριακούς, τον τρίτο κόσμο, τις φεμινίστριες, τη νέα γενιά κλπ). «Δεν τίθεται πια θέμα να πούμε ότι το «προλεταριάτο» είναι ιστορικά επιφορτισμένο με τον μετασχηματισμό της κοινωνίας… Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας απαιτεί σήμερα τη συμμετοχή όλου του πληθυσμού και όλος ο πληθυσμός μπορεί να αντιληφθεί αυτή την απαίτηση, εκτός ίσως από ένα 3-5% αμετάπειστων ατόμων…Η επανάσταση αφορά όλη την κοινωνία και όλη η κοινωνία, εκτός από μια ελάχιστη μειοψηφία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την τάδε ή την δείνα στιγμή, συνεισφέρει στον τεράστιο ιστορικό μετασχηματισμό που συντελείται»

4. Η αυτονομία είναι κατ’αρχήν μια κοινωνική φαντασιακή σημασία που χαρακτηρίζει τον δυτικό πολιτισμό.

Στις σημερινές ιστορικές συνθήκες, η αυτόνομη κοινωνία δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο παρά ένας οικοσοσιαλισμός. «Ο σοσιαλισμός είναι ένα πολιτικό και ιστορικό πρόταγμα, το πρόταγμα της θέσμισης μιας αυτόνομης κοινωνίας».

Το πέρασμα από την ετερονομία στο όραμα της αυτονομίας καθορίζει το επαναστατικό πρόταγμα, «γιατί η επανάσταση είναι ρητή αυτοθέσμιση της κοινωνίας».

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

*Aναύνθεση αποσπασμάτων από επιλεγμένα κείμενα του Σερζ Λατούς και του Κορνήλιου Καστοριάδη (με πλάγιους χαρακτήρες) από το βιβλιαράκι «Σερζ Λατούς: Κορνήλιος Καστοριάδης – Ριζοσπαστική αυτονομία», Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2014 και από συνέντευξη του Σερζ Λατούς στον Γ.Ελαφρό στην Καθημερινή, 26.7.2015

Πάνος Τότσικας