Το «Πανοπτικόν» είναι εδώ και μας βλέπει

Με αφετηρία τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν, μάθαμε ότι ζούμε σε κοινωνίες διαρκούς επιτήρησης με θύματα όλους μας, χάρη στα κοινωνικά δίκτυα που έγιναν δίχτυα και τον ύπουλο ρόλο των μεγάλων εταιρειών που συνεργάζονται με τις μυστικές υπηρεσίες.

Του Γιώργου Τσιάρα από την ΕφΣυν

Στα «μαλακά» έχει πέσει ώς τώρα το τεράστιο θέμα με τις συστηματικές παρακολουθήσεις… όλων μας από τις αμερικανικές –και όχι μόνον– μυστικές υπηρεσίες. Μέσα από τις διαδοχικές αποκαλύψεις του πρώην πράκτορα Σνόουντεν, αλλά και τις «follow-up» διαρροές απόρρητων εγγράφων της αμερικανικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας (NSA) στο «Spiegel» και αλλού, αποδεικνύεται περίτρανα –πρώτη φορά στην ιστορία– πως ο θαυμαστός καινούργιος ψηφιακός μας κόσμος δεν είναι παρά ένα αόρατο αστυνομικό κράτος αδιάκοπης επιτήρησης, ένα υπερσύγχρονο Πανοπτικόν*, με την αγαστή συνεργασία όλων ανεξαιρέτως των κολοσσών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, τους οποίους κυριολεκτικά πληρώνουμε για να μας ρουφιανεύουν!

Τι μάθαμε, λοιπόν, από τον πλέον καταζητούμενο άνθρωπο στον πλανήτη; Οτι μέσα από το διαβόητο πια πρόγραμμα-«υπερκοριό» PRISM, η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε πριν από έξι ολόκληρα χρόνια, το 2007, NSA έχει στήσει αυτιά και μάτια παντού, αποκτώντας απευθείας πρόσβαση στους κεντρικούς υπολογιστές (servers) ολόκληρου του τηλεπικοινωνιακού κλάδου. Ανάμεσα στις εταιρείες που αποδεδειγμένα πλέον είχαν ανοίξει διάπλατα τις ψηφιακές τους Κερκόπορτες και στον Μεγάλο Αδελφό, ξεχωρίζουν ασφαλώς η Microsoft, η Google, η Yahoo, η Apple, η AOL, η Verizon, η AT&T και η Sprint. Και βέβαια οι αγαπημένες μας «υπηρεσίες» (με τη… διπλή έννοια) facebook, skype και YouTube.

Μάθαμε ακόμη ότι το PRISM δεν ήταν παρά ένα μόνο εργαλείο στην οργουελική φαρέτρα της NSA: η υπηρεσία δεν παρακολουθεί μόνο τα «κλαδιά» των δικτύων, αλλά διαθέτει απευθείας συνδέσεις στην «ραχοκοκαλιά» του Ιντερνετ – «φιλτράροντας» σε πραγματικό χρόνο το σύστημα οπτικών ινών από όπου περνούν το σύνολο σχεδόν των πάσης φύσεως επικοινωνιών μας, και το οποίο διαχειρίζονται άγνωστοι στον πολύ κόσμο κολοσσοί όπως η 3 Communications και η CenturyLink. Στο μεγάλο κόλπο φαίνεται πως συμμετείχε και ο Αυστραλιανός γίγαντας Telstra, από το δίκτυο της οποίας περνά μεγάλο μέρος της διαδικτυακής «κυκλοφορίας» της ασιατικής ηπείρου…

Στην πραγματικότητα, όπως έγραψε το Bloomberg, «χιλιάδες τεχνολογικές, χρηματοοικονομικές και κατασκευαστικές εταιρείες συνεργάζονται με τις υπηρεσίες ασφαλείας, παρέχοντάς τους ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα πελατών τους με αντάλλαγμα την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες» από τη βιομηχανική κατασκοπία σε βάρος των ανταγωνιστών τους. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που η Αμερική παρακολουθεί μια «σύμμαχο» χώρα όπως η Γερμανία με τόσο… πάθος, ώστε να καταγράφει κατά μέσο όρο μισό δισεκατομμύριο τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, e-mails και γραπτά μηνύματα SMS Γερμανών πολιτών κάθε μήνα!

Και καλά, οι υπηρεσίες ως συνήθως κάλυψαν τα αίσχη τους με τον γνωστό μανδύα του «εθνικού συμφέροντος». Τι λένε όμως οι μεγάλες επιχειρήσεις; Αρχικά, όταν «έσκασε» το σκάνδαλο στην «Guardian», οι εταιρείες προσπάθησαν να αρνηθούν τα πάντα: στη συνέχεια, και με τον Ομπάμα (που «κληρονόμησε» και επέκτεινε το πρόγραμμα από τον προκάτοχο του Τζορτζ Μπους) να δικαιολογεί ως «εθνικά απαραίτητες» και «νόμιμες» τις παρακολουθήσεις, ανέκρουσαν πρύμναν και δήλωσαν πως απλά υπάκουαν τόσα χρόνια στις «άνωθεν» εντολές γιατί «δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς». Ταυτόχρονα, ο παγκόσμιος μηχανισμός χειραγώγησης της ειδησεογραφίας πέρασε σε φάση «ελέγχου ζημιών», ακολουθώντας ουσιαστικά την ίδια τακτική που επέλεξαν και για το σκάνδαλο των WikiLeaks – μεταφέροντας δηλαδή την προσοχή της διεθνούς κοινής γνώμης από το ίδιο το σκάνδαλο στο ανθρωποκυνηγητό για την σύλληψη του «χαφιέ» και «προδότη» Σνόουντεν, και περιορίζοντας όσο το δυνατόν την διάδοση των νέων αποκαλύψεων.

Ο ρόλος των κολοσσών

Ομως το πράγμα δεν μαζεύεται με τίποτε. Ο,τι κι αν λέει η Microsoft, για παράδειγμα, δεν μπορεί να αρνηθεί τη στενότατη συνεργασία της, ήδη από τον Σεπτέμβρη του 2007, με την NSA και το FBI. Μεταξύ άλλων, μάθαμε λοιπόν πως η βασίλισσα των λειτουργικών συστημάτων δεν… άνοιξε απλά τα «παράθυρά» της στις υπηρεσίες, αλλά τους αποκάλυψε και τα «κλειδιά» του προγράμματος Outlook για να αποκωδικοποιούν τα κρυπτογραφημένα –και υποτίθεται «ασφαλή»– μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ταυτόχρονα, ενημέρωναν προκαταβολικά την NSA για όλα τα «προβλήματα ασφαλείας» (bugs) των λειτουργικών συστημάτων, ώστε να μπορεί η υπηρεσία να παρακολουθεί στο μεσοδιάστημα έως ότου «επισκευαστούν» τα windows των Windows, τις δραστηριότητές μας στο…90% των υπολογιστών παγκοσμίως!

Παρομοίως, οι προγραμματιστές της συμμετείχαν ενεργά στο «ξεκλείδωμα» του SkyDrive, μιας υπηρεσίας δικτυακής αποθήκευσης δεδομένων που χρησιμοποιείται από 250 εκατομμύρια χρήστες και περιλαμβάνεται στο περίφημο (και απολύτως διάτρητο) «Cloud» – τη «μόδα» να αποθηκεύει κανείς τα προσωπικά του αρχεία στα… σύννεφα, δηλαδή τους διαδικτυακούς servers των μεγάλων εταιρειών, και όχι στον (δυσκολότερα προσβάσιμο) σκληρό δίσκο του υπολογιστή του.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με το skype, τη δημοφιλέστατη υπηρεσία βιντεοκλήσεων μέσω Ιντερνετ που προτιμούν για τις συνομιλίες τους κάπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Το skype, λοιπόν, «συνεργαζόταν» ήδη από τις αρχές του 2011 με την NSA, ανοίγοντας πίσω από τις πλάτες μας τις… κάμερες και τα μικρόφωνα των υπολογιστών μας στο PRISM. Μετά την εξαγορά του, όμως, από τη Microsoft, στα τέλη του ίδιου έτους, ο αριθμός των βιντεοκλήσεων που παρακολουθεί η «Υπηρεσία» τριπλασιάστηκε, μέσα σε λίγους μήνες…

Πρακτικά, λοιπόν, οι αμερικανικές υπηρεσίες είναι σε θέση να ξέρουν ποιος επικοινώνησε με ποιον, πότε, πώς και για πόσο, και στη συνέχεια να επεξεργαστούν τα στοιχεία ώστε να γνωρίζουν με ακρίβεια τις κοινωνικές και πολιτικές διασυνδέσεις του καθενός από εμάς… Ενα «Πανοπτικόν» φακέλωμα, χωρίς φραγμούς και όρια, που κάνει τους χαφιέδες της ανατολικογερμανικής Στάζι να μοιάζουν με θλιβερούς, πρωτόγονους ερασιτέχνες!

Δυστυχώς, όμως, η τεχνολογία –σε συνδυασμό με την πλήρη αδιαφορία για τα ατομικά δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες– δεν επιτρέπει μόνο την ύπαρξη του αμερικανικού Μεγάλου Αδελφού, αλλά και την παράλληλη λειτουργία πολλών… Μικρών: ξέρουμε ας πούμε πλέον ότι αντίστοιχες δουλειές, σε εξίσου μαζική –αναλογικά πάντα– κλίμακα, κάνουν επίσης οι βρετανικές (GCHQ), γερμανικές (BND) και γαλλικές (DGSE) μυστικές υπηρεσίες, ενώ εσχάτως μάθαμε, μέσα από το σκάνδαλο που οδήγησε στην αποπομπή του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ έπειτα από 18 χρόνια στην πρωθυπουργία, πως ακόμη και το μικροσκοπικό Λουξεμβούργο παρακολουθούσε συστηματικά χιλιάδες πολίτες του!

● Panoptikon: Διάσημο σχέδιο για την κατασκευή μιας πρότυπης φυλακής, με σκοπό τον έλεγχο των μη φυσιολογικών και απείθαρχων «κρατουμένων» κάθε είδους. Περιγράφεται από τον (Βρετανό φιλόσοφο και δημιουργό του, το μακρινό 1785) Τζέρεμι Μπένθαμ, ως «οικοδόμημα σε σχήμα δαχτυλιδιού, στο κέντρο του οποίου κυριαρχεί ένας πύργος παρακολούθησης με μεγάλα παράθυρα που βλέπουν προς το εσωτερικό του δακτυλίου· το περιφερικό οικοδόμημα διαιρείται σε κελιά, που το καθένα τους διαπερνά ολόκληρο το πάχος του οικοδομήματος· τα κελιά έχουν δυο παράθυρα – το ένα τους βλέπει προς τα μέσα και αντιστοιχεί σ’ ένα απ’ τα παράθυρα του πύργου· το άλλο δίνει προς τα έξω, και αφήνει το φως να διαπερνά το κελί πέρα για πέρα«. Ετσι, όχι μόνον οι κρατούμενοι μπορούν να είναι ορατοί όλοι μαζί και ο καθένας χώρια, αλλά -κι εδώ είναι το σημαντικότερο- δεν μπορούν να δουν αν κάποιος τους παρακολουθεί από τον κεντρικό πύργο: «Το κάθε κλουβί είναι κι ένα μικρό θέατρο, όπου ο ηθοποιός είναι μόνος, τέλεια εξατομικευμένος και μόνιμα ορατός. Το πανοπτικό σύστημα δημιουργεί μονάδες χώρων που επιτρέπουν την αδιάκοπη παρακολούθηση και την άμεση αναγνώριση». Το κόλπο είναι, δηλαδή, να είναι διαρκώς ορατός ο μηχανισμός, αλλά όχι και ο φυσικός «αυτουργός» της εξουσίας – γεγονός που επιτρέπει σε όλο και λιγότερους εξουσιαστές να ελέγχουν όλο και περισσότερους εξουσιαζόμενους…