Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου 2020

Στο μάτι του ενεργειακού κυκλώνα



Της Δέσποινας Σπανούδη

Αν υπάρχει ένα θέμα που εξασφαλίζει την εθνική ενότητα, την οποία έχουν αναγορεύσει ως εθνικό στόχο και με συνέπεια υπηρετούν όλες οι κυβερνήσεις, είναι η μετατροπή της χώρας σε ενεργειακό πόλο: σε πεδίο δράσης εταιρειών εξόρυξης και παραγωγής ενέργειας και ταυτόχρονα σε διάδρομο διέλευσης αγωγών και καλωδίων μεταφοράς καυσίμων και ρεύματος προς χώρες της Ε.Ε. Εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι αυτό είναι μια θετική συμβολή προς την ανάπτυξη που όλοι ευαγγελίζονται. Εδώ όμως ανακύπτει το διαχρονικό ερώτημα. Ανάπτυξη για τι και για ποιόν; Ενέργεια για τι και για ποιόν; Στη συνέχεια θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και ένα ακόμη ερώτημα: πώς;
Το συνηθισμένο «λάθος» είναι να φτάνουμε κατευθείαν στο πώς, προσπερνώντας τα δύο πρώτα ερωτήματα. Ωστόσο είναι το σύνολο του οικονομικού και παραγωγικού μοντέλου που δημιουργεί το πρόβλημα και αυτό αποδεικνύεται εύκολα από το γεγονός ότι συχνά οι ίδιοι όμιλοι επενδύουν σε όλες τις μορφές ενέργειας. Ακόμη περισσότερο, οι λύσεις που προτείνονται, παρά τις αρχικές εξαγγελλόμενες στοχεύσεις, καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα. Περιβαλλοντική υποβάθμιση, κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και ταυτόχρονα ανισότητα και ενεργειακή φτώχεια.

Εργαλειοποίηση της κλιματικής κρίσης

Η Ελλάδα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μείζονα προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή ή η οικονομική κρίση, εργαλειοποιούνται, ώστε να περάσουν μέτρα και πολιτικές που επιδεινώνουν τόσο το κλίμα όσο και τις οικονομικές δραστηριότητες. Εδώ και δύο περίπου δεκαετίες, το αφήγημα της απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα χρησιμοποιήθηκε ως πολιορκητικός κριός για την ιδιωτικοποίηση της ενέργειας. Η τότε δημόσια ΔΕΗ ή οποιοδήποτε άλλο σχήμα με δημόσιο χαρακτήρα (π.χ. εταιρείες κοινής ωφέλειας, δημοτικές, δημοσυνεταιριστικές κ.λπ.) αποκλείστηκαν από την εγκατάσταση ΑΠΕ. Με τα χρήματα των πολιτών πριμοδοτήθηκαν αθρόα ιδιωτικές ενεργειακές εγκαταστάσεις παντός είδους, χωρίς σχεδιασμό, ανεξάρτητα από πραγματικές ή ακόμη και πλασματικές ανάγκες, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν μονάδες με εγκατεστημένη ισχύ για πολλαπλάσια από την υπάρχουσα κατανάλωση και η φρενίτιδα να συνεχίζεται. Παράλληλα, με την σταδιακή ιδιωτικοποίηση των κρατικών εταιρειών (ΕΛΠΕ, ΔΕΠΑ, ΔΕΗ κλπ) προωθείται μονομερώς η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην εκμετάλλευση δημόσιων υποδομών, δικτύων και φυσικών πόρων:
– Νέες λιγνιτικές μονάδες που κατασκευάστηκαν για να εγκαταλειφθούν
– Νέες μονάδες με καύσιμο φυσικό αέριο
– Αιολικά σε ολοένα και αυξανόμενα μεγέθη και αριθμό ανεμογεννητριών, που καταλαμβάνουν κορυφογραμμές, παρθένα μέρη, νησιά, δάση και ευαίσθητα οικοσυστήματα
– Εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών, κυρίως σε αγροτική γη
– Μικρά και μεγάλα υδροηλεκτρικά σε όλα τα ποτάμια οικοσυστήματα
– Κυβερνητικές εξαγγελίες για ενεργειακή «αξιοποίηση» απορριμμάτων
Ταυτόχρονα, αναπτύσσεται το όραμα της χώρας – κόμβου όπου διέρχονται αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου (IGI, IGB, TAP, EastMed, Southstream, Nabucco), αγωγοί μεταφοράς πετρελαίου (Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη), σταθμοί μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (Αλεξανδρούπολη) και καλώδια διασύνδεσης Ευρώπης – Μέσης Ανατολής (EuroAsia Interconnector). Οι επιλογές αυτές έχουν συνέπειες που επιμελώς αποκρύπτονται. Οι γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις, η διέλευση μέσα από περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, ποτάμια, λίμνες, δάση, αλλά και από κατοικημένες περιοχές και αγροκτήματα, οι λειτουργικές (δηλαδή οι συνήθεις) διαρροές αλλά και οι κίνδυνοι ατυχημάτων, σπανίως απασχολούν τον δημόσιο διάλογο. Αντίθετα, όλα αυτά τα μεγαλεπήβολα σχέδια αναλαμβάνουν να τα υποστηρίξουν πολιτικοί και αναλυτές με εξαιρετικά έωλα επιχειρήματα. Παράδειγμα η περίπτωση της πρόσφατης υπογραφής Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ με την υποστήριξη των ΗΠΑ για τον αγωγό East med. Ένα σχέδιο με μεγάλη τεχνική και οικονομική αβεβαιότητα, με ακόμη μεγαλύτερη οικολογική επισφάλεια λόγω του μεγάλου θαλάσσιου βάθους και με μόνο σίγουρο αποτέλεσμα την άμεση κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Τουρκία, την αύξηση των στρατιωτικών δαπανών και την έξαρση της πολεμοκαπηλείας.

Συμβάσεις αποικιακού χαρακτήρα

Στο ίδιο μήκος κύματος και με πολλαπλάσιες επιπτώσεις είναι το σχέδιο της μετατροπής του 1/3, σχεδόν, της επικράτειας της χώρας (θαλάσσιας και ηπειρωτικής) σε πεδίο έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων που στην παρούσα φάση του εξελίσσεται από το 2011. Η Ήπειρος, η Αιτωλοακαρνανία, η Πάτρα και η ΒΔ Πελοπόννησος, όλο το Ιόνιο και οι θάλασσες νότια και δυτικά από την Κρήτη, παραχωρήθηκαν για έρευνα και εξόρυξη πετρελαίου. Τέλη Σεπτέμβρη αναρτήθηκε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για νέα παραχώρηση νότια της Κρήτης. Λίγο μετά η Τουρκία, ανακήρυξε κοινή ΑΟΖ με τη Λιβύη που περιλαμβάνει και τμήμα αυτής της παραχώρησης.
Οι πετρελαϊκές εταιρείες που αναλαμβάνουν είναι μεγάλοι παίκτες με παρουσία σε δεκάδες χώρες και πλούσιο ιστορικό σε περιβαλλοντικά εγκλήματα, παραβιάσεις δικαιωμάτων και φοροαποφυγή. Πρόκειται για τη γαλλική Total, την αμερικάνικη ExxonMobil, την ισπανική Repsol. Ακόμη στα κοινοπρακτικά σχήματα μετέχουν τα Ελληνικά Πετρέλαια και η Energean Oil & Gas. Αρχικά και η ιταλική Edison που στη συνέχεια το χαρτοφυλάκιο της στην Ελλάδα το απόκτησε η Energean.
Πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή που κρατήθηκε σε γενικές γραμμές έξω από τη δημοσιότητα και επενδύθηκε με διάφορους μύθους. Η πραγματικότητα είναι ότι οι συμβάσεις που υπέγραψαν οι τρεις τελευταίες κυβερνήσεις (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ) είναι αποικιακού χαρακτήρα:
– Οι εταιρείες δεν έχουν καμία υποχρέωση να πωλούν αυτά που εξορύσσουν στο δημόσιο, παρά μόνο σε πόλεμο ή σε έκτακτη ανάγκη. Ακόμη και αν βρεθούν υδρογονάνθρακες, όπως π.χ. στην περίπτωση του Κατάκολου, οι εταιρείες δεν είναι υποχρεωμένες να τους εξορύξουν. Οι τοπικές κοινωνίες καθίστανται έτσι όμηροι των ενεργειακών κολοσσών ως εργαλεία στα χρηματιστηριακά τους παιχνίδια.1
– Τα περιορισμένα οικονομικά οφέλη εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την παραγωγή και τα κέρδη που θα δηλώσουν οι εταιρείες. Αντίθετα, το τελευταίο αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο προβλέπει τη δυνατότητα υπαγωγής των εξορύξεων σε καθεστώς ενίσχυσης. Τα κόστη των δημόσιων υποδομών που θα απαιτηθούν και ακόμη περισσότερο τα κόστη των επιπτώσεων δεν έχουν μπει στο ισοζύγιο.
– Η περιβαλλοντική αδειοδότηση και ο έλεγχος επί της ουσίας ανατίθεται στις ίδιες τις εταιρείες που θα συστήσουν δικές τους … μονάδες περιβάλλοντος.

Οι επιπτώσεις

Από την άλλη πλευρά, οι επιπτώσεις είναι πολλαπλές:
– Τόσο κατά την έρευνα όσο και πολύ περισσότερο κατά την εξόρυξη, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία είναι τεράστιες. Σε περίπτωση ατυχημάτων, οι πιθανότητες των οποίων πολλαπλασιάζονται λόγω της μεγάλης σεισμικότητας της Ελλάδας και της ακόμη μεγαλύτερης επισφάλειας των εξορύξεων σε μεγάλα βάθη, θα είναι κυριολεκτικά ανυπολόγιστες.
– Οι δραστηριότητες που απειλούνται άμεσα όπως ο τουρισμός, η αγροτική παραγωγή, η αλιεία, όχι μόνο αποτελούν βασική πηγή εισοδήματος και απασχόλησης αλλά και συνεισφέρουν μεγάλο ποσοστό των φορολογικών εσόδων.
– Οι πετρελαϊκοί κολοσσοί ευθύνονται για τη διαφθορά πολιτικών και κυβερνήσεων και δεκάδες αιματηρούς πολέμους, πρόσφατα και στη Μεσόγειο, τη Λιβύη, τη Συρία, το Ιράκ. Το σχέδιο των εξορύξεων εντάσσει τη χώρα στο κάδρο των συγκρούσεων και των αναταράξεων, που μαστίζουν την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, τις τελευταίες δεκαετίες.
– Οι εξορύξεις συνοδεύονται με ανεργία, φτώχεια, ανισότητες, βία και συγκρούσεις. Με την εξαίρεση λίγων ισχυρών και προηγμένων χωρών (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Νορβηγία), όλες οι υπόλοιπες χώρες σημαντικής παραγωγής υδρογονανθράκων ακόμη και η Ρωσία ή η Κίνα έχουν πολύ χειρότερους δείκτες ευημερίας από την Ελλάδα. Όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη, περιοχές που παράγουν πετρέλαιο αμέσως μετά την πρώτη περίοδο κατασκευής των μονάδων, υποφέρουν από οικονομικό μαρασμό, ασθένειες που σχετίζονται με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, απώλεια θέσεων εργασίας και κύμα μετανάστευσης.
Απέναντι σε αυτό το εφιαλτικό σενάριο, αντιστάσεις πολιτών αναπτύσσονται σε όλη τη χώρα και ιδιαίτερα στις «στοχοποιημένες» περιοχές. Ο συντονισμός και η δυναμική αυτών των αντιστάσεων, είναι η μόνη ελπίδα απέναντι στο ζόφο που μας επιφυλάσσουν.

* H Δ. Σπανούδη είναι μέλος της Πρωτοβουλίας Αθήνας ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθράκων

Σημείωση:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου