Η νέα ελληνική κανονικότητα

Του Κώστα Λαπαβίτσα

05/11/2018

Επιστροφή στην κανονικότητα είναι το μήνυμα της κυβέρνησης και συμφωνεί και η αξιωματική αντιπολίτευση. Η οικονομία έχει σταθεροποιηθεί σε σχέση με τη περίοδο 2010-13 και πολιτικά η χώρα φαίνεται να επιστρέφει σε ένα είδος διπολισμού πλαισιωμένου απο μικρά και ακίνδυνα κόμματα.

Ήδη εμφανίστηκαν απόψεις που ισχυρίζονται ότι η Ελλάδα κατάφερε να ξεπεράσει την εποχή των οξυμένων αντιπαραθέσεων και άρα το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην υπόλοιπη Ευρώπη που αντιμετωπίζει το φάσμα της Άκρας Δεξιάς. Οι λαοί της Ευρώπης, λένε, αφού φωνάξουν και διαμαρτυρηθούν, τελικά θα επιστρέψουν στη νεοφιλεύθερη τάξη και σταθερότητα.

Είναι χαρακτηριστικό των συντηρητικών να απεχθάνονται τις περιόδους κρίσης και να προσβλέπουν εναγώνια σε μια σταθερή κανονικότητα. Αλλά ξεχνάνε ότι οι μηχανισμοί της νέας κανονικότητας θεμελιώνονται κατά τη διάρκεια της κρίσης και φέρουν το αποτύπωμά της. Ξεχνάνε ακόμη ότι υπάρχουν και νέες κανονικότητες που δεν έχουν καμία προοπτική. Αυτό συμβαίνει όταν τα ηγετικά στρώματα της κοινωνίας έχουν χάσει την ικμάδα τους και τα λαϊκά στρώματα δεν έχουν τη δύναμη να ανατρέψουν την κατάσταση. Τότε η κοινωνία παρακμάζει και λείπει η πραγματική βάση για σταθερότητα.

Η χώρα μας γνώρισε μια βαθύτατη δομική κρίση που ξέσπασε το 2008 και εντάθηκε μετά το 2010, με επίκεντρο το δημόσιο χρέος και το ευρώ. Ακολούθησε εντονότατη αστάθεια στη διάρκεια της οποίας συγκρούστηκαν δύο κυρίως θέσεις. Η μία ισχυριζόταν ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τα μνημόνια, ενώ η άλλη υποστήριζε το δρόμο της ρήξης με την ΟΝΕ και την ΕΕ. Επικράτησε τελικά η πρώτη και η νίκη της σφράγισε τη νέα κανονικότητα.

Ακριβώς για το λόγο αυτό, η νέα κανονικότητα είναι αντίγραφο της παλιάς και ακόμη χειρότερη. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά για να βρούμε τις αποδείξεις στο οικονομικό, στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο.

Η νέα οικονομική κανονικότητα

Μετά την τεράστια οικονομική συρρίκνωση που επέφεραν τα μνημόνια, το 2017 εμφανίστηκε μια σχετική σταθεροποίηση με χαμηλή ανάπτυξη. Αλλά τα μνημόνια δεν άλλαξαν τη στρεβλή δομή της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα συνεχίζει να έχει υπερδιογκωμένο τομέα υπηρεσιών, αδύναμη βιομηχανία και μη ανταγωνιστική γεωργία. Οι τράπεζές της είναι φαντάσματα, το παραγωγικότερο κομμάτι του εργατικού δυναμικού μεταναστεύει κατά εκατοντάδες χιλιάδες και οι επενδύσεις χωλαίνουν. Το δημόσιο χρέος παραμένει τεράστιο επιτάσσοντας εξωπραγματική λιτότητα για χρόνια, δηλαδή βαρύτατους φόρους και περικοπές δημοσίων επενδύσεων. Η εθνική ανταγωνιστικότητα ουσιαστικά έχει πάψει να βελτιώνεται από το 2013. Η χώρα δεν έχει αναπτυξιακή δυναμική και με τις παρούσες συνθήκες δεν πρόκειται να την αποκτήσει.

Η νέα οικονομική κανονικότητα δεν είναι μόνο τόσο στρεβλή όσο και η παλιά, είναι και πιο διεφθαρμένη. Η χαρακτηριστικότερη απόδειξη δόθηκε τις τελευταίες μέρες με το σκάνδαλο των ακινήτων και της ‘χρυσής βίζας’ για Κινέζους αγοραστές. Ένας γιγαντιαίος μηχανισμός διαφθοράς είχε στηθεί με συμμετοχή τριών από τις τέσσερις ‘συστημικές’ τράπεζες και, υποτίθεται, ‘σοβαρών’ επιχειρηματιών. Εμπλοκή είχε και το κράτος, το οποίο λειτούργησε ως πωλητής βίζας σε πλούσιους ξένους, χωρίς επαρκείς μηχανισμούς για να ελέγξει τις παρανομίες. Το κινέζικο και όχι το ελληνικό κράτος αποκάλυψε την υπόθεση. Τέλος, ο μηχανισμός διαφθοράς στηρίχθηκε στα νέα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής – POS – τα οποία υποτίθεται ότι θα καθάριζαν την κόπρο του Αυγείου από την αγορά. Έχουμε, δηλαδή, μια νέα, δομική και τεχνολογικά εκσυγχρονισμένη διαφθορά, που είναι μάλιστα και ‘εξωστρεφής’. Πλήρης διάβρωση.

Η νέα κοινωνική και πολιτική κανονικότητα

Η νέα κανονικότητα είναι πολύ χειρότερη και στο κοινωνικό πεδίο. Η χώρα σταδιακά αναγκάστηκε να δεχτεί τη μνημονιακή φτώχεια και οι εργαζόμενοι χαμήλωσαν τις προσδοκίες για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Η ακραία φτώχεια και η ανέχεια παραμένουν γιγάντιες, αλλά είναι σχεδόν αόρατες στο δημόσιο χώρο κι έχουν χάσει τη δική τους ανεξάρτητη φωνή. Η ζωή έγινε αναπόφευκτα πιο σκληρή και ασυγκίνητη μέσα σε συνθήκες ανεργίας, φόρων, χαμηλών μισθών και πλειστηριασμών της λαϊκής περιουσίας. Οι χειρότερες επιπτώσεις της βαθιάς ταξικής ανισότητας έχουν αποφευχθεί μόνο επειδή υπάρχει το ιστορικό απόθεμα κοινωνικής αλληλεγγύης και ο παραδοσιακός ρόλος της οικογένειας.

Η νέα κανονικότητα είναι, τέλος, χειρότερη εκδοχή της παλιάς και στο πολιτικό πεδίο. Ο διπολισμός ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ είναι κακέκτυπο του προηγούμενου ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχουν οι πόροι για πραγματικές παροχές, ή μαζικούς διορισμούς. Η ισχύς που αντλούν τα κόμματα εξουσίας από τη νομή του δημοσίου είναι υπαρκτή, όπως αναπόφευκτα γίνεται όταν μεγαλώνει η φτώχεια, αλλά η δημοσιονομική στενότητα δεν επιτρέπει τα παλιά μεγαλεία.

Ταυτόχρονα οι δημοκρατικές διαδικασίες έχουν εξασθενίσει δραματικά, με κατάπτωση της Βουλής και φαινόμενα κυβερνητικού αυταρχισμού. Οι κρατικοί μηχανισμοί έχουν επίσης μειωμένη αποτελεσματικότητα, καθώς υπάρχει απώλεια εθνικής κυριαρχίας και οι καίριες αποφάσεις για την οικονομία και την κοινωνία λαμβάνονται στις Βρυξέλλες. Μόνο στη συλλογή των φόρων έχουν βελτιωθεί κι αυτό γιατί το επέβαλαν οι δανειστές για δικούς τους λόγους.

Παράλληλα αυξάνεται η αδιαφορία και η απαξίωση της πολιτικής που εκφράζεται με διάθεση αποχής από τις εκλογές και τα πολιτικά δρώμενα. Για τον λόγο αυτό, ο νέος διπολισμός της συμφοράς ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ είναι αμφίβολο αν θα διαρκέσει μετά τις επόμενες εκλογές. Πως ακριβώς θα μπορέσει ο ΣΥΡΙΖΑ να θεμελιώσει το ρόλο του στο υποτιθέμενο δίπολο, όταν θα βρίσκεται μακριά από τους μηχανισμούς της εξουσίας, δεδομένου μάλιστα ότι έχει πολύ περιορισμένες οργανικές προσβάσεις στο κοινωνικό σώμα και αδύναμο κομματικό μηχανισμό;

Διεθνής αστάθεια

Αβίαστα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η νέα ελληνική κανονικότητα δεν έχει καμία πραγματική βάση σταθερότητας. Είναι εύθραυστη, προϊόν ανελέητης πίεσης από τα ανώτερα στρώματα και τους δανειστές, αλλά και βαθιάς κούρασης των λαϊκών στρωμάτων. Στην πράξη η Ελλάδα κάνει σημειωτόν μετά από μια βαθύτατη κρίση.

Την ίδια ώρα στην παγκόσμια οικονομία συσσωρεύονται απειλητικοί οιωνοί. Η ανάπτυξη της ΕΕ μειώθηκε σημαντικά το 2018 και, αν η ΕΚΤ συνεχίσει να περιορίζει την παροχή ρευστότητας, θα είναι ακόμη χαμηλότερη το 2019. Η ιταλική κρίση γεννάει συνεχώς νέες πιέσεις. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα υπερδανεισμού των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε δολάρια. Τα μεγάλα χρηματιστήρια υποχωρούν καθώς η παροχή ρευστότητας από τη αμερικανική κεντρική τράπεζα μειώνεται. Σταδιακά εμφανίζονται συνθήκες γενικευμένης παγκόσμιας αστάθειας.

Για την Ελλάδα, που ήδη αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες να δανειστεί στις ανοιχτές αγορές, οι κίνδυνοι είναι προφανείς. Σε συνθήκες χρηματοπιστωτικής πίεσης, ή γενικευμένης αναταραχής, το περίφημο ‘μαξιλάρι’ θα καταστεί αναποτελεσματικό αμέσως μόλις η κυβέρνηση αναγκαστεί να το χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά και μετά θα εξανεμιστεί γρήγορα. Η ανοχύρωτη χώρα μας θα είναι από τα πρώτα θύματα. Ας πανηγυρίσουν λοιπόν οι υμνητές της νέας κανονικότητας όσο προλαβαίνουν. Είναι θέμα χρόνου να φανεί πόσο σαθρά είναι τα θεμέλιά της.