Ο χρόνος είναι με το μέρος των ισχυρών. Ο χώρος όμως;

του Κωστή Χατζημιχάλη από τα Ενθέματα

Ο χρόνος είναι χρήμα, και οι δανειστές μας, μέσω των «θεσμών» ελέγχουν και τα δυο. Κραυγές όπως «οι ημερομηνίες είναι ασφυκτικές», «ο χρόνος τελειώνει», «χάθηκε πολύτιμος χρόνος, τρέξτε να προλάβετε» κ.ά. ακούγονται συνέχεια από πολιτικούς και κανάλια, καλλιεργώντας φόβο και άγχος. Οι πιέσεις για τον χρόνο δεν ακούγονται, φυσικά, πρώτη φορά. Όμως την περίοδο αυτή αλλάζουν περιεχόμενο και ένταση, γιατί η νέα αριστερή κυβέρνηση δεν λέει ναι σε όλα και ζητά χρόνο για να δώσει τις δικές της προτάσεις. Στον χρόνο επενδύουν και οι εδώ τοποτηρητές των δανειστών, ελπίζοντας σε «αριστερή παρένθεση».

Άγγελος Σπαχής, «Το αίνιγμα της φυσιογνωμίας του ανθρώπου», 1932

Ο έλεγχος του χρόνου από τους ισχυρούς έχει την ιστορική του παρουσία από τα χρόνια της επαναστατικής Ελλάδας μέχρι τις μέρες μας, όπως εύστοχα σχολίασε ο Παντελής Μπουκάλας με αναφορές στο Σολωμό και στον Παλαμά. (Η Καθημερινή, 24.3.15). Τα αποσπάσματα των ποιημάτων που χρησιμοποίησε αποτυπώνουν την άνιση σχέση Ελλάδας-Ευρώπης, καυτηριάζοντας επίσης την αδιέξοδη θέση περί εθνικής μοναξιάς και ανάδελφου έθνους. Όμως ο χώρος, αυτός που μας έλαχε να ζούμε, ντόπιοι και φιλοξενούμενοι, ο χώρος-τόπος που πληγώνουμε καθημερινά, δεν ήταν και δεν είναι πάντα με το μέρος των ισχυρών.

Τα βουνά και τα νησιά, αυτή η ιδιόρρυθμη ορεινότητα και νησιωτικότητα που χαρακτηρίζει τη νότια απόληξη της Βαλκανικής χερσονήσου, ήταν χώροι-τόποι ανυπακοής και αντίστασης, καταφύγιο των διωκόμενων από το ’21, στον Ελληνοϊταλικό, στην Αντίσταση και στον Εμφύλιο. Οι σημερινές τουριστικές χρήσεις οι οποίες έχουν αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς τρόπους παραγωγής και ζωής, δεν αφαιρούν «την τραγικότητα», όπως έγραφε ο Άγγελος Ελεφάντης, από χώρους-τόπους όπως ο Παρνασσός, το Βελούχι, ο Γράμμος, η Ύδρα, η Χίος, οι Σπέτσες, η Κρήτη. Και η Χάρτα του Ρήγα αποτυπώνει σε χάρτη και κείμενο τους ελεύθερους χώρους των κοινοτήτων της Βαλκανικής, δίνοντας το περίγραμμα μιας φαντασιακής ομόσπονδης οικουμενικής Ευρώπης.

Σήμερα τα επίδικα είναι εντελώς διαφορετικά, όμως και πάλι ο χώρος δεν ελέγχεται πάντα από τους ισχυρούς. Στα πέντε χρόνια των Μνημονίων αντισταθήκαμε με την ενσώματη παρουσία μας στους χώρους της πόλης, στις πλατείες και στους δρόμους, ενώ άλλες και άλλοι αντιστέκονταν στη Χαλκιδική, στον Ερημίτη της Κέρκυρας, στο Κάβο Σίδερο στη Κρήτη, στο Ελληνικό και στη Δραπετσώνα του παράκτιου μετώπου. Και τότε μας πίεζε ασφυκτικά ο χρόνος των δανειστών, αλλά οι αντιστάσεις των κινημάτων κέρδιζαν εναλλακτικό χρόνο καθυστερώντας αποφάσεις. Ο χώρος δεν έχει μόνο φυσικές, γεωμετρικές διαστάσεις κατακλύζεται από βιώματα τα οποία κινητοποιούν τους πολίτες, τους δίνει δυνατότητες να βρεθούν πρόσωπο-με-πρόσωπο, πέρα από ηλεκτρονικές δικτυώσεις. Αυτή τη δυναμική του χώρου η εξουσία τη φοβάται και γι’ αυτό την περιορίζει με καταστολή και περιφράξεις, από το Σύνταγμα και την Πουέρτα ντελ Σολ, μέχρι το πάρκο Γκεζί και τη Φρανκφούρτη.

Παράλληλα οι δανειστές και οι διεθνείς κερδοσκόποι διεκδικούν τμήματα ελληνικής γης, μια από τις υλικές πλευρές του χώρου, με πρόσχημα την αποπληρωμή του χρέους. Επειδή δεν μπορούν να ελέγξουν από απόσταση την υφαρπαγή της γης, είχαν επιβάλει in situ τις θεσμικές εκτροπές των μνημονίων και το ΤΑΙΠΕΔ. Ενώ ελέγχουν τον χρόνο των εκταμιεύσεων με βάση τις νεοφιλελεύθερες ρυθμίσεις της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, ο χώρος, η γη και οι τρόποι εκμετάλλευσής τους ελέγχονται από το Ελληνικό Σύνταγμα και την αντίστοιχη νομοθεσία την οποία φρόντισαν να αλλάξουν για να ξεπουλήσουν τα πάντα. Το μνημονιακό θεσμικό πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού και οι ιδιωτικοποιήσεις δημόσιας γης είναι δυο από τα μεγαλύτερα αγκάθια που έχει μπροστά της η αριστερή μας κυβέρνηση και τα σημάδια των αλλαγών που έχουμε μέχρι σήμερα είναι αντιφατικά (π.χ. η μη κατάργηση του ΤΑΙΠΕΔ), γι’ αυτό επιβάλλεται επαγρύπνηση κινημάτων και πολιτών.

Σε άλλη κλίμακα, η γεωπολιτική θέση της χώρας και ο χώρος της εθνικής κυριαρχίας δεν ελέγχεται άμεσα από τους δανειστές. Οι δυνατότητες εναλλακτικών χειρισμών είναι βέβαια περιορισμένες, δεδομένων των διεθνών δεσμεύσεων της χώρας, όχι όμως ανύπαρκτες. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτή την κλίμακα αναφέρονται συνεχώς οι Αμερικανοί, φυσικά για τους δικούς τους λόγους, δείχνει όμως την ύπαρξη πεδίου ελιγμών και δεν χρειάζονται μαγκιές του τύπου «θ’ αφήσουμε να περάσουν μετανάστες-τζιχαντιστές». Γιατί ο ίδιος χώρος που σήμερα λειτουργεί ως πεδίο αντίστασης και ελπίδας μπορεί εύκολα να μετατραπεί αύριο σε ολοκαύτωμα. 

Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι ομότιμος καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.