Μεταρρύθμιση, αξιοποίηση, ιδιωτικοποίηση: Οι λέξεις, οι έννοιες και η ταξική άβυσσος που χωρίζει τις ερμηνείες

Γιάννης Κιμπουρόπουλος από εδώ

Οι ιδιωτικοποιήσεις ως στρατηγική του νεοφιλελευθερισμού ήδη από τη δεκαετία του ’80 δεν ήταν παρά η αναζήτηση διεξόδου από την κρίση υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου.

Η λέξη με­ταρ­ρύθ­μι­ση κυ­ριαρ­χεί στην ει­δη­σε­ο­γρα­φία και στον δη­μό­σιο πο­λι­τι­κό λόγο των τε­λευ­ταί­ων ετών. «Με­ταρ­ρυθ­μί­σεις» ονο­μά­στη­κε το σύ­νο­λο των μνη­μο­νια­κών πο­λι­τι­κών που έχουν δια­λύ­σει βα­σι­κές υπο­δο­μές του κρά­τους, έχουν κα­ταρ­γή­σει στοι­χειώ­δη κοι­νω­νι­κά δι­καιώ­μα­τα κι έχουν απα­ξιώ­σει το σύ­νο­λο των αξιών και των πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων, δη­μό­σιων και ιδιω­τι­κών, κι­νη­τών και ακι­νή­των, υλι­κών και άυλων. Δη­λα­δή, το σύ­νο­λο των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων αντι­με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων. Με­ταρ­ρυθ­μί­σεις ονο­μά­ζει και η κυ­βέρ­νη­ση όλα τα μέτρα, εντός και εκτός προ­ε­κλο­γι­κού της προ­γράμ­μα­τος, που υπο­βάλ­λει στους δα­νει­στές ως προ­α­παι­τού­με­να για μια συμ­φω­νία άρσης του χρη­μα­το­δο­τι­κού απο­κλει­σμού.

Εδώ υπάρ­χει πρό­βλη­μα κώ­δι­κα επι­κοι­νω­νί­ας, γλώσ­σας, εν­νοιών που χρη­σι­μο­ποιούν δυ­νά­μεις που, κατά τεκ­μή­ριο, τις χω­ρί­ζει τα­ξι­κή άβυσ­σος.

Όταν οι «τα­λι­μπάν» του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού που κυ­ριαρ­χούν στις τά­ξεις των δα­νει­στών μι­λούν για «με­ταρ­ρυθ­μί­σεις», μι­λούν για έναν ρι­ζι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό του κρά­τους, της κοι­νω­νί­ας και των πα­ρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων υπέρ του κε­φα­λαί­ου, και δη του σκλη­ρού πυ­ρή­να του, του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού, εν ονό­μα­τι του οποί­ου άλ­λω­στε προ­κλή­θη­κε και η κρίση χρέ­ους. Το να κα­τα­στή­σει, λοι­πόν, μια κυ­βέρ­νη­ση κοι­νω­νι­κής σω­τη­ρί­ας συμ­βα­τή τη με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κή της ατζέ­ντα με την αντί­στοι­χη ατζέ­ντα των δα­νει­στών και της ευ­ρω­κρα­τί­ας απο­τε­λεί πο­λι­τι­κό άθλο. Και μά­λι­στα όχι και πολύ ρε­α­λι­στι­κό.

Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πεδίο της αβυσ­σα­λέ­ας αντί­θε­σης ανά­με­σα στο με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κό πνεύ­μα της μιας και της άλλης πλευ­ράς είναι η δη­μό­σια πε­ριου­σία.

Ολο­κλη­ρω­τι­κή στρα­τη­γι­κή 

Οι ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις ως στρα­τη­γι­κή «αξιο­ποί­η­σης» δεν ήταν μια πα­ρε­μπί­πτου­σα ανά­γκη για την εξυ­πη­ρέ­τη­ση των έκτα­κτων, μνη­μο­νια­κών δη­μο­σιο­νο­μι­κών ανα­γκών, και ιδιαί­τε­ρα της εξό­φλη­σης του χρέ­ους. Είναι μια στρα­τη­γι­κή που προ­ϋ­πάρ­χει των μνη­μο­νί­ων του­λά­χι­στον τρεις δε­κα­ε­τί­ες. Σε με­γά­λο βαθμό είχε εν­σω­μα­τω­θεί θε­σμι­κά στην «κα­νο­νι­κή» δια­δι­κα­σία επι­τή­ρη­σης των χωρών της ΕΕ λόγω υπερ­βο­λι­κού ελ­λείμ­μα­τος. Και, πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο, μέσω της κοι­νο­τι­κής νο­μο­θε­σί­ας αντα­γω­νι­σμού, απα­γό­ρευ­σης των κρα­τι­κών ενι­σχύ­σε­ων και απε­λευ­θέ­ρω­σης των αγο­ρών, προ­κά­λε­σε τε­ρα­τώ­δεις «απο­κρα­τι­κο­ποι­ή­σεις», με εμ­βλη­μα­τι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα στην Ελ­λά­δα τον αφα­νι­σμό της Ολυ­μπια­κής, την αρ­πα­γή του ΟΤΕ από την κατά 32% κρα­τι­κή Deutsche Telekom ή το ενερ­γεια­κό σκάν­δα­λο των Energa και Hellas Power.

Τα μνη­μό­νια κα­τέ­στη­σαν αυτή τη στρα­τη­γι­κή ολο­κλη­ρω­τι­κή. Οι ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις απο­τέ­λε­σαν μία από τις συ­νι­στώ­σες της «εσω­τε­ρι­κής υπο­τί­μη­σης» που δεν ήταν πα­ρά­πλευ­ρη απώ­λεια, αλλά σκό­πι­μη και δια­κη­ρυγ­μέ­νη πο­λι­τι­κή με δυο δια­κε­κρι­μέ­νους στό­χους: μια εξευ­τε­λι­στι­κά χα­μη­λή τιμή ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης και μια εξευ­τε­λι­στι­κή απα­ξί­ω­ση της δη­μό­σιας και ιδιω­τι­κής πε­ριου­σί­ας της χώρας, ώστε να κα­τα­στεί πάμ­φθη­νο και πα­νεύ­κο­λο το με­γά­λο πλιά­τσι­κο. Οι ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις ως στρα­τη­γι­κή του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού ήδη από τη δε­κα­ε­τία του ’80 δεν ήταν παρά η ανα­ζή­τη­ση διε­ξό­δου από την κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου. Οι ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις με όρους μνη­μο­νί­ου πρό­σθε­σαν σ’ αυτή τη μα­κρό­χρο­νη στρα­τη­γι­κή του κε­φα­λαί­ου χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά αποι­κιο­ποί­η­σης της χώρας. Γι’ αυτό και το ΤΑΙ­ΠΕΔ συ­γκρο­τή­θη­κε εξ αρχής ως τα­μείο εμπράγ­μα­της εγ­γυο­δο­σί­ας υπέρ των δα­νει­στών.

Τα θολά δε­δο­μέ­να 

Τι προ­βάλ­λε­ται ως αντί­πο­δας στην τέ­τοιου τύπου «αξιο­ποί­η­ση» της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας της χώρας; Ποιος είναι ο με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κός αντί­λο­γος της Αρι­στε­ράς στην αποι­κιο­ποί­η­ση; Στο προ­ε­κλο­γι­κό πρό­γραμ­μα του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ οι ανα­φο­ρές είναι φει­δω­λές: «Ανα­πτυ­ξια­κή αξιο­ποί­η­ση της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας αντί για τις μνη­μο­νια­κές ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις και την εκ­ποί­η­ση αντί πι­να­κί­ου φακής… Προ­στα­σία και αξιο­ποί­η­ση, όχι ξε­πού­λη­μα… Το Δη­μό­σιο θα ασκή­σει πλή­ρως τα ιδιο­κτη­σια­κά του δι­καιώ­μα­τα στις ανα­κε­φα­λαιο­ποι­η­μέ­νες με κρα­τι­κό χρήμα τρά­πε­ζες».

Στις προ­γραμ­μα­τι­κές δη­λώ­σεις της κυ­βέρ­νη­σης οι ανα­φο­ρές έγι­ναν λίγο πιο συ­γκε­κρι­μέ­νες και με βα­σι­κούς άξο­νες τους εξής: 1) κατά πε­ρί­πτω­ση εξέ­τα­ση κάθε πρό­τα­σης αξιο­ποί­η­σης της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας με κρι­τή­ρια το σε­βα­σμό της ερ­γα­τι­κής και πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής νο­μο­θε­σί­ας και το δη­μό­σιο συμ­φέ­ρον, 2) μη πα­ρα­χώ­ρη­ση δι­κτύ­ων και υπο­δο­μών που απο­τε­λούν εθνι­κό κε­φά­λαιο, 3) κί­νη­τρα για ξένες επεν­δύ­σεις, δια­κρα­τι­κές συμ­φω­νί­ες και ανα­πτυ­ξια­κές κοι­νο­πρα­ξί­ες με συμ­με­το­χή του Δη­μο­σί­ου, 4) όχι ξε­πού­λη­μα, αλλά αξιο­ποί­η­ση του φυ­σι­κού και ορυ­κτού πλού­του, 5) Τα­μείο Εθνι­κού Πλού­του και Κοι­νω­νι­κής Ασφά­λι­σης στο οποίο θα ει­σφέ­ρο­νται έσοδα από αξιο­ποί­η­ση (με πα­ρα­χώ­ρη­ση και όχι πώ­λη­ση) ακί­νη­της πε­ριου­σί­ας και από την εκ­με­τάλ­λευ­ση του ορυ­κτού πλού­του.

Το μόνο νο­μο­θε­τι­κό δε­δο­μέ­νο που έχου­με μέχρι στιγ­μής από την κυ­βέρ­νη­ση είναι η απορ­ρό­φη­ση της ΕΤΑΔ και της Πα­ρά­κτιο Μέ­τω­πο από το ΤΑΙ­ΠΕΔ που θα εξε­λι­χθεί σε φορέα αξιο­ποί­η­σης της δη­μό­σιας πε­ριου­σί­ας υπέρ κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης και κοι­νω­νι­κής πο­λι­τι­κής. Έχου­με, όμως, εν­δεί­ξεις ότι στη με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κή λίστα που υπο­βλή­θη­κε στο Brussels Group πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται η πρό­βλε­ψη για έσοδα 1,5 δισ. από απο­κρα­τι­κο­ποι­ή­σεις και με κα­το­νο­μα­ζό­με­νες πηγές τον ΟΔΙΕ, τον ΟΛΠ και τα 14 πε­ρι­φε­ρεια­κά αε­ρο­δρό­μια. Πα­ρό­τι πρό­κει­ται για ήδη δρο­μο­λο­γη­μέ­νες ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις για τις οποί­ες έχει δια­τυ­πω­θεί η δια­πραγ­μα­τευ­τι­κή δέ­σμευ­ση ένα­ντι των δα­νει­στών ότι δεν θα ακυ­ρω­θούν, αξί­ζει να ση­μειώ­σου­με ότι οι δύο –ΟΛΠ και αε­ρο­δρό­μια– αφο­ρούν εξ ορι­σμού στρα­τη­γι­κού χα­ρα­κτή­ρα υπο­δο­μές και δί­κτυα. Δυο ακόμη αμ­φι­λε­γό­με­νες εν­δεί­ξεις για τις κυ­βερ­νη­τι­κές προ­θέ­σεις απο­τε­λούν η επαμ­φο­τε­ρί­ζου­σα θέση στο θέμα της επέν­δυ­σης του χρυ­σού στη Χαλ­κι­δι­κή, αλλά πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο η το­πο­θέ­τη­ση του Π. Καμ­μέ­νου υπέρ μιας συ­νεκ­με­τάλ­λευ­σης των υδρο­γο­ναν­θρά­κων του Αι­γαί­ου με τις ΗΠΑ. Αλλά και η προ­βο­λή του ΟΤΕ ως εξαι­ρε­τι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος καλής συ­νερ­γα­σί­ας από κο­ρυ­φαία κυ­βερ­νη­τι­κά στε­λέ­χη θο­λώ­νει το τοπίο, πα­ρό­τι πρό­κει­ται για χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή πε­ρί­πτω­ση ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης με… επα­να­κρα­τι­κο­ποί­η­ση, αλλά με αλ­λα­γή κρά­τους-ιδιο­κτή­τη. Αυτό, άλ­λω­στε, απο­τε­λεί χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή τάση στις χώρες του κα­πι­τα­λι­στι­κού «Βορρά». Πα­ρό­τι επι­βάλ­λουν γε­νι­κή εκ­ποί­η­ση των φι­λέ­των του δη­μο­σί­ου τομέα στις πε­ρι­φε­ρεια­κές χώρες, κρα­τούν για τις ίδιες το προ­νό­μιο του άμε­σου ή έμ­με­σου κρα­τι­κού ελέγ­χου στους στρα­τη­γι­κούς το­μείς των ενερ­γεια­κών, επι­κοι­νω­νια­κών κα με­τα­φο­ρι­κών δι­κτύ­ων. Αυτό δίνει στις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις που επι­βάλ­λο­νται στην κα­πι­τα­λι­στι­κή πε­ρι­φέ­ρεια έναν ακόμη πιο εξό­φθαλ­μο ιμπε­ρια­λι­στι­κό, νε­ο­α­ποι­κια­κό χα­ρα­κτή­ρα.

Πρώτη ύλη ανα­συ­γκρό­τη­σης

Το πρό­βλη­μα με τις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις δεν είναι ούτε το ύψος του τι­μή­μα­τος που μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί για ένα δη­μό­σιο πε­ριου­σια­κό στοι­χείο, ούτε ο συμ­βο­λι­σμός του στοι­χεί­ου αυτού, ούτε η νο­μι­κή μορφή της με­τα­βί­βα­σης –πώ­λη­ση ή πα­ρα­χώ­ρη­ση. Θα μπο­ρού­σε κα­νείς να απο­δε­χθεί, για πα­ρά­δειγ­μα, ότι το κρά­τος δεν χρειά­ζε­ται τα χι­λιά­δες διά­σπαρ­τα μι­κρής αξίας ακί­νη­τα που έχουν πε­ριέλ­θει με διά­φο­ρους τρό­πους στην κα­το­χή του και δεν μπο­ρούν να αξιο­ποι­η­θούν ως δη­μό­σιες ή κοι­νω­φε­λείς υπο­δο­μές. Αν πρό­κει­ται να προ­σθέ­σουν κάτι αξιό­λο­γο στον κου­μπα­ρά της κοι­νω­νι­κής πο­λι­τι­κής, καλώς να πέ­σουν. Όταν, όμως, προ­βάλ­λε­ται ως πρό­ταγ­μα μια φι­λο­λαϊ­κή πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση μιας οι­κο­νο­μί­ας κυ­ριο­λε­κτι­κά ισο­πε­δω­μέ­νης και μοι­ραία στρε­βλω­μέ­νης από τη μα­ζι­κή «υπη­ρε­σιο­ποί­η­σή» της, με τσα­κι­σμέ­νη βιο­μη­χα­νι­κή ρα­χο­κο­κα­λιά, χωρίς στοι­χειώ­δη δια­τρο­φι­κή αυ­τάρ­κεια, χωρίς εξα­γω­γι­κή δυ­να­μι­κή, είναι αυ­το­χει­ρία η πα­ραί­τη­ση από τον δη­μό­σιο έλεγ­χο στρα­τη­γι­κών πόρων, υπο­δο­μών και δι­κτύ­ων. Είναι απί­θα­νο να σχε­διά­σει κα­νείς πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση με τα αε­ρο­δρό­μια σε γερ­μα­νι­κά χέρια, τα τρένα σε γαλ­λι­κά, τα λι­μά­νια σε κι­νε­ζι­κά, τα ενερ­γεια­κά δί­κτυα σε ιτα­λι­κά, τα κοι­τά­σμα­τα σε αμε­ρι­κα­νι­κά ή ισ­ραη­λι­νά. Το απο­τέ­λε­σμα θα είναι η με­τα­τρο­πή της πα­ρα­γω­γι­κής βάσης της χώρας σε πα­ρα­κο­λού­θη­μα άλλων, και μά­λι­στα αντα­γω­νι­στι­κών, «εθνι­κών σχε­δί­ων».

Ακόμη και μια κεϊν­σια­νής έμπνευ­σης επι­χεί­ρη­ση ανά­τα­ξης της οι­κο­νο­μί­ας, είναι αδύ­να­τη χωρίς μια επι­θε­τι­κή πο­λι­τι­κή δη­μο­σί­ων επεν­δύ­σε­ων, με πρώτη ύλη την ήδη υπάρ­χου­σα δη­μό­σια πε­ριου­σία. Έστω κι αν η αξιο­ποί­η­σή της, στις υπάρ­χου­σες συν­θή­κες τα­μεια­κής ασφυ­ξί­ας, απαι­τεί ένα γε­ω­πο­λι­τι­κά κα­λο­ζυ­γι­σμέ­νο μίγμα δια­κρα­τι­κών συ­νερ­γα­σιών και επεν­δυ­τι­κών κοι­νο­πρα­ξιών.

Το ερώ­τη­μα είναι αν ακόμη κι αυτό το μίγμα δη­μό­σιων και ξένων επεν­δύ­σε­ων είναι δυ­να­τό να πε­ρά­σει από τη στενή κρη­σά­ρα των «θε­σμών». Οι οποί­οι συχνά λει­τουρ­γούν πιο πολύ ως θλι­βε­ροί ντί­λερ των «εθνι­κών πρω­τα­θλη­τών» τους, παρά ως εκ­φρα­στές κά­ποιου κοι­νού «ευ­ρω­παϊ­κού σχε­δί­ου».