Υπάρχει δημοκρατία στην Ευρώπη;

Αναδημοσιεύουμε δύο από τα κείμενα του προχθεσινού αφιερώματος της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Το πρώτο του Σ. Κουβελάκη, το δεύτερο του Δ. Δουζίνα. Το σύνολο των άρθρων μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Αγορές - Ε.Ε. - μνημνονιακό μπλοκ: το νέο τρίγωνο της ανωμαλίας

ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΒΕΛΑΚΗΣ Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο King's College του Λονδίνου

Ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο;» λέγεται ότι αναφώνησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στη συγκυρία της υπόθεσης Λαμπράκη.

. Η απάντηση τότε ήταν: το τρίγωνο παλάτι - στρατός - αμερικανική πρεσβεία, οι πυλώνες του μετεμφυλιακού «κράτους των εθνικοφρόνων». Το ίδιο ερώτημα τίθεται προφανώς και σήμερα και η απάντηση συνίσταται και πάλι σε ένα τρίγωνο πολιτικής ανωμαλίας. Ενα τρίγωνο νέου τύπου, που οι πλευρές του αποτελούνται από τις ονομαζόμενες «αγορές», δηλαδή το διεθνές χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, την Ε.Ε., και πιο συγκεκριμένα το γαλλογερμανικό διευθυντήριο, και το εγχώριο μνημονιακό μπλοκ, δηλαδή τη συμμαχία οικονομικών συμφερόντων και πολιτικής ελίτ που ανέλαβε να φέρει σε πέρας ένα αδιανόητο μέχρι πρότινος έργο κοινωνικής κατεδάφισης και νεοαποικιακής υποδούλωσης της χώρας.

Η δημοκρατία και πάλι στο απόσπασμα, λοιπόν, με εναρκτήριες πράξεις το μνημονίο και την υποταγή στην τρόικα. Με τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών περάσαμε όμως σε ένα άλλο, ανώτερο στάδιο αυτής της διαδικασίας, που δεν μπορεί παρά να χαρακτηρισθεί «λευκό πραξικόπημα» ή πραξικόπημα με κοινοβουλευτικό μανδύα. Γιατί τι άλλο είναι ο τρόπος με τον οποίο τορπιλίστηκε από τα χρηματιστήρια και τους γαλλογερμανούς ηγεμόνες της Ε.Ε. η πρόταση ΓΑΠ για δημοψήφισμα, και ταπεινώθηκε με πρωτοφανή τρόπο ο ίδιος; Σε τι διαφορετικό παραπέμπει το παρασκηνιακό όργιο που προηγήθηκε του σχηματισμού της υπαγορευμένης από τα διεθνή και εγχώρια εξωθεσμικά κέντρα ενιαίας κυβέρνησης των μνημονιακών δυνάμεων; Δεν είναι απολύτως προφανές ότι οι απαιτήσεις που εκφράζουν με τον πιο ανοιχτό τρόπο οι Μέρκελ, Σαρκοζί, Ολι Ρεν και λοιποί ταιριάζουν μόνο σε χώρες όπου και τυπικά έχει καταλυθεί κάθε έννοια εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας;

Η ύπαρξη μιας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, και μάλιστα συντριπτικής, πρόθυμης να στηρίξει ένα τέτοιο εξάμβλωμα δεν αίρει σε τίποτε το γεγονός ότι αυτή η δήθεν «εθνική» κυβέρνηση στερείται της στοιχειώδους δημοκρατικής νομιμοποίησης. Και όμως ετοιμάζεται να εκτελέσει αποφάσεις που θα δεσμεύουν τη χώρα για δεκαετίες και θα τη θέσουν σε μετωπική σύγκρουση με μια κοινωνία σε εξεγερτικό αναβρασμό. Η συντελούμενη ανατροπή συνιστά συνεπώς κάτι βαθύτερο από μια προσωρινού χαρακτήρα διακοπή της «δημοκρατικής ομαλότητας». Στην ουσία πρόκειται για την απαρχή μιας μετάλλαξης προς ένα «μεταδημοκρατικό» καθεστώς όπου οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες επιβιώνουν ως απλή πρόσοψη. Στόχος είναι να περάσει η διαχείριση της εξουσίας στα χέρια ενός πολιτικού προσωπικού αυτονομημένου από κάθε κομματική και κοινωνική βάση αλλά απευθείας συνδεδεμένου με τα κυρίαρχα επιχειρηματικά συμφερόντα και απόλυτα πειθήνιου στις εντολές του ευρωπαϊκού κέντρου.

Το κρίσιμο ερώτημα βέβαια είναι τι μπορούν να κάνουν άμεσα οι δυνάμεις που αντιστέκονται σ' αυτή την εξέλιξη, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Ας μην το κρύβουμε, ο πήχης είναι πολύ ψηλά. Ολες οι κουβέντες για περιορισμό της ισχύος των αγορών και έλεγχο της οικονομίας από την πολιτική θα παραμένουν κενές περιεχομένου όσο δεν προτείνουν συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των πολιτικών μορφών με τις οποίες εκφράζεται. Σε ό,τι μας αφορά πιο άμεσα, αυτό σημαίνει κατ' αρχάς αμφισβήτηση του δημόσιου χρέους και ρήξη με την ευρωζώνη και, εντέλει, με την ίδια την Ε.Ε. Για να το πούμε διαφορετικά, καμιά δημοκρατική και κοινωνικά βιώσιμη λύση δεν είναι ρεαλιστική εντός των σημερινών πλαισίων. Καμιά δημοκρατική τομή δεν μπορεί να υλοποιηθεί αν δεν φύγει η θηλιά του δημόσιου χρέους και της συμμετοχής στην ευρωζώνη. Αυτό σημαίνει αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειζόμενου, που αλλάζει το συσχετισμό και επιτρέπει την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους με στόχο τη διαγραφή του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους του, και όχι επιφανειακά κουρέματα που διαιωνίζουν τη μνημονιακή λεηλασία όπως αυτά που προβλέπουν οι καταστροφικές συμφωνίες της 27ης Οκτωβρίου. Αυτό σημαίνει επίσης ανάκτηση της δυνατότητας εθνικής νομισματικής πολιτικής, σε κοινωνική κατεύθυνση, και έξοδο από το ευρώ, που δεν είναι παρά μια παγίδα φτιαγμένη στα μέτρα των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών και ειδικότερα των γερμανικών. Το τελευταίο όπλο που έχει μείνει σήμερα στο κλονιζόμενο σύστημα είναι ο φόβος που δημιουργεί σε ευρεία λαϊκά στρώματα η έξοδος από το ευρώ, η οποία παρουσιάζεται ως συντέλεια του κόσμου. Αυτό που παραλείπεται όμως είναι ότι ούτως ή άλλως η ελληνική κοινωνία καλείται να αποχαιρετήσει το φρούδο όνειρο μιας ισότιμης συμμετοχής στο κλαμπ των ισχυρών και των πλούσιων δήθεν «εταίρων». Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος, τη στιγμή που το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κλονίζεται συθέμελα, μπορεί αντίθετα να αποτελέσει την αρχή μιας διαφορετικής και απελευθερωτικής πορείας για τη χώρα, αλλά και για όλη την Ευρώπη, στους αντίποδες του αντιδημοκρατικού και αντικοινωνικού τερατουργήματος που ακούει στο όνομα «Ευρωπαϊκή Ενωση».

Η δημοκρατία σε έκπτωση

ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ Καθηγητής στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

Τα γεγονότα στις Κάνες μου θύμισαν ένα συνηθισμένο επεισόδιο της μαθητικής ζωής. Η διευθύντρια, ο υποδιευθυντής και δυο-τρεις δάσκαλοι καλούν τον άτακτο και κακομαθημένο μαθητή στο γραφείο, τον χαστουκίζουν, του λένε ότι αν συνεχίσει θα αποβληθεί και τον στέλνουν σπίτι να γράψει 200 φορές «δεν θα αυθαδιάσω ξανά στην τάξη». Οι Κάνες ήταν το συμβολικό τέλος της κυβέρνησης Παπανδρέου αλλά προοιωνίζονται ένα ζοφερό μέλλον για Ελλάδα και Ευρώπη.

Η πρωτοβουλία του Παπανδρέου δεν ήταν καθυστερημένη προσπάθεια επανόρθωσης των ταπεινώσεων που δέχτηκαν οι Ελληνες ούτε επαναδιεκδίκηση της εθνικής κυριαρχίας. Ηταν ένας διπλός εκβιασμός και η απάντηση της κυβέρνησης στην αντίσταση του λαού. Εκβιασμός προς τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ να δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης σύμφωνα με τον νόμο του Τζέιμς Κάλαχαν ότι «οι γαλοπούλες δεν ψηφίζουν για να έρθουν τα Χριστούγεννα νωρίτερα». Εκβιασμός στους έλληνες πολίτες, που τους λένε ότι αν δεν αποδεχτούν τα καταστροφικά νέα μέτρα, θα καταδικαστούν να έχουν το βιοτικό επίπεδο μιας υπανάπτυκτης χώρας, κάτι στο οποίο μας έχει ήδη ρίξει το μνημόνιο. Και όπως όλοι οι εκβιασμοί που αποτυχαίνουν, η μπλόφα μετατράπηκε σε σημείωμα αυτοκτονίας και οδήγησε στη συνεργασία των ελληνικών ελίτ που για πρώτη φορά αντιμετωπίζουν την πιθανότητα συνολικής κατάρρευσης.

Η αρχική ευρωπαϊκή υπόδειξη να μην γίνει δημοψήφισμα, η επιτακτική διαμόρφωση του ερωτήματος κατόπιν, τέλος η απαίτηση για κυβέρνηση συνασπισμού δείχνουν ότι ο άξονας Βερολίνου-Παρισιού πιστεύει ότι μπορεί να κατευθύνει την εσωτερική πολιτική των κρατών. Η απώλεια οικονομικής ανεξαρτησίας ολοκληρώνεται με την πολιτική υποτέλεια. Η Ελλάδα βρίσκεται στην παράδοξη θέση μιας νεο-αποικιακής κοινωνίας χωρίς να έχει περάσει από αποικιοκρατία.

Αλλά οι Κάνες έδειξαν και το κενό στην καρδιά της Ευρώπης. Οι ευρωπαϊκές ελίτ φοβούνται τα δημοψηφίσματα όπως ο διάβολος το λιβάνι. Στις λίγες περιπτώσεις που ζήτησαν τη λαϊκή αποδοχή, δέχτηκαν ηχηρά όχι. Οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί απέρριψαν το ευρωσύνταγμα και αποτελείωσαν τις φιλοδοξίες για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους βασισμένου σε νεοφιλελεύθερες αρχές. Η στάση των ελίτ απέναντι στη δημοκρατία δείχνει τον μεταμοντέρνο κυνισμό στα χειρότερά του. Ενσαρκώνει τη ρήση του Μπρεχτ ότι αν ο λαός δεν ψηφίζει την κυβέρνηση, η κυβέρνηση πρέπει να διαλύσει το λαό και να εκλέξει έναν καινούργιο ή να σταματήσει να τον συμβουλεύεται.

Το λεγόμενο «δημοκρατικό έλειμμα» της Ε.Ε. φαίνεται τώρα ως πλήρης έλλειψη δημοκρατίας. Ολες οι αρχές του δημοκρατικού συντάγματος, από το διαχωρισμό των εξουσιών ώς τη δημοκρατική λογοδοσία και τη διαφάνεια της εκτελεστικής εξουσίας, παραβιάζονται βιαίως από την Ε.Ε. Η Επιτροπή, διορισμένη από τις κυβερνήσεις, ασκεί την αποκλειστική εξουσία της νομοθετικής πρωτοβουλίας, σαν Κοινοβούλιο, αλλά επίσης εφαρμόζει το νόμο, όπως η εκτελεστική εξουσία. Οι αντιπρόσωποι των κυβερνήσεων και το συμβούλιο υπουργών νομοθετούν σε συνεργασία με τους διορισμένους από τις κυβερνήσεις επιτρόπους. Το Κοινοβούλιο συζητάει ατέρμονα, αλλά οι εξουσίες του είναι ελάχιστες, κάτι που γίνεται αντιληπτό από τους πολίτες, οι οποίοι έχουν γυρίσει την πλάτη τους στις ευρωεκλογές. Οι ευρωκράτες έχουν υιοθετήσει έναν τεράστιο όγκο νομοθεσίας που επιβάλλεται στα κράτη. Η ευρωπαϊκή έλλειψη δημοκρατικής λογοδοσίας είναι καλοδεχούμενη από τις εθνικές κυβερνήσεις, που μπορούν να συμφωνήσουν σε αντιλαϊκά μέτρα στις Βρυξέλλες χωρίς να βάζουν τους βουλευτές να ψηφίζουν στην Αθήνα.

Ολα αυτά είναι αποτελέσματα της περιθωριοποίησης της πολιτικής από την υποτιθέμενη «αντικειμενική» γνώση των οικονομολόγων, των μάνατζερ και των λογιστών. Οι πανεπιστημιακοί προπαγανδιστές της Ενωσης υποστηρίζουν ότι η λαϊκή συμμετοχή είναι μη επιθυμητή επειδή ο λαός είναι «αδαής, άσχετος και ιδεολογικά κατευθυνόμενος». Ο Αντριου Μόραβσικ, καθηγητής στο Πρίνστον, ισχυρίζεται ότι «η κοινωνική Ευρώπη είναι μια χίμαιρα» και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να αποθαρρύνεται επειδή «είναι αντίθετη με τη κοινά αποδεκτή επιστημονική αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι προχωρημένες δημοκρατίες». Οι οικονομικές και επιστημονικές αλήθειες δεν είναι ανοιχτές σε συζήτηση και ψηφοφορία. Κάθε δημοκρατική συμμετοχή και κινητοποίηση είναι «ακριβή, αντιπαραγωγική και δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία λύσεις» σε προβλήματα που έχουν αντικειμενικά σωστές απαντήσεις.

Αλλά η περιφρόνηση αυτή της δημοκρατίας είναι φανερή σ' όλες τις πλευρές της ελληνικής τραγωδίας. Οι επιθέσεις των «αγορών» κατά των ελληνικών ομολόγων το 2010 ήταν μια εκδίκηση για την κατάρρευση του 2008 αλλά και αναπόσπαστο κομμάτι του ύστερου καπιταλισμού. Η συσσώρευση κεφαλαίου δεν βασίζεται πια κυρίως στη δημιουργία υπεραξίας, αλλά στην άντληση προσόδων, με κύρια μορφή τον τόκο και το μίσθωμα σε ατομικό και κρατικό επίπεδο. Εδώ φαίνεται η πραγματική διάσταση του τέλους της πολιτικής και η ριζική επαναδιαπραγμάτευση του κοινωνικού δεσμού. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς ένα ολέθριο οικονομικό μοντέλο. Είναι μια παγκόσμια ιδεολογία που ωθεί τους ανθρώπους να κατανοούν τη ζωή τους και να σχετίζονται με τους άλλους ως καταναλωτές χωρίς όρια, ως μηχανές επιθυμίας. Ομως η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω προσόδων απαιτεί εκφοβισμό καθώς δεν υπάρχει κάποιο «φυσικό» επίπεδο μισθώματος. Η πίεση των αγορών είναι ένας τρόπος να εξαναγκαστούν οι οφειλέτες είτε να αποδεχτούν την πιο ακραία μείωση των δημοσίων δαπανών είτε να χρεοκοπήσουν. Οφειλέτες προσέχετε, λένε στα κράτη, ή καταστρέφετε το κράτος πρόνοιας ή γίνεστε η επόμενη Ελλάδα. Χρειάζεται αφέλεια ή κακή πίστη βέβαια για να ισχυρίζονται ξαφνικά οι κυβερνώντες ότι πρόκειται για κάτι άνευ προηγουμένου. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν τους ίδιους μηχανισμούς για να αντλήσουν δάνεια και πίεσαν τον κόσμο να αγοράσει μετοχές και να δεχτεί τον νεοφιλελεύθερο «λαϊκό καπιταλισμό». Είναι λοιπόν άκρως υποκριτικό να καταδικάζουν τώρα τους φυσικούς τους συμμάχους.

Η πολιτική του μνημονίου είναι κομμάτι της γενικότερης νεοφιλελεύθερης συνταγής. Οι κρίσεις υπερσυσσώρευσης λύνονται με την απομύζηση των αδύναμων και των φτωχών, επαναλαμβάνοντας τους μεγάλους εγκλεισμούς και αποκλεισμούς του πρώιμου καπιταλισμού. Το κράτος περιορίζει τη νομοθεσία που προστατεύει την εργασία και το περιβάλλον, μειώνοντας έτσι τους μισθούς και το κόστος παραγωγής - αυτή είναι η λεγόμενη ανταγωνιστικότητα. Στη συνέχεια μειώνει ή ιδιωτικοποιεί δημόσιες κατακτήσεις, όπως οι κρατικές συντάξεις, η εκπαίδευση, το κράτος πρόνοιας και η δημόσια υγεία. Τέλος, πουλάει κοψοχρονιά τις δημόσιες επιχειρήσεις. Οι πόροι αυτοί περνάνε στα χέρια του κεφαλαίου, που τους κάνει κερδοφόρους, αμβλύνοντας την κρίση υπερσυσσώρευσης. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα. Η υπερσυσσώρευση του γερμανικού εμπορικού ισοζυγίου αναζητεί μια επικερδή διέξοδο στον μεσογειακό ήλιο. Οι ελίτ της Ευρώπης ετοιμάζονται για μια νέα αναδιανομή αγοράζοντας σε εξευτελιστικές τιμές τα ασημικά του ελληνικού λαού.

Αλλά ο λαός που οδήγησε τον Παπανδρέου σε παραίτηση μπορεί να ελπίζει σε μια «ελληνική άνοιξη». Η άμεση δημοκρατία του Συντάγματος έδειξε ένα νέο σχεδιασμό στον οποίο το πλήθος μπαίνει στο κέντρο της πολιτικής, μια ιδέα που έχει ωριμάσει παντού και ακολουθείται αυτή τη στιγμή στην Ουάσιγκτον και το Λονδίνο. Αν η δημοκρατία ξεκίνησε στην Αθήνα, η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει τη σύγχρονη μορφή της που συνδυάζει το αντιπροσωπευτικό και αμεσοδημοκρατικό στοιχέιο. Θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά μας στον κόσμο και η καλύτερη απάντηση στις πρόσφατες ταπεινώσεις και εξευτελισμούς.