Η αρχιτεκτονική πρωτίστως καλείται να στεγάσει, να οριοθετήσει το μέσα σε σχέση με το έξω. Την ίδια στιγμή αφήνει εκείνα τα ανοίγματα-κατώφλια που επιτρέπουν τη μετάβαση από το ένα στο άλλο. Την ώσμωση των δύο κόσμων που πριν λίγο ήταν ένας και ενιαίος.
Ανέκαθεν εγγενές χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής ήταν αυτή η συνθετική της κίνηση, να καλύψει και να προστατέψει τον εσωτερικό χώρο, όπως το κέλυφος ενός κοχυλιού προστατεύει τον ζωντανό οργανισμό που ζει μέσα του, με το κέλυφος να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του ίδιου του οργανισμού. Στην ουσία ο αρχιτέκτων σε κάθε ιστορική περίοδο καλείται να κατασκευάσει «κοχύλια», για να στεγάσει μέσα τους με ασφάλεια τους ανθρώπους-κατοίκους, οι οποίοι αποτελούν και τη γενετήσια δύναμη της ύπαρξής τους. Το μέσα και το έξω του κτιρίου είναι ένα πράγμα ενιαίο και αξεχώριστο. Δεν μπορείς να απομονώσεις το ένα από το άλλο.
Αυτό το προστατευτικό όριο-κέλυφος είναι που αντιδιαστέλλει τον εσωτερικό από τον εξωτερικό χώρο. Πρόκειται για ένα όριο πορώδες, το οποίο ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες του κάθε τόπου γίνεται περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτό. Στα εύκρατα κλίματα, για παράδειγμα, οι ενδιάμεσες μεταβατικές περιοχές αποτελούν σημαντικούς χώρους διαβίωσης, μιας και οι συνθήκες το επιτρέπουν και το ευνοούν.
Ο εσωτερικός χώρος αποτελούσε διαχρονικά τον κύριο στόχο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Το έσω είναι το καταφύγιο, ο κρυφός χώρος, ο προστατευμένος, ο κλειστός, ο μύχιος. Είναι ο πυρήνας γύρω από τον οποίο αρθρώνεται το σώμα του κτιρίου. Γεννιέται και εξελίσσεται όπως ο ζωντανός οργανισμός και αποτελεί μ’ αυτήν την έννοια το πιο βασικό και θεμελιακό συστατικό της αρχιτεκτονικής. Στο Μαρόκο, περιγράφοντας την εσωστρέφεια των παραδοσιακών σπιτιών τους, συνηθίζουν να λένε: «Ο θησαυρός είναι κρυμμένος». Πρέπει να ψάξεις για να τον βρεις, να προσπαθήσεις, δεν βρίσκεται σε κοινή θέα, στα αδιάκριτα μάτια του περαστικού.
Αυτό το έσω της αρχιτεκτονικής ταυτίζεται ίσως με ό,τι πιο ενδόμυχο κουβαλάει ο άνθρωπος μέσα του. Τα πιο αρχέγονα ένστικτά του, το αναπάντητο ερώτημα για το πεπερασμένο της ζωής του, το πεπρωμένο της ανθρώπινης ύπαρξης. «Εκεί μέσα κυκλοφορεί πάντα η σκιά της ζωής» σημείωνε εύστοχα για το καλό έργο ο ζωγράφος Φράνσις Μπέικον. Αυτός δεν είναι άραγε και ο κρυμμένος θησαυρός της αρχιτεκτονικής, η «σκιά της ζωής» που γυροφέρνει μέσα στους χώρους της; Γιατί πώς μπορείς να κάνεις αρχιτεκτονική, αν την ώρα που σχεδιάζεις δεν σκέφτεσαι πάνω απ’ όλα τον άνθρωπο που θα κατοικήσει στους χώρους της;
Στην εποχή μας, μια εποχή της απόλυτης ιδιώτευσης, του ανεύθυνου και επιπόλαιου ηδονισμού, η κυρίαρχη αρχιτεκτονική ολοένα και περισσότερο απομακρύνεται απ’ αυτό που συγκροτεί και νοηματοδοτεί τον εσωτερικό χώρο και στρέφει το ενδιαφέρον της κυρίως στην εξωτερική μορφή του κτιρίου. Δηλαδή περισσότερο στο πώς φαίνεται παρά στο πώς Είναι! Το έξω αποκτά αυθύπαρκτη αξία και αυτονομείται από το περιεχόμενο του μέσα. Είναι απλώς ένα περιτύλιγμα που κατά τα άλλα δεν προσφέρει καμιά ουσιαστική λειτουργία, με μοναδικό στόχο την επιδεικτική και θεαματική παρουσία του κτιρίου μέσα στην πόλη. Σαν κατά κάποιο τρόπο να αναποδογύρισε το κέντρο βάρους και το μέσα να αποσυνδέθηκε οριστικά από το έξω, μην αποτελώντας πλέον μία και αδιαίρετη ενότητα.
Με τον τρόπο αυτό εξυμνείται το φαίνεσθαι, η εικόνα, το θέαμα, όπως συμβαίνει άλλωστε και με κάθε άλλο καταναλωτικό προϊόν. Η σαγήνη του «νέου» έχει υπερφαλαγγίσει κάθε άλλη ουσιαστική παράμετρο της αρχιτεκτονικής, έχει εξοστρακίσει αυτό που συντελείται εντός της, προς δόξαν μόνο της εξωτερικής απαστράπτουσας επιφάνειας αυτής καθ’ αυτής, ακολουθώντας πιστά την κυρίαρχη πολιτισμική επιταγή του καιρού μας για ατέρμονη καινοτομία της μορφής.
Και ενώ οι περισσότεροι αστέρες της διεθνούς αρχιτεκτονικής κοκορεύονται για τις επαναστατικές γλυπτικές φόρμες των κτιρίων τους, το εσωτερικό τους αντίθετα δεν παρουσιάζει καμιά ουσιαστική αλλαγή, σε σχέση με τα πρότυπα του παρελθόντος που υποτίθεται ότι ανατρέπουν και αναδημιουργούν. Στερεότυποι, αδιάφοροι και μερικές φορές άχρηστοι εσωτερικοί χώροι, επενδεδυμένοι με «κορδέλες και ασημόχαρτα».
Γιατί ποτέ δεν μπορείς από μόνος σου να αλλάξεις συθέμελα την αρχιτεκτονική, όπως τόσοι διατείνονται στις μέρες μας, αν δεν έχει αλλάξει προηγουμένως ο τρόπος ζωής. Είναι δηλαδή εκείνες οι «σκιές της ζωής» που με εξαιρετικά μικρά και αδιόρατα βήματα μεταλλάσσουν σταδιακά το Είναι της αρχιτεκτονικής και συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον. Στην αθέατη και σιωπηλή φυσικά πλευρά της καθημερινότητας, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και κυρίως χωρίς τυμπανοκρουσίες.
Σήμερα φαίνεται πως χάθηκε για τα καλά το μυστήριο που φώλιαζε μέσα στα κτίρια. Εγιναν όλα τόσο προφανή και κραυγαλέα, τόσο βαρετά και ανούσια μέσα στη φαντασμαγορία του Τίποτα. Χάθηκε ίσως το πιο πολύτιμο, η συγκίνηση που σου προκαλεί ο αρχιτεκτονικός χώρος, χάθηκαν εκείνες οι «...άυλες δυνάμεις που τις πατημασιές τους πάνω στις καρδιές μας αποκαλούμε συγκινήσεις», όπως έλεγε ο ποιητής Ουίλιαμ Μπ. Γέιτς
* Αρχιτέκτων-καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου