Δρόμοι του θανάτου

Του Πάνου Τότσικα       

Με γενικό τίτλο «Ανιχνεύοντας το εφήμερο», επιδίωξα πριν μερικά χρόνια να αναδείξω –μέσα από μια σειρά βιβλιαράκια που περιλάμβαναν κείμενα, φωτογραφίες από γκράφιτι και επιγραφές– κάποια «συμβαίνοντα» στους τοίχους και στους δρόμους των πόλεων.  Να αναδείξω μιαν άλλη όψη των δρόμων που συνδέεται με την «τέχνη του δρόμου» (street art).

 Η «τέχνη του δρόμου» αποτελεί μια πραγματικότητα που υφίσταται ανεξάρτητα αν την «βλέπει», αν την συνειδητοποιεί κάποιος. Απευθύνεται κυρίως στους πεζούς, σ’ αυτούς που χρησιμοποιούν τα πεζοδρόμια (όσο αυτό είναι δυνατόν), αυτούς που στέκονται στις στάσεις και περιμένουν τα δημόσια μεταφορικά μέσα.

Η «τέχνη του δρόμου» απευθύνεται ελάχιστα στους οδηγούς Ι.Χ. αυτοκινήτων ή μοτοσικλετών, γενικότερα σε όλους τους οδηγούς οχημάτων. Ο οδηγός, κοιτάει αλλά δεν «βλέπει», ελάχιστα μπορεί να παρατηρεί και να βιώνει τα «συμβαίνοντα» στους τοίχους και στους δρόμους  των πόλεων. Απλώς προσπερνά, συνήθως κατευθύνεται βιαστικός κάπου αλλού, δεν τον ενδιαφέρει ο συγκεκριμένος τόπος και ό,τι τον συναποτελεί, εξαιρουμένων ίσως κάποιων διαφημίσεων. Αισθάνεται συνήθως αυτάρκης, δυνατός, ισχυρός, θεωρεί αυτονόητο ότι υπερέχει από τους πεζούς ή τα κάποια ζώα που επιχειρούν να διασχίσουν τον δρόμο, αλλά και από τον διπλανό του μοτοσικλετιστή ή οδηγό που έχει αυτοκίνητο με λιγότερους ίππους.

Ο οδηγός Ι.Χ. αυτοκινήτου ή μοτοσυκλέτας θεωρεί αυτονόητο δικαίωμά του να παρκάρει οπουδήποτε, στα πεζοδρόμια, στους πεζόδρομους, στις πλατείες, όταν δεν βρίσκει θέση κοντά στην πόρτα του σπιτιού του ή στο μαγαζί που θέλει να ψωνίσει. Θεωρεί ότι δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, προκειμένου να βολευτεί αυτός, να περιορίζει την πρόσβαση και την κυκλοφορία στους διερχόμενους πεζούς, στις μαμάδες με μωρά στα καροτσάκια, στους παραπαίοντες ηλικιωμένους, στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Θεωρεί ότι δεν έχει καμιά σημασία όταν παρκάρει κολλητά στα παγκάκια, απαγορεύοντας σε κάποιους να καθίσουν, να ανασάνουν, να ξεκουραστούν, να αγναντέψουν μακρύτερα.

Προφανώς όλα όσα αναφέρονται παραπάνω, δεν αποτελούν συνήθη πρακτική μόνο των οδηγών Ι.Χ., αλλά όλων σχεδόν των οδηγών, ακόμα και των οχημάτων δημόσιας χρήσης. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα…

Τι φταίει στ’ αλήθεια για όλα αυτά;

Τι φταίει που οι άνθρωποι στις πόλεις έγιναν αδιάφοροι για την ζωή των άλλων, απόμακροι, ψυχροί, ατομιστές; Τι φταίει που στις σχέσεις μας κυριαρχεί ο ωφελιμισμός, ο ανταγωνισμός, η κερδοσκοπία, η εκμετάλλευση; Τι φταίει για την γενικευμένη αυθαιρεσία, την λεηλασία, τον βιασμό του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος;

Μήπως είναι  η ασυδοσία, η ατιμωρησία, ο μη σεβασμός των άλλων που οδηγεί στην υποτίμηση της αξίας της ζωής μας; Μήπως φταίει που ο κυρίαρχος «ανθρωποκεντρισμός» μετεξελίχτηκε σε νοσηρό «ατομοκεντρισμό» ;

Εν τέλει, «…οι άλλοι είναι η κόλαση…», όπως αναρωτιέται ο Ζαν Πώλ Σάρτρ, ή μήπως «…ανεπαισθήτως μας έκλεισαν από τον κόσμο έξω…», περικυκλωμένους από «…υψηλά τείχη…», όπως επισημαίνει ο Κώστας Καβάφης;

Αναζητώντας τις αιτίες

Πολλοί συνοψίζουν το κεντρικό πρόβλημα των πόλεων στην κυριαρχία του μπετόν και της ασφάλτου. Είναι όμως έτσι;

Φταίει το τσιμέντο για τα κτίρια-κλουβιά, για τις γειτονιές-γκέτο;

Φταίει η άσφαλτος για τους δρόμους- δολοφόνους;

Η μήπως φταίει η υπερβολική και κακή χρήση του τσιμέντου, η υπερβολική χρήση του Ι.Χ. αυτοκίνητου;

Σίγουρα, κάποιες από τις αιτίες της σημερινής βαρβαρότητας των πόλεων είναι:

– ο τρόπος που δομήθηκαν και συνεχίζουν να δομούνται οι πόλεις,

– η  πυκνοδόμηση  και η πυκνοκατοίκηση των γειτονιών,

– η απληστία όσων «έχουν και κατέχουν»,

– η υπερεκμετάλλευση του εδάφους, η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας γης,

– η ανισοβαρής σχέση μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών χώρων,

– η ανεπάρκεια ελεύθερων, αδόμητων, πράσινων, δημόσιων χώρων.

Σίγουρα, φταίει η ανυπαρξία δομών ουσιαστικού κοινωνικού ελέγχου που επιτρέπει την παραβίαση της οποιασδήποτε προστατευτικής νομοθεσίας, την ασυδοσία των ισχυρών, όσων διαθέτουν χρήμα και εν γένει εξουσία.

Σίγουρα, φταίει ο αμοραλισμός του κυρίαρχου κοινωνικό-οικονομικού συστήματος, η κυριαρχία του χρήματος, ο νοσηρός ανταγωνισμός, η αίσθηση υπεροχής απέναντι στους άλλους που διαμορφώνει  το πλαίσιο της βαρβαρότητας στις σημερινές πόλεις, που «οδηγεί» σε «δρόμους-δολοφόνους»…

Πρέπει εν τέλει να συμφωνήσουμε κάτι. Οι πόλεις, το αστικό και περιαστικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων και των δρόμων, αποτελούν ένα «δημόσιο αγαθό» που ανήκει σε όλους τους κατοίκους, τους φιλοξενούμενους και διερχόμενους. Όχι μόνο στους καταστηματάρχες και τους επιχειρηματίες, στους εν γένει ιδιοκτήτες, στους κατόχους και χρήστες των κάθε είδους οχημάτων.

Οι δρόμοι των πόλεων δεν μπορούν να παραχωρούνται για μακροχρόνια ή μόνιμη στάθμευση ή αποθήκευση οχημάτων, πολύ περισσότερο τα πεζοδρόμια και οι πλατείες. Δεν μπορούν να παραχωρούνται για την εγκατάσταση διαφημιστικών πινακίδων που απευθύνονται στους διερχόμενους οδηγούς, αδιαφορώντας για την ασφάλεια και την ζωή των πολιτών (και όχι μόνο).

Από την «πόλη-εμπόρευμα» στον «δρόμο-δολοφόνο»

Η σημερινή «πόλη-εμπόρευμα» περιλαμβάνει στον πυρήνα της τον «δρόμο- δολοφόνο» και κατά προέκταση τον «οδηγό-δολοφόνο».

Αυτοί που εμπορεύονται τον αστικό και περιαστικό χώρο, αδιαφορούν ή σηκώνουν τα χέρια τους ψηλά αντικρίζοντας τις συνέπειες της εμπορευματοποίησης του χώρου. Αντικρίζοντας την μετατροπή των δρόμων από δημόσιους χώρους που προορίζονται για την κυκλοφορία ανθρώπων σε «οδικά δίκτυα» που προορίζονται για την κυκλοφορία αυτοκινήτων, κυρίως Ι.Χ.

Οι δρόμοι σήμερα δεν ενώνουν  κάποιες γειτονιές, αλλά και τις διαχωρίζουν. Η ανεξέλεγκτη, διερχόμενη  υπερτοπική κυκλοφορία αυτοκινήτων σε διάφορες περιοχές της Αθήνας και της Αττικής,  αποτελεί μια ανοιχτή πληγή. Για κάποιες από τις περιοχές αυτές, οι δρόμοι και το Ι.Χ. αυτοκίνητο, δεν αποτελούν μια «ευλογία» αλλά μια «κατάρα». Κάποιοι από τους δρόμους αυτούς αποκαλούνται «λαιμητόμοι» από τους κατοίκους των περιοχών που τις διασχίζουν, λόγω των συχνών θανατηφόρων  «ατυχημάτων» που προκαλούνται σ΄ αυτούς. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον για «τροχαία δυστυχήματα», ούτε απλώς για «θανάτους εξ αμελείας», αλλά για εγκληματικές αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Ακόμη και όταν υπάρχουν φανάρια, προστατευτικές μπάρες, διαγραμμίσεις οδών ή ρείθρων πεζοδρομίων, ελάχιστα γίνονται σεβαστά από ένα σημαντικό  μέρος ανυπόμονων, βιαστικών, σαλταρισμένων ή «διατελόντων εν ευθυμία» οδηγών Ι.Χ. Ένας μεγάλος αριθμός οδηγών επιμένει να κυκλοφορεί στους δρόμους υπό την επήρεια ψυχοφαρμάκων, αντικαταθλιπτικών, ηρεμιστικών αλλά και αλκοολούχων ποτών. Και βέβαια δεν είναι λίγοι εκείνοι που οδηγούν θυμωμένοι, εξοργισμένοι, εξουθενωμένοι από τα επαγγελματικά ή οικογενειακά τους προβλήματα. Όλοι αυτοί  συνιστούν τον εν δυνάμει «οδηγό-δολοφόνο» για την ύπαρξη του οποίου βέβαια δεν φταίει πάντα η «άσφαλτος».

Ο «οδηγός-δολοφόνος» είναι μεν «δια-ταξικός», δηλαδή προέρχεται από όλες τις τάξεις, αλλά οφείλει την ύπαρξή του στις πολιτικές ή στην ανυπαρξία πολιτικών της κυρίαρχης τάξης,

Οπότε;

Χρειάζονται άλλες πολιτικές που να ξεκινούν από μια «φιλοσοφία» διαφορετική από την κυρίαρχη, από μια στάση ζωής διαφορετική από την κυρίαρχη. Χρειάζονται πολιτικές  που θα προϋποθέτουν τον σεβασμό του άλλου, τον σεβασμό και όχι την εκμετάλλευση του δημόσιου χώρου, του αστικού και περιαστικού περιβάλλοντος.

Όμως σε πόσα προεκλογικά προγράμματα είδαμε να αναφέρονται αντίστοιχα ζητήματα; Πόσοι υποψήφιοι Δήμαρχοι  ή Περιφερειάρχες δεσμεύτηκαν ότι θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα «οδικής ασφάλειας» που προκύπτουν από την ανεξέλεγκτη, δολοφονική κάποιες φορές χρήση των δρόμων των πόλεων;

Ας απαιτήσουμε, έστω και τώρα, να πάρουν θέση.

                                                                                                                       Πάνος Τότσικας

                                                                                                                                             20/11/2010

Το κείμενο αυτό αποτελεί την Εισήγηση  μου με τίτλο «Δρόμοι δολοφόνοι»  στην ημερίδα «Να Σταματήσουμε τα Τροχαία Εγκλήματα» που διοργάνωσε η μη κερδοσκοπική εταιρεία  «You Are What U Do – Κώστας Κουβίδης» στο Μουσείο Μπενάκη, λίγες μέρες πριν της Δημοτικές και Περιφερειακές εκλογές του 2010