How the euro was saved

Εκτενές δημοσίευμα σχετικά με το παρασκήνιο που συνόδευσε τη συνάντηση των Καννών, στο περιθώριο της Συνόδου των G-20 το 2011, μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ Μπ. Ομπάμα, της Γαλλίας Ν. Σαρκοζί, της καγκελαρίου Α. Μέρκελ, του προέδρου της Κομισιόν Ζ. Μπαρόζο, και άλλων Ευρωπαίων ηγετών, με αντικείμενο τη διάσωση του ευρώ, δημοσίευσαν οι Financial Times.

Ειδικότερα, η βρετανική οικονομική εφημερίδα δημοσιεύει το πρώτο μέρος μιας σειράς ρεπορτάζ, που αποκαλύπτουν το παρασκήνιο της προσπάθειας των ηγετών να διασώσουν το ευρώ.

Μια προσπάθεια που χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερη ένταση, αλλά και κλάματα από τη Γερμανίδα καγκελάριο. «Προς κατάπληξη σχεδόν όλων στην αίθουσα, η Άγγελα Μέρκελ άρχισε να κλαίει. "Das ist nicht fair". Αυτό δεν είναι δίκαιο, είπε οργισμένη η Γερμανίδα καγκελάριος με τα μάτια της να βουρκώνουν. "Ich bringe mich nicht selbst um". Δεν θα αυτοκτονήσω.

Για όσους ήταν μάρτυρες αυτού του ξεσπάσματος στη μικρή αίθουσα συνεδριάσεων στο γαλλικό παραθαλάσσιο θέρετρο των Καννών, ήταν αρκετά σοκαριστικό να βλέπουν τον πιο ισχυρό ηγέτη της Ευρώπης με το μεγαλύτερο συναισθηματικό έλεγχο να ξεσπά σε δάκρυα.

Οι παρευρισκόμενοι όμως μεταφέρουν ότι η σκηνή ήταν ακόμη πιο αξιοσημείωτη για τους δύο άνδρες που είχαν προκαλέσει την οργή της: ο ένας καθόταν δίπλα της, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, και ο άλλος στην άλλη άκρη του τραπεζιού, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα. Ήταν το χειρότερο σημείο σε μία "βάναυση" νύχτα γεμάτη αλληλοκατηγορίες, την οποία ένας εκ των παρευρισκόμενων θυμάται ως το ναδίρ στην τριετή κρίση της ευρωζώνης» σημειώνεται στο δημοσίευμα.

Επίσης, εκτενείς αναφορές καταγράφονται και στην υπόθεση της διενέργειας δημοψηφίσματος στην Ελλάδα καθώς και στα γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου.

«Η Ελλάδα κατέρρεε πολιτικά. Η Ιταλία, μία χώρα πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει, φαινόταν ότι σε λίγες ημέρες θα έχανε κάθε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές. Και η Α. Μέρκελ, όσο κι αν προσπαθούσε ο Ν. Σαρκοζί και ο Μπ. Ομπάμα, δεν πειθόταν να αυξήσει τις γερμανικές εισφορές για το "τείχος προστασίας" της ευρωζώνης - το "μεγάλο μπαζούκα" που πίστευαν ότι έπρεπε να ενισχυθεί δραστικά για να αποτρέψει τις επιθέσεις των πανικοβλημένων επενδυτών.

Αντιθέτως, αν και βρισκόταν στη γωνία, η Α. Μέρκελ επέστρεψε την κριτική που δεχόταν στον Ν. Σαρκοζί και τον Μπ. Ομπάμα. Εάν δεν τους άρεσε ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόταν την κατάσταση η κυβέρνησή της, τότε έφταιγαν εκείνοι. Σε κάθε περίπτωση, ήταν ο δικός τους συμμαχικός στρατός που είχε "επιβάλει" το γερμανικό Σύνταγμα στον ηττημένο του πολέμου πριν από έξι δεκαετίες.

"Στο σημείο αυτό ήταν σαφές ότι θα μπορούσε να εκραγεί η ευρωζώνη" δήλωσε μέλος της γαλλικής αντιπροσωπείας στις Κάννες. "Υπήρχε το συναίσθημα ότι με μετάδοση της κρίσης, σε αυτό το χρονικό σημείο, βρισκόμασταν στα πρόθυρα της έκρηξης"» σημειώνεται.

«Τους τελευταίους έξι μήνες, οι Financial Times έκαναν δεκάδες συνεντεύξεις σε ανθρώπους που πήραν μέρος στη λήψη αυτών των αποφάσεων ώστε να πουν όλη την ιστορία για το πώς δημιουργήθηκε αυτή η νέα ευρωζώνη. Από μεσαίους γραφειοκράτες μέχρι πρωθυπουργούς, όλοι διηγούνται τη συγκλονιστική ιστορία των ατυχημάτων, των λαθών και της φαινομενικά παράτολμης πολιτικής. Στο τέλος όμως, αυτοί οι ίδιοι οι ηγέτες φαίνεται πως επικράτησαν. Το ευρώ σώθηκε. Η Ευρώπη που δημιούργησαν, καλώς ή κακώς, θα είναι το κληροδότημά τους», επισημαίνεται στο ίδιο δημοσίευμα.

Ακολουθεί το δημοσίευμα  στα αγγλικά, το οποίο αξίζει να διαβαστεί...

To the astonishment of almost everyone in the room, Angela Merkel began to cry.

“Das ist nicht fair.” That is not fair, the German chancellor said angrily, tears welling in her eyes. “Ich bringe mich nicht selbst um.” I am not going to commit suicide.

For those who witnessed the breakdown in a small conference room in the French seaside resort of Cannes, it was shocking enough to watch Europe’s most powerful and emotionally controlled leader brought to tears.

But the scene was even more remarkable, those present said, for the two objects of her ire: the man sitting next to her, French President Nicolas Sarkozy, and the other across the table, US President Barack Obama.

It would be the low point in a brutal, recrimination-filled night, one many participants would recall as the nadir of the three-year eurozone crisis. Mr Sarkozy had hoped his leadership of the Group of 20 summit would cement his standing on the global stage en route to re-election. Instead, everything was falling apart.

Greece was imploding politically; Italy, a country too big to bail out, appeared just days away from being cut off from global financial markets; and Ms Merkel, try as Mr Sarkozy and Mr Obama might, could not be convinced to increase German contributions to the eurozone’s “firewall” – the “big bazooka” or “wall of money” they believed had to grow dramatically to fend off attacks by panicking bond traders.

Instead, a cornered Ms Merkel threw the French and American criticism back in their faces. If Mr Sarkozy or Mr Obama did not like the way her government ran, they had only themselves to blame. After all, it was their allied militaries that had “imposed” the German constitution on a defeated wartime foe six decades earlier.

“It was the point where clearly the eurozone as we know it could have exploded,” said a member of the French delegation at Cannes. “It was the feeling [that with] the contagion, at this point, you were on the brink of explosion.”

Taking cover: officials seek shelter ahead of a stormy G20 in Cannes

And yet less than a year after that November 2011 night, the existential crisis for Europe’s single currency would, for all intents and purposes, be over. The markets that once threatened to tear the euro apart would be tamed and the seemingly endless series of all-night emergency summits would come to an end.

When the history of the eurozone crisis is written, the period from late 2011 through 2012 will be remembered as the months that forever changed the European project. Strict budget rules were made inviolable; banking oversight was stripped from national authorities; and the printing presses of the European Central Bank would become the lender of last resort for failing eurozone sovereigns.

Next week, European voters will go to the polls to render a verdict on what EU leaders created over those 12 months. If opinion polling is any indication, their judgment will be harsh: anti-EU parties are poised for unprecedented gains from France to Finland, Athens to Amsterdam.

Over the course of the past six months, the Financial Times has interviewed dozens of participants in those decisions to tell the full story of how this new eurozone was created. From mid-level bureaucrats to prime ministers, they tell an unsettling tale of accidents, near misses and seemingly foolhardy brinkmanship. But in the end, these same leaders appear to have prevailed. The euro has been saved. The Europe they have created, for good or for ill, will be their legacy.

‘I hope he’s told Merkel’

As with nearly everything in the eurozone crisis, it started in Greece.

George Papandreou, the lanky scion of Greece’s most famous political dynasty, had returned to Athens from one of the most consequential EU crisis summits to find his country in upheaval. On October 27 in Brussels, he had agreed to the largest sovereign default in history – a €200bn debt restructuring that cut what Athens owed private bondholders in half. But at home, he was being vilified.

‘I realised the situation was getting out of control.’ - George Papandreou

For the son and grandson of Greek prime ministers arrested on the same night by a military junta in 1967 – Mr Papandreou can still recall arming himself aged 14 with a double-barrelled shotgun when authorities arrived at his childhood home – what happened the day after his return from Brussels was particularly unnerving.

During a military procession in Thessaloniki to mark the anniversary of Greece’s entry into the second world war, thousands of anti-austerity protesters, including rightwing radicals and anarchists, stormed the parade route, forcing Karolos Papoulias, Greece’s president, to flee. Mr Papandreou would later tell his fellow prime ministers he felt the incident was a sign his country was on the verge of another coup.

“Everybody was saying that the government are traitors,” Mr Papandreou recalled. “I realised the situation was getting out of control.”

That weekend, he gathered a small group of advisers and unveiled his plan: he would call a national referendum on the new €172bn bailout programme. Those criticising the agreement, including opposition leader Antonis Samaras and rebels within his own party, would be forced to pick sides, Mr Papandreou reasoned, and most would back the rescue – particularly since without EU bailout funds, disorderly default and euro exit was the likely outcome. Victory would give him the mandate for the reforms that bailout lenders were demanding.

Angry response: thousands of anti-austerity protesters stormed a parade route in Thessaloniki after the bailout was announced

But Mr Papandreou did not consult outside his tightly knit inner circle. Instead, he presented his plan as a fait accompli to parliamentarians from his centre-left Pasok party the following evening. Those in the room were in shock, including Evangelos Venizelos, Mr Papandreou’s finance minister. “On Sunday evening, during our last meeting in person, in private, Papandreou [spoke] only on a proposal of [a vote of] confidence, not at all about the referendum,” Mr Venizelos said, adding that he suffered acute abdominal pains in the following hours, forcing him to go to hospital. “This was the result, the medical result, of the stress.”

Others had a different, non-medical worry. “I remember the first thing that went through my mind: ‘I hope he’s told Merkel,’” said one minister.

Mr Papandreou later claimed he had tipped off fellow EU leaders. Some acknowledge vague recollections but others remember nothing. “I never took it seriously,” said a fellow leader. “It sounded a little bit desperate.”

So when Mr Sarkozy learnt that Mr Papandreou had decided to put their carefully crafted bailout deal up for a vote, he exploded. “He was ballistic,” said an aide. “He was ballistic.”

Eurozone bond markets, which had briefly rallied after the Greek debt restructuring was agreed, sold off in a panic. Yields on Greece’s benchmark 10-year bond spiked by 16.2 per cent in a single day. More worryingly, borrowing costs for bigger eurozone governments began to approach levels where others had been forced into bailouts: yields on Italy’s 10-year bond jumped to more than 6.2 per cent.

She was torn over Grexit

Mr Sarkozy summoned his closest advisers for an emergency meeting at the Elysée Palace. According to a person in the room, the French president’s initial reaction was to force Mr Papandreou to reverse course: that either he accept the new bailout conditions immediately or Greece would be forced out of the euro.

But Henri Guaino, a Sarkozy confidant and speech writer, noted Charles de Gaulle himself preferred referendums to parliamentary politics. Asking Mr Papandreou to cancel a plebiscite would go against their Gaullist traditions, he argued. So Mr Sarkozy came up with a compromise: Mr Papandreou could go ahead with a referendum – but not on the bailout.

Mr Sarkozy called Ms Merkel and agreed a strategy. They would summon Mr Papandreou to Cannes, where the G20 was to get under way in just 48 hours, and persuade him to hold a referendum on whether Greece would remain in the eurozone.

‘For Merkel, a key issue was whether the Greeks themselves wanted to be in or out’ - German official

In Berlin, Ms Merkel was torn over the issue of “Grexit”, with several advisers – particularly Wolfgang Schäuble, her powerful finance minister – arguing that it would bind the 16 remaining eurozone members more closely, allowing them to pull themselves out of the crisis.

“She was very keen on it being a clear ‘in or out’ question,” said a German official. “For her . . . a key issue was whether the Greeks themselves wanted to be in or out, and if there would have been a referendum and the Greeks would have decided that they want out, that would have made the path easier.”

Many EU officials still wonder why Mr Papandreou agreed to show up in Cannes to be hauled over the carpet. While he was stunned by the outpouring of anger from EU leaders that Tuesday morning, the Greek prime minister said he relished the chance to win international support for his referendum idea on a global stage.

Although famous for hosting the glamorous Cannes Film Festival, the Palais des Festivals is a charmless hulk of stone and glass jutting into the Mediterranean. In an effort to give the Palais’ long, beige halls some panache for the G20 summit, French organisers decorated them with fluorescent green bunting and carpets. But a chilly drizzle cast a pall over the meetings. Soon the carpets began turning a muddy brown.

Helping hand: Christine Lagarde, IMF managing director, offered Italy an €80bn line of credit

Mr Sarkozy summoned his fellow leaders to the Palais at 5.30pm on Wednesday, an hour before they were due to meet Mr Papandreou, to agree on how to confront him. Those invited included Ms Merkel; Jean-Claude Juncker, the Luxembourg prime minister who chaired the eurogroup of finance ministers; Christine Lagarde, managing director of the International Monetary Fund; and the EU’s two presidents, José Manuel Barroso and Herman Van Rompuy.

When the group assembled in a small, bland conference room, seated on rococo Louis XV chairs around a long table, Mr Sarkozy passed around a single sheet, titled “Position commune sur la Grèce” – common position on Greece. “The idea was to put Papandreou against the wall, in the corner,” said one person in the room.

‘Italy has no credibility’

Mr Sarkozy’s six-point plan, obtained by the FT, was clear and tough: Mr Papandreou must accept the bailout plan agreed the week before, and no further aid would be forthcoming until his parliament voted its assent.

“We are always ready to help Greece, despite the unilateral decision to announce [the referendum] without any prior notification,” point two read, a clear reflection of Mr Sarkozy’s anger. Point six was clearest of all: “The referendum shall be only on the membership of Greece in the euro area and the European Union.”

Mr Papandreou would later claim it was primarily Mr Sarkozy who fought with him to change the referendum’s wording to “in or out” of the euro, and that Ms Merkel was on his side. But those in the room said there was little dissent from any of the leaders, including the German chancellor.

‘The idea was to put Papandreou against the wall, in the corner.’

With the Greek lines agreed, Mr Sarkozy turned to the subject weighing more heavily on their minds: Italy. Mr Papandreou’s referendum had created a dilemma for Greece but it also gave rise to a much greater fear that contagion from Athens would spread across the eurozone. No country posed more of a contagion danger than Italy.

With nearly €2tn in sovereign debt – the fourth-largest debt pile in the world – Italian finance ministry officials estimated a three-year bailout programme would cost about €600bn. There was not enough money in the EU or IMF to foot that bill. Italy was simply too big to bail.

“We could not afford Italy,” said a French finance ministry official. “No one could afford Italy, so that was the end probably of the eurozone.”

Ms Lagarde arrived in Cannes with a plan to put Italy into an €80bn “precautionary programme”, a line of credit that could be used in emergency but would also come with intensive monitoring to ensure Silvio Berlusconi, the Italian prime minister who had lost the confidence of his EU peers, would implement economic reforms. Only then, she argued, would markets begin lending again at sustainable rates. “Italy has no credibility,” Ms Lagarde told the group.

But any Italian decision would have to wait. Mr Papandreou was about to arrive.
‘The full Sarkozy’

The meeting would leave many participants shell-shocked. In his journal, François Baroin, Mr Sarkozy’s finance minister, would call it “psychological warfare”. Others, particularly the EU’s two presidents, would later tell associates they were extremely uncomfortable with a small group of European leaders forcing the hand of the elected prime minister of a sovereign country. “For me, I have never seen a meeting so tense and so difficult,” said another aide.

Once Mr Papandreou and Mr Venizelos arrived in the conference room, Mr Sarkozy began what one official called “the full Sarkozy”: a pointed, angry denunciation of Mr Papandreou’s referendum decision.

“Clearly the feeling was: We’ve done everything to help you, we’ve done everything to keep you in the eurozone, we’ve taken financial, political risk,” said a member of France’s delegation. “It’s the biggest debt restructuring in the world, ever, and now what you do is you betray us.”

‘The position of Sarkozy was very offensive. It was not polite. Very, very strong and very offensive’ - Evangelos Venizelos

Mr Papandreou was taken aback. “He goes there and he starts ranting and raving on the referendum,” he said of Mr Sarkozy. Added Mr Venizelos: “The position of Sarkozy was very offensive. It was not polite. Very, very strong and very offensive, in order to put Greece in a dilemma: in or out.”

The Greeks attempted to fight back. Mr Papandreou laid out his plan: the referendum would be in a month’s time, and it would force Mr Samaras and his own Pasok rebels to fall into line, since even his most virulent mainstream critics could not oppose the country’s only lifeline to staying in the eurozone. Then Mr Papandreou read his proposed wording for the referendum. “I had a slightly long paragraph,” Mr Papandreou conceded.

Ms Merkel was the first to respond, and she was not happy. “We either solve this among ourselves here, or we will fail in the eyes of the world,” she said. “Wir müssen entscheiden” – we must decide. “Either you want to stay in the euro or go out.”

Those in the room said Mr Papandreou visibly deflated as the fight continued. As he fatigued, Mr Venizelos took up the battle, a sign many saw as the sudden realisation by the Greek prime minister that he had become a spent political force – and Mr Venizelos, who had long coveted the premiership, was moving to exploit the change in circumstances.

Straight talking: France's Nicolas Sarkozy tore into Greek prime minister George Papandreou's plan to hold a referundum

It was a shift in body language that caught the attention of Mr Barroso, who had sat quietly through most of the fireworks. The European Commission president would later tell associates that the scene playing out in front of him was making him increasingly alarmed. On top of the loose talk of a Greek euro exit, which commission officials long believed would trigger uncontrollable market panic throughout southern Europe, the prospect of a month-long referendum campaign would have sown weeks of uncertainty – exactly what they were trying to avoid as Italian bond yields were rising to dangerous levels.

Unbeknown to Mr Sarkozy or Ms Merkel, Mr Barroso had called Mr Samaras, the Greek opposition leader, from his hotel before the meeting. He knew Mr Samaras was desperate to avoid the referendum.

Mr Samaras told Mr Barroso he was now willing to sign on to a national unity government between his New Democracy party and Pasok – something he had assiduously avoided for months in the hopes he could secure the premiership on his own.

‘We have to kill this referendum’ - José Manuel Barroso

Mr Barroso summoned his cabinet and other commission staff to his suite at the art deco Hotel Majestic Barrière to plot strategy. He decided he would not tell Mr Sarkozy or Ms Merkel of the conversation but according to people in the room, they began discussing names of possible technocrats to take over from Mr Papandreou in a national unity government. The first person to come to Mr Barroso’s lips was Lucas Papademos, the Greek economist who had left his post as vice-president of the ECB a year earlier. Within a week, Mr Papademos would have the job.

Watching Mr Venizelos assert himself hours later inside the Palais, Mr Barroso saw his opportunity. Mr Sarkozy brought the meeting to a close, rereading his six-point plan and telling Mr Papandreou to go back to Athens to “take a decision”, and Mr Barroso pulled Mr Venizelos aside.

“We have to kill this referendum,” Mr Barroso said. The finance minister agreed almost immediately. Killing the referendum idea would also be the end of Mr Papandreou.

After brief remarks to the press in which he said the referendum would be “a question of whether we want to remain in the eurozone”, Mr Papandreou headed back to Nice airport. In the car, he turned to Mr Venizelos and said that things had not gone as badly as he had feared. Mr Venizelos was incredulous. As Mr Papandreou slept on the flight home, Mr Venizelos, emboldened by Mr Barroso’s admonition, ordered an aide to write up a statement to be released when they landed, at 4.45am on Thursday. “Greece’s position within the euro area is a historic conquest of the country that cannot be put in doubt,” the statement read. “This acquis by the Greek people cannot depend on a referendum.”

Mr Papandreou’s referendum was dead. As was his premiership.

‘A sign of weakness’

For months the Obama administration had been watching the eurozone crisis with frustration and mounting concern. Tim Geithner, the US Treasury secretary, and his team in Washington had tried to impart lessons learnt during their banking crisis – namely that only a huge wall of public money would calm panicked investors. Despite repeated high-profile European tours by Mr Geithner, and more discreet visits by his deputies, the Americans felt eurozone leaders still fell short.

In some quarters, the White House was suspected of playing politics. “The Americans had only one objective, which is fully understandable,” said one European who dealt directly with Mr Geithner. “The eurozone has to be saved because otherwise we’ll enter into a depression in Europe, and this will impact the economy of the US and my re-election.” US denials were not entirely believed in Europe.

The awkwardness was epitomised by Washington’s relationship with Ms Merkel, who occasionally found US intervention improper and unwelcome. Berlin had pushed for the Washington-based IMF to be part of the crisis response. But on occasions when Mr Obama weighed in, Ms Merkel would tell colleagues that European decisions should be made by Europeans.

Although the two leaders appear similarly cerebral and unemotional, people close to Ms Merkel say their styles are fundamentally different. Mr Obama can be professorial and lecturing, something Ms Merkel finds off-putting. Ms Merkel shuns such academic musings and is more short-term and tactical in her decision-making.

Still, many in Brussels, Frankfurt and Paris welcomed American intervention, particularly as a counterweight to Berlin. US officials say they were frequently dragged into crisis disputes by competing national capitals and urged to press the Germans to move more decisively. On other occasions, they say, the German government called on Washington to push struggling eurozone countries to implement promised reforms.

Regardless of whether European leaders welcomed US intervention, they felt Mr Obama was on top of the eurozone portfolio, something they found remarkable for a leader with so much on his plate.

[Obama taking charge] was a signal that Europe was not able to do it. It was a sign of weakness.’ - German delegate

Yet when eurozone leaders were summoned again by Mr Sarkozy at 9.30pm that night in Cannes, several were surprised to find Mr Obama chairing the meeting. “It was strange,” said a member of the German delegation. “It was also a signal that Europe was not able to do that; it was a sign of weakness.”

Many in the room expected the evening to be dedicated to persuading Mr Berlusconi to accept IMF assistance. The Italians had rejected it that morning, arguing it would create the impression they could not handle the crisis on their own, while providing insufficient resources to deal with the fallout. They countered with an offer to accept IMF monitoring, but not funds.

But Mr Obama opened the session with something different. He had a new plan to increase the size of the eurozone firewall – an idea that put Germany front and centre.

The decision by Mr Sarkozy to cede the chair to Mr Obama, consciously or not, should not have come as a surprise. Since the outset of the crisis, Paris and Washington had almost identical recipes for solving it: a firewall of such size that no bond trader would question whether the eurozone had sufficient funds or political will to rescue the heavily indebted south.

To both Mr Geithner and his French counterparts, the most obvious source for that firewall was the ECB, which literally has the power to print money. The US had demonstrated the crisis-fighting power of a central bank when the Federal Reserve bought up huge tracts of Treasuries in the wake of Lehman Brothers’ collapse. But Berlin has long opposed using a central bank to fund governments.

It was a matter of principle

German opposition was rooted in its dark history: the hyperinflation of the interwar years that helped doom the Weimar Republic had been caused, in part, by central bank printing presses, which churned out marks to pay war reparations. At German insistence, the ECB had been modelled after the Bundesbank, which was given complete independence from meddling politicians when it was established in the 1950s, to avoid a repeat of the 1920s . The German government also demanded that the EU’s 1992 Maastricht treaty, which laid the foundations for the euro’s creation, bar the ECB from buying sovereign bonds.

Both Mr Geithner and Mr Sarkozy had spent months trying to solve two seemingly mutually exclusive problems: increasing the firewall enough to convince bond traders there was sufficient eurozone money to prevent a Greek default from being repeated elsewhere, while not falling foul of German objections.

On the eve of Cannes, US and French delegations agreed a new plan to increase crisis-fighting reserves they hoped would be acceptable in Berlin. It involved a form of cash known by few beyond the cognoscenti of international public finance: special drawing rights, or SDRs.

Technically, SDRs are not money. They are an asset created by international agreement in 1969 and held by the IMF for its member countries, a substitute for gold or US dollars in global financial accounting. Sometimes referred to as “paper gold”, they cannot be held by anyone other than the IMF and must be converted into another currency before they can be spent. And yet they have real value, with one SDR currently trading close to the value of one British pound.

In 2009, in the wake of the Lehman crisis, G20 leaders increased the amount of SDRs in existence by $250bn, essentially creating new IMF firefighting reserves out of thin air. At Cannes, the US and France wanted to do it again but instead of giving them to the IMF, the eurozone would devote €140bn in SDRs to its depleted bailout fund.

Our preference is that the ECB act a bit like the Federal Reserve did, but that doesn’t seem to be a viable option’ - Barack Obama

Even those involved in drawing up the plan admit it was hastily thrown together. Back in that Obama-chaired meeting, the group found themselves enmeshed in German politics. “Our preference in the US is that the ECB should act a bit like the Federal Reserve did but that doesn’t seem to be a viable option,” Mr Obama said at the start, in a clear reference to German opposition.

But Ms Merkel now had another problem. Officials said she was open to Mr Obama’s idea. But SDRs are not controlled by national governments; they are controlled by central banks. And Jens Weidmann, the head of the Bundesbank, was opposed.

The Bundesbank, which is responsible for representing Germany at the IMF, had picked up word of the scheme through sources at the fund in Washington. Mr Weidmann had quickly drafted a letter to the German government outlining his objections. Mr Weidmann’s reasoning was both practical and ideological. Practically, the German central banker felt the plan smacked of desperation. Using foreign reserves to fill the bailout fund would send markets the wrong message: only through financial jerry-rigging could funding be found.

But more importantly to Mr Weidmann was the principle: SDRs are, like a country’s gold holdings, part of a government’s foreign reserves, which are the exclusive responsibility of the independent central bank to manage – not for politicians to commit willy-nilly to rescue programmes. The Bundesbank had no problem with the 2009 decision to increase SDRs for the IMF, since that is what SDRs were for. But committing them to the eurozone’s bailout fund set a dangerous precedent.

Mr Weidmann’s letter urged Ms Merkel to bury the proposal. But according to German officials, their delegation did not get the letter before leaving for Cannes. Instead, they only learnt of Mr Weidmann’s objection over the phone after they arrived in France, and then in a series of calls attempted to convince him to change his mind. It had become clear to Ms Merkel’s camp that they were about to be surrounded that morning during a bilateral meeting between the chancellor and Mr Obama in the cellar of the Palais. “The French, the Italians all would be willing to do this,” said a member of the German delegation.

But Mr Weidmann could not be moved.

So when Mr Sarkozy quickly endorsed Mr Obama’s idea at the evening session, and turned to Ms Merkel for her support, she delivered the bad news: the Bundesbank had rejected it and she could not agree without the Bundesbank. She supported the plan politically, and if Italy agreed to the €80bn IMF programme she may be able to go to the Bundestag to increase the size of the rescue fund itself. But on SDRs, the answer was no.

‘The storm was over’

To some in the room, the discussion seemed otherworldly. Although the eurozone was on the brink of imploding because of Greece and Italy, it was Ms Merkel – whose economy was the stalwart anchor of the continent – who had been cornered. Mr Obama had agreed with the Italians that the IMF programme was a bad idea. “I think Silvio is right,” Mr Obama said.

Mr Sarkozy attempted to manage the three-way impasse. The US wanted Germany to contribute its SDRs but Germany was only willing to give a partial commitment if Italy gave in on the IMF programme. Giulio Tremonti, Italy’s finance minister, held firm: Rome would accept IMF monitoring but no programme. Would the Italian monitoring plan, plus a commitment by Germany to contribute bilateral loans, be enough, Mr Sarkozy asked.

“No. Germany has one-fourth of all [eurozone] SDR allocations,” Mr Obama objected. “If you have all the EU countries together but not Germany . . . it starts losing credibility.”

Then came Ms Merkel’s tearful breakdown. “That is not fair. I cannot decide in lieu of the Bundesbank. I cannot do that.”

The emotional outburst appeared to temper the American and French demands for an agreement there and then. “He saw that he went too far,” one European in the room said of Mr Obama.

The US president asked whether Ms Merkel could work it out with the Bundesbank by Monday. Mr Sarkozy suggested finance ministers meet to agree the details before the summit ended the next day. Perhaps something vague could be mentioned in the summit’s communiqué, Mr Obama suggested. No, said Mr Sarkozy, but we could meet again in the morning.

It was as if the two men had not heard her. She made the point again: “I’m not going to take such a big risk without getting anything from Italy. I’m not going to commit suicide.”

©The White House

Making up: Barack Obama attempts to comfort Angela Merkel after a fractious meeting

And with that, the meeting ended. Leaving the late-night session, Mr Obama put his arm around Ms Merkel as if to comfort her – a scene captured by the White House’s official photographer. The image adorned the walls of the West Wing for months.

The leaders met again the next morning but the momentum was gone. “The storm was over,” said one person at both meetings. The SDR plan would never again see the light of day. Italy would get a monitoring programme but no funding. And to compound the failure, Mr Berlusconi at his closing news conference publicly acknowledged what everyone had assiduously attempted to keep secret: that the IMF had offered him a rescue programme. Italy would suffer the stigma of needing a rescue but without receiving any assistance.

The Cannes failure provided new oxygen to the eurozone fire. When markets reopened, Italian borrowing costs soared. Within the week they would nearly touch 7.5 per cent. Greece’s would go above 33 per cent, a level almost without precedent for a developed country. Now, with no new firewall in place, it was unclear what would save the euro.

The next part of this series will be published late on Wednesday May 14

Προς κατάπληξη σχεδόν όλων στην αίθουσα, η Άγκελα Μέρκελ άρχισε να κλαίει. «Das ist nicht fair». Αυτό δεν είναι δίκαιο, είπε οργισμένη η Γερμανίδα καγκελάριος με τα μάτια της να βουρκώνουν. «Ich bringe mich nicht selbst um». Δεν θα αυτοκτονήσω.

Για όσους ήταν μάρτυρες αυτού του ξεσπάσματος στη μικρή αίθουσα συνεδριάσεων στο γαλλικό παραθαλάσσιο θέρετρο των Καννών, ήταν αρκετά σοκαριστικό να βλέπουν τον πιο ισχυρό ηγέτη της Ευρώπης με το μεγαλύτερο συναισθηματικό έλεγχο να ξεσπά σε δάκρυα.

Οι παρευρισκόμενοι όμως μεταφέρουν ότι η σκηνή ήταν ακόμη πιο αξιοσημείωτη για τους δύο άνδρες που είχαν προκαλέσει την οργή της: ο ένας καθόταν δίπλα της, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, και ο άλλος στην άλλη άκρη του τραπεζιού, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα.

Ήταν το χειρότερο σημείο σε μία «βάναυση» νύχτα γεμάτη αλληκοκατηγορίες, την οποία ένας εκ των παρευρισκόμενων θυμάται ως το ναδίρ στην τριετή κρίση της ευρωζώνης.

Ο Ν. Σαρκοζί ήλπιζε ότι η ηγεσία του στη σύνοδο του G20 θα εδραίωνε την παρουσία του στη διεθνή σκηνή καθώς διεκδικούσε την επανεκλογή του. Αντί αυτού, όμως, όλα κατέρρεαν.

Η Ελλάδα κατέρρεε πολιτικά. Η Ιταλία, μία χώρα πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει, φαινόταν ότι σε λίγες ημέρες θα έχανε κάθε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές. Και η Α. Μέρκελ, όσο κι αν προσπαθούσε ο Ν. Σαρκοζί και ο Μπ. Ομπάμα, δεν πειθόταν να αυξήσει τις γερμανικές εισφορές για το «τείχος προστασίας» της ευρωζώνης - το «μεγάλο μπαζούκα» που πίστευαν ότι έπρεπε να ενισχυθεί δραστικά για να αποτρέψει τις επιθέσεις των πανικοβλημένων επενδυτών.

Αντιθέτως, αν και βρισκόταν στη γωνία, η Α. Μέρκελ επέστρεψε την κριτική που δεχόταν στον Ν. Σαρκοζί και τον Μπ. Ομπάμα. Εάν δεν τους άρεσε ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόταν την κατάσταση η κυβέρνησή της, τότε έφταιγαν εκείνοι. Σε κάθε περίπτωση, ήταν ο δικός τους συμμαχικός στρατός που είχε «επιβάλει» το γερμανικό Σύνταγμα στον ηττημένο του πολέμου πριν από έξι δεκαετίες.

«Στο σημείο αυτό ήταν σαφές ότι θα μπορούσε να εκραγεί η ευρωζώνη», δήλωσε μέλος της γαλλικής αντιπροσωπείας στις Κάννες. «Υπήρχε το συναίσθημα ότι με μετάδοση της κρίσης, σε αυτό το χρονικό σημείο, βρισκόμασταν στα πρόθυρα της έκρηξης».

Τους τελευταίους έξι μήνες, οι Financial Times έκαναν δεκάδες συνεντεύξεις σε ανθρώπους που πήραν μέρος στη λήψη αυτών των αποφάσεων ώστε να πουν όλη την ιστορία για το πώς δημιουργήθηκε αυτή η νέα ευρωζώνη. Από μεσαίους γραφειοκράτες μέχρι πρωθυπουργούς, όλοι διηγούνται τη συγκλονιστική ιστορία των ατυχημάτων, των λαθών και της φαινομενικά παράτολμης πολιτικής. Στο τέλος όμως, αυτοί οι ίδιοι οι ηγέτες φαίνεται πως επικράτησαν. Το ευρώ σώθηκε. Η Ευρώπη που δημιούργησαν, καλώς ή κακώς, θα είναι το κληροδότημά τους.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Όπως σχεδόν τα πάντα σε αυτήν την κρίση της ευρωζώνης, έτσι και αυτή η ιστορία ξεκίνησε στην Ελλάδα. Ο ψηλόλιγνος απόγονος της πιο διάσημης πολιτικής δυναστείας στην Ελλάδα επέστρεψε στην Αθήνα αφού είχε ολοκληρωθεί μία από τις πιο κρίσιμες ευρωπαϊκές συνόδους για να διαπιστώσει ότι η χώρα του βρισκόταν σε αναταραχή. Στις 27 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες, είχε συμφωνήσει στη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση κρατικού χρέους στην Ιστορία. Στο εσωτερικό της χώρας του, όμως, τον κατηγορούσαν.

Στην παρέλαση της Θεσσαλονίκης, η παρουσία χιλιάδων διαδηλωτών -όπου συμπεριλαμβάνονταν ακροδεξιοί και αναρχικοί- ανάγκασε τον πρόεδρο της χώρας, Κάρολο Παπούλια, να φύγει. Ο Γ. Παπανδρέου είπε αργότερα στους ομότιμους πρωθυπουργούς πως ένιωσε ότι αυτό το περιστατικό ήταν σημάδι πως η χώρα του βρισκόταν στα πρόθυρα ενός νέου πραξικοπήματος.

«Όλοι έλεγαν πως η κυβέρνηση είναι προδότες» θυμάται ο Έλληνας πρώην πρωθυπουργός και συμπληρώνει: «Συνειδητοποίησα ότι η κατάσταση έβγαινε εκτός ελέγχου».

Εκείνο το Σαββατοκύριακο, μάζεψε μία μικρή ομάδα συμβούλων και αποκάλυψε το σχέδιό του: θα ζητούσε εθνικό δημοψήφισμα για το νέο πρόγραμμα στήριξης των 172 δισ. ευρώ. Αυτοί που επέκριναν τη συμφωνία, εκ των οποίων ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντώνης Σαμαράς, αλλά και εσωκομματικοί αντάρτες, θα αναγκάζονταν να διαλέξουν πλευρά και πιθανότατα θα στήριζαν το πακέτο, καθώς η επικρατέστερη εναλλακτική θα ήταν η έξοδος από το ευρώ, υποστήριξε ο Γ. Παπανδρέου. Η νίκη θα του έδινε τη λαϊκή εντολή για τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσαν οι δανειστές.

Ο Γ. Παπανδρέου, όμως, δεν συμβουλεύτηκε κανέναν άλλο πέρα από τον στενό του κύκλο. Αντιθέτως, εκείνο το βράδυ παρουσίασε το σχέδιό του ως τετελεσμένο γεγονός στους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Όσοι βρίσκονταν στο δωμάτιο -εκ των οποίων και ο υπουργός Οικονομικών Ευάγγελος Βενιζέλος- σοκαρίστηκαν. «Το βράδυ της Κυριακής, κατά την τελευταία μας κατ’ ιδίαν συνάντηση, ο Γ. Παπανδρέου μίλησε μόνο για μία πρόταση περί ψήφου εμπιστοσύνης και καθόλου για δημοψήφισμα» δήλωσε ο κ. Βενιζέλος, προσθέτοντας ότι τις επόμενες ώρες υπέφερε από έντονους πόνους στην κοιλιακή χώρα που τον ανάγκασαν να πάει στο νοσοκομείο. «Σύμφωνα με την ιατρική γνωμάτευση, ήταν αποτέλεσμα του στρες».

«Θυμάμαι πως το πρώτο που σκέφτηκα ήταν: 'Ελπίζω να το έχει πει στη Μέρκελ'» είπε ένας υπουργός.

Ο Γ. Παπανδρέου αργότερα ισχυρίστηκε ότι είχε αφήσει υπόνοιες στους υπόλοιπους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάποιοι αναγνωρίζουν αόριστες αναμνήσεις κι άλλοι δεν θυμούνται τίποτα. «Εγώ ποτέ δεν το πήρα στα σοβαρά» δήλωσε ένας εξ αυτών και συμπλήρωσε: «Μου έμοιαζε κάπως απελπισμένο».

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΑΡΚΟΖΙ

Έτσι, όταν ο Ν. Σαρκοζί έμαθε ότι ο Γ. Παπανδρέου είχε αποφασίσει να θέσει την προσεκτικά σχεδιασμένη συμφωνία για το πρόγραμμα στήριξης σε δημοψήφισμα εξερράγη. «Ήταν οργισμένος», είπε ένας βοηθός του.

Οι αγορές ομολόγων της ευρωζώνης, οι οποίες είχαν προσωρινά μαζευτεί μετά τη συμφωνία για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, βρέθηκαν σε πανικό πωλήσεων. Οι αποδόσεις των 10ετών κρατικών ομολόγων της Ελλάδας αυξήθηκαν κατά 16,2% σε μία μέρα. Πιο ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι το κόστος δανεισμού για τις ισχυρότερες κυβερνήσεις της ευρωζώνης άρχισε να πλησιάζει σε επίπεδα που ανάγκασαν κι άλλες χώρες σε προγράμματα διάσωσης.

Ο Ν. Σαρκοζί κάλεσε τους στενότερους συμβούλους του σε μία έκτακτη συνάντηση. Σύμφωνα με άτομο που συμμετείχε σε αυτήν, η αρχική αντίδραση του Γάλλου προέδρου ήταν να εξαναγκάσει τον Γ. Παπανδρέου σε αλλαγή πορείας. Είτε θα αποδεχόταν το νέο πακέτο χωρίς προϋποθέσεις άμεσα ή η Ελλάδα θα οδηγούνταν εκτός ευρώ.

Ο Ενρί Γκουιάνο, ο έμπιστος του Σαρκοζί, σημείωσε πως ο ίδιος ο Σαρλ ντε Γκολ προτιμούσε τα δημοψηφίσματα από την κοινοβουλευτική πολιτική. Εάν ζητούσε από τον Παπανδρέου να ακυρώσει ένα δημοψήφισμα θα ήταν σαν να αντιτίθεται στις παραδόσεις που τους κληροδότησε ο ντε Γκολ. Έτσι, ο Ν. Σαρκοζί κατέληξε σε έναν συμβιβασμό: ο Γ. Παπανδρέου θα προχωρούσε με το δημοψήφισμα, αλλά όχι για το πακέτο στήριξης.

Η ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΙΣ ΚΑΝΝΕΣ

Ο Ν. Σαρκοζί τηλεφώνησε στην Α. Μέρκελ και συμφώνησαν σε μία στρατηγική. Θα καλούσαν τον Παπανδρέου στις Κάννες, όπου σε 48 ώρες θα διεξαγόταν η σύνοδος του G20 και θα τον έπειθαν να κάνει το δημοψήφισμα με το ερώτημα εάν η Ελλάδα θα παραμείνει στην ευρωζώνη.

Στο Βερολίνο, η Α. Μέρκελ διχάστηκε για το θέμα του «Grexit», και πολλοί σύμβουλοι -ειδικότερα ο ισχυρός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε- υποστήριξαν ότι θα έδενε περισσότερο τα 16 εναπομείναντα μέλη και θα τους έδινε τη δυνατότητα να βγουν από την κρίση.

«Ήθελε πολύ να είναι ένα σαφές ερώτημα εντός ή εκτός ευρώ» δηλώνει Γερμανός αξιωματούχος. «Για εκείνη το σημείο κλειδί ήταν εάν οι ίδιοι οι Έλληνες ήθελαν να είναι εντός ή εκτός και εάν με το δημοψήφισμα αποφάσιζαν ότι θέλουν την έξοδο, τότε ο δρόμος θα ήταν ευκολότερος».

Πολλοί αξιωματούχοι ακόμη αναρωτιούνται γιατί ο Παπανδρέου συμφώνησε να εμφανιστεί στις Κάννες για να τον επιπλήξουν. Αν και εξεπλάγη με το ξέσπασμα θυμού από τους Ευρωπαίους ηγέτες, ο ίδιος δήλωσε ότι χάρηκε για την ευκαιρία που είχε να αποσπάσει στήριξη για την ιδέα του δημοψηφίσματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

ΤΟ «ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ»

Ο Ν. Σαρκοζί κάλεσε τους ομότιμους ηγέτες στο Παλάτι στις 5:30 μ.μ. την Τετάρτη, μία ώρα πριν συναντηθούν με τον Παπανδρέου, για να συμφωνήσουν στον τρόπο με τον οποίο θα τον αντιμετωπίσουν.

Στη συνάντηση συμμετείχαν η Α. Μέρκελ, ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου και πρόεδρος του Eurogroup, η Κριστίν Λαγκάρντ, γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, και οι δύο πρόεδροι της Ε.Ε., Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και Χέρμαν Βαν Ρομπάι.

Ο Ν. Σαρκοζί έδωσε σε όλους ένα λευκό χαρτί με τίτλο Position commune sur la Grèce – Κοινή θέση για την Ελλάδα. «Η ιδέα ήταν να μπει ο Παπανδρέου στη γωνία» δήλωσε ένας από τους παρευρισκόμενους.

Το σχέδιο έξι σημείων του Σαρκοζί -που έχουν στη διάθεσή τους οι F.T.- ήταν σαφές και σκληρό. Ο Έλληνας πρωθυπουργός έπρεπε να δεχθεί το πρόγραμμα στήριξης που είχε συμφωνηθεί την προηγούμενη εβδομάδα και δεν θα δινόταν καμία περαιτέρω βοήθεια μέχρις ότου το κοινοβούλιο της χώρας το επικύρωνε με την ψήφο του.

«Είμαστε πάντα έτοιμοι να βοηθήσουμε την Ελλάδα παρά τη μονομερή απόφαση να ανακοινωθεί το δημοψήφισμα χωρίς πρότερη ενημέρωση» αναφέρει το δεύτερο σημείο, σε μία σαφή ένδειξη της οργής του κ. Σαρκοζί. Το έκτο σημείο είναι το πιο ξεκάθαρο: «Το δημοψήφισμα θα αφορά μόνο την ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Ο Γ. Παπανδρέου στη συνέχεια ισχυρίστηκε ότι αυτός που πάλεψε μαζί του για να αλλάξει η διατύπωση του δημοψηφίσματος ήταν κυρίως ο Ν. Σαρκοζί και πως η Α. Μέρκελ ήταν με τη δική του πλευρά. Όσοι βρίσκονταν στην αίθουσα, όμως, αναφέρουν ότι μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών -συμπεριλαμβανομένης της Α. Μέρκελ- υπήρχαν ελάχιστες διαφωνίες.

Έχοντας συμφωνήσει στη γραμμή για την Ελλάδα, ο Ν. Σαρκοζί γύρισε τη συζήτηση σε κάτι που τους απασχολούσε περισσότερο: στην Ιταλία. Το δημοψήφισμα του Παπανδρέου είχε δημιουργήσει ένα δίλημμα για την Ελλάδα, αλλά επίσης έβγαλε στην επιφάνεια έναν πολύ μεγαλύτερο φόβο: ότι η μετάδοση από την Αθήνα θα διαχεόταν σε όλη την ευρωζώνη. Η χώρα που αντιμετώπιζε τον μεγαλύτερο κίνδυνο ήταν η Ιταλία.

Με δημόσιο χρέος σχεδόν 2 τρισ. ευρώ -το τέταρτο μεγαλύτερο στον κόσμο- οι αξιωματούχοι του ιταλικού υπουργείου Οικονομικών εκτιμούσαν ότι ένα τριετές πρόγραμμα στήριξης θα άγγιζε περίπου τα 600 δισ. ευρώ. Δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα στην Ε.Ε. ή στο ΔΝΤ γι' αυτό. Η Ιταλία ήταν απλούστατα πολύ μεγάλη για να διασωθεί.

«Δεν μπορούσαμε να αντέξουμε το κόστος της Ιταλίας» ανέφερε αξιωματούχος του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών και συμπλήρωσε: «Κανένας δεν μπορούσε. Θα ήταν κατά συνέπεια πιθανότατα το τέλος της ευρωζώνης».

Η Κρ. Λαγκάρντ έφτασε στις Κάννες με ένα σχέδιο, να τεθεί η Ιταλία σε ένα «προληπτικό πρόγραμμα» 80 δισ. ευρώ, σε μία γραμμή πίστωσης που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, αλλά θα οδηγούσε επίσης σε εντατική παρακολούθηση, ώστε να εξασφαλιστεί ότι ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας που είχε απολέσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων ηγετών, θα εφάρμοζε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Υποστήριξε πως μόνο έτσι οι αγορές θα άρχιζαν να δανείζουν και πάλι την Ιταλία με βιώσιμο επιτόκιο. «Η Ιταλία δεν έχει αξιοπιστία» δήλωσε η Κρ. Λαγκάρντ στη συζήτηση.

Αλλά η απόφαση για την Ιταλία μπορούσε να περιμένει. Ο Γ. Παπανδρέου αναμενόταν από στιγμή σε στιγμή.

Ο ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Στη συνάντηση, πολλοί από τους συμμετέχοντες έμειναν άναυδοι. Στο ημερολόγιό του, ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Φρανσουά Μπορουάν, έκανε λόγο για ψυχολογικό πόλεμο. Άλλοι, ειδικότερα οι δύο πρόεδροι της Ε.Ε., είπαν στη συνέχεια στους συνεργάτες τους ότι ένιωθαν πολύ άβολα με το γεγονός πως μία μικρή ομάδα Ευρωπαίων ηγετών πίεζαν τον εκλεγμένο πρωθυπουργό μιας χώρας. «Ποτέ δεν είδα μία συνάντηση τόσο έντονη και τόσο δύσκολη» είπε ένας εκ αυτών των συνεργατών.

Από τη στιγμή που ο Γ. Παπανδρέου με τον Ε. Βενιζέλο έφτασαν στην αίθουσα, ο Ν. Σαρκοζί ξεκίνησε αυτό που ένας αξιωματούχος χαρακτήρισε «the full Sarkozy»: μία στοχευμένη, οργισμένη αποκήρυξη της απόφασης του Παπανδρέου για δημοψήφισμα.

«Σαφέστατα το συναίσθημα ήταν: κάναμε τα πάντα για να σας βοηθήσουμε, κάναμε τα πάντα για να σας κρατήσουμε στην ευρωζώνη, πήραμε οικονομικό και πολιτικό κίνδυνο» είπε μέλος της γαλλικής αποστολής. «Είναι η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους του κόσμου, στην Ιστορία, και τώρα το μόνο που κάνετε είναι να μας προδίδετε».

Ο Παπανδρέου αιφνιδιάστηκε. «Έρχεται και αρχίζει να μιλά έξαλλος για το δημοψήφισμα», λέει για τον Σαρκοζί. «Η θέση του Σαρκοζί ήταν πολύ επιθετική. Δεν ήταν ευγενική. Πολύ-πολύ ισχυρή και πολύ επιθετική, ώστε να μπει η Ελλάδα στο δίλημμα: εντός ή εκτός» είπε ο Ε. Βενιζέλος.

Οι Έλληνες προσπάθησαν να αντεπιτεθούν. Ο Παπανδρέου παρουσίασε το σχέδιό του: το δημοψήφισμα θα γινόταν σε έναν μήνα και θα ανάγκαζε τον Σαμαρά και τους εσωκομματικούς του αντιπάλους να ευθυγραμμιστούν, δεδομένου ότι ακόμη και οι πιο δηλητηριώδεις επικριτές του δεν θα μπορούσαν να αντιταχθούν στη μόνη σωτηρία για την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη. Τότε ο Παπανδρέου διάβασε την προτεινόμενη διατύπωση για το δημοψήφισμα. «Ήταν μία κάπως μεγάλη παράγραφος» παραδέχθηκε ο Έλληνας πρωθυπουργός.

«ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΛΥΣΟΥΜΕ ΕΔΩ»

Η Α. Μέρκελ ήταν η πρώτη που αντέδρασε και δεν ήταν χαρούμενη. «Ή θα το λύσουμε αυτό εδώ, μεταξύ μας ή στα μάτια του κόσμου θα έχουμε αποτύχει» είπε. «Wir müssen entscheiden» - πρέπει να αποφασίσουμε. «Ή θέλετε να μείνετε εντός ευρωζώνης ή όχι» είπε.

Όσοι βρίσκονταν στην αίθουσα είπαν ότι ο Παπανδρέου εμφανώς αποθαρρύνθηκε καθώς συνεχιζόταν η μάχη. Όταν κουράστηκε, ο Ε. Βενιζέλος ανέλαβε τη μάχη, που για πολλούς ήταν σημάδι ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι είχε καταστεί εξαντλημένη πολιτική δύναμη και ο Ε. Βενιζέλος, ο οποίος εδώ και καιρό εποφθαλμιούσε την πρωθυπουργία, κινήθηκε για να εκμεταλλευθεί την αλλαγή των συνθηκών.

Ήταν η αλλαγή στη γλώσσα του σώματος που πρόσεξε ο Μπαρόζο, ο οποίος καθόταν αθόρυβα. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είπε αργότερα στους συνεργάτες του ότι η σκηνή που ξετυλίχτηκε μπροστά του τον έκανε να ανησυχεί περισσότερο. Πέρα από τη γενική συζήτηση περί ελληνικής εξόδου από το ευρώ, η οποία κατά τους αξιωματούχους της Κομισιόν θα προκαλούσε ανεξέλεγκτο πανικό στις αγορές για τον ευρωπαϊκό Νότο, η προοπτική μηνιαίας καμπάνιας για το δημοψήφισμα σήμαινε εβδομάδες αβεβαιότητας, δηλαδή αυτό ακριβώς που προσπαθούσαν να αποφύγουν καθώς οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων είχαν φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα.

ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ ΜΠΑΡΟΖΟ ΣΕ ΣΑΜΑΡΑ

Εν αγνοία του Ν. Σαρκοζί και της Α. Μέρκελ, τηλεφώνησε στον Α. Σαμαρά, τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης από το ξενοδοχείο του πριν ξεκινήσει η συνάντηση. Γνώριζε ότι εκείνος ήθελε απεγνωσμένα να αποφύγει το δημοψήφισμα.

Ο Α. Σαμαράς του είπε ότι τώρα ήταν πρόθυμος να συνυπογράψει σε μία κυβέρνηση εθνικής ενότητας μεταξύ της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ - κάτι που επιμελώς απέφευγε επί μήνες, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να εξασφαλίσει την πρωθυπουργία.

Ο Μπαρόζο κάλεσε το συμβούλιό του και στελέχη της Κομισιόν στη σουίτα του στο Hotel Majestic Barrière για να χαράξει στρατηγική. Αποφάσισε ότι δεν θα έλεγε στον Ν. Σαρκοζί ή στην Α. Μέρελ για εκείνη τη συνομιλία, αλλά σύμφωνα με άτομα που βρέθηκαν σε εκείνη τη σουίτα, ξεκίνησε τη συζήτηση για πιθανά ονόματα τεχνοκρατών που θα μπορούσαν να πάρουν τα ηνία από τον Παπανδρέου σε μία κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Το πρώτο πρόσωπο που είπε ο Μπαρόζο ήταν ο Λουκάς Παπαδήμος. Σε μία εβδομάδα, ο Λ. Παπαδήμος ανέλαβε καθήκοντα.

ΤΟ ΤΕΤ Α ΤΕΤ ΜΠΑΡΟΖΟ - ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Παρατηρώντας τον Ε. Βενιζέλο μερικές ώρες αργότερα, ο Μπαρόζο είδε την ευκαιρία. Ο Ν. Σαρκοζί έκλεισε τη συνάντηση διαβάζοντας ξανά το σχέδιο των έξι σημείων, είπε στον Παπανδρέου να επιστρέψει στην Αθήνα και να «πάρει μία απόφαση» και ο Μπαρόζο πήρε τον Βενιζέλο στην άκρη.

«Πρέπει να σκοτώσουμε αυτό το δημοψήφισμα» του είπε. Ο υπουργός Οικονομικών συμφώνησε σχεδόν αμέσως. Το τέλος του δημοψηφίσματος θα ήταν επίσης το τέλος του Παπανδρέου.

Μετά από κάποια σύντομα σχόλια στον Τύπο όπου είπε ότι «το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα κρίνει την παραμονή ή μη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ», ο Παπανδρέου πήρε τον δρόμο της επιστροφής προς το αεροδρόμιο της Νίκαιας. Στο αυτοκίνητο, γύρισε στον Ε. Βενιζέλο και του είπε ότι τα πράγματα δεν είχαν πάει τόσο άσχημα όσο φοβόταν. Ο Ε. Βενιζέλος ήταν δύσπιστος. Κατά την πτήση προς Αθήνα, ενώ ο Γ. Παπανδρέου κοιμόταν, ο Βενιζέλος ενθαρρύνθηκε από την παραίνεση του Μπαρόζο και είπε σε έναν βοηθό του να συντάξει μία δήλωση που θα κοινοποιούσε με την προσγείωση του αεροπλάνου, στις 4:45 π.μ. της Πέμπτης. «Η θέση της Ελλάδας μέσα στο ευρώ είναι μια ιστορική κατάκτηση της χώρας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Το κεκτημένο αυτό του ελληνικού λαού δεν μπορεί να εξαρτηθεί από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος».

Το δημοψήφισμα του Παπανδρέου είχε πεθάνει. Όπως και η πρωθυπουργία του.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΜΕΣΩ ΤΩΝ SDRS

Για μήνες ο Ομπάμα έβλεπε την κατάσταση στην Ευρώπη να γίνεται όλο και χειρότερη και η ανησυχία μεγάλωνε. Ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Tim Geithner προσπαθούσε να περάσει μαθήματα από την τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ, κυρίως ότι μόνο ένα μεγάλο τείχος κρατικού χρήματος μπορεί να καθησυχάσει τους επενδυτές.

Ωστόσο οι Αμερικανοί καταλάβαιναν ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες κινούνταν διαφορετικά. Οι ΗΠΑ είχαν μόνο ένα στόχο, λέει Ευρωπαίος που συνάντησε τον Geithner. Η ευρωζώνη έπρεπε να σωθεί γιατί διαφορετικά θα υπήρχε μεγάλη ύφεση (depresson) στην Ευρώπη και αυτό θα επηρέαζε την οικονομία της υπερδύναμης.

Η αμηχανία όμως ήταν εμφανής και η επιτομή της ήταν οι σχέσεις με τη Μέρκελ που συχνά έβρισκε την αμερικανική παρέμβαση ακατάλληλη και μη επιθυμητή. Το Βερολίνο πίεσε για να εμπλακεί το ΔΝΤ, αλλά η Μέρκελ έλεγε στους συναδέλφους της ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από Ευρωπαίους.

Ωστόσο πολλοί σε Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη και Παρίσι καλωσόρισαν την αμερικανική παρέμβαση ως ένα αντίβαρο στο Βερολίνο.

Όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες κλήθηκαν ξανά από τον Σαρκοζί στις 9:30 το βράδυ στις Κάννες είδαν με έκπληξη τον Ομπάμα να προεδρεύει στη συνάντηση. Πολλοί πίστευαν ότι η βραδιά θα αφιερωνόταν στην προσπάθεια να πειστεί ο Μπερλουσκόνι να καταφύγει η Ιταλία στο ΔΝΤ, κάτι που οι Ιταλοί είχαν απορρίψει το πρωί.

Ωστόσο ο Ομπάμα ξεκίνησε με κάτι διαφορετικό. Ένα σχέδιο να αυξηθεί το τείχος προστασίας της Ευρώπης. Για Γάλλους και Αμερικανούς η περισσότερο προφανής πηγή για να χρηματοδοτηθεί το τείχος ήταν η ΕΚΤ. Αλλά το Βερολίνο για πολύ καιρό στεκόταν ενάντια στη χρηματοδότηση κρατών από την κεντρική τράπεζα. Ήταν θέμα αρχής, το οποίο είχε τις ρίζες του στη γερμανική ιστορία.

Οι αντιπροσωπείες της Γαλλίας και των ΗΠΑ είχαν δουλέψει σε ένα σχέδιο που θα έπειθε τις αγορές ότι υπάρχει αρκετό χρήμα για να αποφευχθεί ελληνική πτώχευση ή κάποια άλλη χωρίς να προσκρούει στις αντιρρήσεις της Γερμανίας και ήλπιζαν ότι στις Κάννες αυτό θα γινόταν αποδεκτό. Περιελάμβανε μια μορφή μετρητού που δεν είναι πολύ γνωστή: τα Ειδικά Τραβηχτικά Δικαιώματα (special drawing rights  - SDRs).

Τυπικά δεν είναι χρήμα. Δημιουργήθηκαν από το ΔΝΤ το 1969 ως αντικατάστατο του χρυσού και του δολαρίου στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό λογιστικό. Γνωστά ως «χάρτινος χρυσός» δεν μπορούν να κατέχονται από κανέναν άλλον πλην του ΔΝΤ και πρέπει να μετατραπούν σε άλλο νόμισμα πριν ξοδευτούν.

Το 2009 μετά την κρίση που προκάλεσε η Lehman Brothers το G20 αύξησε το ποσό των SDRs κατά 250 δισ. δολάρια. Στις Κάννες οι ΗΠΑ και η Γαλλία ήθελαν κάτι ανάλογο. Αντί όμως για το ΔΝΤ η ευρωζώνη θα διέθετε SDRs αξίας 140 δισ. ευρώ για ένα ταμείο διάσωσης.

Ακόμα και αυτοί που σχεδίασαν την πρόταση παραδέχονται ότι ήταν βιαστική. Στη συνάντηση ο Ομπάμα είπε ότι «οι ΗΠΑ θα προτιμούσαν η ΕΚΤ να δράσει όπως η Fed, αλλά αυτό δεν δείχνει να είναι εφικτή επιλογή», μια ξεκάθαρη αναφορά στις γερμανικές αντιδράσεις.

ΤΟ «ΟΧΙ» ΤΟΥ JENS WEIDMANN

Η Μέρκελ είχε ένα ακόμα πρόβλημα. Ήταν ανοικτή στην πρόταση, αλλά τα SDRs δεν ελέγχονται από κυβερνήσεις, αλλά από τις κεντρικές τράπεζες. Και ο Jens Weidmann επικεφαλής της Bundesbank διαφώνησε.

Από πηγές του ΔΝΤ ο Γερμανός κεντρικός τραπεζίτης είχε μάθει για το σχέδιο και έτσι έγραψε γρήγορα μια επιστολή προς την καγκελάριο για τη διαφωνία του.

Η διαφωνία ήταν ιδεολογική, αλλά και πρακτική. Εκτίμησε ότι η χρήση ξένων αποθεματικών για τη δημιουργία του Ταμείου θα έστελνε λάθος μήνυμα στις αγορές και θα ήταν δείγμα απελπισίας. Το βασικό πρόβλημα όμως ήταν ότι τα SDRs, όπως τα αποθέματα χρυσού μιας χώρας, είναι μέρος των συναλλαγματικών διαθεσίμων και αποκλειστικά θέμα της κεντρικής τράπεζας η διαχείρισή τους. Δεν είχε πρόβλημα να αυξηθεί το ποσό που δόθηκε το 2009 στο ΔΝΤ, αλλά η χρήση τους για ένα ευρωπαϊκό ταμείο διάσωσης θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο, εκτίμησε.

Στην επιστολή καλούσε τη Μέρκελ να απορρίψει την πρόταση. Αυτή η επιστολή όμως δεν έφτασε έγκαιρα στη γερμανική αντιπροσωπεία στις Κάννες. Η διαφωνία έγινε γνωστή από το τηλέφωνο. Υπήρξε σειρά τηλεφωνημάτων σε μια προσπάθεια να αλλάξει γνώμη ο κεντρικός τραπεζίτης. Αλλά δεν άλλαξε.

Τελικά στη συνάντηση όταν έγινε η πρόταση από τον Σαρκοζί και τον Ομπάμα η Μέρκελ είπε τα «κακά» νέα: η Bundesbank διαφωνεί και η ίδια δεν μπορεί να το δεχτεί χωρίς την Bundesbank. Είπε ότι υποστηρίζει πολιτικά το σχέδιο και πως αν η Ιταλία δεχτεί να λάβει βοήθεια 80 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ η ίδια θα πάει στη γερμανική Βουλή να ζητήσει αύξηση του ποσού για το Ταμείο Διάσωσης. Για τα SDRs όμως η απάντηση ήταν «όχι».

ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΤΗΣ ΜΕΡΚΕΛ

Η Μέρκελ ήταν στη γωνία. Ο Ομπάμα υποστήριξε ότι η ιδέα της προσφυγής της Ιταλίας στο ΔΝΤ ήταν κακή. Ο Σαρκοζί προσπάθησε να πετύχει έναν συμβιβασμό. Οι ΗΠΑ ήθελαν η Γερμανία να συνεισφέρει με τα SDRs, αλλά η Γερμανία προσέφερε «μερική» δέσμευση αν η Ιταλία έμπαινε σε πρόγραμμα του ΔΝΤ. Ο Ιταλός υπουργός Οικονομικών Giulio Tremonti ήταν ξεκάθαρος: η Ιταλία δέχεται παρακολούθηση του ΔΝΤ, αλλά όχι πρόγραμμα.

Θα μπορούσε το ιταλικό σχέδιο για παρακολούθηση της οικονομίας από το Ταμείο, συν δέσμευση της Γερμανίας να βοηθήσει με διμερή δάνεια να ήταν αρκετό; Αυτό αναρωτήθηκε ο Γάλλος πρόεδρος.

«Όχι. Η Γερμανία έχει το 1/4 από όλες τις τοποθετήσεις της ευρωζώνης σε SDRs», απάντησε ο Ομπάμα. «Αν έχεις όλες τις χώρες της ευρωζώνης, αλλά όχι τη Γερμανία αρχίζει να χάνεται η αξιοπιστία».

Τότε ήρθε το ξέσπασμα δακρύων της Μέρκελ. «Δεν είναι δίκαιο. Δεν μπορώ να αποφασίσω ενάντια στην Bundesbank. Δεν μπορώ να το κάνω αυτό».

Το ξέσπασμα μετρίασε τις αμερικανικές και τις γαλλικές απαιτήσεις για συμφωνία εδώ και τώρα. «Είδε ότι το παρατράβηξε», σχολιάζει για τη στάση του Ομπάμα Ευρωπαίος που ήταν στον χώρο.

Ο Αμερικανός πρόεδρος ρώτησε αν η Μέρκελ μπορούσε να λύσει το θέμα με την Bundesbank ως τη Δευτέρα, ενώ επίσης αναρωτήθηκε αν μπορεί να υπάρξει αναφορά στην απόφαση της Συνόδου. Αμφότεροι δεν είχαν καταλάβει την καγκελάριο. «Δεν πρόκειται να πάρω τόσο μεγάλο ρίσκο χωρίς να λάβω κάτι από την Ιταλία. Δεν πρόκειται να αυτοκτονήσω».

Έτσι, έληξε η συνάντηση.

Οι ηγέτες βρέθηκαν ξανά το επόμενο πρωί, αλλά το momentum είχε χαθεί. «Η καταιγίδα πέρασε», είπε κάποιος που μετείχε και στις δύο συναντήσεις. Το σχέδιο για τα SDRs δεν ξαναείδε το φως.

Αργότερα ο Μπερλουσκόνι αποκάλυψε στη συνέντευξη τύπου αυτό που όλοι ήθελαν να μείνει μυστικό: το ΔΝΤ του προσέφερε ένα σχέδιο διάσωσης. Η Ιταλία έλαβε έτσι το στίγμα ότι χρειάζεται πρόγραμμα στήριξης χωρίς να πάρει χρήματα. Οι αγορές αντέδρασαν.

Η αποτυχία στις Κάννες τροφοδότησε με οξυγόνο τη φωτιά της κρίσης. Σε μια εβδομάδα τα επιτόκια στα ιταλικά ομόλογα έφτασαν το 7,5%. Της Ελλάδας εκτοξεύτηκαν στο 33%, επίπεδο χωρίς προηγούμενο για ανεπτυγμένη χώρα.

Χωρίς νέο τείχος προστασίας δεν ήταν ξεκάθαρο τι θα έσωζε το ευρώ...