Η γαλλική και ιταλική επιπλοκή της Ευρωζώνης

Του Κ. Λαπαβίτσα από εδώ

Την προηγούμενη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε μια σπάνια έξαρση ειλικρίνειας, ανακοίνωσε ότι η Γαλλία και η Ιταλία έχουν πλέον γίνει το επίκεντρο του προβλήματος της Ευρωζώνης. Οι δύο χώρες πάσχουν από έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Πολύ σωστή η θέση της Επιτροπής, μόνο που δεν ήθελε, ή δεν είχε το κουράγιο, να βγάλει τα λογικά συμπεράσματα. Ας συμβάλλουμε λοιπόν στις προσπάθειες των καλών γραφειοκρατών των Βρυξελλών με μια απλή ανάλυση.   

Το διάγραμμα που παραθέτω προέρχεται από μια μελέτη που έκανα το 2013 από κοινού με το Χάινερ Φλάσμπεκ για λογαριασμό του Ινστιτούτου Ρόζα Λούξεμπουργκ στη Γερμανία. Δείχνει τη μεταβολή του ονομαστικού μοναδιαίου κόστους εργασίας στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία. Το ονομαστικό μοναδιαίο κόστος εργασίας είναι ο πλέον διαδεδομένος δείκτης ολικής, ή εθνικής, ανταγωνιστικότητας, διότι λαμβάνει υπόψη του τις αλλαγές στην παραγωγικότητα και εστιάζει στις αλλαγές του συνολικού κόστους εργασίας. 

Αν η καμπύλη μιας χώρας υπερβαίνει αυτή μιας άλλης, η πρώτη χάνει ανταγωνιστικότητα. Η μεταβολή του ονομαστικού μοναδιαίου κόστους εργασίας είναι επίσης πολύ στενά συνδεδεμένη με τον πληθωρισμό, χωρίς βέβαια να τον προκαλεί. Για το λόγο αυτό το διάγραμμα δείχνει και το στόχο πληθωρισμού της ΕΚΤ, που βρίσκεται λίγο πιο κάτω από 2%. Αν το κόστος εργασίας μιας χώρας υπερβαίνει συστηματικά αυτό μιας άλλης, τότε και ο πληθωρισμός της θα είναι υψηλότερος, άρα θα χάνει ανταγωνιστικότητα.

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΑΔΙΑΙΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το βαθύτερο πρόβλημα της Ευρωζώνης απεικονίζεται με ενάργεια στο διάγραμμα. Από την υιοθέτηση του ευρώ και μετά η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας και της Ισπανίας ως προς τη Γερμανία κατέρρευσε. Το αποτέλεσμα ήταν μεγάλα ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές και των δύο χωρών, που στην περίπτωση της Ελλάδας έφτασαν το τεράστιο 15% του ΑΕΠ το 2008. Τα ελλείμματα, πολύ φυσιολογικά, χρηματοδοτήθηκαν με δανεισμό από τις πλεονασματικές χώρες, δηλαδή κυρίως τη Γερμανία. Έτσι εμφανίστηκε ο διαχωρισμός κέντρου - περιφέρειας. Οι άφθονες ροές κεφαλαίου από το κέντρο, με πολύ φθηνά επιτόκια μέχρι το 2008, οδήγησαν και σε πιστωτική έκρηξη στην περιφέρεια. Η κατάληξη ήταν η περιφέρεια να βουλιάξει στα χρέη – ιδιωτικά και δημόσια, εγχώρια και διεθνή. 

Ο κύριος λόγος απώλειας της ανταγωνιστικότητας, όπως επίσης δείχνει το διάγραμμα δεν ήταν μια μισθολογική έκρηξη στην περιφέρεια, αλλά η καθήλωση του εργατικού κόστους στη Γερμανία, ιδίως μέχρι το 2008.  Το ανταγωνιστικό όφελος για τις γερμανικές επιχειρήσεις, δεδομένου ότι μέσα στην ΟΝΕ δε μπορεί να υπάρξει υποτίμηση, ήταν τεράστιο. Η γερμανική εμπορική υπεροχή οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην πίεση που δέχθηκαν οι Γερμανοί εργάτες και ελάχιστα  στην περιβόητη γερμανική αποτελεσματικότητα και τα συναφή.

Για να το θέσω με μαρξιστικούς όρους, η κρίση της Ευρωζώνης είναι στη βάση της πρόβλημα ταξικό, δηλαδή σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας. Το μοναδιαίο κόστος εργασίας ποικίλλει σε κάθε χώρα ανάλογα με την ιστορία της, του θεσμούς της και την ταξική της πάλη. Η γερμανική αστική τάξη σε συνεργασία με το κράτος και με τη στήριξη των συνδικάτων κατήγαγε θρίαμβο επί της γερμανικής εργατικής τάξης τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Σχεδόν όλη η αύξηση της παραγωγικότητας - όση αυτή ήταν - πήγε στα κέρδη του κεφαλαίου. Οι αστικές τάξεις της περιφέρειας δεν είχαν την ίδια επιτυχία απέναντι στις δικές τους εργατικές τάξεις κι έτσι βρέθηκαν υποτελείς της γερμανικής μέσα στην ΟΝΕ. 

Η υπεροχή της Γερμανίας της επέτρεψε να επιβάλλει τη δικιά της συνταγή επίλυσης της κρίσης, η οποία φαίνεται με παραστατικό τρόπο στο διάγραμμα. Ο βαθύτερος στόχος, είτε υπήρχε Μνημόνιο, όπως στην Ελλάδα, είτε όχι, όπως στην Ισπανία, ήταν η συντριβή του εργατικού κόστους . Η μείωση ήταν εντυπωσιακή και στις δύο χώρες και φυσικά συνοδεύτηκε από τεράστια ανεργία και διάλυση των κοινωνικών δομών. Η μερική ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας συμβάδισε με την απάλειψη του εξωτερικού ελλείμματος, ενώ παράλληλα η λιτότητα έφερε σχετική δημοσιονομική σταθεροποίηση και στις δύο χώρες. Οι επιτυχίες για τις οποίες τόσο επαίρεται η κυβέρνηση Σαμαρά οφείλονται σε κοινωνική συντριβή και οικονομική καταστροφή.

Η σχετική σταθεροποίηση της περιφέρειας μέσω της συντριβής του εργατικού κόστους δεν απάλειψε όμως τα αίτια της κρίσης, όπως μας λέει και η ίδια η Επιτροπή. Αντίθετα, το αδιέξοδο της Ευρωζώνης έχει γίνει σχεδόν πλήρες μέσω της γερμανικής συνταγής. Δεν έχει κανείς παρά να δει το διάγραμμα για να καταλάβει τους λόγους. Όσο η Γερμανία ήταν απασχολημένη με την καθυπόταξη της περιφέρειας, το μοναδιαίο κόστος εργασίας στη Γαλλία και στην Ιταλία συνέχισε να ανεβαίνει χωρίς σοβαρή αλλαγή ρυθμού. Να σημειωθεί ότι και οι δύο χώρες, ιδίως η Γαλλία, είναι πολύ κοντά στο στόχο πληθωρισμού της ΕΚΤ, άρα δεν τίθεται θέμα πειθαρχίας από την πλευρά τους. Στην πράξη η μη πειθαρχική χώρα είναι η Γερμανία, όπου το κεφάλαιο συνεχίζει να κρατάει το εργατικό κόστος εξαιρετικά χαμηλά. 

Το αποτέλεσμα ήταν η σωρευτική απώλεια ανταγωνιστικότητας και για τη Γαλλία και για την Ιταλία που πλέον είναι πολύ μεγάλη. Συνεπώς και οι δύο χώρες έχουν βρεθεί να αντιμετωπίζουν αυξανόμενα προβλήματα εξωτερικών συναλλαγών, χρέους, οικονομικής δυστοκίας και ανεργίας εντός της ΟΝΕ. Η σταδιακή εμφάνιση γαλλικού και ιταλικού ζητήματος επιβεβαιώνει τη βαθιά αποτυχία της Ευρωζώνης, καθώς η κρίση της περιφέρειας βαθμιαία πέρασε και στο κέντρο. Το πρόβλημα δεν έχει ακόμη εμφανιστεί στις χρηματοπιστωτικές αγορές γιατί και οι δύο χώρες δανείζονται σε μεγάλο βαθμό από εγχώριες πηγές, αλλά είναι θέμα χρόνου. Όταν θα πάρει οξεία μορφή, η Γερμανία θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση γιατί φυσικά δε θα μπορεί να αντιμετωπίσει την Ιταλία, πόσο μάλλον τη Γαλλία, όπως τις χώρες της περιφέρειας. Η διάλυση του ευρώ θα τεθεί ξανά επί τάπητος. 

Αλλά και για τη γαλλική αστική τάξη, που είναι ο μεγάλος χαμένος της ΟΝΕ, το πρόβλημα είναι εξαιρετικά δισεπίλυτο. Αν συνεχίσει την παρούσα πορεία, το αδιέξοδο απλώς θα μεγαλώνει. Αν υιοθετήσει τη γερμανική συνταγή σκληρής λιτότητας και μείωσης μισθών, θα προκαλέσει γιγαντιαία ύφεση σε ολόκληρη την Ευρωζώνη διακινδυνεύοντας άνοδο της άκρας Δεξιάς στην εξουσία. Αν φύγει από την ΟΝΕ, θα πρέπει να είναι έτοιμη για βαθιές και ουσιαστικές ρήξεις σε όλα τα επίπεδα. Το τι θα κάνει δεν έχει ακόμη διαφανεί, αλλά ο χρόνος τελειώνει.

  

Όσον αφορά την περιφέρεια, τέλος, τα πράγματα είναι απλώς τραγικά. Τα κατάφερε βέβαια να παραμείνει στο ευρώ συντρίβοντας τους μισθούς και την παραγωγή της, αλλά δεν κέρδισε κανένα πλεονέκτημα αφού η Γερμανία συνεχίζει την τρέχουσα πολιτική. Η ανάκαμψη που θα σημειωθεί, όταν τελειώσει η βαθύτατη ύφεση, θα είναι πιθανότατα ασθενική και ασταθής. Στην πράξη η περιφέρεια θα λιμνάσει κρατώντας τους μισθούς χαμηλά εσαεί. Πρόκειται για ομαδική αυτοκτονία χωρών με στόχο τη συμμετοχή σε μια αποτυχημένη νομισματική ένωση. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα έχει πολλά να πει για τον παραλογισμό που κατέλαβε την Ευρώπη στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα.