Τα παιδιά του Ιουλίου…

Τα πυρά έπεσαν στην κεφαλή της πορείας. Μπροστά ήταν ο 7ος τομέας της ΕΠΟΝ, τα παιδιά της ΕΠΟΝ, η Σπουδάζουσα και η οργάνωση των αναπήρων

Της Κατερίνας Μπαλκούρα* από την Εφσυν

Η απόφαση των Γερμανών να επεκτείνουν τη βουλγαρική ζώνη κατοχής σε όλη την κεντρική Μακεδονία ήταν η αφορμή για να γραφτεί μια χρυσή, γεμάτη ηρωισμό και αυταπάρνηση, σελίδα στην Ιστορία, που ωστόσο ποτέ δεν διδάχθηκε σε κανένα σχολείο. ΚΟΑ, ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και ΕΠΟΝ άρχισαν τη μεγαλύτερη καμπάνια διαφώτισης που είχε γνωρίσει ποτέ η Αθήνα. Με απόφαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ, κυκλοφόρησαν εκατοντάδες χιλιάδες προκηρύξεις, πηγές της εποχής κάνουν λόγο για 3 εκατ. τρικ που έπεσαν σε Αθήνα και Πειραιά, ενώ παράλληλα ξεκίνησε σειρά συνελεύσεων σε σχολεία και πανεπιστήμια και ορίστηκε η 22α Ιουλίου 1943, ημέρα Πέμπτη ως μέρα γενικής πολιτικής απεργίας.

Ο παράνομος Τύπος έκανε έκτακτες εκδόσεις, τα χωνιά κάθε βράδυ καλούσαν σε συναγερμό και οι τοίχοι της Αθήνας και του Πειραιά αποτέλεσαν την πιο «πολυδιαβασμένη» εφημερίδα της εποχής. Στη διαδήλωση αυτή, παράλληλα με τις οργανώσεις των εθνικοφρόνων, που έδιναν τον δικό τους «αγώνα» εναντίον του ΕΑΜ, είχαμε για πρώτη φορά την ένοπλη δράση και της Χωροφυλακής εναντίον του.

Ετσι, λοιπόν, την Τρίτη 13 Ιουλίου, με την «πολύτιμη συμπαράσταση» των κατακτητών αλλά και της Ειδικής και Γενικής Ασφάλειας εισβάλλουν στο πανεπιστήμιο, στο Πολυτεχνείο, στην Ανωτάτη Εμπορική και αλλού τραυματίζοντας σοβαρά φοιτητές. Το κλίμα τρομοκρατίας και η βέβαιη ύπαρξη θυμάτων δεν εμπόδισε την πραγματοποίηση της μαζικότερης διαδήλωσης που είχε γνωρίσει μέχρι τότε η Αθήνα.

Προπαραμονή της απεργίας, ΕΠΟΝίτες και ΕΛΑΣίτες, στις 9.00 το βράδυ, περικύκλωσαν το κοσμικό κέντρο «ΠΑΡΚ» στο Πεδίον του Αρεως, όπου ανάμεσα στους θαμώνες ήταν Γερμανοί και Ιταλοί αξιωματικοί, και από το μικρόφωνο καλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει μέρος στην απεργία. Ενας Γερμανός αξιωματικός προσπάθησε να αντιδράσει, αλλά ακινητοποιήθηκε από ΕΛΑΣίτες.

Το ξημέρωμα της 22ας Ιουλίου βρήκε μια Αθήνα όπου τα πάντα σχεδόν ήταν κλειστά. Οι καμπάνες χτυπούσαν από τις 5.30, ενώ τα χωνιά στις συνοικίες καλούσαν τους πάντες. Κάθε κίνηση είχε σταματήσει και το μόνο που ακουγόταν ήταν οι μπότες των περιπόλων των κατακτητών. Σε κομβικά σημεία είχαν στηθεί πολυβόλα, ενώ στη γωνία Ομήρου και Πανεπιστημίου τα τανκς, τα οποία οι Γερμανοί κατέβαζαν πρώτη φορά, καιροφυλακτούσαν. Από τις 10 το πρωί ξεκίνησαν οι προσυγκεντρώσεις. Eνα ανθρώπινο ποτάμι ανέβηκε από την Ομόνοια με πλακάτ, σημαίες, παλμό και αντάρτικα τραγούδια και στο ύψος της Θεμιστοκλέους συναντήθηκε με τις ομάδες που έρχονταν από την πλατεία Εξαρχείων και τους άλλους δρόμους με προορισμό το Σύνταγμα.

Το «στρατηγείο» της διαδήλωσης ήταν στη Λυκούργου, όπου εκεί ήταν αρχικά και οι ανάπηροι. Οι ήρωες-λεβέντες με τα καροτσάκια έτοιμοι κι εκείνοι να σταθούν μπροστά στα τανκς. Εφημερίδες της εποχής κάνουν λόγο για περισσότερους από 300.000 διαδηλωτές. Το ιταλικό ιππικό, παρόν κι αυτό, προσπαθούσε να διαλύσει τις φάλαγγες. Πολλοί οι τραυματίες, αλλά κανείς δεν υποχωρούσε. Από την Ομήρου, στα πλάγια της Τραπέζης της Ελλάδος, βγήκαν τανκς και στρατιωτικά φορτηγά με πολυβόλα, πυροβολώντας προς κάθε κατεύθυνση.

Τα πυρά έπεσαν στην κεφαλή της πορείας, που βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στο σημείο. Ηταν ο 7ος τομέας της ΕΠΟΝ, τα παιδιά της ΕΠΟΝ, η Σπουδάζουσα και η οργάνωση των αναπήρων. Ενας σημαιοφόρος ΕΠΟΝίτης δέχθηκε κατάστηθα την πρώτη ριπή. Τότε, η 17χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας, Παναγιώτα Σταθοπούλου, το πανέμορφο κορίτσι με τα πυρόξανθα μαλλιά από το Μεγάλο Χωριό της Ευρυτανίας, τρέχει, αρπάζει και σηκώνει τη σημαία από τον πεσμένο σημαιοφόρο. Μέσα σε δευτερόλεπτα, μια ριπή τη ρίχνει κάτω και το τανκ περνά από πάνω της. Το πλήθος αφηνιάζει. Τότε, η Κούλα η Λίλη, η 19χρονη φοιτήτρια, κι εκείνη, της Γαλλικής Ακαδημίας, σκαρφάλωσε στο τανκ και άρχισε με λύσσα να χτυπά με το τακούνι της τον οδηγό φονιά. Πέφτει κι εκείνη νεκρή. Στην Αμερικής η 23χρονη Ολγα Μπακόλα ανέβηκε στο τανκ προσπαθώντας να πάρει το όπλο του Γερμανού. Καταιγισμός από σφαίρες κι όμως η Ολγα άντεξε 5 μέρες. Κάπως έτσι έφυγε και η φοιτήτρια Ε. Αντωνιάδου. Πλουτάρχου και Χάριτος ένας γκεσταπίτης πυροβολεί έναν ΕΠΟΝίτη. Το παιδί, μέσα στα αίματα, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, παίρνει μια πέτρα και τη ρίχνει στον Γερμανό.

Στη διαδήλωση εκείνη έπεσαν ηρωικά μεταξύ άλλων και οι αγωνιστές Ιωάννης Κατσαρός, ο Καισαριανιώτης Δημήτρης Δουκάκης, ο ΕΠΟΝίτης Θανάσης Τεριακής, φοιτητής του Τμήματος Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Πολυτεχνείου, ο ΕΠΟΝίτης Θώμης Χατζηθωμάς, φοιτητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, ο επονίτης Θεωνάς Μαυρομματίδης, φοιτητής της Ανωτάτης Εμπορικής, ο Αλέξανδρος Δεσύπρης, ο Χρήστος Κοντός, ο Μ. Καλοζύμης και ο 27χρονος Χανιώτης ανάπηρος πολέμου Α. Παπαδοσταυράκης. Την ίδια μέρα σκοτώθηκε και ο Β. Στεφανιώτης την ώρα που ξεσήκωνε τον κόσμο για να κατέβει στη διαδήλωση.

H Πολυκλινική στην Πειραιώς, ο Ερυθρός Σταυρός στην 3ης Σεπτεμβρίου, το Οφθαλμιατρείο και άλλα νοσοκομεία της γύρω περιοχής έγιναν κέντρα πρώτων βοηθειών. Στο Οφθαλμιατρείο είδαν οι φίλοι του νεκρό τον Θώμη Χατζηθωμά, τον μορφωμένο και πολυδιαβασμένο φοιτητή του Πολυτεχνείου που μίλαγε για τον Μαρξ, το Φρόιντ, λάτρευε τη μουσική κι έπαιζε σκάκι.

Τα παιδιά του Ιουλίου δεν έμαθαν ποτέ ότι η θυσία τους δεν πήγε χαμένη. Η Μακεδονία σώθηκε. Πλέον οι οργανώσεις του ΕΑΜ αποφάσισαν να σταματήσουν οι διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και να μεταφερθούν στις συνοικίες με την κάλυψη πλέον του ΕΛΑΣ Αθήνας. Το ίδιο βράδυ, μια παρέα ΕΠΟΝιτών πήγαν πίσω από τη Σχολή Ευελπίδων στο αλσάκι, εκεί όπου έμενε η Παναγιώτα, και έγραψαν «Οδός Παναγιώτας Σταθοπούλου».

Οι μετακατοχικές κυβερνήσεις φυσικά αφαίρεσαν την πλάκα και επανέφεραν το παλιό «ανώδυνο» όνομα του δρόμου. Επί δημαρχίας Δ. Μπέη στήθηκε ξανά μια πλάκα στο αλσάκι απέναντι από την πολυκατοικία, ενώ στον τόπο καταγωγής της, στο Μεγάλο Χωριό, με πρωτοβουλία του ανταρτοΕΠΟΝίτη Αυγέρη Αυγερόπουλου, στήθηκε μεγαλοπρεπές μνημείο. Στη γωνία Ομήρου και Πανεπιστημίου υπάρχει κι εκεί μια πλάκα, που όμως πρέπει να διαθέτεις γνώση και φαντασία για να τη δεις.

Ο διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας, πάντως, λίγες μέρες μετά, έδινε τη δική του ερμηνεία στον Νοϊμπάχερ, χαρακτηρίζοντας τη διαδήλωση ως μια διαμαρτυρία ταραξιών «με νεύρα κλονισμένα από τας μακράς στερήσεις…». Τρεις μήνες μετά, ο Νικόλαος Καίσαρης της Ειδικής Ασφάλειας και τρεις άλλοι υπαξιωματικοί της Χωροφυλακής, θα προαχθούν λόγω… της συμβολής τους στην επιχείρηση κατά της «ενόπλου διαδηλώσεως αναρχικών στοιχείων τη 22-7-1943»…

……………………………………………………………………………………………………………………..

* Δημοσιογράφος-ιστορικός