Η «ουτοπική» ανάπλαση της Πανεπιστημίου

Της Βάλιας Μπαζού από το http://topontiki.gr/

Πώς θα σας φαινόταν εάν δήµος και ΥΠΕΚΑ ανακοίνωναν ότι αποφάσισαν να κόψουν την Πανεπιστηµίου σε «οικόπεδα» και σας καλούσαν να συµµετάσχετε στην ανάπλασή της, «υιοθετώντας» για τέσσερα χρόνια µια έκταση στην κεντρική λεωφόρο της πόλης, διαστάσεων 4 επί 12 µέτρα.

Ένα «οικόπεδο» 50 τετραγωνικών, όσο, δηλαδή, είναι ένα τυπικό δυάρι, το οποίο θα έφερε το όνοµά σας και στο οποίο θα µπορούσατε να βάλετε καθιστικά, να φυτέψετε λουλούδια και φυτά, να έχετε την ευθύνη του για όσο διάστηµα κρατούσε η «υιοθεσία» και για τρεις µέρες τον χρόνο να το χρησιµοποιήσετε αποκλειστικά εσείς για να κάνετε το πάρτι γενεθλίων σας ή µια εκδήλωση, από έκθεση φωτογραφίας µέχρι ανάγνωση παραµυθιών. Η ερώτηση είναι, βέβαια, υποθετική, αφού δεν πρόκειται ούτε ο δήµος ούτε το ΥΠΕΚΑ να σας ενοχλήσουν… Άλλωστε µιλάµε για την κεντρική ιδέα της πρότασης των αρχιτεκτόνων Κωνσταντίνου Τσιαµπάου και Μυρτώς Κιουρτή, οι οποίοι πήραν το βραβείο ουτοπικής πρότασης στον διεθνή διαγωνισµό ReThink Athens, που έγινε µε πρωτοβουλία του Ιδρύµατος Ωνάση για την πεζοδρόµηση - ανάπλαση της Πανεπιστηµίου και της πλατείας Οµονοίας.

Το «Πράσινο Ποντίκι» συνάντησε τους δυο αρχιτέκτονες σε µια προσπάθεια να δει πίσω από τις γραµµές της πρότασης και να καταλάβει τι σηµαίνει συµµετοχική ανάπλαση και γιατί κινείται στη σφαίρα της ουτοπίας.

Εχθρικό έδαφος

∆εν πιστεύουµε στις ουτοπίες, µας ξεκαθάρισαν από την αρχή ο Κωνσταντίνος Τσιαµπάος και η Μυρτώ Κιουρτή, επισηµαίνοντας ότι στόχος τους µε τη συµµετοχή τους στον διεθνή διαγωνισµό, και µάλιστα µε την επιλογή τους η πρόταση να ξεχωρίσει ως «ουτοπική», ήταν να καταθέσουν την ανησυχία τους και µια πρόταση που θα µπορούσε να λειτουργήσει ως «τροφή για σκέψη» και προς τους αρµοδίους αλλά και προς τους πολίτες. «Η κεντρική µας ιδέα είναι η συσχέτιση της αρχιτεκτονικής µε το ευρύ κοινό µέσα από µια προσέγγιση που βασίζεται σε αρχές και µεθόδους της αρχιτεκτονικής, της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας», µας είπε η Μυρτώ Κιουρτή. Και αυτός ο επαναπροσδιορισµός είναι άκρως αναγκαίος, υπογραµµίζει ο Κωνσταντίνος Τσιαµπάος, «αφού ο πολίτης νιώθει τον δηµόσιο χώρο ως εχθρικό έδαφος και στην καλύτερη περίπτωση τον αντιµετωπίζει µε αδιαφορία, όπως και οι αρχές». Η σχέση των Ελλήνων πολιτών µε τον δηµόσιο χώρο, επισηµαίνουν οι δυο αρχιτέκτονες, δεν ήταν διαφορετική στο παρελθόν από ό,τι είναι σήµερα. «∆εν είναι κάτι που υπήρχε και το χάσαµε», µας είπε ο κ. Τσιαµπάος. «Είναι µια σχέση που διαµορφώθηκε µέσα στον χρόνο, που χαρακτηρίζεται από την κοινωνική διασπορά της µικρής ιδιοκτησίας, η οποία διαµόρφωσε στην περίπτωση της Ελλάδας µια ειδική σχέση ανάµεσα στο άτοµο και την κοινωνία». «Με την πρότασή µας», υπογραµµίζει η Μυρτώ Κιουρτή, «θέλουµε να συµβάλουµε σε µια συζήτηση για την ανάγκη ο καθένας µας να ενδιαφερθεί για τον δηµόσιο χώρο µέσα από την κατανόηση ότι δεν πρόκειται για κάτι ξένο, αλλά για έναν χώρο που ανήκει σε όλους µας. Η πρότασή µας για την οδό Πανεπιστημίου στοχεύει σε έναν επαναπροσδιορισμό της παραπάνω κοινωνικής και ιστορικής συνθήκης».

Η Χάρτα της Πανεπιστημίου

Το σκεπτικό των δυο αρχιτεκτόνων για την Πανεπιστημίου είναι να γίνει ο επιμερισμός της λεωφόρου και στη συνέχεια να κληθούν οι πολίτες να υιοθετήσουν τα επιμέρους τμήματα του δημόσιου χώρου μέσω ανοιχτής πρόσκλησης και κλήρωσης, η οποία θα ενσωματώνει συγκεκριμένα κριτήρια. «Προτείνουμε τη συγγραφή μιας Χάρτας της Πανεπιστημίου, η οποία θα ορίζει με ακρίβεια τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών απέναντι στο κομμάτι του δημόσιου χώρου το οποίο θα υιοθετούν», μας είπαν οι δυο αρχιτέκτονες, συμπληρώνοντας ότι θα μπορούσε να υπάρχει επιτροπή αξιολόγησης των αιτήσεων, ενώ ο κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης θα κατέθετε ένα κείμενο στο οποίο θα εξηγούσε γιατί θέλει να υιοθετήσει έναν δημόσιο χώρο.

Η οδός Πανεπιστημίου μπορεί με τον τρόπο αυτό να λειτουργήσει ως εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης των Ελλήνων πολιτών με τον δημόσιο χώρο και ίσως βοηθήσει στην αλλαγή της νοοτροπίας, «δείχνοντας ότι ο σεβασμός των νόμων και του δημόσιου χώρου δεν περιορίζει τη δημιουργικότητα ή την ελευθερία, αλλά αντίθετα διασφαλίζει και ενισχύει και τις δύο».

Η «αποκάλυψη» της Ομόνοιας

Η περίπτωση της πλατείας Ομονοίας, του πιο σημαντικού συγκοινωνιακού κόμβου του κέντρου της Αθήνας, είναι – σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τσιαμπάο και τη Μυρτώ Κιουρτή –, ίσως, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι ακόμα και αξιόλογες προτάσεις πολεοδόμων και αρχιτεκτόνων αποτυγχάνουν, καθώς με το πέρασμα του χρόνου ο σχεδιασμένος χώρος παρουσιάζει σημάδια εγκατάλειψης και έντονης φθοράς. Η πρότασή τους είναι η «αποκάλυψη» της δυναμικής που κρύβει η ιστορική πλατεία, μια δυναμική που συνίσταται στους χιλιάδες ανθρώπους που καθημερινά κινούνται υπογείως. Όπως επισημαίνουν κρύβοντας την πραγματική λειτουργία της Ομόνοιας και προσπαθώντας κάθε φορά σε κάθε απόπειρα ανάπλασης που έχει γίνει να δημιουργηθεί μια πλατεία παραδοσιακού τύπου, το μοντέλο αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει την ιδιότυπη περίπτωση της περιοχής. Στον «ουτοπικό» τους σχεδιασμό προτείνουν την «αποκάλυψη» της περιοχής και τη μετατροπή του υπόγειου συγκοινωνιακού κόμβου σε έναν ανοικτό χώρο, όπου πρωταγωνιστές θα είναι οι χιλιάδες πολίτες που καθημερινά περνούν από την περιοχή. Την ίδια πρόταση κάνουν οι δυο αρχιτέκτονες και για την περίπτωση της Κοραή μέσα από την «αποκάλυψη» της εισόδου του μετρό που συνδέεται νοητά με το Πανεπιστήμιο.