Το Ίντερνετ ως Νέα Περίφραξη

Πηγή
Σημείωση των μεταφραστών:

Το παρακάτω κείμενο υπέπεσε στην αντίληψη μας πριν κάποιο καιρό. Πρόκειται για ένα άρθρο τωνCrimethInc. Όπως μας ενημερώνουν οι ίδιοι, αποτελούν μια “αποκεντρωμένη αναρχική συλλογικότητα” που συνίσταται σε πυρήνες ανεξάρτητους μεταξύ τους. Εμπνεύστηκαν το όνομά τους από το “έγκλημα σκέψης” στο μυθιστόρημα “1984” του Τζόρτζ Όργουελ.

Επιλέξαμε να μεταφράσουμε το συγκεκριμένο άρθρο, λόγω της κοντινής σ’ εμάς θεματολογίας του και του κριτικού τρόπου προσέγγισής του θέματος με το οποίο καταπιάνεται. Γιατί στα μέρη μας όσοι προσπαθούν να διαπράξουν το “έγκλημα της σκέψης”, δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο την “αστυνομία της σκέψης” των κυρίαρχων, αλλά και τους τόνους μπετόν των ακλόνητων βεβαιοτήτων των υπηκόων. Αυτών, που έχοντας πάρει διαζύγιο με την κριτική σκέψη, αναπαράγουν, άθελά τους, τα επιχειρήματα των κυρίαρχων. Ακόμα, ίσως κάποιες κοινωνίες να βρίσκονται πιο πολύ μέσα στο μεταίχμιο της τεχνολογικής αλλαγής παραδείγματος, συνεπώς να παρατηρούν πιο εύκολα τις αλλαγές ή τις τάσεις που συντελούνται εκεί, όπως για παράδειγμα είναι, η περίφραξη του ίντερνετ.

Ανάμεσα σε άλλα, ενδιαφέρουσα μας φαίνεται και η άποψη που εμφανίζεται στο άρθρο, ότι η συμμετοχικότητα και η αποκέντρωση για την οποία αγωνίστηκε η DIY αντικουλτούρα, αφομοιώθηκε μέσω των ψηφιακών μέσων ευρείας πρόσβασης, δημιουργώντας έτσι μεγάλες δυνατότητες κέρδους για τον καπιταλισμό, που ακόμα δεν έχει κεφαλαιοποιηθεί. Αυτή, μακριά από το να είναι μια τεχνοφοβική άποψη, όπως θα έσπευδαν να κατηγορήσουν αρκετοί στα μέρη μας, αποτελεί απλή διαπίστωση της διαλεκτικής του καπιταλισμού, που αλλάζει το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων και συνεπώς και του ταξικού ανταγωνισμού.

Η πλαγιογραφή, στον τονισμό και τις παρενθέσεις, δική μας.

Το Ίντερνετ ως Νέα Περίφραξη

Ψηφιοποιημένος Καπιταλισμός, Οικονομία της Προσοχής και Κράτος Επιτήρησης

Τα media μετατρέπουν την εμπειρία, τη μνήμη και την επικοινωνία σε κάτι το συνθετικό και εξωτερικό. Στην καθοδηγούμενη από τα media κοινωνία, εξαρτόμαστε από την τεχνολογία για την πρόσβαση σε αυτές ακριβώς τις εξωτερικευμένες πτυχές του εαυτού μας. Βιβλία, ηχογραφήσεις, ταινίες, ραδιόφωνο, τηλεόραση, ίντερνετ, κινητά τηλέφωνα: κάθε μια από αυτές τις διαδοχικές καινοτομίες έχει διεισδύσει βαθύτερα στην καθημερινή ζωή, μεσολαβώντας μία ακόμη μεγαλύτερη μερίδα της εμπειρίας μας.

Μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, τα μαζικά μέσα ήταν ουσιαστικά μονοκατευθυντήρια, με την πληροφορία να ρέει με τον χ τρόπο και την προσοχή να ρέει με τον ψ. Η κριτική (βλ. Η Κοινωνία Του Θεάματος) γενικά επικεντρώθηκε σε αυτή την πτυχή της δομής τους, κατηγορώντας τα πως προσέφεραν σε μια μικρή ελίτ τεράστια επιρροή πάνω στην κοινωνία ενώ παράλληλα αδρανοποιούσαν όλους τους υπόλοιπους στο ρόλο του θεατή. Αντίθετα, τα underground media υπερασπίστηκαν περισσότερο συμμετοχικές και αποκεντρωτικές μορφές.

Η συμμετοχή και η αποκέντρωση γίνονται ξαφνικά mainstream με την άφιξη των ψηφιακών μέσων ευρείας πρόσβασης. Από πολλές απόψεις, το ίντερνετ προσέφερε απελευθερωτικό και δυναμικό έδαφος για νέους μεθόδους επικοινωνίας. Καθώς το βασικό μοντέλο αναπτύχθηκε από ερευνητές χρηματοδοτούμενους από το στρατιωτικό, παρά από τον ιδιωτικό, τομέα, σχεδιάστηκε περισσότερο για να είναι χρήσιμο παρά κερδοφόρο. Μέχρι σήμερα, ένα μεγάλο μέρος του διαδικτύου παραμένει ένα είδος Άγριας Δύσης, στο οποίο είναι δύσκολο να επιβληθούν παραδοσιακοί νόμοι ιδιοκτησίας. Η ικανότητα να διαμοιράζεται το περιεχόμενο ελεύθερα και άμεσα μεταξύ χρηστών έχει ήδη τρομερό αντίκτυπο σε αρκετές βιομηχανίες, ενώ συνεργατικές μορφές, όπως η Wikipedia και το ελεύθερο λογισμικό, δείχνουν πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους χωρίς ιδιωτική περιουσία. Οι εταιρείες εξακολουθούν να αγωνίζονται για να καταλάβουν πως να βγάλουν χρήματα στο ίντερνετ, πέρα από τα διαδικτυακά καταστήματα και τη διαφήμιση.

Ωστόσο, καθώς όλο και μεγαλύτερο κομμάτι των ζωών μας ψηφιοποιείται, είναι σημαντικό να μην παίρνουμε ως δεδομένο πως είναι πάντα για καλό. Ο καπιταλισμός ευδοκιμεί απορροφώντας πτυχές του κόσμου που κάποτε δεν είχαν αντίτιμο και στη συνέχεια προσφέροντας πρόσβαση σ’ αυτές με κάποια τιμή, χωρίς αυτή η τιμή να αποσπάται πάντα σε δολάρια.

Θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τους τρόπους που τα νέα media έχουν καταστεί βολικά: Η ευκολία θα μπορούσε να είναι ένα σημάδι ότι οι άπειρες δυνατότητες της ανθρώπινης ζωής περιορίζονται βίαια. Πράγματι, αυτές οι καινοτομίες είναι μόλις και μετά βίας ακόμα προαιρετικές: στις μέρες μας είναι δύσκολο να διατηρήσεις φιλίες ή να προσληφθείς αν δεν κατέχεις κινητό τηλέφωνο και διαδικτυακό προφίλ. Όλο και περισσότερο οι πνευματικές μας διεργασίες και η κοινωνική μας ζωή πρέπει να περνάνε μέσα από τη διαμεσολάβηση των τεχνολογιών που χαρτογραφούν τις δραστηριότητες και τις σχέσεις μας για χάρη των επιχειρήσεων και της τράπεζας πληροφοριών της κυβέρνησης (βλ και παρακάτω το πρόγραμμα ηλεκτρονικής επιτήρησης και ανίχνευσης πληροφοριών, Prism). Αυτές οι φόρμες, σχηματοποιούν επίσης το περιεχόμενο αυτών των δραστηριοτήτων και σχέσεων.

Τα δίκτυα που προσφέρονται από το Facebook δεν είναι καινούρια· αυτό που είναι καινούριο είναι ότι μοιάζουν να είναι έξω από μας. Πάντοτε είχαμε κοινωνικά δίκτυα, αλλά ποτέ κανένας δεν μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει για να πουλάει διαφημίσεις – ούτε ήταν ποτέ τόσο εύκολο να χαρτογραφηθούν. Τώρα επανεμφανίζονται ως κάτι στο οποίο πρέπει οπωσδήποτε να ανατρέξουμε. Οι άνθρωποι αλληλογραφούσαν με παλιούς φίλους, αυτό-διδάσκονταν δεξιότητες και ενημερώνονταν για δημόσια γεγονότα πολύ πριν το email, το Google και το Twitter. Βεβαίως αυτές οι τεχνολογίες είναι εξαιρετικά βοηθητικές σε έναν κόσμο όπου λίγοι από εμάς είμαστε κοντά με τους γείτονές μας ή μένουμε παραπάνω από μερικά χρόνια σε οποιαδήποτε τοποθεσία. Οι μορφές που υιοθετούνται από την τεχνολογία και την καθημερινή ζωή επηρεάζουν η μια την άλλη, καθιστώντας όλο και πιο αδιανόητο το διαχωρισμό τους.

Καθώς η ανάγκη μας τόσο για την πληροφορία όσο και την πρόσβαση σ’ αυτήν ξεπερνά σε εύρος όσα θα ήταν ποτέ δυνατόν να εσωτερικεύσουμε, η πληροφορία μοιάζει να διαχωρίζεται από εμάς. Αυτό προσομοιάζει ύποπτα τον βίαιο διαχωρισμό των εργατών από τα προϊόντα της εργασίας τους, αυτό που τους μεταμόρφωσε, εν τέλει, σε καταναλωτές. Η πληροφορία στο ίντερνετ δεν είναι εντελώς δωρεάν – οι υπολογιστές και η διαδικτυακή πρόσβαση κοστίζουν σε χρήμα, χωρίς να αναφέρουμε το ηλεκτρικό και περιβαλλοντικό κόστος παραγωγής και τους σε διαρκή λειτουργία server παντού στον κόσμο. Τι θα γίνει άραγε αν οι επιχειρήσεις ανακαλύψουν πώς να μας χρεώνουν περισσότερο για την πρόσβαση σε όλες αυτές τις τεχνολογίες, μόλις φτάσουμε να είμαστε πλήρως εξαρτημένοι από αυτές; Αν το μπορέσουν, όχι μόνο η δύναμη και η γνώση, αλλά ακόμα και η ικανότητα διατήρησης κοινωνικών δεσμών θα είναι άμεσα εξαρτημένες από τον πλούτο.

Ωστόσο, μπορεί να μην πρέπει να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας σε αυτήν την εκδοχή. Τα παλιά τζάκια του κεφαλαίου μπορεί τελικά να μην καταφέρουν να εδραιώσουν την εξουσία τους στο νέο αυτό έδαφος. Ο τρόπος που ο καπιταλισμός αποικίζει τις ζωές μας στο παράδειγμα των ψηφιακών τεχνολογιών, μπορεί να μη μοιάζει με τις παλιές μορφές αποικιοποίησης.

Όπως σε κάθε πυραμιδικό σχήμα, ο καπιταλισμός πρέπει να επεκτείνεται συνεχώς, απορροφώντας νέους πόρους και υποκείμενα. Ήδη εκτείνεται κατά μήκος ολόκληρου του πλανήτη· ο τελευταίος αποικιακός πόλεμος (βλ πόλεμος στο Αφγανιστάν) έγινε στους πρόποδες των Ιμαλάιων, στην άλλη άκρη του κόσμου. Στη θεωρία (ο καπιταλισμός) θα έπρεπε να είναι έτοιμος να καταρρεύσει, τώρα που ξέμεινε από ορίζοντες. Αλλά τι θα λέγατε αν συνέχιζε να επεκτείνεται μέσα μας και αν οι νέες τεχνολογίες είναι σαν την Νίνια, την Πίντα και τη Σάντα Μαρία 1 αποβιβασμένες στην ήπειρο των δικών μας πνευματικών διεργασιών και κοινωνικών δεσμών;

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το ίντερνετ λειτουργεί σαν ένα ακόμα διαδοχικό στρώμα αποξένωσης που χτίζεται πάνω στην υλική οικονομία. Αν ένα μεγάλο μέρος απ’ ό, τι είναι διαθέσιμο στο ίντερνετ είναι χωρίς χρέωση, αυτό δε συμβαίνει μόνο επειδή η διαδικασία της αποικιοποίησης δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, αλλά επίσης επειδή το καθοριστικό νόμισμα στα media δεν είναι το δολάριο αλλά η προσοχή. Η προσοχή λειτουργεί στην οικονομία της πληροφορίας με τον ίδιο τρόπο που ο έλεγχος των υλικών πόρων λειτουργεί στη βιομηχανική οικονομία. Ακόμα και αν η προσοχή δε μεταφράζεται διαδικτυακά άμεσα σε εισόδημα, βοηθά στην εκτός διαδικτύου διασφάλισή του. Σαν συναλλάγματα, η προσοχή και το κεφάλαιο συμπεριφέρονται διαφορετικά, αλλά και τα δύο εξυπηρετούν την δημιουργία ανισοτήτων εξουσίας.

Τί είναι το κεφάλαιο, αλήθεια; Μόλις αφαιρέσουμε τις προλήψεις που το κάνουν να φαίνεται σαν μια δύναμη της φύσης, είναι ουσιαστικά ένα κοινωνικό κατασκεύασμα που δίνει τη δυνατότητα σε κάποιους ανθρώπους να συγκεντρώνουν εξουσία πάνω σε άλλους. Χωρίς την σύλληψη της ιδιωτικής περιουσίας, που είναι “πραγματική” μόνο στο βαθμό που όλοι συμμορφώνονται σε αυτήν, οι υλικοί πόροι δε θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κεφάλαιο. Από αυτή την άποψη, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα υπηρετούν τον ίδιο σκοπό που εξυπηρετούσε το ελέω θεού δικαίωμα των βασιλιάδων: και οι δύο διαμορφώνουν το θεμέλιο συστημάτων εκχώρησης κυριαρχίας. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν παθιασμένα στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα , ακόμα και αν αυτά τα δικαιώματα χρησιμοποιούνται για να τους στερούν κάθε επιρροή στην κοινωνία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι μαγεμένοι από την ιδιοκτησία.

Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν ένας διαφημιστικός αντιπρόσωπος επιχειρεί να κάνει ένα meme 2 viral 3 στο ίντερνετ μπορούμε να πούμε ότι προσπαθεί να εκτελέσει ένα ξόρκι. Εάν η προσοχή είναι το νόμισμα των media, το να την κερδίσεις είναι ένας τρόπος να αναγκάσεις τους ανθρώπους να καταπιούν αμάσητη μια δομή εξουσίας, να επενδύσουν σε αυτήν. Ο καθοριστικός παράγοντας δεν είναι αν οι άνθρωποι συμφωνούν ή εγκρίνουν αυτό που βλέπουν, αλλά σε ποιό βαθμό διαμορφώνει τη συμπεριφορά τους.

Τα ψηφιακά μέσα μοιάζουν να έχουν αποκεντρώσει μεν την προσοχή, σταθεροποιώντας δε τις διόδους στις οποίες αυτή κυκλοφορεί. Ας προσέξουμε τους φορείς που συσσωρεύουν προσοχή, ακόμα και αν δεν τη μετατρέπουν ποτέ σε περιουσιακά στοιχεία. Η πραγματική δύναμη του Google και του Facebook δεν βρίσκεται στα οικονομικά – περιουσιακά στοιχεία που κατέχουν, αλλά στους τρόπους που δομούν τη ροή των πληροφοριών. Επιβάλλοντας μια ενιαία λογική επί της επικοινωνίας, των σχέσεων και της έρευνας, τοποθετούν εαυτούς στη θέση των μεσιτών εξουσίας της νέας εποχής.

Πίσω από αυτές τις εταιρίες βρίσκεται η NSA (βλ Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ) , η οποία τώρα αποκτά την πρωτοφανή ικανότητα να χαρτογραφεί σχέσεις και διαδικασίες σκέψης. Παρακολουθώντας τις αναζητήσεις στο Google, είναι δυνατό να ανιχνεύσει τους συνειρμούς των σκέψεων ενός χρήστη του ίντερνετ σε πραγματικό χρόνο. Η NSA έχει ακόμα μικρότερη την ανάγκη μετατροπής της χρήσης του ίντερνετ απευθείας σε οικονομικό κέρδος· το νόμισμα που επιζητά είναι η πληροφορία η ίδια, με την οποία κατευθύνει την ωμή βία της κυβέρνησης. Ο ρόλος του κράτους επιτήρησης είναι να συντηρεί τις συνθήκες ακριβώς για να φέρουν εις πέρας μπίζνες επιχειρήσεις όπως το Facebook· όσο περισσότερη εξουσία συσσωρεύουν αυτές οι εταιρίες, οικονομική ή άλλου είδους, τόσο περισσότερη εξουσία ρέει πίσω στα χέρια της κυβέρνησης.

Μέχρι το σκάνδαλο Prism (πρόγραμμα της NSA για την ηλεκτρονική παρακολούθηση και συγκέντρωση στοιχείων από τη Microsoft, την Google, το Facebook, την Apple, και άλλους μεγάλους ιντερνετικούς οργανισμούς), πολλοί άνθρωποι πίστευαν ότι η επιτήρηση και η λογοκρισία χρησιμοποιούνταν κυρίως σε μέρη όπως η Συρία και η Τυνησία. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μέρος της τεχνολογίας λογοκρισίας, που χρησιμοποιούν αυτές οι κυβερνήσεις, προέρχονται από τη Silicon Valley – και πρωτοεφαρμόστηκαν εδώ στις ΗΠΑ. Δεδομένου ότι ακόμα και η πιο αδρή ιντερνετική λογοκρισία προϋποθέτει αποτελεσματική και εξαντλητική επιτήρηση, είναι μικρή η απόσταση από τη ρύθμιση στο κλείδωμα. Όσο περισσότερο εξαρτόμαστε από την ψηφιακή τεχνολογία, τόσο πιο ευάλωτοι είμαστε σε μαζικά ιδρύματα, εναντίον των οποίων έχουμε πολύ μικρό πλεονέκτημα.

Αυτή δεν είναι μια κριτική στην τεχνολογία καθαυτή. Το ζήτημα είναι πως αυτή δεν είναι ουδέτερη· η τεχνολογία διαμορφώνεται πάντα από τις δομές της κοινωνίας εκείνης, μέσα στην οποία αναπτύσσεται και εφαρμόζεται. Οι περισσότερες από τις τεχνολογίες, που μας είναι γνωστές, διαμορφώθηκαν από τις επιταγές του κέρδους και των προσταγών. Μια κοινωνία βασισμένη σε άλλες αξίες, θα παρήγαγε σίγουρα διαφορετικές τεχνολογίες. Καθώς η ψηφιακή τεχνολογία εμπλέκεται όλο και περισσότερο στον ιστό της κοινωνίας μας, το σημαντικό ερώτημα δεν είναι αν θα τη χρησιμοποιούμε ή όχι, αλλά πως θα υπονομεύσουμε τις δομές που την παράγουν.

Για να το θέσουμε διαφορετικά: οι υπερασπιστές της ιντερνετικής ελευθερίας θα έπρεπε να αναρωτηθούν κατά πόσον αυτή η ελευθερία είναι πραγματικά συμβατή με τον καπιταλισμό και το κράτος.

Σημειώσεις:

Στμ: αλληγορία – παρομοίωση με τα πλοία του Κολόμβου προς το Νέο Κόσμο. 

Στμ: Εκτός από τα meme που όλοι γνωρίζουμε /meme, στα ελληνικά μιμίδιο, ονομάζεται η θεμελιώδης μονάδα πολιτισμικής μεταβίβασης ή μίμησης που υποτίθεται ότι περνάει από το ένα άτομο στο άλλο κατ’ αναλογία προς το γονίδιο. Ο ορισμός αποδίδεται στο βιολόγο Richard Dawkins το 1976. Πέρα από τον παραπάνω βιολογικό ντετερμινισμό, έχει αναπτυχθεί ένας ολόκληρος σύγχρονος τομέας μάνατζμεντ που μελετά και πειραματίζεται με τη μαζική εξάπλωση από χρήστη σε χρήστη τομιδίων μέσω των χρηστών του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με σκοπό τη χρησιμοποίησή τους για διαφημιστικούς σκοπούς, με ελάχιστο κόστος από την πλευρά των διαφημιστών. 

Στμ: viral, οτιδήποτε κυκλοφορήσει μαζικά και σε πολύ μικρούς χρόνους στα κοινωνικά και οπτικοακουστικά δίκτυα. Πχ ένα αστείο video στο YouTube μπορεί να αναρτηθεί στο Facebook, twitter, κλπ, κάτι που το καθιστά viral.