για τις ιδιωτικοποιήσεις στην ενέργεια

Πηγή

Μερικές σκέψεις σχετικά με τα δίκτυα και την ηλ. ενέργεια γενικότερα, με αφορμή την επαναφορά της πίεσης για ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ (Διαχειριστής Δικτύου Υψηλής Τάσης) και μέρους της ΔΕΗ («μικρή ΔΕΗ») στις σκληρές διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με τους «θεσμούς»:

1. Ακόμα και στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο της αγοράς ηλ. ενέργειας που προωθείται εδώ και χρόνια παγκοσμίως, το δίκτυο αντιμετωπίζεται ως «φυσικό μονοπώλιο». Αρκετές χώρες κρατούν υπό κρατικό έλεγχο τα δίκτυά τους. Πρόσφατα στην Ολλανδία ακυρώθηκε πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης του εκεί διαχειριστή (Tennet). Ο πολύς κος Ντάισελμπλουμ είχε δηλώσει ότι ο λόγος για την ακύρωση είναι το δημόσιο συμφέρον.

2. Η θεωρία για τα οφέλη του ανταγωνισμού δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται στην αγορά ηλ. ενέργειας, αν και η αναδιάρθρωση μετράει ήδη πάνω από δύο δεκαετίες παγκοσμίως με πολλές και διάφορες μεθόδους εφαρμογής. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, 11 πολιτείες που έχουν προχωρήσει σε βαθιά αναδιάρθρωση των αγορών τους σύμφωνα με το κυρίαρχο μοντέλο ενίσχυσης του ανταγωνισμού, είδαν τις τιμές να ανεβαίνουν πάνω από 4 φορές γρηγορότερα σε σχέση με το διάστημα πριν από την αναδιάρθρωση. Αντίθετα, πολιτείες που κράτησαν σημαντικά εργαλεία ρύθμισης τιμών και δεν προχώρησαν σε βαθιά αναδιάρθρωση δεν είδαν σημαντική διαφορά στην αύξηση των τιμών.

3. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά εξετάζεται η αγορά κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά, οπότε η Ελλάδα είναι ψηλά στην κατάταξη των χωρών με βάση το μερίδιο του μεγαλύτερου παίκτη (ποσοστά άνω του 75% για τη ΔΕΗ), όμως μαζί της είναι και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Εσθονία, το Λουξεμβούργο και η Κύπρος. Από την άλλη, λιγότερο διαδεδομένη μάλλον είναι η συζήτηση για τους «7 αδερφούς»: τις μεγάλες εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής όπως η EdF, η ΕΟΝ και η RWE που, για παράδειγμα, το 2010 κατείχαν ποσοστό 55% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης. μπροστά σε αυτούς τους κολοσσούς, η ΔΕΗ είναι προφανώς μικρή, παρόλο που έχει ακόμα δεσπόζουσα θέση στην εγχώρια αγορά. Εκτός όμως από τον ανταγωνισμό μεταξύ κεφαλαίων (στο βαθμό που ένας ισχυρός παίχτης μπορεί να επενδύσει σε μια άλλη αγορά), η εγχώρια παραγωγή υφίσταται ευθέως ανταγωνισμό από τις γειτονικές χώρες μέσω των διασυνδέσεων, ανταγωνισμό που αναμένεται να ενισχυθεί. Είναι ενδιαφέρον ότι στο τελευταίο τρίμηνο (Φεβρουάριος – Απρίλιος), η εγχώρια ζήτηση καλύφθηκε από εισαγωγές σε ποσοστά 21-27%.

4. Ο δημόσιος/κοινωφελής χαρακτήρας της ηλεκτρικής ενέργειας προκύπτει όχι μόνο από το πόσο απαραίτητη είναι για τη ζωή σήμερα, αλλά και από το γεγονός ότι στην παραγωγή και τα δίκτυα εμπλέκονται τεράστια μεγέθη δημόσιων αγαθών, όπως μεγάλες εκτάσεις γης, ορυκτοί πόροι, ρύποι, κ.α. Όταν κατασκευάζεται μία μονάδα φυσικού αερίου ή κάποιες εκατοντάδες μονάδες φωτοβολταϊκών και αιολικών, κοστίζει πάρα πολύ στην κοινωνία και το περιβάλλον π.χ. να χρεωκοπήσουν και να σταματήσουν να λειτουργούν πριν ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους.

5. Η πολυπλοκότητα και ο ενιαίος χαρακτήρας των δικτύων ηλ. ενέργειας συνεπάγονται μια σειρά δυσκολίες στην εφαρμογή του μοντέλου της ανταγωνιστικής αγοράς. Το «προϊόν κιλοβατώρα» καταναλώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο πλαίσιο ενός μεγάλου δικτύου ηλ. ενέργειας, ενιαίου από την πιο μεγάλη μονάδα παραγωγής μέχρι τον τελευταίο λαμπτήρα φωτισμού. Επίσης το μοντέλο της ανταγωνιστικής αγοράς βασίστηκε σε πρώτη φάση τουλάχιστον στην υπόθεση του ανταγωνισμού μεταξύ παρόμοιων μεγάλων μονάδων με ελεγχόμενη ροή καυσίμου. Οι πιο διεσπαρμένες και μεταβλητές από τις ΑΠΕ, που αναπτύχθηκαν πολύ τα τελευταία χρόνια (αιολικά, φωτοβολταϊκά), «μπερδεύουν» την κατάσταση, μειώνοντας το καθαρό φορτίο (αφού εντάσσονται κατά προτεραιότητα). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα είτε να κατηγορούνται οι ίδιες για προνομιακή μεταχείριση (επιδοτήσεις και ένταξη κατά προτεραιότητα) σύμφωνα με τη λογική της αγοράς είτε να υπονομεύουν την ίδια τη λογική του ανταγωνισμού, αναδεικνύοντας ότι η ένταξή τους και η επίτευξη των πολιτικών στόχων για υψηλή διείσδυση γίνεται ακριβώς χάρη στην ισχυρή ρύθμιση της αγοράς και τη συνεργασία των συμμετεχόντων στο δίκτυο.

Για να ξεπεραστούν τέτοιες δυσκολίες διατηρώντας σταθερή την στρατηγική της εμπορευματοποίησης, έχουν δημιουργηθεί και συνεχίζουν να δημιουργούνται κι άλλες αγορές για επιπλέον “προϊόντα” πέρα από την ενέργεια (κιλοβατώρες) που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του ενιαίου δικτύου (π.χ. εφεδρείες, εγγυημένη ισχύς, ευελιξία μεταβολής παραγωγής, κλπ.) με αποτέλεσμα ένα μεγάλο πλέγμα γραφειοκρατίας και συχνά υποβέλτιστες λύσεις ακόμα και με τεχνοκρατικούς όρους. Αξιοσημείωτη είναι και η ισχυρή τάση για την αυτονομία από το δίκτυο, την οποία προσφέρουν παλιά και νέα προϊόντα πιο απλά για τη λογική του εμπορεύματος (πετρελαιογεννήτριες, αυτόνομα φωτοβολταϊκά με μπαταρίες, κ.α.).

7. Ο διαχωρισμός του συστήματος (σε παραγωγή/μεταφορά/διανομή) ενίσχυσε τη διαφάνεια (τι κοστίζει και πόσο). Φυσικά μπορεί να υπάρχει διαφάνεια και σε άλλα μοντέλα οργάνωσης της αγοράς ηλ. ενέργειας, όμως κάπου εδώ πρέπει να έχουμε κατά νου και τις άλλες μορφές της «από τα μέσα» ιδιωτικοποίησης, «πρωτοπόρες» και ευρέως εκτεταμένες στην Ελλάδα και αλλού, όπου θέσεις κοινωνικής ευθύνης και εμπιστοσύνης χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως προς το στενά εννοούμενο ίδιον όφελος.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ