7 άξονες για αντιμετώπιση των "κόκκινων δανείων"

Αναδημοσίευση από το Ίσκρα, του Γ. Τόλιου

1. ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ «ΚΟΚΚΙΝΑ ΔΑΝΕΙΑ»

Το Ιδιωτικό Χρέος αποτελεί μια .....«βραδυφλεγή βόμβα» στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας, δείχνοντας την άλλη όψη της χρεοκοπίας που είναι το κρατικό ή δημόσιο χρέος. Τα «κόκκινα δάνεια» που έφθασαν ήδη τα 70 δις €, αποτελούν μέρος του Ιδιωτικού Χρέους, δεδομένου ότι έχουμε και τα «κόκκινα χρέη» στις εφορίες ύψους 60 δις €, τα χρέη στα ασφαλιστικά ταμεία 21 δις € (12,3 στο ΙΚΑ και 8,7 ΟΑΕΕ), τα χρέη στη ΔΕΗ 1,5 δις κά.
Η δομή των «κόκκινων δανείων» αποκαλύπτει και τη διάσταση του κοινωνικού προβλήματος. Από τα 70 δις τα 37 δις είναι επιχειρηματικά, 21 δις στεγαστικά και 12 δις καταναλωτικά. Παρ' ότι οι τράπεζες πάντα είχαν «κόκκινα δάνεια» (λεγόμενα επισφαλή, μη εξυπηρετούμενα ή ληξιπρόθεσμα), κινούνταν ωστόσο σε χαμηλά επίπεδα που δεν δημιουργούσαν προβλήματα βιωσιμότητας τους. Όμως ενώ πριν την κρίση (2007) τα δάνεια αυτά ήταν το 4,5% του συνόλου των δανείων, το 2009 ανέβηκαν στο 9,5%, το 2012 στο 23,6% και στο τέλος 2013 θα ξεπεράσουν το 30% του συνόλου.! Όσον αφορά το απόλυτο ύψος των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα, από 249 δις στο τέλος 2009, μειώθηκαν σε 227 δις τέλος 2012 και υπολογίζονται σε 220 δις τέλος 2013.

Τα «κόκκινα δάνεια», είναι κατ’ αρχήν προϊόν της απορρύθμισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της ανεξέλεγκτης πιστωτικής επέκτασης, η οποία εντάθηκε με τη ένταξη στην ευρωζώνη (χαμηλά επιτόκια και εύκολος δανεισμός για εισαγωγές, χαλαροί έλεγχοι της ΕΚΤ και ΤτΕ, κά). Με το ξέσπασμα της κρίσης γιγαντώθηκε η αδυναμία πληρωμής δανείων ιδιαίτερα των «επισφαλών» (θαλασσοδανείων), ενώ τα Μνημόνια επιδείνωσαν περεταίρω την ύφεση (απολύσεις, αύξηση ανεργίας, περικοπές μισθών και συντάξεων, χιλιάδες λουκέτα μικροεπιχειρήσεων, δυσκολίες πληρωμής ακόμα και μεγάλων επιχειρήσεων), με αποτέλεσμα τη δημιουργία «χιονοστιβάδας» ληξιπρόθεσμων χρεών στις τράπεζες.

Την εικόνα «καταστροφής» στην ελληνική κοινωνία, συμπληρώνουν τα «κόκκινα χρέη» στις εφορίες που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο (από 11 δις το 2006, σε 29 δις το 2008, σε 39 δις το 2010, σε 57 δις το 2012 και προβλέπεται να φθάσουν 65 δις τέλος 2013), καθώς και οι ληξιπρόθεσμες ασφαλιστικές εισφορές όπως αναφέραμε, εργοδοτών και επαγγελματιών, τα χρέη στις ΔΕΚΟ και ΟΤΑ, όπως αντίστροφα τα χρέη του δημοσίου σε ιδιώτες-προμηθευτές 7 δις, κά. Όλα αυτά συνθέτουν την εικόνα του Ιδιωτικού Χρέους που αποτελεί την άλλη όψη της «χρεοκοπίας» που οδήγησαν οι αστικές δυνάμεις τη χώρα με τα «αφεντικά» της ευρωζώνης. Οι ευθύνες είναι τεράστιες, ιδιαίτερα των κυβερνήσεων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ και της οικονομικής ελίτ.

2. ΟΙ ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Οι πολιτική που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις από το 2010 και μετά, είχαν κατά προτεραιότητα την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των τραπεζών. Ειδικότερα ο νόμος Ν/3869/10 (λεγόμενος Νόμος Κατσέλη), δεν έλυσε ουσιαστικά κανένα πρόβλημα. Παρ’ ότι έχει ορισμένες διατάξεις που μπορούν ως ένα βαθμό να διευκολύνουν υπερχρεωμένα νοικοκυριά, το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής του (εξαιρούνται οι μικροεπιχειρηματίες) και οι χρονοβόρες διαδικασίες δικαστικής επίλυσης των διαφορών τον έκαναν ουσιαστικά ανενεργό. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις ρυθμίσεις «εξωδικαστικού συμβιβασμού» ελάχιστες είχαν θετικό αποτέλεσμα, ενώ όσες πήγαν στα δικαστήρια (Ειρηνοδικεία κλπ), λόγω συμπτύξεων και απουσίας προσωπικού, πολύ λίγες συζητήθηκαν (γύρω στο 10%) και από αυτές μόνο οι μισές είχαν θετικό αποτέλεσμα.

Έτσι η διόγκωση των κόκκινων δανείων, ανάγκασε την κυβέρνηση να ψηφίσει νέο πλαίσιο, Ν/4161/13, διατηρώντας την αποσπασματικότητα των ρυθμίσεων (είναι μόνο για στεγαστικά μισθωτών με χαμηλό εισόδημα ως 25.000 € το χρόνο), με αποτέλεσμα το πρόβλημα να οξύνεται, αφού οι πολιτικές Μνημονίου λειτουργούν μεταξύ άλλων και ως μηχανισμός παραγωγής νέων «κόκκινων δανείων».!

Από τις αρχές του 2014 η κυβέρνηση κάτω από τις πιέσεις της «τρόϊκας» και των τραπεζών, προσανατολίζεται στην απελευθέρωση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας. Πρόκειται για ένα ακόμα μέτρο δήμευσης των λαϊκών νοικοκυριών, συνέχεια εκείνων που εφαρμόζουν τα τελευταία χρόνια (περικοπές μισθών, συντάξεων, επιβολής χαρατσιών, αύξηση φορολογίας, περικοπές κοινωνικών δαπανών κά). Είναι τέτοια η λαϊκή δυσαρέσκεια από το ενδεχόμενο εφαρμογής του μέτρου, που ακόμα και βουλευτές της ΝΔ έχουν εκφραστεί δημόσια κατά της εφαρμογής τους.

Μάλιστα ορισμένοι έχουν καταθέσει ειδική τροπολογία στη Βουλή με την οποία ζητούν, είτε την επιμήκυνση του χρόνου εξόφλησης σε ορίζοντα 40-45 χρόνια ώστε να μειωθεί η μηνιαία δόση του δανείου, είτε την εξαγορά του δανείου από τον οφειλέτη με μείωση του συνολικού ποσού του δανείου, είτε τέλος εφ’ όσον το δάνειο πρόκειται να πουληθεί σε ξένο fund (ταμείο), να ερωτάται ο οφειλέτης αν θέλει να το εξαγοράσει στην ίδια τιμή, ο ίδιος ή άλλος για λογαριασμό του. Ωστόσο οι παραπάνω ρυθμίσεις, ακόμα και στην απίθανη περίπτωση που γίνουν δεκτές, δεν δίνουν βιώσιμη λύση και το πρόβλημα θα ενταθεί παρά θα αντιμετωπιστεί.! Χρειάζεται να τονίσουμε ότι η πίεση για απελευθέρωση των πλειστηριασμών έχει «στρατηγικό βάθος». Οι φορείς του χρηματιστικού κεφαλαίου (τράπεζες, «αρπαχτικά» funds, κά), επιδιώκουν να βάλουν στο χέρι τη μικροιδιοκτησία υπερχρεωμένων νοικοκυριών και να κερδοσκοπήσουν με διαδικασίες «τιτλοποίησης» στις διεθνείς χρηματαγορές. Άρα είναι ανεδαφικοί οι «καθησυχαστικοί» ισχυρισμοί …«και να πάρουν τα σπίτια τι θα τα κάνουν»;

3. Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ «ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑΣ»

Η αντιμετώπιση της «υπερχρέωσης» των λαϊκών νοικοκυριών και μικροεπιχειρήσεων, πρώτα απ’ όλα για δάνεια πρώτης κατοικίας, απαιτεί την αλλαγή πολιτικής που να στηρίζεται σε δύο «πυλώνες». Πρώτον, την αντιμετώπιση της υπερχρέωσης με φιλοσοφία «Σεισάχθειας» και δεύτερον, την ανατροπή της πολιτικής των Μνημονίων, σε κατεύθυνση προοδευτικής εξόδου από την κρίση.

Σε ότι αφορά το πρώτο, χρειάζεται απαγόρευση πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας και δραστική περικοπή των «κόκκινων δανείων», με οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια, κυρίως δανείων νοικοκυριών που αδυνατούν να ανταποκριθούν στην εξόφληση, λαμβάνοντας ως όριο το ελάχιστο εισόδημα διαβίωσης. Η πρώτη κατοικία πρέπει να χαρακτηριστεί σε κάθε περίπτωση ύψιστο κοινωνικό αγαθό και πρέπει να αποκλείεται η αφαίρεση της από κάθε πολίτη. Επίσης πρέπει να αποκλειστούν οι πλειστηριασμοί ως ένα ύψος περιουσίας (τουλάχιστον 200.000 € σε τρέχουσες τιμές). Με αφετηρία αυτήν την αρχή και λαμβάνοντας υπ’ όψη το εισόδημα και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη (κινητές και ακίνητες αξίες εντός και εκτός της χώρας), να εφαρμοστούν μέτρα ρύθμισης των «κόκκινων δανείων», για κάθε κοινωνική κατηγορία δανειοληπτών.

4. ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΣΘΩΤΟΥΣ, ΑΓΡΟΤΕΣ, ΕΒΕ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ

Α) Ειδικότερα, μετά από έλεγχο της εισοδηματικής και της περιουσιακής κατάστασης των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, θα πρέπει να γίνει διαγραφή χρεών σε ευπαθείς ομάδες (χρόνια άνεργους, πάσχοντες, ανάπηρους, υπερήλικες, κά) που διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας (7.500 € ατομικό ή 15.000 ετήσιο οικογενειακό εισόδημα).

Β) Μερική διαγραφή δανείου για πρώτη κατοικία (περικοπή δόσεων), σε όσους έχουν υποστεί μεγάλη μείωση εισοδήματος, έτσι ώστε η μηνιαία δόση να μην ξεπερνάει το 30% του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος από όλες τις πηγές, ενώ η εμπορική αξία της περιουσία τους δεν υπερβαίνει τις 200.000 €. Η παραπάνω ρύθμιση αφορά όλες τις περιπτώσεις «κόκκινων δανείων» που έχουν ως υποθήκη πρώτη κατοικία (φυσικά πρόσωπα, μικροεπιχειρήσεις, μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις, κά).

Γ) Αναπροσαρμογή του ύψους των ενυπόθηκου δανείων (μέχρι του ποσού των 200.000 ευρώ), στο ύψος της τρέχουσας αξίας των ακινήτων και καθιέρωση της ευθύνης του δανειολήπτη μέχρι τη συγκεκριμένη αξία ακινήτου, ενώ η διαφορά να αναληφθεί από τις τράπεζες.

Δ) Απαγόρευση στους τραπεζικούς φορείς να καταγγείλουν τη σύμβαση δανείου και να εκδώσουν διαταγή πληρωμής ή να προβαίνουν σε οποιασδήποτε πράξη αναγκαστικής είσπραξης ή εκτέλεσης των απαιτήσεων, για δάνεια πρώτης κατοικίας, καθώς και παγόρευση τηλεφωνικών οχλήσεων από τις εισπρακτικές εταιρίες.

Ε) Όσον αφορά τα επιχειρηματικά δάνεια, χρειάζεται διαφοροποίηση στην αντιμετώπιση τους. Στις περιπτώσεις των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, η εξόφληση πρέπει να γίνει με ευνοϊκές ρυθμίσεις (χαμηλό επιτόκιο και παράταση χρόνου αποπληρωμής), ενώ σε περίπτωση αναγκαστικής ρευστοποίησης περιουσιακών στοιχείων, θα πρέπει να εξαιρούν την πρώτη κατοικία έως το ποσό των 200.000 €. Όσον αφορά στις μεγάλες επιχειρήσεις εφαρμόζεται το πτωχευτικό δίκαιο το οποίο όμως χρειάζεται να αλλάξει ριζικά γιατί εμπεριέχει πολλές προνομιακές διατάξεις.

ΣΤ) Δημιουργία με πυρήνα το «Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων», ειδικού δημόσιου φορέα στεγαστικής πίστης, για την προώθηση προγραμμάτων λαϊκής στέγης, την καταγραφή του οικιστικού αποθέματος (άδεια σπίτια και διαμερίσματα) με στόχο την εξασφάλιση, σε συνεργασία με την Αυτοδιοίκηση, κατοικίας σε αστέγους και φτωχές πολυμελείς οικογένειες που διαβιούν σε άθλιες οικιστικές συνθήκες. Αυτό μπορεί να γίνει άμεσα και στην προοπτική εθνικοποίησης-κοινωνικοποίησης ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος.

Ζ) Σε ότι αφορά ειδικά τα καταναλωτικά δάνεια, να γίνει διαγραφή του στις ευπαθείς ομάδες και μείωση επιτοκίου για όσες οικογένειες έχουν εισόδημα από 15-25.000 το χρόνο. Στις περιπτώσεις που η μηνιαία δόση ξεπερνάει το 30% του διαθέσιμου πραγματικού εισοδήματος, το υπόλοιπο της δόσης να διαγράφεται, ενώ στις περιπτώσεις που οι δόσεις έχουν ήδη καλύψει το ύψος του δανείου, να γίνει «κούρεμα» υπόλοιπου για νοικοκυριά με διαθέσιμο εισόδημα κάτω από 25.000 το χρόνο.

5. ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΛΥΦΘΟΥΝ ΟΙ ΖΗΜΙΕΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ;

Η συνεχής αύξηση των «κόκκινων δανείων» θέτει ουσιαστικό ζήτημα βιωσιμότητας των τραπεζών. Ασφαλώς οι τράπεζες έχουν τεράστιες ευθύνες για δανειοδοτήσεις χωρίς τήρηση των πιστωτικών κανόνων, ιδιαίτερα προς μεγάλες επιχειρήσεις, για τις «επισφάλειες» των οποίων οι τράπεζες αποφεύγουν επιμελώς να δώσουν αναλυτικά στοιχεία. Σε πολλές περιπτώσεις οι διοικήσεις τους έκαναν σκανδαλώδεις ρυθμίσεις (ολική ή μερική διαγραφή ληξιπρόθεσμων δανείων), εξαντλώντας τα όρια των «προβλέψεων» (επισφαλείς απαιτήσεις) και μείωσης κερδών, ακόμα και των ιδίων κεφαλαίων σε βάρος των μικρομετόχων.

Έτσι ενώ οι μεγαλύτερες ληξιπρόθεσμες οφειλές προέρχονται από επιχειρηματικά δάνεια, ο θόρυβος για τα «αδιέξοδα» των τραπεζών γίνεται κυρίως για τα «κόκκινα στεγαστικά». Αυτό δεν είναι τυχαίο. Μεταξύ τραπεζικών διοικήσεων και μεγάλων επιχειρήσεων υπάρχουν ισχυρά νήματα «διαπλοκής» και εξυπηρετούνται με διαφορετικό τρόπο τα ίδια συμφέροντα. Η ύπαρξη υποθηκών στα «στεγαστικά», οδηγούν τις τράπεζες να βγάλουν τα «σπασμένα» επιχειρηματικών δανείων, στα λαϊκά νοικοκυριά με δήμευση κατοικιών. Γιαυτό χρειάζεται ειδική ανάλυση των στεγαστικών, ώστε να φανεί ο αριθμός και το ύψος των «κόκκινων δανείων» που πρέπει να «κουρευτούν» (ολικά ή μερικά), καθώς αντίστοιχα και ανάλυση των επιχειρηματικών που ρυθμίστηκαν την τελευταία πενταετία, για να φανεί το συνολικό κόστος ρύθμισης τους.

Όσον αφορά το κρίσιμο θέμα της κάλυψης της ζημιάς των τραπεζών, εδώ έχουμε δύο πηγές. Πρώτον, υπάρχει ένα «μαξιλαράκι» του υπολοίπου της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών ύψους 8 δις €, που είναι στη διάθεση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ενώ παράλληλα υπάρχουν και οι «προβλέψεις» για τα επισφαλή δάνεια που ανέρχονται γύρω στα 5 δις, καθώς τα καθαρά κέρδη των τραπεζών. Όλα αυτά μπορούν άμεσα να καλύψουν το κόστος, ολικής ή μερικής διαγραφής, «κόκκινων στεγαστικών» για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Ωστόσο για τη συνολική εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος και το σταμάτημα της μηχανής παραγωγής «κόκκινων δανείων», χρειάζεται εθνικοποίηση -κοινωνικοποίηση τραπεζών και ριζική στροφή στην ασκούμενη οικονομική πολιτική.

6. ΚΟΚΚΙΝΑ ΔΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ερχόμαστε έτσι στο δεύτερο «πυλώνα» της εναλλακτικής πρότασης που έχει ως αφετηρία την ανατροπή των Μνημονίων. Η συγκεκριμένη πολιτική συνδέεται με τη δέσμη ριζοσπαστικών μέτρων που μόνο μια κυβέρνηση της Αριστεράς μπορεί να προωθήσει. Η δέσμη αυτή προβλέπει: α) ακύρωση Μνημονίου και καταγγελία των δανειακών συμβάσεων, β) διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους και το υπόλοιπο με ρήτρα ανάπτυξης, γ) εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση των τραπεζών μαζί και της Τράπεζας Ελλάδος, δ) παραγωγική ανασυγκρότηση για αύξηση της παραγωγής και των θέσεων εργασίας, ε) επαναφορά στο δημόσιο βιώσιμων ΔΕΚΟ και επέκταση τους σε τομείς στρατηγικής σημασίας, στ) στήριξη της αγοραστικής δύναμης μισθών και συντάξεων και αύξηση των κοινωνικών δαπανών, ζ) πολιτική πάταξης φοροδιαφυγής και φοροκλοπής με ταυτόχρονη αύξηση των αναπτυξιακών δαπανών, η) καταπολέμηση των μονοπωλιακών δομών και ασυδοσίας των πολυεθνικών, στήριξη βιώσιμων αγροτικών εκμεταλλεύσεων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, θ) πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική και ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με όλες τις χώρες στη βάση της ισότιμης συνεργασίας και του αμοιβαίου οφέλους, ι) στο βαθμό που όλα τα παραπάνω αμφισβητούνται ή παρεμποδίζονται από την ευρωζώνη (και όντως είναι μέτρα «συγκρουσιακά» στις επιλογές της), αποδέσμευση και ανάκτηση των μοχλών οικονομικής πολιτικής, μαζί της συναλλαγματικής πολιτικής και αξιοποίησης τους σε όφελος του ελληνικού λαού και διασφάλισης της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας. Με αυτό το γενικότερο πλαίσιο δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες αντιμετώπισης των «κόκκινων δανείων», με φιλοσοφία «Σεισάχθειας».!

7. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΠΟΤΡΕΨΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΟΥΣ;

Το 2014 προβλέπεται να είναι χειρότερος χρόνος, από τους τέσσερις τελευταίους. Το φοροκυνηγιτό, οι περικοπές κοινωνικών δαπανών, η λεηλασία της δημόσιας περιουσίας και πάνω απ’ όλα οι πλειστηριασμοί κατοικιών, θα μετατρέψουν τη ρημαγμένη ήδη χώρα σε «κρανίου τόπο».! Δεν πρέπει να τους αφήσουμε. Η μοιρολατρία, η παθητικότητα και η ατομική λύση δεν είναι επιλογή «σωτηρίας». Υπάρχει εναλλακτική λύση και αυτή απαιτεί την ενεργητική αντίσταση και μια μεγάλη δημοκρατική ανατροπή. Ειδικά στο θέμα της απελευθέρωσης των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας, χρειάζεται η δημιουργία ενός μεγάλου κινήματος από τις γειτονιές, τις συνοικίες, όλη την Αθήνα και όλες τις πόλεις της χώρας, με κεντρικό σύνθημα: «Σώστε την κατοικία, Πλειστηριασμοί STOP».! Η ενεργοποίηση του κόσμου για την αποτροπή των πλειστηριασμών, πρέπει να γίνει ένα ακόμα μετερίζι αντίστασης με στόχο την απομάκρυνση της σημερινής κυβέρνησης και την δημιουργία κυβέρνησης της Αριστεράς, που γειωμένη σε ένα ισχυρό μαζικό και μαχητικό λαϊκό κίνημα, θα βγάλει τη χώρα από την κρίση, με ανοικτό τον ορίζοντα της σοσιαλιστικής προοπτικής.

*Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ οικονομικών και μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ.

*Εισήγηση του Γιάννη Τόλιου στην Εκδήλωση-συζήτηση με θέμα: «Τραπεζική ενοποίηση, «κόκκινα δάνεια» νοικοκυριών και επιχειρήσεων, αναζήτηση λύσης με λογική «Σεισάχθειας» («Χώρος» ΜΑΧΩΜΕ, 28η Νοέμβρη 2013 στις 7.30' μμ) Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013